Ipurbeltz, galera iragarriagatik ez zoritxar txikiagoa

(Galtzagorri elkartearen Behinola aldizkariko 2014ko ekaineko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Ipurbeltz komiki-aldizkaria erreferentea izan da euskarazko komikigintzan. Erein argitaletxeak 1977an sortua, haur euskaldunen belaunaldi bat baino gehiago komikizale egin gintuen, garai bertsuan sortu zen Kili-Kili aldizkariarekin batera. Baina azken honek batez ere kanpoko komikiak euskaratzen zituen bitartean, Ipurbeltz euskal komiki egileen belaunaldi bat baino gehiagorentzat lehen lanak egin eta beren burua ezagutarazteko tranpolina ere izan zen. Komiki-zale eta komikigileen harrobi bikoitza, beraz. 2008ko bere amaierak umezurtz utzi zituen biak (Kili-Kilik lauzpabost urte lehenago amaitu zuen bere ibilbidea). Euskararen normalizazioaren ikuspegitik ere galera handia da, esparru bat galdu baitzuen berarekin euskarak.

Eta hala ere, Ipurbeltzena desagertze iragarria izan zen. Sortu zen garaian eta testuinguruan (70eko hamarkadan eta Hego Euskal Herrian) logikoa zen haurrentzat euskarazko komiki-aldizkari bat sortzea. Izan ere, komiki asko egiten zen haurrentzat; areago, egiten ziren komiki gehienak haurrentzat ziren eta komikia haurrentzako generotzat hartzen zen. Kioskoak umeentzako komikiz beteak egoten ziren: abenturazkoak, umorezkoak, superheroienak... Baina panorama hori aspaldi aldatu zen, eta pare bat hamarkada badira apenas argitaratzen dena haurrentzako komikirik Espainian, eta gutxiago Euskal Herrian eta euskaraz. Horregatik, esango nuke Ipurbeltzek asko iraun zuela korrontearen kontra...

Zergatik eman da aldaketa hori? Nik bi faktore aipatuko nituzke. Lehena, norbaitzuk (pedagogoek, argitaletxeek edo nik al dakit nortzuk, beharbada denek batera) erabaki zutela haurren hezkuntzarako edo irakurzaletasuna bultzatzeko ez zirela egokiak, ez zirela nahikoa jasoak edo edukatiboak; eta umeentzako komikiak utzi eta ipuin eta liburu ilustratuak soilik egitera pasatu ziren. Erabaki okerra nire ustez. Egia da garai hartako komiki asko txarrak zirela edota frankismoaren reminiszentzia ugari zituztela, baina gauza on asko ere bazeuden. Azken finean, beste edozein medio edo adierazpidetan bezala gertatzen zen, ezin da orokortu eta komiki-formatua horregatik kondenatu.

Bigarren faktorea da komikien heltze prozesu bat eman dela, ez soilik hemen baizik eta ia mendebaldeko gizarte osoan (Frantzian eta Japonian izan ezik, non betidanik eta oraindik ere adin guztietarako komiki ugari egiten den). Beharbada aurretik zuen umeentzako generoaren ospe txarra gainetik kendu nahirik, komikia gero eta serioagoa eta helduagoentzakoa bihurtzen joan da. Superheroien komikiak dira horren adibide bat: gidoi eta irudi sarritan ezin sinpleagoak izatetik, askoz landuago eta sofistikatuagoak izatera pasatu dira. Eta beste adibidea nobela grafikoa da: izena, konplexuz betetako argitaletxeek komikiaren generoari seriotasun irudia emateko asmatutako marketin hutsa da, baina izana, helduentzako kalitatezko (edo kalitate-intentziozko) komikia.

Eta honen guztiaren tragedia da, nahiz eta jada haurrentzako komikirik ez den egiten (ez txarrik eta ez onik) eta egiten dena helduentzakoa eta ona izan, jendearen gehiengoak lehengo ustearekin jarraitzen duela, hau da, komikiak umeen kontua direla eta txarrak direla. Helduen gutxiengoa besterik ez gara egiaren jakitun eta komikien irakurle; beharbada gero eta gehiago azken urteotan, baina gutxiengoa.

Komikiak helduentzako eta kalitatezko bihurtu izana ez da txarra, jakina. Guk helduok ikaragarri gozatzen dugu oraingo komikiez. Arazoa bestea da, jada umeentzat ezer ez egitea. Izan ere, aipatu dudan bezala, Ipurbeltzek eta haurrentzako komikiek komikizale-harrobi lana egiten zuten. Hori egin gabe, urte batzuen buruan, komikietara haurretatik zaletu ginenok desagertzean, nor geratuko da helduentzako kalitatezko komiki horiek irakurtzeko? Posible al da txikitan ezagutu ez den eta hezitzaile eta gurasoek gutxietsi duten genero bat heldutan ezagutu eta zaletzea?

Baina Euskal Herrian, berriz ere korrontearen kontra, zorionekoak gara Xabiroi badugulako. Ikastolen Elkarteak 2005etik publikatzen duen komiki-aldizkari honek ikaragarrizko kalitatea dauka. Idazleak komikigileekin elkarlanean jartzen dituzte gero albumetan aterako dituzten istorioak lantzeko. Neurri batean, Ipurbeltzen hutsunea bete edo bere lekukoa hartu duela esan daiteke, baina hau ez da guztiz horrela. Xabiroi ez dago umeei zuzendua, 12 urtetik gorako gaztetxoei baizik. Beharbada oraindik garaiz komikien mundura engantxatzeko? Hala izango ahal da! Baina, badaezpada ere, ondo legoke ondoan Ipurbeltz balu (edo bere oinordeko zuzen bat, hau da, umeei zuzendutako komiki-aldizkari bat).