e-gorblog

Ostiraletik, Firefox OS daukaten telefono mugikorretan euskarazko zuzentzailea dator sisteman integratuta!

Firefox OS smartphoneentzako sistema eragile bat da, Googleren Android edo Appleren iOSen gisakoa. Software librekoa da, web irekia, protokolo estandarrak eta bateragarritasuna bultzatzeko Mozilla Fundazioak sortua. Bertan exekutatu daitezkeen aplikazioak ez dira gailu horrentzat berariaz egindakoak, bertan HTML estandarra betetzen duten web aplikazioak soilik exekuta daitezke Firefox nabigatzailean. Hemen nahikoa (edo oso) ezezaguna den arren, garapen bidean dauden herrialdeetan telefono-konpainia askok saltzen dute, smartphone merkeak saldu ahal izateko modua baitute honen bidez.

Firefox OS software librea izaki, aukera dago berari ekarpenak egiteko: hobekuntzak, itzulpenak... Hala, duela hilabete batzuk software librea euskarara itzultzen aritzen den Librezale elkartekoek niregana jo zuten Julen Ruiz @Julenen bidez eskari batekin: Firefox OSrentzat euskarazko zuzentzailea egin nahian zebiltzan, eta horretarako testu-corpus batetik ateratako euskarazko hitz-formen maiztasunen zerrenda bat behar zen; Julenek bazekien ni corpusekin aritzen naizela lanean Elhuyar I+Gn (nire tesia web corpusen bilketaren ingurukoa izan zen), eta eskatu ziguten ea hitzen maiztasunen zerrenda bat pasatzerik bagenuen zuzentzailea egiteko. Elhuyar ere euskararen alde aritzen den fundazioa izaki, gure web corpus handiena horretarako erabiltzen uztea eta zuzentzailearen garapenean laguntzea erabaki zuen. Beraz, hitzen maiztasunak atera nituen gure 200 milioi hitzeko corpus batetik eta, Julenen laguntzarekin, Firefox OSren kodeari gehitu nion euskarazko zuzentzailea.

Baina zuzentzaile hori ez da orain arte sisteman integratu, hizkuntza askotarako zuzentzaileak gehitzen ari baitziren eta sistemaren tamaina asko handitzen ari zen. Erabaki zuten modua jartzea zuzentzaileak aukeratzen zirenean orduan jaitsi eta instalatzeko, eta hori inplementatzearen zain egon gara. Ostegunean egin zuten hori.

Ostiralean Firefox OS duen nire Mozilla Flame telefonoa eguneratu zitzaidan eta orain euskarazko zuzentzailea dauka. Kristoren ilusioa egin zidan!

Beharbada eta nik dakidala (zuzendu oker banago), lehenengo aldia izan daiteke smartphone batek euskarazko zuzentzailea integratuta daukala. Firefox OS atera eta sei hilabetera euskaratuta zegoen, Librezaleren eskutik, eta orain, bi urtera, euskarazko zuzentzailea dakar. Androiden, askoz zaharragoa izan arren, interfazea euskaraz orain arte gailu batzuetan soilik zegoen, eta zuzentzaileei dagokienez, badago Xuxen aplikazioa, Elhuyarrek egina, baina ez sisteman integratuta. Eta iOS, sistema zaharrena den arren, ez dago euskaraz, eta zuzentzailearekin berdin, Xuxen aplikazioa dago baina ez sisteman integratuta.

Software librearen abantailak. Borroka neketsuaren noizbehinkako garaipen txikitxoak. Ospatzera noa.

Atzerapen apurtxo batekin bada ere, Ikastolen Elkartearen Xabiroi komiki-aldizkariaren beste zenbaki bat atera da. Eduki hau aurkituko dugu 35. zenbaki honetan:

• Patxi Pelaezen azala
• Nik neuk egiten dudan Albisteen txokoa
• Adur Larrearen Xabiroienea umorezko banda
• Auzomorro umorezko orri bikoitza, Sanviren gidoi eta irudiekin
• Iñaki G. Holgadoren irudiak eta Harkaitz Canoren gidoia duen Museo bilduma seriearen beste 6 orri
• ZaldiEroaren gidoia eta Ainara Azpiazu Axpiren irudiak dituen Porrupatatak 5 orriko istorioa
• Asiskoren Hor Konpost banda
• Manu Ortegaren Haizea banda
• Exprairen Pertza ustelaren gogoeta antzuak zinta
• KomikITAUN elkarrizketen orri bikoitzean, Jorge Alderete eta Fermin Muguruza, Harkaitz Canorekin batera Black is beltza komikia egin dutenak
• ZaldiEroaren Arranotxuren beste bi orri
• Julen Ribasen Zer nahi eta hura eman 8 orriko istorioa, Unai Busturiaren ideia batean oinarritutakoa
• Egoitz Lasaren gidoia eta Loperen irudiak dituen Zonbiñe umorezko sailaren 2 orri

On egin ba!

(Elhuyar aldizkariko 2014ko iraileko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa

Blade Runner filmean, Deckard agentearen lana zen matxinatutako "erreplikante" batzuk (bioingeniaritzaz egindako langile sintetikoak) detektatzea eta "jubilatzea"; horiek detektatzeko, Voight-Kampff fikziozko testa erabiltzen zuten. Battlestar Galactica seriearen 2004ko remakean, odol-test bat eta erradioaktibitatea erabiltzen zuten Cylon (CYbernetic LifefOrm Node) humanoide gaiztoak detektatzeko.

Test horiek konplexuak dira oso; izan ere, kokatuta dauden etorkizuneko fikzioetan, robotek, gizakien itxura eta osaera izateaz gain, gizakiek adinako adimena dute, eta makinak gizakietatik bereiztea benetan zaila da. Egungo errealitateko makinak edo softwareak, baina, ez dira hain sofistikatuak, eta, makina bat adimenduntzat har daitekeen edo ez ebazteko, 1950ean Alan Turing-ek sortu zuen eta bere izena daraman test sinpleagoa da ezagunena eta erabiliena.

Alan Turing eta bere testa

Publiko zabalarentzat ezezaguna izan arren, Alan Mathison Turing matematikari britainiarra XX. mendeko pertsonaia garrantzitsua da. II. Mundu Gerran, alemanen Enigma enkriptazio-sistema haustea lortu zuen, alemanen itsasontzi eta urpekontziekiko komunikazio guztiak aliatuentzat agerian utziz, eta honek eragin handia izan zuen gerraren azken emaitzan. Baina matematikariaren ekarpenik garrantzitsuena izan zen informatikaren lehen urratsak ematea: 1936an sortu zuen makina unibertsalaren ideia (gerora Turing-en makina unibertsala izena hartu zuena), beste edozein makinaren deskribapen kodetua emanik makina hori simulatzeko eta sarrerako informazio baten gainean ekintzak egiteko gai izango zena, makinaren deskripzioa eta sarrerako datuak euskarri berean egonik. Ikusten denez, hau gaur egungo ordenagailuen kontzeptua da. Gerraren ondoren bere ideia hori ordenagailu digital elektroniko batean gauzatzeko ACE proiektuan aritu zen, nahiz eta ez zuen arrakastarik izan eta beste batzuk aurreratu zitzaizkion. Baina hala ere, informatikaren aitatzat hartua da. 1952an homosexuala izateagatik kondenatu zuten, eta kartzela ekiditeagatik hormona bidezko kastrazio kimikoa onartu zuen. Horrek sortutako arazoek eraginda, bi urte geroago sagar pozoitu bat janda bere buruaz beste egin zuen, artean 42 urte ere ez zuela. Appleren logotipoa (sagar hozkatu koloreaniztuna) bere omenetan dela esan ohi da.

Aipatu dugunez, matematikariaren beste ekarpen garrantzitsu bat Turingen testa da. 1950ean, ordenagailuek etorkizunean egin ahal izango zutenaz hausnartzen ari zela, adimen artifizialaren gaiari heldu zion, eta planteatu zuen ea makinak adimendunak izatera irits ote zitezkeen. Ea makinek pentsatu ahal izango zuten galdetu zion bere buruari, baina, pentsatzea zer den ezin denez erraz definitu, problema modu zehatzagoan planteatu zuen: ea makinak gizakien gisara jokatzeko gai izango ziren. Beraz, makina batek pentsa zezakeela hartuko zen, baldin eta gizaki batek, makinarekin elkarrizketan jardunda, gizakitik bereizi ezin bazuen. Turingek diseinatutako test hori, kritikatua eta eztabaidatua bada ere, gaur egun arte metodorik onartuena izan da makinak eta gizakiak bereizteko, edo software bat adimenduntzat hartzeko.

Webean gaur egun hain erabiliak diren CAPTCHA testak (komentarioetan edo erregistroetan spama ekiditeko gaizki idatzitako letra horiek) Turingen testaren alderantzizko aldaeratzat hartzen dira, non ebaluatzailea makina bat baita eta ez gizaki bat. Eta, hain zuzen ere, CAPTCHA siglek Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart esan nahi dute ("harrapatu zaitut!" itzuliko genukeen zerbait adierazteaz gain). Spam softwarea gero eta hobea denez, CAPTCHAk ere gero eta konplikatuagoak izaten dira. Nik neuk hainbestetan huts egiten dut, non ia ziur bainago robota naizela... ;-)

Eugene Goostman, lehen makina adimenduna?

Aurtengo ekainean, makina batek lehenbizikoz Turingen testa gainditu zuelako albistea haizatu zuten Reading-eko Unibertsitatekoek, eta ia komunikabide guztietan agertu zen. Eugene Goostman izeneko softwareak testa gainditu omen zuen, unibertsitate hark Turingen heriotzaren 60. urteurrenaren harira antolatutako lehiaketan.

Beraz, testaren definizioaren arabera, makina adimentsutzat har al daiteke? Zientzia-fikziozko adibideei berriz helduz, Skynet, HAL 9000 edota Matrix modukoen sorreraren atarian al gaude? Tira, oraingoz ez, eta nahiko urruti omen gaude horretatik. Reading-eko Unibertsitatea eta, batez ere, lehiaketaren antolatzaile Kevin Warwick asko kritikatu dituzte horrelako iragarpen handinahia egiteagatik.

Izan ere, Turingen testa, berak definitu zuen gisara, oso irekia da, ideia besterik ez da; baina inplementatzeko modu asko izan ditzake. Lehiaketa modu batera antolatu dute, eta ezarritako parametroen arabera gainditu du testa Eugene Goostmanek. Epaimahaikideen % 33ri sinetsarazi zien gizakia zela, eta antolatzaileek testa gainditutzat eman zuten % 30eko atalasea gainditu zuelako. Atalase hori Turingen esaldi batean oinarritzen da, bere testa definitzean aurresan baitzuen 50 urtetan galdetzaile estandar batek % 70 baino probabilitate txikiagoa izango zuela makina bat gizaki batetik bereizteko, elkarrizketa batean. Warwick eta haren taldeari leporatzen diote asko interpretatzea dela esaldi hartatik interpretatzea Turnigek atalasea % 30ean jarri zuela.

(Bitxikeria gisa: esaten da 2001: A space odyssey filmaren data Turingen profezia horretatik hartuta egon daitekeela, berari egindako omenaldi gisa, Arthur C. Clarke egileak liburuan berariaz aipatzen baitu Turingen 1950eko artikulua. Eta zalantzarik ez dago HAL 9000-k Turingen testa gainditzen duela! ;-).

Bestalde, izatez, ez da testa gainditzen den lehen aldia. Beste garai batzuetan eta beste lehiaketa batzuetan, beste software batzuek ere lortu dute epaileak engainatzea, portzentaje handiagoan, gainera (ia % 60ra arte ere). Readingeko lehiaketa horren antolatzaileek ez dituzte baliozkotzat hartzen software horiek, eta berena bai, eta, horretarako arrazoiak ematen dituzten arren (epaile-kopurua, galderen mugarik eza...), gehiegizko lizentzia hartzea da.

Eugene Goostmani egozten zaio abantailaz jokatzea. Izan ere, bere burua aurkeztean, esaten zuen 13 urteko haur ukrainarra zela eta ingelesa bigarren hizkuntza zuela. Esan izan da hori zela-eta epaileek akatsak edo ezjakintasunak errazago barkatuko zizkiotela.

Eta, azkenik, Turingen testaren baliagarritasunaz ere asko hitz egin da, zaharkitua ez ote dagoen argudiatuz. Izan ere, asmatu zen garaian, ez genekien ezer ordenagailuei eta horiek egin zezaketenari buruz (existitu ere ez ziren egiten!). Eta, gaur egun, badakigu ataza jakinetan oso emaitza onak izan ditzaketela, benetako adimenik izan gabe. Konputazio-ahalmen handia, datu asko eta algoritmo sinple samarrekin emaitza oso ikusgarriak lor daitezke, Deep Bluek xakean eta Watsonek galderak erantzutean lortutakoak bezalakoak. Gauza bera esan daiteke elkarrizketa baten imitazioaren atazari buruz, ataza hori ongi egiteak ez du esan nahi makina adimendun bat lortu denik.

Hari horri tiraka, berriz ere, Turingen hasierako hausnarketa filosofikora helduko ginateke: adimena zer den, nola frogatu zerbait adimenduna den, eta abar. Adimen artifizialaren gaineko eztabaida filosofikora, azken finean. Eta hor eskola ezberdinak daude. Adimen konputazionalaren teoriaren arabera, adibidez, giza burmuina informazioa prozesatzeko sistema bat da, eta pentsatzea, konputazio-mota bat. Horien ustez, makinak edo softwarea adimenduntzat har daitezke, edo izatera iritsiko dira. Aldiz, beste batzuen arabera, giza kontzientzia ez-algoritmikoa da, eta inoiz ezin izango da modelatu Turingen makinaren motako ordenagailu baten bidez.

Ezin da jakin etorkizunean makina benetan adimendunak egiteko gai izango garen edo ez. Oraindik, hala iragarri bazaigu ere, ez da une hori iritsi, eta ziurrenik oraindik asko falta da iristeko. Baina Eugene Goostman bada pausotxo txiki bat bide horretan, beste urrats bat. Egunero lortzen dira aurrerapen txikiak gizakiaren bereizgarria den adimenarekin soilik egin daitezkeen ataza askotan. Horrela jarraituz gero, filosofikoki ez dakit adimentzat hartu ahal izango den lortuko duguna; baina adimena imitatzen badu giza adimenetik bereiztezin egiteraino, beharbada gauza bera izango da efektu praktikoetarako, Turingek zioen moduan...

(HAEE/IVAP-en Administrazioa Euskaraz aldizkariko 2014ko apirileko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Bitcoin, lehen kriptotxanpona

Bitcoin txanpon digital bat da, hau da, modu elektronikoan sortu eta gordetako txanpon bat. Zehazkiago, kritpotxanpon edo kriptodibisa bat da Bitcoin. Kriptotxanponaren definizioa hau da: teknika kriptografikoak erabiltzen dituen txanpon sistema bat banatua, deszentralizatua eta segurua.

Sistema banatu eta deszentralizatua izateak esan nahi du ez dagoela entitaterik (banku zentralik edo gobernurik) dibisa horren atzean. Izan ere, kriptotxanponaren ideiaren sortzaileen arabera, txanpon bat erakunde jakin batek kontrolatzen badu, handitu eta mugatu dezake, bere interesen arabera, txanponaren jaulkipena, eta bestelako agente askori eragin. Kriptotxanpon bat, aldiz, inpartzialagoa da, bere jaulkipenaren kontrola modu deszentralizatu eta banatuan egiten baita, algoritmo eta software informatikoen bidez.

Era berean, txanpon tradizionalekin, erakunde jakin batzuek bermatzen dute (bankuek) pertsona baten diru kopuruaren eta transakzioen egiazkotasuna. Bankuen fidagarritasuna da sistema horren oinarria, baina baita puntu ahula ere. Kriptotxanponekin, berriz, modu banatuan eta software bidez egiaztatzen da diruaren eta transakzioen benetakotasuna.

Nola lortzen da sistema banatu eta deszentralizatua? P2P sare bat dago atzean, peer-to-peer edo berdinen arteko sare bat. P2P sareak ezagunak dira fitxategiak elkartrukatzeko erabiltzen diren sistemengatik, eMule eta BitTorrent bezalakoak. Sare horietan, hainbat ordenagailu daude software berarekin eta Internet bidez konektatuta. Eta sare horietatik fitxategiak jaisten ditugu, zatika-zatika ordenagailu ezberdinetatik, eta aldi berean guk ere gure fitxategien zatiak beste batzuei bidaltzen dizkiegu. Bada, kriptotxanponetan gauza bera egiten da: softwarea Internet bidez konektatuta dauden ordenagailu askotan dago instalatuta, eta guztien artean bermatzen dute diru jakin bat modu zilegian sortu dela, pertsona batek duen dirua benetan berea dela, edo transakzioa modu egokian egin dela.

Eta sistema segurua izan dadin, guztiaren oinarrian, esan bezala, kriptografia dago, informazioa zifratzeko eta deszifratzeko zientzia. Zehazki, gako publiko bidezko kriptografia edo kriptografia asimetrikoa. Izan ere, teknika hori erabiltzen da Interneteko elkarrekintza guztietan konfidentzialtasuna, autentifikazioa eta anonimotasuna bermatzeko (HTTPS protokoloan, sinadura digitalean...), eta teknika hori erabiltzen da kriptotxanponetan ere, horiek ziurtatzeko.

Bitcoin da kriptotxanponen lehen inplementazioa. 2008ko azaroan, Satoshi Nakamoto delako batek (bere benetako nortasuna ezezaguna zen martxoan Newsweek aldizkariak ezagutzera eman zuen arte) «Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System» izeneko artikulua argitaratu zuen webean. Bertan, gorago azaldutako kriptotxanponaren definizioa ematen zen, eta hori inplementatzeko protokoloa zehazten. 2009ko urtarrilean jarri zuen martxan Satoshi Nakamotok Bitcoin, Bitcoin bezeroa software libre gisa publikatuz, software hori instalatua duen sare banatua martxan jarriz eta lehen 50 txanponak jaulkiz.

Bitcoin txanponen «meatzaritza»

Bitcoin txanponaren filosofiaren oinarria da, esan dugun bezala, inolako gobernu, banku edo bestelako erakundek haren jaulkipenean artifizialki eskua sartu ezin izatea, euren interesen arabera. Denboran zehar zenbat txanpon jaulkiko diren aurrez erabakita dago, eta Bitcoinen sare deszentralizatutako softwarean inplementatuta dago hori. Bitcoinen sorreran, 10 minuturo 50 txanpon jaulkitzen ziren (urtean ia 3 milioi txanpon), eta lau urtean behin, erdira jaisten da jaulkitze-erritmoa. Hala, txanponen kopurua asintotikoki 21 milioiko gehienezko kopurura hurbiltzen joango da denboran zehar.

Eta nori ematen zaizkio jaulkitzen diren txanpon berri horiek? Txanponak lortzeko, lan bat egitea eskatzen da, «mea­tzaritza» deitzen diotena (mining ingelesez), urrea aurkitu edo lehengairen bat erauzteko lana bailitzan. Txanpon digital batentzat, nola ez, lan hori lan konputazionala da: Bitcoin sareak problema kriptografikoak planteatzen ditu, hauen zailtasuna unean jaulki behar diren txanponen kopuruari, unean dagoen txanpon eskaeren kopuruari eta garaiko ordenagailuen ahalmenari egokitzen zaielarik; software «meatzariak» hori ebazten saiatzen dira, eta ebazten dutenei ematen zaizkie Bitcoinak. Beraz, zenbat eta ordenagailu gehiago eta ahaltsuagoak, aukera gehiago Bitcoinak lortzeko.

Nola erabili Bitcoin

Bitcoin erabiltzeko, software bezero osoa instala dezakegu, Bitcoin sare banatuko parte izango dena eta jaulkipenak, jende guztiaren diru kopuruak eta transakzioak kontrolatuko dituena. Horrek software «meatzaria» ere badakar, Bitcoin berriak lortzen joateko (hala, zenbat eta gehiago lagundu Bitcoin sareari, txanpon berri gehiago lortzen dira). Baina Bitcoin erabiltzeko modu normalena software bezero arinago bat instalatzea da, norberaren diru-zorroa kudeatzeko eta berarekin ordainketak edo kobrantzak egiteko soilik balio duena, horretarako Bitcoin sareko nodoetara konektatuko dena.

Bitcoin diru-zorroen kudeaketarako programa asko daude: ordenagailuetarako programak (Electrum, Multibit...), telefono mugikorretarako app-ak (Bitcoin Wallet, Mycelium...) edo Interneteko nabigatzailean exekutatzeko web aplikazioak (Coinbase, MyWallet...).

Programa horietan gure diru-zorroa sortuko dugu. Diru-zorroa sortzean, kriptografia asimetrikoko gako pare bat emango zaigu, publikoa eta pribatua. Gako publikoa gure diru-zorroaren identifikatzailea izango da, zeina saldo batekin lotuta egongo baita sarean, eta jendeari emango diogu dirua eman behar digunean. Gako pribatua, aldiz, guk gorde­tzekoa da, eta, ordainketak egiterakoan, gure burua autentifikatzeko balio du. Besterik ez dugu behar Bitcoin erabiltzeko. Gure saldoa, transakzioen historia eta beste guztia Bitcoin sarean gordetzen da modu banatuan, eta diru-zorroko softwarearen eta gure gako pribatuaren bidez atzituko dugu.

Bitcoinak lortzeko, software «meatzaria» erabili ezean, badituen norbaiti erosi beharko dizkiogu beste txanpon batzuk erabilita (dolarrak, euroak...). Erosketa hauek egiteko web zerbitzuak daude, eta baita kutxazain automatikoak ere toki batzuetan. Bitcoin bidezko ordainketei dagokienez, gero eta toki gehiagotan onartzen dituzte. Hasieran, weba eta Internetekin lotutako zerbitzuak ziren nagusiki (web­guneen ostatatzeak, online apustuak...), baina gero eta bestelako zerbitzu gehiago ordain daitezke Bitcoin bidez.

Etorkizun zalantzatsua

Bitcoinek bere helburuak betetzen ditu kasu askotan. Adibidez, AEBko Gobernuak kreditu txartelen enpresei Wikileaks-i laguntza ematea debekatu zienean, Bitcoin izan zen beraiei laguntzeko modu bakarra. Eta bere sorreratik igoera bidean ari da Bitcoin. Gero eta jende gehiagok erabiltzen du. Gaur egun 12 milioitik gora Bitcoin daude, eta oso altu kotizatzen dira: artikulu hau idazteko unean, Bitcoin bakoitza ia 700 dolarrengatik aldatzen da!

Hala ere, aldatu izan da 1.100 dolarrengatik gora ere; oso txanpon ezegonkorra da, beraz. Izan ere, erabilera komertzial erreala oso txikia du, erabilera inbertsore eta espekulatiboarekin konparatuz gero.

Bere arriskuak ere baditu. Lapurretak gerta daitezke, eta gertatzen dira. Gako pribatua eskuratzea lortzen bada, kontuaren kontrol osoa lortzen da. Adibidez, otsailean, Mt. Gox Japoniako Bitcoinen truke-enpresa hackeatu zuten, eta bere bezeroen gako pribatu guztiak eskuratu zituzten. Existitzen diren Bitcoin guztien % 7 inguru lapurtu zituzten! Gako pribatua galtzea ere gerta daiteke, eta diru guztia galtzen da, erremediorik gabe. Azken finean, txanpon hain banatu eta kontrolatu gabea izaki, kontsumitzaileak babes gabe daude, ez baitago bermerik emango duen erakunderik atzean. Bere funtsa eta abantaila nagusia oztopo ere izan daiteke kasu batzuetan.

Bestalde, herrialdeetako gobernuek ere zein jarrera hartuko duten ikusteko dago. Esate baterako, AEBk onartu du Bitcoinaren erabilera, aldiz, Txinak eta Tailandiak debekatu, eta beste herrialde gehienek ez dute ezer erregulatu oraingoz.

Azkenik, Bitcoinaren beste arrisku bat da Interneteko enpresa handi batek (Amazon, Google...) edo onlineko ordainketen enpresa handi batek (PayPal, Visa...) berekiko transakzioetarako kriptotxanpon propioa ateratzea. Hala, kriptotxanpon horrek segituan jendearen onarpen eta arrakasta handia izango balu, Bitcoin bazter gelditzea ekarriko luke horrek.

Dena dela, zalantzarik ez dago kriptotxanponak modan daudela, Bitcoinez gain, beste asko ere baitaude: Litecoin, Dogecoin... Denborak esango du Bitcoin edo beste kriptotxanponen bat eguneroko bihurtuko zaigun.

Lehenago Donostiako Koldo Mitxelena Kulturunean izan zen Rockomikiak - Binetak & Doinuak erakusketa (komikiek rock musikarekin eta, bereziki euskal rock-arekin izan duten eta duten harremanaren ingurukoa) Gasteizko Oihaneder Euskararen Etxean dago martxoaren 19tik maiatzaren 3ra bitartean. Donostian izandakoari beste hainbat material eta formatu gehitu dizkiete antolatzen parte hartu duten Oihaneder Euskararen Etxeak, TMEOk, Sancho el Sabio Fundazioak eta Hala Bedi irratiak.

Erakusketaren inguruan hainbat ekitaldi ari dira egiten. TMEOko lagunek komikia zuzenean eginez inauguratu zen martxoaren 7an, eta martxoaren 10ean Asisko Urmenetak Nork hil du Charlie? hitzaldia eman zuen komikia eta adierazpen askatasunaren inguruan. Datozen ekitaldien artean, martxoaren 25ean Garbiñe Ubeda eta Yurre Ugarte Eta emakumeak non zeuden? galderari erantzuten saiatuko dira, martxoaren 27an Bingen Mendizabal eta Mikel Valverdek musika eta marrazkia zuzenean uztartuko dituzte, apirilaren 15ean Harkaitz Canok Musika euskal literaturan eta komikigintzan izango ditu hizketagai, eta erakusketaren komisarioak diren Koldo Almandoz eta David Zapirainek martxoaren 18an eskainiko dute bisita gidatua. Eta martxoaren 10etik apirilaren 1era bitartean, ikastetxeei zuzendutako bisita gidatuak ere egingo dira, goizeko ordutegian. Tailer eta ikastaroak ere izango dira: martxoaren 9an publiko orokorrari zuzendutako Wikipedia tailerra, martxoaren 10ean Asisko Urmenetak batxillergoko ikasleei zuzendutako komiki ikastaroa eta apirilean DBH eta Batxillergoko ikasleei zuzendutako bideoklip eta marrazki bizidunen tailerrak egingo dira.

Egitarau oparoa eta erakusketa benetan interesgarria! Aukerarik baduzu, ez galdu!

(Galtzagorri elkartearen Behinola aldizkariko 2014ko ekaineko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Ipurbeltz komiki-aldizkaria erreferentea izan da euskarazko komikigintzan. Erein argitaletxeak 1977an sortua, haur euskaldunen belaunaldi bat baino gehiago komikizale egin gintuen, garai bertsuan sortu zen Kili-Kili aldizkariarekin batera. Baina azken honek batez ere kanpoko komikiak euskaratzen zituen bitartean, Ipurbeltz euskal komiki egileen belaunaldi bat baino gehiagorentzat lehen lanak egin eta beren burua ezagutarazteko tranpolina ere izan zen. Komiki-zale eta komikigileen harrobi bikoitza, beraz. 2008ko bere amaierak umezurtz utzi zituen biak (Kili-Kilik lauzpabost urte lehenago amaitu zuen bere ibilbidea). Euskararen normalizazioaren ikuspegitik ere galera handia da, esparru bat galdu baitzuen berarekin euskarak.

Eta hala ere, Ipurbeltzena desagertze iragarria izan zen. Sortu zen garaian eta testuinguruan (70eko hamarkadan eta Hego Euskal Herrian) logikoa zen haurrentzat euskarazko komiki-aldizkari bat sortzea. Izan ere, komiki asko egiten zen haurrentzat; areago, egiten ziren komiki gehienak haurrentzat ziren eta komikia haurrentzako generotzat hartzen zen. Kioskoak umeentzako komikiz beteak egoten ziren: abenturazkoak, umorezkoak, superheroienak... Baina panorama hori aspaldi aldatu zen, eta pare bat hamarkada badira apenas argitaratzen dena haurrentzako komikirik Espainian, eta gutxiago Euskal Herrian eta euskaraz. Horregatik, esango nuke Ipurbeltzek asko iraun zuela korrontearen kontra...

Zergatik eman da aldaketa hori? Nik bi faktore aipatuko nituzke. Lehena, norbaitzuk (pedagogoek, argitaletxeek edo nik al dakit nortzuk, beharbada denek batera) erabaki zutela haurren hezkuntzarako edo irakurzaletasuna bultzatzeko ez zirela egokiak, ez zirela nahikoa jasoak edo edukatiboak; eta umeentzako komikiak utzi eta ipuin eta liburu ilustratuak soilik egitera pasatu ziren. Erabaki okerra nire ustez. Egia da garai hartako komiki asko txarrak zirela edota frankismoaren reminiszentzia ugari zituztela, baina gauza on asko ere bazeuden. Azken finean, beste edozein medio edo adierazpidetan bezala gertatzen zen, ezin da orokortu eta komiki-formatua horregatik kondenatu.

Bigarren faktorea da komikien heltze prozesu bat eman dela, ez soilik hemen baizik eta ia mendebaldeko gizarte osoan (Frantzian eta Japonian izan ezik, non betidanik eta oraindik ere adin guztietarako komiki ugari egiten den). Beharbada aurretik zuen umeentzako generoaren ospe txarra gainetik kendu nahirik, komikia gero eta serioagoa eta helduagoentzakoa bihurtzen joan da. Superheroien komikiak dira horren adibide bat: gidoi eta irudi sarritan ezin sinpleagoak izatetik, askoz landuago eta sofistikatuagoak izatera pasatu dira. Eta beste adibidea nobela grafikoa da: izena, konplexuz betetako argitaletxeek komikiaren generoari seriotasun irudia emateko asmatutako marketin hutsa da, baina izana, helduentzako kalitatezko (edo kalitate-intentziozko) komikia.

Eta honen guztiaren tragedia da, nahiz eta jada haurrentzako komikirik ez den egiten (ez txarrik eta ez onik) eta egiten dena helduentzakoa eta ona izan, jendearen gehiengoak lehengo ustearekin jarraitzen duela, hau da, komikiak umeen kontua direla eta txarrak direla. Helduen gutxiengoa besterik ez gara egiaren jakitun eta komikien irakurle; beharbada gero eta gehiago azken urteotan, baina gutxiengoa.

Komikiak helduentzako eta kalitatezko bihurtu izana ez da txarra, jakina. Guk helduok ikaragarri gozatzen dugu oraingo komikiez. Arazoa bestea da, jada umeentzat ezer ez egitea. Izan ere, aipatu dudan bezala, Ipurbeltzek eta haurrentzako komikiek komikizale-harrobi lana egiten zuten. Hori egin gabe, urte batzuen buruan, komikietara haurretatik zaletu ginenok desagertzean, nor geratuko da helduentzako kalitatezko komiki horiek irakurtzeko? Posible al da txikitan ezagutu ez den eta hezitzaile eta gurasoek gutxietsi duten genero bat heldutan ezagutu eta zaletzea?

Baina Euskal Herrian, berriz ere korrontearen kontra, zorionekoak gara Xabiroi badugulako. Ikastolen Elkarteak 2005etik publikatzen duen komiki-aldizkari honek ikaragarrizko kalitatea dauka. Idazleak komikigileekin elkarlanean jartzen dituzte gero albumetan aterako dituzten istorioak lantzeko. Neurri batean, Ipurbeltzen hutsunea bete edo bere lekukoa hartu duela esan daiteke, baina hau ez da guztiz horrela. Xabiroi ez dago umeei zuzendua, 12 urtetik gorako gaztetxoei baizik. Beharbada oraindik garaiz komikien mundura engantxatzeko? Hala izango ahal da! Baina, badaezpada ere, ondo legoke ondoan Ipurbeltz balu (edo bere oinordeko zuzen bat, hau da, umeei zuzendutako komiki-aldizkari bat).

Euskarazko merkatuak gehiagorako ez du ematen, eta euskal komikigileek komikiak nazioartean ere argitaratzen dituzte.

Aiò Zitelli! albumak Lehen Mundu Gerra du gaitzat. Hainbat korsikarri bertan gertatutako zortzi istorio kontatzen dira, gehienak benetako gutunetan oinarritutakoak. Gidoiak Frédéric Bertocchinirenak dira, irudiak Iñaki Holgadorenak eta Markorenak eta kolorea Nuria Sayagorena. Frantsesez Albiana etxeak argitaratu du eta gaztelaniaz Aletak.

Markok ere Bamboo argitaletxearekin Les Godillots saileko hirugarren albuma kaleratu du. Honek ere, saileko aurrekoek bezala, Olieren gidoia darama eta Le vol du Goéland du izenburua. Hau ere, goian aipatutakoa bezala, Lehen Mundu Gerran kokatua dago, baina kasu honetan soldadu-talde baten fikziozko abenturak kontatzen ditu tonu umoretsuan.

Azkenik, Jose Manuel Mata, bere garaian Habeko Mik aldizkarian eta hark ateratako hainbat albumetan lan egindakoa, komikigintzara itzuli da Edicions de Ponent espainiar argitaletxearen eskutik O porto atereaz. Galiziako Espasante herri txikian 40ko hamarkadan gertatutako estraperloaren inguruko istorio erreal bat kontatzen du bertan.

Zorionak denei, eta ea lan horiek euskaraz ikusteko aukera dugun!

(Elhuyar aldizkariko 2014ko ekaineko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

P2P siglek Peer To Peer ordezkatzen dute, hau da, parekotik parekora, eta berdinen arteko partekatze edo kolaborazioa adierazi nahi dute. Orain 15 urte inguru sortutako P2P sistemek, hala nola Emule eta Bittorrent, fitxategiak sarearen bidez trukatzen uzten zuten; orain bestelako kontsumo-gaiak -lo egiteko tokia eta automobil-bidaiak, esate baterako- partekatzeko P2P zerbitzuak sortu dira. Jakina, gai horiek ezin dira sarean zehar bidali fitxategiak bezala, baina pertsona batzuen ondasun partekagarriak eta beste batzuen beharrak elkarrekin lotzen laguntzen dute.

Denetarik partekatzen

Gehien ugaritu diren zerbitzu-motetako bat automobil-bidaiak partekatzekoak dira, ingelesez carpooling deitzen direnak. Horrelako zerbitzu ugari daude: Blablacar, Amovens, CircleRide... Antzeko beste zerbitzu batzuk ere sortu dira, real-time ridesharing deritzenak, non unean bertan dugun bidaia-behar bat adierazten dugun eta auto partikularren sare bat dagoen diru baten truke eramango gaituena. Adibideak: Uber, Lyft, Sidecar...

Oporretarako ostatuen partekatzea ere oso modan dago. Oporraldian etxebizitzak trukatzeko, home exchange izeneko zerbitzuak daude; HomeExchange, HomeForExchange eta LoveHomeSwap, kasurako. Beste zerbitzu batzuk accomodation sharing motakoak dira. Haietan, gure etxean ostatu ematen diogu jendeari, gu beste batzuen etxeetara joateko aukeraren truke. Mota horretakoak dira BeWelcome eta CouchSurfing. Azkenik, jendea oporretan gure etxean diru-truk ostatatzeko zerbitzuak daude; ezagunena, Airbnb.

Crowdfunding edo finantziazio kolektiboa ere partekatze-motatzat har daiteke. Kasu horretan, produktu baten finantziazio-gastuak partekatzen dira, azken produktuaren truke normalean. Kickstarter eta Indiegogo dira, ziurrenik, horietako ezagunenak.

Eta beste gauza asko partekatzeko edo eskaintzeko zerbitzuak ere badaude: otorduak (Kitchensurfing, Cookening, CompartoPlato...), denbora (TimeBank...) eta bururatzen zaigun beste edozer.

Aurkako jarrera sektore tradizionalen aldetik

Jarduera berri horiek, argi dago, hainbat ekonomia-sektoreri erasaten diete: hotelei, taxiei, garraio publikoari... Horregatik, jarduerok gehien hedatu diren tokietan, sektore horiek aurka egin diete.

Adibidez, New York eta Amsterdameko hotelen elkarteek eskatu dute Airbnb zerbitzuan eskaintzen diren ostatu-etxeei hotelen segurtasun-neurri eta zerga berak eskatzea eta lizentzia eskuratu behar izatea, eta Amsterdamen lortu ere egin dute. Espainian 2013an onartutako Alokairuen Legeak autonomia-erkidegoen esku uzten du alokairu pribatu horiek erregulatzea, eta Madrilen debekatzea pentsatzen ari dira.

Taxi-gidarien elkarteak ere Uber zerbitzuaren aurka altxatu dira hiri askotan, real-time ridesharing motako zerbitzua, finean, taxien oso antzekoa eta lehia bidegabea dela baitiote. Frantzian, Uber-en zerbitzu bat erabili aurretik 15 minutu itxoiteko araudia onartu zen, eta, gero, atzera bota zuten. Bruselan ez diote lan egiten uzten Uber-i, eta Seattle-n automobil-kopurua mugatu diote.

Airbnb eta Uber-en aurkako protestak ulergarriak dira, neurri batean, horietan ez baitago benetako partekatze edo trukerik: pertsona batzuek beren ondasun batzuk erabiltzen uzten diete beste pertsona batzuei diru-truke; beraz, irabazi-asmoz egiten den aktibitatetzat har daiteke. Gutxiago ulertzen da Espainiako autobus-konpainien elkarte Fenebús-ek benetako automobil-bidaien partekatzea ahalbidetzen duen Blablacar-en aurka jarritako salaketa eta itxiera-eskaera.

Crowdfunding ari dagokionez, Espainiako Gobernuak hura erregulatzeko proposatu zuen legeak hautsak harrotu zituen sarean, murriztaileegia zelakoan eta crowdfunding a hilko zuelakoan. Muga hauek jarri nahi zizkieten bide hori erabiltzen zuten finantzaketei: milioi bat euroko gehienezko laguntza jasotzea proiektuko, eta pertsona batek gehienez 3.000 euro ematea proiektuko eta 6.000 euro urteko. Egia da horrek asko mugatzen duela inbertitzaile handiek proiektu handiei eman diezaieketen laguntza, baina banako askok lagundutako banakoen proiektuetan (horrelakoak dira benetako crowdfunding edo finantzaketa masiboko proiektuak) nekez gainditzen dira kopuru horiek.

Beste sektore askok ere agertu dituzte kezkak eta protestak partekatzearen eredu ekonomiko horien inguruan: ostalaritzak, otorduak banatzearen aurka; sektore askok, denbora-bankuen aurka... Baina protestak protesta eta kexuak kexu, badirudi partekatzearen ekonomiak asko egingo duela gora oraindik.

Aurtengo irailetik komiki-zinta berri bat dugu online egunero: Irribarrez.info. Proiektua abiarazi ahal izateko, bere egile Eñaut Aiartzaguenak (@irribarrez Twitter-en) crowdfunding bat martxan jarri zuen, ekarpen txikien bidez 500 euroko finantziazio/laguntza lortzeko asmoarekin, eta azkenean helburua hirukoiztu baino gehiago egin zuen! Badakizu, goizak irribarre batekin ekiteko, Irribarrez.info!

Bilbon dagoen eta Azkue Fundazioak kudeatzen duen Euskararen Etxera bisitan doazen ikasle-taldeek komiki digitalen tailer bat egin eta lehiaketa batean parte hartzeko aukera izango dute. Lehen Hezkuntzako 5. mailatik hasi eta Batxilergoko 2. mailarainoko ikasleei dago zuzenduta.

Interesgarria eta sariak irabazteko aukerarekin? Irakasleak, zeren zain zaudete bidaia antolatzeko? Eta ikasleak, zeren zain zaudete irakasleak konbentzitzeko?