Garagoittiko Orakulua

Mar del Plata, Azillak 14.

Porotan (Maria Elena Berasueta Martinen) etxian najagok. Mar del Plata hiri haundixa dok, turistikua topera, baiña hala eta guzti be politt xamarra. Porota Balcarcetik etorri zan hona bizitzera, eta berau izan zan Euskalherrira juan zana orain dala 17 bat urte, Baztanen arbasuen etxia bisittatzera eta. Hamen gauza gehixagokin enteratu nauk, eta arbol genealogikua ondiok gehixago hazi dok.

Sorpresatxo bat: EH-xan egon ziranian nere guraso Adela eta Armando berakin ezin izan ziranez egon, kuadro bat bialdu jetzen opari legez. Egongelako horman jagok kuadruhori, eta gaiñera ¡nik neuk enmarkatutakua dok! Artian ez najuan esperientzixa haundirik izango, eta bajirudik ez nebala oso ondo egin: kolpetxo bat jo, eta desenkolatu egin jakon ertz bat...

Hilario Berasueta zaharra eta bere anaia, lekaroztarrak, 15-16 urtekin etorri zittuan Argentinara. Hilario hamen Argentinan ezkondu zuan Leona Zaharreakin, Lekarozen jaixotakua bebai. Leonan gurasuak estantzia bat jeuken hamen errentan, eta horregaittik susmatzen juat Zaharreatar guraso-seme-alabak etorri zirala lehelengo, eta atzetik etorri zirala Berasuetatar gaztetxuak.

Zaharreatarrei buruz: familixa nahikua elegantia zala diñue. Serixuak, grabiak, edukatuak... Euren etxian mutiko baltz bat ei jeuken morroi, esklabua seguraski, XIX mende amaiera aldian. Porotak eurenetik ekarrittako tortolosa edo "taba" perratu bat jaukak etxian.

Hilario zaharra “El Tropezón” inguruan bizi izan zan Leona Zaharreakin, eta emaztia senarra baiño lehenago hil zan. Bautista eta Serapia barriz, “El Verano” inguruko etxe baten, Bautistak egindakua. “El Tropezon” eta “El Verano” estantziak ziran, baina eurak ez ziran hantxe bizi, inguruan baiño.

Jakin dot bebai zer dala ta geratu zuan Serapia Argentinan. Bere lagun bat laguntzen etorri zan (laguna bere aiztia bisittatzera etorri zala). Bautista ezagutu eta maitemindu egin ziran. Ez dakigu Serapia EH-ra bueltatuko ete zan, ala zuzenian hamen geratuko ete zan.

Necochea, Azilak 13.

Balcarceko Euskal Etxia etxuek zapaldu be egin sekulan, familiakuak. Hala eta guzti be, interes asko ikusi juat hango gauzei buruz, batez be gauza politikuei buruz. Hamengo Euskal Etxietan egoten dan arau moduko bat “politikaz berba ez egittia” dok. Gehixenak EAEko Jaurlaritzan subentziñuak jasotzettuek baiña, eta sarri askuan egoten dittuk: PNVko gudarixen memoria liburua idatzi... hamengo burukidien panegirikuak... Ibarretxe planan azalpena... Hor ikusten dok politikaz berba egin, egin ahal dala: baiña ez “edozein” politikaz. Halan, hango egoeriaz, hango konfliktuaz interesa daukanak ez dau topatzen bere jakinnahixa asetzeko bihar daben informaziñua bertan. Hortaz gaiñ, Euskal Etxiak euskaldun aberatsen klub sozial modura funtzionatzen juek larregittan; eta hamengo euskaldun asko ez dittuk “klase altukuak”.

Necocheako Euskal Astera heldu gaittuk ba. Hamen beste 15 lagunekin egin juat topo, “Diaspora Vasca” elkartekuak, eta oso ondo pasatu juagu. Penia egualdixari: krrriston zaparrarak bota jittuk asteburu guztian, eta ezin izan juagu naturaleza asko ikusi, nahiz eta baso baten erdixan eta hondar onduan egon. Aparteko ostatua hartu juagu ze, Euskal Asteko antolakuntzak emoten daben prezixuan dana sartzen badok be (ostatua, festak, oturuntzak) izugarri karua dok argentinar “normal” batendako, eta hori hartu ezkero gure taldeko hainbeste lagun kanpuan geratu bihar izango ziran.

Nik, egixa esan, etxuat parrandetan parte asko hartu: Balcarcetik jota nentorren, eta deskantsatzeko biharraz. Bestiak bai: gaupasa bi jarraixan egin dabenik egon dok, dantza eta dantza... Jangoikuan legia: bakoitzak beria. Denpora gitxi eta jente larregi; ezin izan nauk asko egon lagun bakoitzakin, baiña gitxienez danak batera ikusi jittuadaz.

Danetik topatu juagu Necocheako Euskal Etxe aberatsian: parrandara zetozen gaztetxuak; nostalgiko edadetuak; korbatadun txupopteruak; independentista zintzuak; poliziakuen “satorrak” (¡zenbat argazki etara dezkuen!); politiko proselitistak... mobimendua jagok hamen. Irakitzen dagoan errekia, arrantzalien mesederako dan hórretakua.

Ba jagok programa ofiziala: programa horretan, “en resumidas cuentas” folkloria, mezia eta oturuntzak jagozak. Hortik aparte ezer gitxi, izatekotan EAJ-n propaganda politikua. Hau hala izan dok urte luzietan, baina azkenaldixan zirkoko jabiari ipotxak hazi egin jakoz. Aurten, Batasunako eta Udalbiltzako delegaziño bana etorri dittuk euren proiektuetaz berba egittera. Zer esanik ez, programa ofizialian hitzaldiren bat emoteko ahalegiña egin juen arren, ezetz jaso zeben: hori politikia dala, dana beteta jeguala... “Ekekei, ekekei, ipurdixa bistan...”

Hala pasatu dittuk ba, hiru egun, arragua kaotiko eta interesgarri honetan. Zapatuan, sahiestueziñezko asadua kabañetan, eta kantaldixa...

Balcarce, Azilak 11.

Ene ba da-ta... atzo nekiak gaiñia jo juan, eta momentu batzutan estu eta larri pasatu najuan, eginbihar guztiak ezin izango nittualakuan egin, eta jente guztiakin ezin izango nintzala egon. Azkenian eskaneatu najittuan Carmen, Olga, Picha eta Jose Oscarren argazki guztiak eta bueltatu najetsazen.

Zelako atsegiña dan matian errituala. Gaur arteko atsegiñena Hector eta Anibal aman lehengusuen tallarrian hartutakua izan dok. Tallarra nekazal makiñen alokairu eta konponketakua dok, koipia eta hautsa. Masmaretxiak nunnahi, sasoi bateko tallar normala Eibarren. Galpoian ertze baten gasezko sukalde bat jagok, su bat beti ixotuta daukala. Han jagok materixak guztia: matia (kalabazin sikua), bonbillia (metalezko tutua), yerba (mate bedarra), pava bat (ura berotzeko metalezko porroi modukua) eta azukria (bateronbetek nahi izan ezkero). Egunian hiru-lautan, bateronbat hara joiak matiatzera. Hantxe joiazak bestiak atzetik, jefe nahiz bihargiñak, eta hantxe pasauko juek ordularen barriketan. Gero, biharrera barriro. Mate-egilliak botatzen jok ur berua, eta berak hartu; barriro ura bota, eta beste bati; barriro ura bota (beti lehelenguak), eta bestiari... Erritual integratzaillia, danok danokin berba egittia errezten dabena, eta biharrerako indar pizkat hartzeko balio dabena.

Eta ez bertako bihargiñak bakarrik; gaur behintzat, ba jeguazen handik bueltaka nekazari jubilatu bi, arratsaldero matia hartzera etortzen diranak. Inguruko biltokixa da ta, Berasuetatarren tallarra. Eta eguenetan “peña” izaten juek: inguruko tallar guztietatik jatork jentia, eta asado bat egitteko biltzen jittuk lantzian leku baten. ¡Hor egongo dan girua ikustiarren eee....! Baiña gaur gabez Chiquiton etxian najagok geratuta, ezin danera heldu.

Argazkixak bueltatzera Pichan etxera juan naizenian be, “betiko sua” topatu juat sukaldian. Hiru etxekoandra, barriketan, eta matia bueltaka. Sasoi bateko su bajua ez zuan emetatzen zelan edo halan; ezta ekonomikia be; han egongo zan pavia bere ur beruakin, beti prest. Ekonomikak juan zittuan, baiña haren oiñordekua dok gasezko sukaldian beti ixotuta egoten dan su hori.

Eguuuunero najaaabik okela erria jaten, eta tripa bete betiakin oheratzen. Hau ez da bape sanua, baiña behintzat okelia oso ona da. Lehelengo egunian edan najuan Gancia edarixa: vermut moduko bat, soda, limoia eta izotzakin hartzen dana, eta egunero juaten nauk ohera horrekin mozkortuta. Oharra: beste batzu ardaua eraten juek... ¡tonikiakin nahastatuta! Beste gauza nahikua normala: ardauari izotza botatzia.

Oscarrekin (Jose Oscar “Chiquito”n semia, aman lehengusua) egon nauk etxe atzian daukan tallarrian (torno, fresadora...) eta Argentinako gorabehera sozial eta ekonomikuari buruz luze jardun dau, emigraziñua... Penia ni ez najenguala konbersaziñua jarraitzeko moduan, lehertuta najagok fisiko eta –batez be- mentalki. Baiña asko daki tipo horrek, buru oso argixa.

Gaurko sahieztueziñezko asado hau ikustekua zuan be. Zelan jotzen detzen adarra alkarri nagusixak, euren berba egitteko formia... Hamengo-hamengotarrak dittuk, goittik behera, nahiz eta arbasuekin asko gogoratzen diran eta hango gauzei buruz eten barik galdetzen daben. ¿Zenbat bidar azaldu bihar izan ete dot ETAn goraberak, gobernu frantsesa eta espainolenak, juan dan 1700 urtietako historixa pizkat...? Etxagozak, ez, hango gauzen interes faltan.

Hamengo-hamengotarrak, beraz. Amaman gizonezko lehengusu guztiak euren labañak ekarri jittuez okelia jateko. Poltsikotik etara dittuez, zidarrezko zorruetatik etara... gaucho batek beti jaroiak bere labañia aldian. Zorrotz-zorrotza mantentzen jok beti, eta harekin ebagitta jango dau gustoruen okelia...

Balcarce, 2005ko Azillak 9.

Goize osua pasatu juat ciber-samaritano baten billa: hau da, nere ordeñagaillu portatilla sarera zuzenian konektatzen lagako nabena. Azkenian Eduardonian, galiziar baten txiringituan lortu juat, eta hau izango dok nere kuartel generala.

Balcarceko museua izan da hurrengo paradia: kuriosidade haundixa najeukan hiri hau noiz hasi zan jakitzeko, eta nere arbasuak heldu ziranian hau zer zan irudikatzeko.

Balcarce “estancia” edo basarri eskualde modura sortu zan 1865garren urtian, kasko urbano barik. Izena González Balcarce militarran omenez jarri zetsen, Argentinako independentzian burrukatu zebana (1810). “Partido” edo probintzixia betiko sistemiakin antolatu zuan: mapa gainian kuadrikulatu, eta banatzen hasi zan. Gehixenez 11.000 hektareako estantziak adjudikatu zeikiazen, batzutan salduta eta beste batzutan kolonuei ordain moduan. Kontuan hartu bihar da maputxien territorixuan sartzen ziharduela, eta Estaduaren lehentasuna lurra kolonuekin okupatzia zanez, lurra ixa duan emoten jetzen. Jakiña, horren trukian maputxien kontraerasoko expediziñuen (“malón”) lehelengo kaltetuak zittuan.

Oso zabalduta jagok gaur egungo argentinarren artian terminologia konkistatzaillia. Jentia, arbasuei buruz berbetan, askotan aittatzen dau “había que correr al indio” beste eginbiharren artian. Esatia moduan “había que abonar la huerta” edo “había que traer agua del pozo”. Eta gaiñera “el indio” esaten dok, singularrez: “la leche” edo “el pescado” moduan, kontizu.

Adibidez, euskaldun asko ta asko “alambrador” legez egin zuan aberatsa. Poste eta alanbrez sartutako hesixak jarri, ehundaka kilometrotan zihar, eta horren trukian lurra lortzen juen. Anekdota bat: euskaldun gehixenak lanbide horretan ibilli zittuan sasoi batian, eta gehixenei hatzaparren bat falta jaken. Lurrak artika tipokuak zittuan (sekulan labratu bakuak), sasitsuak eta aberatsak: sube asko egoten zan, víbora tipokua, eta batek haginka egitten bazetsen, eskua poste gaiñian jarri eta aizkorakada batekin ebaten zeben hatzaparra, pozoiña odolera pasatu baiño lehen.

Basarri eskualde bat izan zuan ba hasieran Balcarce. 1876 urtian estantziero batzu euren lurretan herri bat eraikitzeko baimena lortu juen arte. Orduan markatu zittuezen kaliak, kuadrak eta etorbidiak, eta eraiki zittuan lehelengo eraikiñak.

Arratsaldian Carmen Berasueta Charron etxera juan naiz, barriketan egotera. Bere loiba Nilda (Pereira Dominguez Berasueta) eta hirurok egon gaittuk barriketan. Carmenek 85 urte daukaz, eta Sebastian Berasueta Zaharrean alaba txikixena da. Amama Isabelen lehengusua, beraz.

Sebastian bere aitta zan anai-arrebetatik nagusiña, eta estudixatu egin zeban bakarra. Gurasuak hala egitten ei juen artian: seme nagusiñari estudixuak emon, eurak faltatzen baziran bestien kargu egitteko. Hilario zaharrak Castelli herrira bidaldu ei zeban apopillo sei urtez, eta handik bueltatu zanian, Santa Elena estantzian biharrian jarri zan. Santa Elena estantzixan bere ama Leona Zaharrean gurasuak jeuken, errentan hartuta. Burdi kuadrilla bat jeuken, Buenos Airesera jeneruak bialdu eta handik ekartzeko. Trena egin baiño lehenago, burdi batek 6 hillabete emoten jittuan Buenos Aireseko juan-etorrixa egitten.

Bajirudik Hilario eta bere anaia (bertsio batzutan Jose, bestetan Ventura) Castelli herrira heldu zittuala lehelen-lehelengo, eta gero handik juan zirala Balcarcera, 1850 aldera, estantzia baten geratzeko (ez dakit zein). Sebastian semia, Castellittik bueltan, Santa Elenan biharrian hasi bazan be, bere anai-arreba guztiak Hilario zaharranian jarraittu zeben. Nahikua buruhauste emon izan zetsen Sebastiani, gehixenak jokozaliak eta alpertxuak urten ei ziralako. Aurretik esandako moduan, animalixak hiltzeko sasoian (“cuando carneábamos”) Sebastianek beti bidaltzen zetsan okelia Serapiari, ba zekixalako jateko faltan egoten zala.

Carmen Santa Elena estantzian bizi izan da, beraz, oin dala urte batzu Balcarce herrira etorri zan arte. 19 urte zeukan arte ez juan kalia zapaldu, beti basarrixan. Hillian behin Sebastian aitta juaten zan herrira burdixakin, erosi biharreko gauza guztien zerrenda bat eginda, eta bertan ekartzen juan jenero guztia. Ehundu be, bertan egitten juen. Segurutik, 1876ko bizimodurik alde asko bez ez zuan egongo Carmen gaztia zanian.

Gabian Picha / Maria Luisa Berasueta Cevedio-n etxian bildu gaittuk jente pillua. Hau ei dok anai-arreben arteko “bilgune ofiziala”, eta aurtengo nere lehenengo asadua bertan jan juat. Barriketia, barriketia, barriketia... nere argazkixak erakutsi... dato barrixak bildu... eta berandu hotelera, eta idatzi, idatzi...

Balcarce, 2005ko Azillak 8.

La Plata ibai inguruan egitten dirazen croissant eder horretako bi armosau, eta chi-kung egin juat. Atzo nekatuegi najenguan, eta lotara juan nintzuan, seko egin juat lo 9 ordu eta erdi, jarraixan.

Chi-kung-a egin eta, atzo jirautako senide zerrenda telefoniko aurrian, nerbixuak... Arbol genealogikua hartu, izen horretako jentia lokalizatu, laguntzeko probabilidade gehixen daukenak apartatu (zaharrenak eta gaztenak kenduta)... lehelengua Felipe A. Berasueta izan dok. “Hace 20 años estuvo acá el primo de mi madre, Victor Berasueta. ¿Lo recuerda?”, eta “¡Cómo no!”. Argentinuak dauken desinteres edo hasierako tonu distante horren atzetik, bete-betian asmau dotela uste juat. Gaur arratsaldeko seiretan bere etxera juateko, eta anai arrebei esango detzala. 70-80 arteko jentia dok, amama Isabelen lehengusuak.

Cerro El Triunfo, eguardixan.

Hamendik ibilli ziñazien ba, Hilario baztandar-amerikano zoriontsua; Bautista, kaskarin sorprendiduta; Hilarito, ukatutako semia. Baitta iñoiz heu be, Serapia, emakume gogor(regixa). Konbulsiñoz betetako giza-mundu honetan beste drama familiar bat, pertsonala, inportantiena.

Hain lautada amaittueziñezkuetan hainbeste nabarmentzen dittuan “cerro” edo mendi txiki hórretxetara igoko ete ziñazien... zuen bizitza gogorren atseden edo hausnartze momentuetan bazan be... Hilario zaharra eta Serapia igual bai; sorlekuko girua berpiztu nahixan; Bautista eta Hilarito sekulan etxuen ezagutu Euskalherririk, beraz lautadetako, pampetako gizonak izango zittuan.

1910ian izan zuan hausturia. 95 urte geruago, ba da nahikua. Bautistan seme-alaba guztiak hil dittuk eta billobak hurreratzen jarraittu nahi juek.

Herriko eraikin zaharrenak 1890 ingurukuak dittuk. Horretara, fetxa hori baiño lehenago kanpamento militarra izango zalakuan nago, edo behintzat poblado nahikua probisionala. Herriko parke haundiña “Cerro el Triunfo” muiñuan inguruan jagok, eta parke bihurtu arte kanteria izan dok. Hamengo granito-harrixakin adokiñatu ei zittuan kale guztiak (aintziñan dana adokinatua zan, gaur egunian erdiko parkia bakarrik). “El triunfo” izen horrek, eta takian potian agertzen dittuan militarren estatua eta kale izenengaittik, maputxiei indarrez ohostutako lekua dala susMatzen juat.

Gehixenez 150 urteko historixia dauken herri pilluan, oingo biztanliak, euren aittitta-amamak eta baitta arbaso guztiak be hirigintza planifikatua ezagutu juek. Eurendako normalak dira kale luze kilometrikuak, eta “cuadra” kopuruan arabera errez kalkulatzen leku batetik besterako rutak eta distantzixak. Europarroi arrarua egitten jaku hamengo herriko mapa bat hartzia: dana dok kuadrikula perfektua; ezin jakin alde zaharra zein dan kalien forma estu eta bigurrixangaittik. “Alde zaharra” konzeptua bera, absurdua dok hamen.

“Cuadrak” perfektuak eta regularrak dittuk beraz, mapagaiñian; kale guztiak dittuk bardiñak: zabal-zabalak, zugaitzdunak... Baiña “cuadra” bakotxan barruan beste kontu bat dok. Zentruan, eraikiñ aberatsak eta negozixuak egongo dittuk; baiña periferixara zoiazela, etxiak normalaguak bihurtzen dittuk, gero pobriaguak, ladrillo hutsa, hondakiñak, txapak... baiña beti-beti-beti errespetatuko da errepide zabal-zabal eta zuzena, nahiz eta asfaltorik ez egon eta espaloietako zartadetatik bedar moltzuak agertu. Ezagun da be politikan zer bultzatu izan dan beti: lurra okupatzia, kolonizatzia... hirigintzan be igarri egitten dok hori: etxe gehixenak etxuek bi piso baiño gehixago, eta hirixa zapala eta nasaixa dok.

Arratsaldeko 17.30ak.

Lokalizatu juat kalia eta numerua, Felipe horren etxia. Ondiok ez dok hitzordua eta zain egongo nauk pizkatian hamen, Del Valle etorbideko pampanuen pian.

Gaurko bazkarixa, azkenian, Dia supermerkatuko jeneruakin, hori bai: argentinar tipikua. “Sardo” gaztaia eta “salame” enbutidua, mandarina eta zapallitua. Etxakixat baiña, ondo jan ete doten: kalabazin gordin bat jaten nenguala zirudixan.

Gabeko 1.23ak.

Zoragarrixa. Azkenian berotu egin dittuk, eta ¡etxuen nahi lotara juan! Rocio umian loguriak eta nere proposamenak amaittuarazi juek billeria, bestela ¿noiz arte?

Felipe eta Mariak hartu nabe etxian, eta barriketan-barriketan arbola osatzeko hainbeste datu txiki etorri dittuk, adarretakuak. Gero Felipen arreba bi etorri dittuk, Olga eta Picha. “Hilario pequeño” edo “Hilarito”ri buruzko datuak agertu dittuk hamen: aparte bizi zala, isilla zala, eta baten bere etxera juan zirala, aspaldi ikusi barik ia zeozer gertatzen ete jakon: eta beretako sorpresa haundixa eta atsegiña izan zala, berataz arduratzen zirala jakitzia. Ha hil zanian kajatxo bat geratu zuan bere gauzekin, eta Pichan eskuetan amaittu zeban. Bere esanetan, ama Serapiakin kruzatutako karta batzu gordetzen zittuan, baiña oin galduta ei jagozak. Leona Zaharrean argazki bat egon leikela diñue. Gero, Carmen agertu da, 85 urtekua. Bera Hilario zaharra (bere aittitta) hil zan egunian jaixotakua dok, 1919kua. Bautista be (bere osaba) ezagutu juan.

Bautista gizon oso presumidua zuan (“pituco”). Carmen goguan dauka bigoteko ule zurixak lapiko azpiko baltzakin (“tizne”) pinttatzen zittuala. Hilaritokin bizi zan, baiña honek kanpuan denpora asko pasatzen zebanez, ezin zeban zaindu eta Mariana Berasueta Charron etxian hartu zeben. 1932 aldian hil zan.

Balcarce, 2005ko Azillak 7.

Retiro, eguardi partian.

Abioian onduan tokau jatan aguriakin kanbixo bat egin juat: berak neri Ezeizatik Retirora colectivoz (autobus urbanoz) heltzeko argibidiak emon destaz eta nik berari barriz, tromboflebitisa zaintzeko aholkuak.

Hala etorri nauk Retirora ba, lehelengo Ezeizatik Baires iparraldeko auzo behartsu batera doian 86, eta gero auzo horretatik zentrora doian 50ª. Etnografikoki mamintsua, gune suburbanuetan mobitzen diran bihargiñ, etxekoandre, agure zoro... eta danen artian han, ni. Aeropuertuan ez bezela, jente asko ikusten zan maputxe trazaduna, indixo=pobre topikua indartuta.

Gogua najeukan, benetan, Les Luthiersen kantuan inspiraziño motibua ezagutzeko. Etxuat sekula ikusi hain konduzitzeko mozu zazkarrik; gidari desagradabliak bai, hori ez jatak arrarua egiñ orraittiokan. Eta luzia... igual ordu bi bai emon doguz oso ondo ulertzen ez doten errekorrido bati bueltaka...

Bai kaletik bai omnibus geltokixan (jente pobria bakarrik ibiltzen dok hamen) alarmak jaitsitta najabilk oinguan. Ez behintzat aurretik etorri nintzaneko paranoia harekin, lapurrak eta timadoriak dirala ta. Argi ibilli bai egin bihar dok, jakiña, baiña egixa esanda gehixenetan kaleko eta dendetako jentia oso adeitsua da eta etxagok arriskurik.

San Jose hotelian, gabez.

Hogetazazpi ordu mundutik dantzan, eta etxuat atsedenik hartu posiziño horizontalian. Balcarcerako autobusan zain najenguala, “Epa!” nere atzian. Buelta egiñ, eta... Joseba Etxarri, autobus berian joiala. Biajian 6 orduak motztxuago egin jatazak...

Balcarcera hurreratzen juan ahala, nerbixuak sabel aldian. Batetik, jakin ez familixakuak ze erantzun emongo daben edo; bestetik, “a la brava” juatiak berez daukan suspensia: 20.00etan etxuat denpora asko izango ostatua topatzeko... topau ezkero be, ia lekurik ete dagoan... Arnas diafragmatikuak, illunabarrian autobusa rekta amaittueziñezkuetan kilometro jaten doiala, ganauak eta aintzirak nunnahi, arbaso baztandarrak zapaldu zittuezen lautada ikaragarrixetan.

Remis batek hartu nau, eta hari galdetuta San José hotelian (“ni caro ni barato”: ¡orraittiok! ¡horixeok nik biotena!) sartu eta gela bat topatu juat segiduan. Gustora, 40 peso (13 euro) armozu eta guzti. Adrenalinia jaisten hasi dok odoletan. “¿Eta, zeiñen billa zatoz ba?” hotelekuak segiduan igarri dezta; ezagun da hona ez datorrela turista asko. Azaltzen detzat, eta “¡Hara! Nik Berasueta bat izan neban ikaskide”. Informaziñua billatuko deztala agintzen dezta, eta ba noia zeozer jatera.

Gasolineran jaten juat milanesa bat (bokadillo itzala) eta ur minerala, euro 2ttan. Adrenaliniak behera darrai, alarma gorri guztiak emetatzen joiazak, gero eta nekatuago sentitzen nauk, nere zentzunak etxaukek zertan alertan gehixago egon gaurkoz, eta deskantsura bultzatzen nauk senak. Ondo sentitzen naiz, baiña loguria nagusitzen da. Hotelera etorri eta rezepziñokuak internetetik etaratako 8 izen, helbide eta telefono zerrendia etaratzen jeztak. Ba jaukat bixarko entretenimendua.

Aidian, 2005ko Azillan 6xa.

Hor beheko hori Paube izango dok. Hegazkin txiki honek 18.00etan egin jok alde Loiutik, eta oso despegue politta. Illunabarra zuan, eta hantxe agertu dittuk dotore-dotore Bilboko ibaixa (espillu argixa illunttasunian)... Billano lurmutur eta ugartia... Armintza eta Lemonizeko zentrala (herrixa bera baiño haundixagua)... Izaro, urdaibai, Ogoño, Ea (Natxittuko igoeria zelako ondo ikusten zuan)... Lekeitxio eta bere leku ezagun maittagarrixak (Mahastiko txaletetako bide zirkularra ederto ikusten zala)... Kosta ertz-ertzetik juan gaittuk, hiru-lau bat kilometroko alturan. Gero kostiak sartu-une bat egitten jok eta itsasua ikusten zuan bakarrik, nere aldeko bentanillatik. Halako batena Getarixako arratoia agertu dok. Gero Zarautz lineala, Orixo, Ñoñostia, Jaizkibel... Pasaiako badia, Hendaia... Itsasua atzian geratu da Angelu, Biarritz, Baionako perfil argitsuekin. Iparraldian Landak eta lur ezezagunak (Lekeitxiotik ikusten dan hortzmugia era harrigarrixan luzatuta). Lapurdi, Baxenafarrua eta Xiberua ziharkatu doguz ti-ta batian, ezin izan jetsadazdaz ipurtargixei izenik jarri. Gero Bearne, eta territorio ezezagunian sartziakin batera amaittu dok Tagzania erreal honetako bidai fulminantia, despegatu eta ordu laurden eskas pasatu danian.

Horko beheko hori Marsella izango dok. Laster itxaso gaiñetik pasau biharko juagu, diñot nik, Italiara pasatzeko.

Gustau jatak Gaviota ikustia. Etxagozak bost-sei bat kilometro baiño gehixago kostatik (urriñago zeguala uste najuan). Eta Burgoan, planta regasifikadore onduan, Pozu Illuna ikusten zuan.

Eta gaur, domeka arrantsaldian, kanpofoballak ikusten zittuan iluminatuta, orlegi-orlegiak hirixen argittasun anaranjauan barruan.

Malpensako aeropuertuan, 20.30ak aldian.

Hiru ordu eta erdi pasatuta, hemen najagok spaghetti-jale artian jarritta. Gizaseme baltzaran engominauak mobillez berbetan eta eskuekin kiñuka, eta atso-puska ikusgarrixak hara eta hona... dana dala giro pijua ¿zer bestela, aeropuerto baten? Buenos Airesetako Erretiro geltokixan bestelakua izango dok.

Etxuat ulertzen –edo igual bai- zergaittik gustatzen jakon jentiari kolia egittia. Abioiak lurra jo eta geratu besain laster, hor hasten dittuk danak jaiki, maletak hartu eta jakak jazten. Autobusian be, bardiñ; abioian baiña, tente dagozen pijillo eta ejekutibo guztiak hor egongo dittuk geldi hamar miñutuz, eskillaria ipiñi, atia zabaldu arte. Alperrik... Oin be, embarque ate aurrian hor jagozak 300 bat pertsona, danak tente, orain dala ordu erdittik. Emoten jok lekurik onena harrapatzeko zain dagozela, edo azkenak ez dabela abioian lekurik harrapatuko, edo... ni behintzat hamen egongo nauk trankil jarritta, eta kolan 2-3 pertsona geratzen dirazenian orduan jarriko nauk atzian.

Aintziñako ohittura zaharren pisua zelako haundixa dan...

Jostaillu haundi honek lilluratu egitten nauk. Bilbotik Milanera 60 bat lagunendako txoritxo baten etorri gaittuk, baina Buenos Airesera juateko hartu gaittuan arraitzar honetan 300 bat bidaiari egongo gaittuk. 1º klasian (“clase magnifica” italieraz) 6 lagun lerro bakoitzeko eta hankak luze-luze eruateko moduko lekua. 2º klasian, 9 asiento (“poltrona” italieraz) lerro bakoitzeko eta leku gitxi aurrekuakin (belaunak joten, ixa-ixa). Itzala dok katxarrua. Leihatillan egotia lortu juat (penia gabia dala) eta motorran atzian najagok, atze-atzian, hegazkiñan buztanian.

Euri pizkat jiharduk Milanen. Asfaltua bustitta jagok. Ba, etara kontuak: hegazkiñak motorrak ixotu dittuanian, asfaltoko ura narraska hasi dok, kotxe garbigailluan sekadore potentiak txapia legortzen hasten danian legez. Ur tantanak lurretik korrikan. Eta reaktore atzian potzu bat egokitzen zanian, ¡frassst! ur guztia hegan, pulberizatuta.

1. orduko biajia jaukat aurretik...

Gure pilotuan izena, Giacomo Stallone. Oin ekaitz baten sartu ei gaittuk, Casablanca gaiñian goiazela. Ia bere lehengusi Sylvesterren modura abilla dan eta ekaitzetik bizkor etaratzen gaittuan Giacomok...

Afrikako hirixak aidetik eta gabez ikusitta Europakuak baiño hamar bidar gitxiago ikusten dittuk. Potentzia gitxiagoko argixak, edo ciento veinticincokuak edo... ekologikuaguak, seguru.

Marrakech gaiñetik pasatu eta ¡hara! Kanariar ugartiak. ¡Españan gagoz barriro barren! Honek dira honek, estadu kolonialen paradoxak.

Etxakixat ze ordu izango dan, hamabixak edo. Beheian, Saharako illunttasuna, eta haren gaiñian Orion. Stallonek abioi barruko argixak emetau jittuk; lolo egitteko ordua dala erabagi jok.

Euskal txozna-zerbitzari agurgarri hori: ¿zenbat bidar geratu zara jaixetako genero sobrantiakin zer egin jakin ezinda? Seguru nago behin baiño gehixagotan izan dozuzela hortik bueltaka hasittako vodka botillak... plastikozko edarontzixak... eta aldez aurretik egindako tortillak.

Hain zuzen be, azken hónei erreparatuko detzagu orainguan. Bere horretan jan-eziñezkuak izaten ba dira be (legor-legorrak, lodixak... ittota hiltzeko modurik onena), imajinaziño pixkatekin oso gauza interesgarri eta goxuetarako balio leikie. Gaurkuan pizza baten oiñarri legez erabilliko doguz, Pontevedrako A Insua herriko “Heicho De Dar Queridiña” tabernako idea bat gogoratuta.

Sinplia da. Lau pertsonatako, tortilla bat erabilliko dogu. Lehenengo, tortillia bere zorrotik etara, eta erditik zabalduko dogu -“Norman Bates” tipoko aizto batekin hobeto- , biribil formako zati bi etarata. Zati bakoitzetik semicirculo bi etaratzen badoguz, errezago izango dogu laban sartzeko eta gero lagun bakoitzari bere zatixa banatzeko orduan. Labako apalian egokittu, eta tomate geruza sendo batez estaliko dogu oso-osorik; zenbat eta ladrillua gehixago umeldu, orduan eta jangarrixago.

Tomatian gaiñian, bacon edo halako okelazko zeozer ipiñi...

...eta laba barrura. Modu honetan lortuko dogu batetik tortillia berotzia; bestetik, gaiñeko tomatiak ura galtzia; eta azkenik, bacon edo dana dalakua erretzia. Hortxe mantenduko dogu ordu laurden inguru. Etaratzian, txoznatik sobran genkazen piparrak eta lontxetako gaztaia be aprobetxatu ahal izango dogu, beikonan gaiñian ipiñitta.

Nahikua izango dabe laba barruan lau-bost minuto, eta... ¡prest! Txakurrak be jan nahi ez daben ladrillua, “delicatessen borroka” bihurtuta.

Edari gomendagarrixa: txoznatik sobratutako “platanitua” (erdixa ginebria, erdixa mostua). ¡On egin!

Udazkeneko sasoi politten hasten jagozak. Atzo Gorbeira juan nintzan aspaldiko partez, umia nintzanetik juan barik najenguan; eta goguan daukatena, beti laiñua, hotza, edurra eta aldapara latzak; ¡txarto pasatu, orraittiok! Atzo ostera, barriro adiskidetu nintzan mendi zahar horrekin. Aspaldi etxuat hain egun atsegiña pasatu. Hamen jarriko deuadaz irudi batzu: Egiriñaoko santutxua:

Aldamingo tontorra, Arrabarako bidetik:

Itxiñako artzai-korta bat:

Itxiñako Atxulaor atia:

Amorotoko Udalak espeleologia ikastarua antolatzen dau, Gernikako ADES taldian kolaboraziñuakin. Hónek ekarriko dabe materixala: argi, kasko, sokak... ikasliak erropa zaharra baiño ez dabe ekarri biharko. Kanpoko praktikak Ereñoko kanterako hormetan egingo dira, eta barrukuak Abitta eta Atxurra-Elizburuko haitzuluetan.

Prezixua: lau hogerleko (ez dakit zehazki, baiña 10-20 bat euro izango dira: prezio sinbolikua beraz). Noiz: zapatu bi, Azaruan 5 eta 12xa. Apuntatzeko: 946 842 549 (Amorotoko Udala, antolatzaillia); 696 984 036 (Oscar, ADES)