Euskarazko komikigintza digitalizazioaren aurrean

Euskarazko komikigintza gaur

Norbaitek euskarazko komikigintzaren mundua ongi ezagutzen badu, hori Dani Fano da, Ikastolen Elkarteak ateratzen duen Xabiroi komiki-aldizkariaren koordinatzailea; eta dioenez, "euskaraz egiten den komikia ez da existitzen".

Esaldi hori apur bat larregikoa da eta tonu sarkastiko ohartarazlean ulertu behar da, baina ongi islatzen du euskarazko komikigintzaren egoera kaskarra: ateratzen dira noizbehinka komiki solteak, aldizkariren bat eta argitaletxeren bat badago, baina oso gutxi da; eta azken urteetan okerragotzen joan da, nire ustez. Azter dezagun panorama zehatzago.

Haurrentzako komikiei dagokionez, gaur egun daukagun gauza bakarra Sauré argitaletxe arabarra da, bere komiki guztiak (gehienak bertan egindakoak baina baita kanpokoen itzulpen batzuk ere) gaztelaniaz eta euskaraz ateratzen dituena. Duela 10 bat urtetik hona urtero ateratzen ditu bizpahiru titulu gutxienez eta benetan eskertzekoa da. Baina hortik kanpo, ezer gutxi. Eta txanponaren beste aldean dugu Ipurbeltz haurrentzako komiki-aldizkari historikoa, komikigile ugariren harrobia izandakoa, duela bi urte eta erdi itxi zena. Bestalde, atzera begiratuz gero, lehen Kili-Kili ere bagenuen, nagusiki Bizkaian saltzen zen komiki-aldizkaria, batez ere kanpoko umore-komiki ezagunen itzulpenez osatua, batuerazko eta bizkaierazko edizioak zituena. Edo Kriselu argitaletxearen ipuin klasikoen komiki-bertsioak (Aladino, Munchhausengo Baroia, Hiru mosketariak eta abar)...

Haurrentzako kanpoko komikien itzulpenetan ere atzera egin dugu. Duela 20-30 urte Asterix eta Tintinen bilduma osoa eskura zitekeen euskaraz. Baina aspaldian deskatalogatuta daude (nahiz eta badirudien Asterix euskaraz berriz ere argitaratzen has daitezkeela). Eta Saurék itzulitako gutxi batzuez gain (Leonardo bezala) ez da beste ezer...

Oro har, argi dago haurrentzat oso komiki gutxi egiten dela gaur egun; ipuin eta liburu ilustratuak dira orain txikienen artean irakurzaletasuna bultzatzeko bideen artean errege, ez hain aspaldi komikiei zegokien tronua okupatuz. Izan ere, eta bestelako literaturarekin edota ikus-entzunezko produktuekin gertatzen denaren kontrara, komiki gehiago publikatzen da euskaraz gazte eta helduentzat haurrentzat baino (agian komikiekin hezi ginen haur orain helduak garelako komikiak erosten jarraitzen dutenak?). Edonola, gutxi izaten jarraitzen du eta honetan ere atzera egin den irudipena daukat.

Gazte eta helduentzako komikietan, Xabiroi da erreferentzia egun. Aldizkari bikaina da, idazleak eta komikigileak elkarlanean jartzen dituena kalitatezko komikia eginez, eta ondoren aldizkariko sail ezberdinak albumetan argitaratuz (Saiak, Piztia otzanak, TeleAtoi...). Sauré-k ere atera izan du gazte eta helduentzako komikirik, baina azkenaldian utzita du linea hori (Numenak bilduma aparta amaitu gabe utziz adibidez). Hauez gain, liburu-argitaletxeek edota komunikabideek noizbehinka ateratzen dituzte komikiak (Elkarrek Pololoak eta De rerum natura, Alberdaniak Ihes ederra, Argiak Gartxot eta Okatxu...). Esan bezala, haurrentzat baino gehiago, baina hala ere gutxi eta ziurrenik lehenago egiten zena baino gutxiago: lehen Habeko Mik aldizkaria eta albumak zeuden, Napartheid aldizkaria, Justin Hiriart bilduma...

Eta itzulpenetan ez da apenas ezer egin aspaldiko urteetan, ez bada mende hasieran Saurék egindako batzuk, Jeremiah bezala, edo lehenago oraindik aurreko mendearen amaieran Araberak ateratako Kondoi hiltzailea... Aldiz, duela 20-30 urte Ttarttalo argitaletxeak Nemo txikiaren album mordoa atera zuen, Baionako Antxeta argitaletxeak hainbat Corto Maltese eta beste batzuk (Jaunes adibidez) argitaratu zituen...

Komiki digitalaren etorrera

Eta gauzak nahikoa oker ez baleude bezala, errematea dator: digitalizazioa, argitaletxeen industriaren amesgaiztoa...

Badira hiru bat urte e-bookak (edo liburu elektronikoak) eta e-readerak (edo liburu irakurgailu elektronikoak) atera zirela, joko arauak erabat aldatuz. Argitaletxe, banatzaile eta saltzaileek argi ibili eta egokitu beharra dute, baina eginda ere ez da lan erraza izango askorentzat, batez ere txikientzat, jolas zelai berrian tokia hartzea. Eta gainera uste baino azkarrago ari da aldaketa etortzen, egokitzeko denborarik eman gabe... Bestalde, askok lehengo eskemekin jarraitzen dute eta erabaki ulertezinak hartzen dituzte, merkatu berrira egokitzen baino berau dinamitatzen saiatzen ari direla ematen du eta: prezio garestiegiak, kopiak ekiditeko DRMa bezalako neurri desesperatu, abusuzko, alferrikako eta kontraproduzenteak, bitartekari guztiak mantentzen jarraitzea...

Komikien munduari honek ez zien eragiten, kolorerik eza eta irudien erreprodukzio-kalitate eskasa koska latza baitziren e-reader batean komikiak irakurri ahal izateko. Baina orduan, duela urtebete iPad-a iritsi zen eta geroxeago horrelako tablet pila, eta hauek bai dira egokiak komikiak irakurtzeko. Aditu askok hala diote behintzat. Eta argitaletxe eta denda pila batek egin du bertara jauzia jada. Horrez gain, smartphoneentzako (iPhone, Android eta horrelakoentzako) ere hasi dira ateratzen komikiak eta komiki-dendak (Saurék ere saltzen du horietako batean).

Hala ere, argitaletxe ugarik mesfidati eta beldurrez ikusten dute mundu berria. Asko ez dira oraindik egokitu, eta jauzia eman duten beste askok liburuen industriaren akatsak errepikatuz egin dute (prezio garestiak, DRMa...).

Euskarazko komikigintzarentzat, onerako

Bai, komikien industriak beldurra dio digitalizazioari. Panorama berrian gauzak ezberdinak izango dira, argitaletxe batzuk desagertu egingo dira agian... (hori bai, aukera gehiago dute lehengo eskemekin funtzionatzen jarraitzen dutenek)

Baina euskararen kasuan esan daiteke, eta oraingoan exageratu gabe, ez dagoela komikiaren industriarik. Goian irakurri dugu: Sauré argitaletxea besterik ez dago komikiei soilik dedikatuta; Xabiroi ere hor dago baina ez da argitaletxe bat, Ikastolen Elkartearen uneko jardueretako bat baizik, eta argitaratzen den beste guztia liburu argitaletxeek puntualki ateratzen dutena da, beraien produkzioan erabat anekdotikoa. Orduan, digitalizazioak ezin du euskarazko komikien industria hondorarazi, ez bada existitzen... Eta aldiz, nire ustez aukera berriak irekitzen zaizkio euskarazko komikigintzari digitalizazioarekin.

Batetik, industriarik ez badago ere, egileak badaude Euskal Herrian euskarazko komikiak egin ditzaketenak eta egin nahi dituztenak, eta on askoak gainera. Eta horiek aspalditik egiten dute beraien lana modu digitalean: marraztu ez bada behintzat koloreztatu, errotulatu eta maketatu gehienek egiten dute ordenagailuz. Beraz, jada formatu digitalean daukaten komiki bat beraiek sal dezakete zuzenean Internet bidez gailu elektronikoetarako.

Izan ere, paradigma berri honetan, egile batek ez du argitaletxe baten beharrik banatzeko edo saltzeko. Honen aurka beti esaten da argitaletxeek eskain ditzaketen erakusleiho komun bat eta promozio-lana beharrezkoak direla, bestela egileak beraien webguneetatik beste milakaren artean nabarmentzeko ahalegin hutsaletan arituko direla. Baina euskarazko komikigintzaren mundua txikia da: elkarte batek-edo erraz jar dezake martxan webgune bat denen lanak banatu eta saltzeko, eta promozioa ez da zaila nobedadeak hain gutxitan direnean (ziurrenik nahikoa izan daiteke webgunean bertan edo erreferentziazko tokiren batean iragartzea, komunikabideak berez etortzeko).

Ekonomikoki askoz errentagarriagoa zaio egileari horrela egitea, gainera. Gaur egun, komikigile batek normalean salmenta prezioaren %10 besterik ez du jasotzen, beste dena argitaletxe, banatzaile eta saltzailearentzat da. Kontuan izan behar da, gainera, batzuetan gidoilari eta marrazkilariaren artean banatu behar dela hori. Eta liburuen idazle batentzat zaila bada euskarazko salmentetatik bizitzea, euskarazko komiki batek izan ditzakeen salmentekin guztiz ezinezkoa da. Norberak salduta, ordea, kopuru erdia eta prezio erdian salduta ere, lehen baino 2'5 aldiz gehiago irabaziko luke egileak.

Agian oraingoz ez da egongo tabletdun euskarazko komiki digitalen irakurleen masa kritikorik, egile bat komiki bat modu horretan egin eta saltzera arriskatzeko adina. Baina gorago aipatutakoa moduko elkarte bat sortuko balitz euskal komikigileek euren lanak saltzeko online plataforma bat sortuko lukeena, komikigileek jada eginda dituzten lan txikiak, edo zinten rekopilazioak, edo deskatalogatuta dauden lan zaharrak hor jarri ahal izango lituzkete probatzeko, eta gutxien-gutxienik diru sarreratxo estra bat izan...

Bestetik, digitalizazioak Xabiroi bezalako proiektuak bideragarriagoak bihurtu ditzake. Ikastoletako ikasle denak eramangarri txiki bat edo bestelako irakur-idazgailu elektroniko bat izango duten etorkizuna ez dago hain urruti, eta orduan Xabiroi ikastoletako haur guztiei banatzea orain baino askoz merkeago egin liteke.

Azkenik, kanpoko komikien euskararako itzulpenen eskasia gutxitzen ere lagun dezake digitalizazioak. Bada fenomeno gero eta zabalduago bat, scanlation deritzona (scan+translation hitzen nahasketatik datorrena), komikiak beste hizkuntza batean eskaneatu edo P2P sareetan formatu digitalean lortu, itzuli eta elkarbanatzean datzana, gero ordenagailu batean Comix bezalako programa batekin edo iPad batean CloudReader moduko aplikazio baten bidez ikusi ahal izateko. Modu amateurrean egiten dute boluntarioek, serieentzako azpitituluekin edo ripeatzeekin egiten den antzera, eta batez ere manga edo komiki japoniarrekin asko egiten da. Euskarazko scanlationen mugimendu bat sortuz gero, agian lor daiteke bere burua normalizatutzat izan nahi duen hizkuntza orok derrigorrezkoa duen komiki klasikoen bilduma minimo bat euskaraz izatea. Kasu batzuetan itzuli beharrik ere ez litzateke egongo, nahikoa litzateke deskatalogatutako komiki klasikoak eskaneatzearekin. Eta hau ez da ameskeria hutsa, maila txikian bada ere egiten da zerbait: Euskal Encodings webgunean (egun batzuk daramatza erorita, espero dut ez dela desagertuko hor dagoen altxor guztia!), serieak ripeatzeaz gain, euskararako scanlation batzuk ere egiten dituzte (gutxi eta batez ere manga, baina bestelakorik ere bada; adibidez sari ugari irabazi dituen Blacksad serie frantziarraren lehenengo albuma bertan dago, kalitate oso onean bai grafikoki bai itzulpenari dagokionez). Jende gehiago hasiz gero...

Agian optimistegia naiz? Tira, amestea libre da... Eta okerragora joatea zaila denez, benetan iruditzen zait digitalizazioari esker euskarazko komikigintzaren panoramak hobera egin dezakeela. Denbora epaile.