Garagoittiko Orakulua

Lehengunian, arratsalde tonto baten Anek zera proposatu jestan: hainbestetan aittatutako Astigarrabixako ermittiori ikustia. Hala egin genduan, juan, ikusi eta baitta auzuaren zihar bueltatxo bat emon be. Eta tira, pasantian Sasiolako komentu eta eliza zaharra ikusi zebanez, harainotxek hurreratzia proposatu jeztan, baitta neu baietz esan be, komentu hori aspaldittik ikusi gura najuan eta.

Hara goiaz ba kotxez, bide baztarrian aparkatu eta komentu-elizia kanpotik ikusteko asmoz, berandu zalako eta nahitta be ez gendualako denporarik izango barrura sartu eta ezer ikusteko be.

Egitten detzagu eliziaren aurrekaldiari buelta bat, eta hantxe lasai gagozela agure bat agertzen da ondoko Sindika basarrittik. Guregana jatork zuzenian berbarik esan barik, eta zera pentsatzen juat: "Uy, badirudi ez jakola gustau gu hamen agertzia".

• "Kaixo, kanpotik apur bat ikusten gabiz".
• "Bai zera kanpotik ikusi! Mar, mar, mar...."- diño gizonak, eta giltza bat eskuan daukala elixako atarixan sartzen da ateko kandadua askatzeko asmoz. Kostata ulertu egitten juat bere mendebal-erdiko transizio dialektu motrikuarra, hika egitten dok gainera, baina uste dot barrura sartzeko asmua genkala esan dabela... ¡harrapatu gaittu!

Bueno, kandadua kendu eta hantxe sartzen gaittuk hirurok, eta sartu besain laster aho zabalik geratzen nauk. Aho zabalik, boveda izugarri altuaren gorengo partia ikusteko burua guztiz atzera bota bihar dualako, eta nik espero najuan barru erdi hutsaren erdixan, illun artian, erretablo itzal bat igartzen dalako, monumentala, izugarrixa. Eliziaren sapaixaren (harrizko bobedia esan gura dot) bi herenak desagertu dittuk, eta tetxuaren habiak bistan jagozak; erretabluaren gainian jaguan sapai herena hor jagok, bere nerbixo gotikuak etabar. Illuntzen jagok, bedratzi ta erdixak izango dittuk, eta rosetoittik sartzen duan ipurtargixan biharbada inpresionantiagua egitten dok atzekaldeko illunetan ikusten dan arku bakarti bat; koruaren euskarrixa dok, korua jausi eta gero bere lekuan dirauan goiko pisoko elementu bakarra.

Gizona berbetan hasten jaku, eta lehenengo erretabluari buruz hasten jaku. Jakiturixa potzua zabaldu dok. Intxaur baltza zer dan azaltzen jezkuk lehenengo; nere kaletar belarrixak nekez harrapatzen dabez zehaztapenak, baina hala eta guztiz be ulertzen juat intxaur arbolia modu jakin baten sikatzen danian, intxaur normala izatetik intxaur baltza bihurtzen duala, ixa usteldu ezinezkua. Eta materixal horrekin dagoela erretablo hori eginda. Bere basarrittar hizkuntzan, dato jarixo eten bakua botatzen hasten da ba dagozen eta falta dirazen egur zatixei buruz, behin eta barriro lapurrak Sasiolako elizan ohostutako edo ohosten saixatutako piezei buruz... Santu guztiak bere izenez ezagutzen jittuk eta zihatz azaltzen dezku hari burua falta jakola, beste horri eskua... Altxor hori (Debabarren guztiko lehenengo nukleo mediebala seguraski) konserbatzen egindako pauso eskas eta geldixei buruz berba egitten jezkuk, oztopo burokratikoz jositta... espedientiak bere ibilbide lasaixa egitten juan bittartian, egun batez elizako sabai gotikua jauzi egin zuala (teillatuko itxoginen eraginez), soluko hillobixen losa gehixenak apurtuz...

Illuntasunian, Sindikako aguria gaztetxo baten modura mobitzen dok. Ezagun da Sasiolako zentimetro bakoitza ondo baino hobeto ezagutzen duala. Horma ondora goiazak (ladrilloz tapatuta dagozen atien ondora; lapurrak hortik sartu izan dittuk behin eta barriro) eta plastiko baltz haundi baten azpixan dagoana erakusten jezkuk: goittik jauzittako sabai zatixak. Hare harrizko labratutako piezak jagozak, eta beste batzu.

"Zer dek hau?" emoten jezkuk eskura. Harri arina.

"¿Porlan mediebala?" nik.

"Bai zera porlana. ¡Estalaktitia!".

Antza danez, Berriatua aldera joian bide inguruan jagoan haitzulo batetik etaratakua, harri labrauak enkajatu arazteko baina pisua gehittu barik. Hantxe jagozak montoi triste baten. Zelako inpotentzixia, erredios; aguriak amorru asko jaukak eta igartzen jako. Bizi guztia jaroiak han elizia zaintzen, eta zelan jausten joian ikusten. Bere esanetan, sabaittik txintxilizk txalupa bi ezagutu dittu, Debako marinelak egindako oparixak. Zenbat milloi gastatzen dittuezen edozein errepide ziztrin egitteko, eta zenbat kostatzen jaken halako altxorren hondamena ekiditzeko neurrixak hartzia.

Hasierako bihotzeko mina apur bat baretu dok: sabaixa jauzi zanetik antza, zeozer-zeozer egin dok, sikieran eliziaren hondatzia geratzeko. Beheiaren zati haundi bat (lehen hillobiz beteta jeguana) porlanez estali juek. Beste bat ez, aguriak soluko losa haundi bat jasotzen dok, 70 bat killotakua, eta hor beheian illunaren illunetan hazurrak distingitzen dittuk. Jauzittako sabai zatixak bilduta jagozak eta plastikopian. Bankuak, konfesionarixuak, kutxak, sakristixako armarixuak... danak montoi haundixetan jagozak bilduta. Sindikaren esanetan, pertsonaje inportanteren bat agertzen da lantzian behin ha ikuskatzeko. ¡Baina gitxiegi, gitxiegi! Sasiola pizkaka hiltzen jagok, zaindarixa zaharra dok... Astiruegi doia konserbaziño biharra.

Eguzkixa juan da bere amagana... gu ez juagu ostirik be ikusten eliza barruan, eta tiniebletatik urtetzen goiazak, hurrengo baten denporaz bueltan etortzeko asmoz. Kanpuan, ondiok ez da guztiz illundu. Eta mometu bateko hitz aspertua izango zana ez jaukak etenik: Sindika berotu dok eta bere esplikaziño itturixa ez dok agortzen.

Zorionak, bai, Nafarroako gizartia ez dagoalako lotan. Ene pekatua gauzak nik nahi erara ikustia izan lajeikek, baina atzo hainbeste jende, hainbeste iruñear kalietatik zihar ikustiak arnas barri bat emon jeztan. Nahitta ez nintzuan juan Iruñeara, "bertokuak izan bihar juek burrukiaren protagonista" pentsatuta. ¡Eta horixe ba dittuala!

Esperantzia jagok. Agresiño honen aurrian erantzuna ba jagok onezkero, hainbeste okupaziño. Garrantzitsuena ez baitok lokala (Euskal Jai) baizik eta lokal hori betetzen daben gogua, animia, jentia. Eta hori ezin dok apurtu, horretarako afusillatu biharko ginttuekez.

Horregaittik, Euskal Jai hil duala eta, ¡ospatu deiguzen espazio alliberatu barrixak! ¡Osasuna eta askatasuna!

Euskal Jaiek eta Alfak batera joko dabe beia. Hamentxe daukazue Torrekua kaletik Markeskuara begira dagoen bista barrixa.

Ciber-amorrua besterik ezin dot erakutsi Mutrikun nagoen honetatik. Kafetegi honetan drogak hartzen nengoaka, Antena 3eko albistegietan aurrez aurre ikusi ditudaz maderoak Iruñeko gaztetxe eredugarrian sartzen, grua cortavigas bat aidean habeak moztu eta barruko resistenteen gainera eraisten. UPNko indar legal osoa gazte desarmatuen kontran. Gune askatu bat suntsitu besterik ez dau ikusten botereak jaixak eta udal bendizioetatik kanpo biharra (biharra) egiten dabenen kontra. Irentsi edo suntsitu, ez ei dago besterik burokraten buruan.

¿Zertarako nahi ete dabe gazteak legez kanpo jokatu? Arazoa ez ei dago legietan, gaztietan baino.

Madarikatuak bitez agintari orojale guztiak.

Ciberamorrua Mutrikutik.

Burrukia Iruñan. Lagundu daigun ahal dogun guztian, kanpotarrak. Euskal Jairi eustea da lehentasuna, baina txindurrixok ez dogu etsitten eta burruka bat galdu arren, gudua ez da bukatzen. Desalojo baten ostean beste okupazio bat... bai noski. Sisiforen grinarekin, baina hau ez da kondena bat: bizimodu bat baino. Eskuzabaltasuna da berba klabea, gogoan.

Nuestro día de guerra duró unas cuantas horas y se extendió apenas por un barrio, unas cuantas cuadras. Ni siquiera fue un guerra completa, fue una masacre, un solo bando estuvo armado, una sola línea de fuego disparando; y los heridos también, fueron todos del mismo bando. Como dice una canción escrita por la gente de la Huerta Artiguista dedicada a Fernando Morroni: "siempre tendrá agosto un 24", y será para recordarnos que en Uruguay sigue existiendo la impunidad.

Separata especial Noviembre 1998 "24 de Agosto de 1994, Nuestro deía de Guerra, Masacre en Jacionto Vera" Periodico MilFuegos #3 Noviembre/Diciembre de 1998

Nuestro día de GUERRA: 24 de agosto de 1994.

LA MASACRE DEL HOSPITAL FILTRO DE MONTEVIDEO (URUGUAY)

Nuestro día de guerra duró unas cuantas horas y se extendió apenas por un barrio, unas cuantas cuadras. Ni siquiera fue un guerra completa, fue una masacre, un solo bando estuvo armado, una sola línea de fuego disparando; y los heridos también, fueron todos del mismo bando. Como dice una canción escrita por la gente de la Huerta Artiguista dedicada a Fernando Morroni: siempre tendrá agosto un 24, y será para recordarnos que en Uruguay sigue existiendo la impunidad. Hubo un muerto y la vida no se juzga por números, claro que no. Pero cuantos cientos de heridos... con balas... con sables... heridos que bien podrían haber muerto. ¿Cuantos más podrían ser los muertos de aquel miércoles negro? Al Filtro la gente iba y venía, por momentos llegaron a estar allí 20 o 30 mil personas, o incluso más. Llegaron marchas multitudinarias y caravanas, gente de todas las edades y de distintas filiaciones se congregaron. ¿Cuantas personas habrán pasado por lo menos un ratito por el Filtro en aquellos días... y cuantas de esas personas podrían haber muerto en la masacre? Esta historia trágica comienza, ya en mayo del año 1992, cuando un grupo de 13 ciudadanos vascos, establecidos desde el año 1988 en nuestro país, son detenidos y procesados por orden de la justicia uruguaya. Poseían documentación falsa, y además, 8 de esos detenidos fueron rápidamente reclamados por el gobierno español, que los acusaba de pertenecer al grupo armado ETA y pedía su extradición. El gobierno español se encargó de presionar para apurar la extradición, recordando que al retardar la extradición, la Justicia uruguaya contravenía el Tratado de Cooperación, que implicaba para Uruguay el envío de unas 200 ambulancias, coches patrulla para la policía y préstamos para instalaciones hospitalarias por 2 mil millones de dólares. La Justicia uruguaya, tomándose su tiempo, negó la extradición de 5 de los detenidos, liberó a los otros 5 que no habían sido requeridos, y aprobó la extradición de Jesús Goitia, Luis Lizarralde y Mikel Ibañez. Nada más producirse las detenciones en 1992, se forma una Comisión de Apoyo a los Vascos Detenidos. La polémica es continua durante 2 años: varias marchas llegan hasta la puerta de la Cárcel Central. En 1993, los vascos inician una huelga de hambre, que suspenden con la promesa, del poder ejecutivo de ponerlos en libertad. Pero no les libera, y se mantiene firme en la decisión de extraditar a los tres. En 1994, inician una nueva huelga de hambre como última esperanza de lograr el asilo. Para los uruguayos tenía especial significación: diez años atrás tan solo, había terminado la dictadura. Los milicos dejaron muerte, represión y tortura; muchos uruguayos vagaron por el mundo pidiendo asilo solidario. Esta vez, aquél agosto del 94, miles de uruguayos reclamaron asilo, no para ellos, sino para los demás, para estos tres detenidos vascos.

Esta vez, la huelga se hizo larga y la salud de los detenidos fue empeorando; a los 9 días de huelga de hambre dejaron de ingerir líquidos.por eso, a la noche el 19 de agosto del año 1994, se les traslada al Hospital Filtro. Se producen forcejeos entre los agentes policiales y un pequeño número de manifestantes que intentaban bloquear el operativo. El 20 de agosto de 1994, en pleno invierno y lloviendo, comienzan a plantarse campamentos en torno al Hospital, con ikurrinas y cánticos de apoyo para los detenidos. Unas 100 personas protagonizan caceroladas, denuncian que "la policía impide a los abogados dialogar a solas con los detenidos" y que "la policía española tortura a todas las personas que son tenidas bajo sospecha de pertenecer a ETA". Argumentan que aceptar la extradición equivale a "llevar a los 3 ciudadanos vascos detenidos en Uruguay a un país torturador". El 22 de agosto, una concentración de varios miles de personas sale de la plaza del Entrevero, hasta el hospital Filtro, al grito de liberar, liberar, a los vascos por luchar, así como asesinos, asesinos cada vez que pasaban frente a las sedes del Partido Nacional. El Filtro está rodeado por campamentos solidarios de varios gremios, obreros, estudiantes y asociaciones de barrios. Miles de personas van y vienen durante las 24 horas del día, llegan marchas y gente interesada. El 23 de agosto comienza una huelga general; se produce una concentración y marcha desde el Obelisco hasta el Filtro. En medio de las heladas nocturnas, se mantiene un cordón humano en vigilia permanente frente al Hospital, rodeado de hogueras pala calentarse y cocinar. Hay un clima de expectativa y vergüenza. El asilo político contó con el apoyo de diferentes y variados organismos de la sociedad uruguaya, desde partidos políticos (en un momento fueron más de 52 los parlamentarios que respaldaron el asilo), diferentes organizaciones no gubernamentales de derechos humanos, así como también la Junta Departamental de Montevideo, e incluso las manifestaciones de la Iglesia Católica de Montevideo pidiendo por el resguardo de la salud de los detenidos.

El miércoles 24 de agosto, a las 05.00 empiezan a incrementarse y avanzar los cordones policiales para desplazar a los acampantes; éstos forman un cordón y se niegan a retroceder. Dos heridos y dos detenidos. Desde España ha llegado el avión para llevarse a los detenidos. A las 17.00 la caballería carga por la espalda de los manifestantes, mientras son acorralados de frente por policías de a pie. Se emplean perros, gases, palos y sables. Los manifestantes responden con piedras. La caballería ataca a sablazos contra gente de todas las edades, hacen morder niños con los perros. La gente intenta refugiarse en las casas del barrio; la policía entra y la saca a palo limpio. Varios heridos civiles, y algún milico herido por las piedras. La represión se extiende por varias cuadras, hasta que finalmente se disipa luego de que la policía utilice masivamente gases lacrimógenos para dispersar a los manifestantes. Por la tarde, muchas personas vuelven a acercarse al Hospital Filtro, rodeado por la policía. La gente está confundida, la represión ha sido tan atroz que se corren rumores sobre decenas de muertos y nadie está muy seguro de lo que pasa. Llegan 13 ambulancias escoltadas por patrulleros y motociclistas disparando al aire. Policías ubicados en diversos sectores empiezan a disparar fuego real contra los manifestantes. Esteban Massa, un enfermero que intenta socorrer a una de las víctimas, recibe cuatro disparos por la espalda. Los vecinos del barrio cuentan haber visto a los policías disparar desde autos sin mirar a quien. A las 20.00 Fernando Morroni, un joven trabajador de apenas 24 años muere al ser alcanzado por tres disparos de escopeta recortada en el hombro, en el tórax y en el corazón, realizados a menos de dos metros de distancia. Carlos Alejandro Font, de 18 años, es ingresado con pérdida de masa encefálica por herida de bala. A las 21:00 horas se apagan las luces del alumbrado público de la zona y se corta el teléfono durante 6 horas. la cacería continúa. Solo la luna muestra la salida de aquella trampa mortal para quien se halle perdido entre las calles oscuras y con tantos policías sedientos de sangre. A las 22.20 se llevan a los vascos. Cifras oficiales: más de 100 civiles heridos graves (15 de ellos de bala, un joven de 20 años pierde un ojo). Incontables heridos leves, entre ellos 44 policías. Cuando en el Parlamento, se preguntó al ministro Gianola por las víctimas de la represión, él respondió que había sido necesario sacrificar un caballo que presentaba una herida punzante en una pata.

El 25 de agosto es expulsado de Uruguay el diputado Jon Idígoras, por sus declaraciones hechas nombrando el caso de Bélgica, país que se oponía a la extradición, pero que a diferencia de otros, no había recibido ambulancias y patrulleros. Se cierran dos emisoras de radio. A la portavoz de los vascos, Agurtzane Delgado Iriondo, se le conceden 6 horas para dejar el país, por incitar a la violencia. El 26 de agosto del '94 marchan durante 4 horas decenas de miles de personas acompañando silenciosamente al féretro de Fernando Morroni. Su madre declara: "no le voy echar la culpa a los vascos, esos que reprimieron son de acá, fueron los uruguayos que reprimieron de la peor manera, matando a jóvenes como a mi hijo, desapareciendo a otros, con todas las armas habidas y por haber pero en las manos de ellos". El 27 de agosto se realizan actos de solidaridad frente a los consulados de Uruguay en Bilbao e Iruñea, dejando ramos de flores en "profundo reconocimiento a la solidaridad demostrada por el pueblo uruguayo hacia el pueblo vasco". El 15 de setiembre, una marcha estudiantil "contra la represión y el terrorismo de estado" paraliza la avenida principal de Montevideo, en medio de una impresionante campaña de terror promovida por políticos y periodistas. El 2 de octubre de 1994 en la ciudad de Pando se organiza un festival donde participan los grupos musicales La Celda de Uruguay, Todos Tus Muertos de Argentina; y Negu Gorriak de EH. Se convierte en un acto de protesta; los vascos suben al escenario con camisetas con los colores celeste y blanco (de la bandera uruguaya) con la inscripción Gora Uruguay Herria como símbolo de gratitud y solidaridad con quienes habían sufrido la represión en el Filtro. Los asistentes gritan: "Lacalle fascista, vos sos el terrorista'.

Nerabeak gorroto jittuadaz. Bai, ba jakixat ni be umia izan nintzuala, eta iñork jasan behar izan ninduana, ta... baina horrek ez jaukak zer ikusirik, nik be eragingo najuan nagusiren batengan gorrotua eta.

Umiak ez jittuadaz hainbeste gorroto. Zati bat bai: kasketak, kapritxuak, txantajiak, kontrakua egitteko zaletasuna... baina egixa esan, ba jaukek momentu onak be. Baina nerabetzaruan usteze aittatutako alderdi txarrak nagusitzen jakela umiei, eta ez hori bakarrik, baitta barrixak gehittu be: galderei ez erantzuteko zaletasuna, diskusio txikixetatik melodramak egittia, mundu guztia norbere kontra konfabulatu dala uste izatia... Hau izakera kontua noski; honi gehittu biharko detzagu aldaketa fisikuen ondorixuak: boza lodittu eta indar fisikua haundittu egitten jakek, baina ondiok ez dakixenez kontrolatzen, orru gogaikarrixak eta torpetasunez betetako mobimenduak egitten jittuez bakarrik. Goize batez izperringia lasai-lasai irakortzen egon eta nerabe kuadrilla bat onduan zalapartaka izatia baino gauza desatseginik... Eta ez deixezela egon neskak eta mutillak alkarrekin, orduan bikoiztu egingo dittuk eta arrantzak, eta beste elementu bat gehittuko jakok nerabiaren izaera afusilagarrixari: mutiko txundardunen txakil gaztiak hormonen diagarra jaso eta euren bidia topatu nahixan, neskei ulietatik tiraka, irainka eta hasarre eraginka arittuko dittuk... ¡ligatzeko modu xelebria, erregular!

Bai, ba jakixat pedagoguei ez jakela gustatuko jarrera hau. Hain zuzen be, euren partetik errez etorri lajeikek betiko erantzuna: "¡Hi be holakua izan hintzan barren! Izan konprentsiboa". Ez, ez, hau sentimentu baten adierazpidia dok eta ez najabik esaten nerabe guztiak akabatu egin bihar diranik, horixe ezetz. Ez jittuadaz hilko ¡¿baina antipatixia libre dok ezta?!

EGUNERAKETA 2018-III-19: iritziz aldatu dot.

Eiquí tendes o novo artigo que o noso basco-brasileiro Estebe publicou a Euskonews. Anaquiños en euskera, anaquiños en portugues... hala, a praticar! Marilian bizi dan dan Estebe goierritar-brasileiroak argitaratu barri daben artikulua dozue hauxe.

Eiquí tendes o novo artigo que o noso basco-brasileiro Estebe publicou a Euskonews. Anaquiños en euskera, anaquiños en portugues... hala, a praticar! Marilian bizi dan dan Estebe goierritar-brasileiroak argitaratu barri daben artikulua dozue hauxe.

(link)

http://www.euskonews.com/0265zbk/kosmo26501.html

Euskaldunak eta balearen arrantza Brasilen. “Globalizazioaren” hastapenak

Estebe Ormazabal

“(...) vendo andar as baleias, que são a mesma graxa, por toda esta Bahia, sem haver quem as pescasse, ao que acudiou Deus, que tudo rege, e prova, movendo a vontade a um Pedro de Orecha, Biscainho, que quisesse vir fazer esta pescaria; este veio com o governador Diogo Botelho do reino no ano de mil seiscentos e três, trazendo duas naus e seu cargo de Biscainhos com os quais começo a pescar, ensinando os portugueses (...)”

“(...) baleak dabiltzala ikusiaz, koipe bera direnez, Bahia guzti honetan, inor arrantzan egiteko ez zegoelarik, eta Jainkoa hurbildu zen, dena agintzen duen Hura, froga da, Pedro de Orecha baten borondatea mugituz, Bizkaitarra, nahi izan zuelarik arrantza hori egitera etorri; Erreinutik etorri zen bera Diogo Botelho gobernariarekin mila seirehun eta hiruko urtean, bere gain Bizkaitarren bi untzi ekarriz zeinekin hasi zen arrantzan, portugesei erakutsiaz (...)

Frei Vicente do Salvador, “Historia do Brasil”, Salvador de Bahia, 1627.

Euskaldunen eta balearen arteko historia luzea eta ezaguna da. Kantauri itsasoko kostaldetik Ternuaraino zabaldu ziren euskaldunen arrantza tokiak eta aktibitate ekonomiko honek mugitzen zuen aberastasunak Euskal Herrian eragin handia izan zuen mendeetan zehar.

Euskaldunon eta balearen arteko historia honetan nahiko ezezaguna den kapitulu bat Brasilgo kostaldean balearen arrantzan aitzindariak izan ziren bizkaitarren historia da. Balearen berriak Brasilgo kolonian

Brasilera heldu ziren lehenengo europarrek bertako kostaldean aurkitu zuten bale ugaritasunak lilura izugarria sortu zuen, hauen artean Jean de Léryarkabuzez hondartzatik baleak ehizatzen zituztela kontatzen du, edo Anthoine Knivet, XVI. mendeko azken hamarkadan, São Sebastian-go irlan galdu ondoren balearen haragiaz elikatu zela kontatzen du erreskatatu zuten bitartean. Frantziarrak Guanabarako badian (Rio de Janeiro) 1557an.

Aita José de Anchieta berak ere, “Informação da Provincia do Brasil para o nosso Padre” idatzian, 1583 ingurukoa, Salvador de Bahiako Colegio da Bahia ikastetxeko leihotik bale ugari ikusteko aukera zutela kontatzen du:

“(...) andar saltando, (...) havendo muitas por tôda a costa”

“(...) saltoka dabiltzala, (...) kostalde guztian asko daudelarik”

1. urtean Gabriel Soares de Almeidak Bizkaiatik arrantzaleak bidaltzeko eskatu zion Espainiako gorteari izan ere “(...) inon ez da aurkitzen horrenbeste balerik, bertan sei hilabetez geratzen direlarik, eta horrenbeste koipe sortuko dute ezingo baita nahiko itsasontzi lortu dena Hespanhara bidaltzeko”.

Frei Vicente Salvadorrekoak bere “Historia do Brasil”en dioenez balearen arrantza XVII mendearen lehenengo urteetan hasi zen Brasilen bizkaitarren (“biscainhos”) eskutik. Balearen koipea etxebizitzak eraikitzeko, argia egiteko eta esklaboak elikatzeko erabiltzen zen, eta Brasilen horren ugariak izanik, etzegoen nork arrantza eginik, beharrezkoa zena Cabo Verde eta Bizkaiatik inportatzen zelarik.

Balearen arrantzaren hastapenak Brasilen

Felipe IIak “penintsularen batasuna” lortu eta Espainia eta Portugaleko errege zelarik, 1602an Pêro de Urecha edo Orecha kapitainari eta Julião Miguel bere kideari, biak bilbotarrak, urte hartako San Juan egunetik aurrera Brasilgo kostaldean hamar urtez baleak arrantza egiteko abantaila eman zien.

Baleak arrantzatzeko urtean hiru itsasontzi bidaltzeko baimena izango zuten, Bahia eta inguruneak bale koipez hornitzeko konpromisopean, eta ondoren, zuzenean Portugalera bueltatu beharko zuten bertako portuetan Brasildik zekarten bale koipea eta beste edozein salgai deskargatzeko bere gain zeuden zergak ordaindu ondoren. Honela zion 1602an Brasilen balearen arrantzari hasiera eman zion emate-agiriak.

“Eu el-Rey faço saber aos q´este meu alvará vire ey p.r bem de dar licemça a Pero de Urecha e a Julião Miguel Biscainhos vezinhos de Bilbao da provincia de Biscaya que por tempo de dez anos cõtados des do dia de São João passado deste pressente de seis cemtos e dous em diante, (...) possão ir cõ tres navios as costas de Brazil a pescar Baleas (...)”

Arquivo Historico Ultramarino de Lisboa

Pêro de Urecha kapitainaz ezer gutxi dakigu: hainbat tokitan Pêro de Orecha edo Pêro Fernão de Urecha bezala azaltzen da idatzita bere izena, bizkaitarra zen eta Bilbon bizi zela besterik ez dakigu.

Bere kidea, Julião Miguel edo Julien Michel, nahiz eta bilbotarra bezala azaldu, Nanteseko burgesa zen. François Pyrard de Laval bidaiari frantziarrak Bahian ezagutu zuen 1610ean eta “gizon oso atsegina” bezala deskribatzen du, negozio gizon aberatsa eta gaztelarra bezala aurkezten zuen bere burua (Frantziak Brasileko lurretan zituen kolonizatzaile mugimendu eta borrokek, negozioetan gutxi lagunduko baitzioten). François Pyrard de Laval bidaiari frantziarren informazioetatik pentsa genezake Julião Miguel izan zela kapitalista nagusia Brasilen balearen arrantzari hasiera emango zion ekintzan, Pêro de Urecha berriz alde teknikoaren arduradun izan zelarik. Bilbon bizi zen eta bertatik Bahiara joaten zen urtero 1602an Pêro de Urecha eta Diogo Botelho Brasilgo Gobernari-orokorrarekin (koloniako kargurik altuena) batera lehenengo bidaia egin ondoren.

Nahiz eta Brasilgo kostaldea erabat debekatua egon atzerritarrei, Julião Miguelek Espainiako erregeari eskainitako zerbitzu onengatik lortu zuen balea arrantzatzeko abantaila.

1. eta 1612 bitartean urtero Bizkaiatik Bahia de Todos os Santosera bi edo hiru itsasontzi irtetzen ziren Pêro de Urecharen komandopean. Bertan, ekainetik iraila bitartean balearen arrantzari ekiten zioten, koipea eta beste etekin guztiak bilduz eta bide batez Brasilen bale arrantzaren teknikak zabalduz. Ez ziren ontzi oso handiak, ehun edo ehun eta berrogeita hamar tonatakoak gehienera. Tripulazioa, berrogeita hamar edo hirurogei gizonez osatua gutxi gora behera, gehienak baionarrak ziren. Arrantza garaia bukatu ondoren Europara bueltatzen ziren.

Bi itsasontziak eta fabrika edo balearen etekinak ateratzen ziren gunea (etxebizitza, tresneria e.a) 10 edo 12 mila cruzadoko kapitala osatzen zuten. Langile ugariek berriz, garaierako oso altuak ziren 3 mila cruzadotako soldatak jasotzen zituzten. Kapital inbertsiorik gabe ez zegoen bale arrantzarik antolatzerik.

Badirudi 1602ko emate-agiriak 1612 arte iraun zuela eta Pêro de Urecha eta Julião Miguelek bere lana bete zutela. Ondoren bizkaitarrak mantentzea pentsatu zuen erregeak baina proiektu honek ez zuen aurrera egin eta bizkaitarren misioa bukatutzat eman zen.

Ondorengo mendeetan balearen arrantzaren negozioa handitzen joan zen benetako industria baten sorkuntzarekin eta era berean baleen kopurua murrizten joan zen pixkanaka. Hogeigarren mendearen hasieran balearen arrantzaren aurkako lehen mugimenduak sortu ziren eta mendearen erdialderako legez debekatua izan zen balearen arrantza Brasilgo kostalde osoan.

Gaur egun, euskaldunak lehenengo aldiz balearen arrantzari ekin zioten ur berdinetan, berriz ere baleak igeri egiten ikus daitezke, oraingo honetan turisten gozamenerako.

Bibliografia eta loturak

· “Aspectos da pesca da baleia no Brasil colonial” , Myriam Ellis, Coleção da “Revista de Historia”, São Paulo, Brasil, 1958.

· “A baleia no Brasil colonial”, Myriam Ellis, Edições Melhoramentos, Editora da Universidade de São Paulo, São Paulo, Brasil, 1969.

· “História e paisagens do Brasil; coqueirais e chapadões”, L. F. Tollenare, Salvador de Bahia, Brasil, 1817. http://www.irdeb.ba.gov.br/bahiahistoriadocpescabaleia.htm

· “Grito de Alerta”, Everaldo Queiroz, Correio da Bahia, 2002.· http://geocities.yahoo.com.br/whalesonlinebr/pescabrasil1.htm · http://www.cce.ufsc.br/~pescador/hbaleia.html

· “História do Brasil, Capítulo Quadragésimo”, Frei Vicente do Salvador, 1627.

· “Memória Sobre a Pesca das Baleias, e extração do seu azeite, com algumas reflexões a respeito das nossas pescarias”, Memórias Econômicas da Academa Real das Ciências de Lisboa. T. II, 1790.

· http://www.baleiafranca.org.br

Euskal Diaspora Elkartea (ADV) Mexikon dauden sei euskal presoak kaleratzeko sinadura bilketa egiten ari da. Egin duen adierazpenean, atxiloketak «antolaketa polizial-politiko baten parte izan» zirela nabarmendu du. Era berean, estradizio prozesua «irregulartasun larriez beteta» dagoela adierazi du ADVk. «Estradizioa gauzatzekotan, bidegabekeria galanta egingo litzateke eta fisiko nahi psikologikoki torturatzen duen estatu baten esku utziko lituzkete», adierazi du.

Bai idatzi hori baita sei euskal presoei buruzko bestelako informazioak ere www.6demexico.org web orrian eskuragarri daude. Orain arte sinadura eman dutenen artean, Argentinako, Uruguaiko, Venezuelako, Korsikako, Estatu frantseseko eta Euskal Herriko biztanleak daude. Azalpenen atalean, berriz, ondorengo hauek irakur daitezke: «Haize askatasun boladak Mexikora ere irits daitezela»; «Noiz arte izango dira euskal herritarrak trukerako txanpon? Nahikoa da», eta «Errugabeak lehenbailehen askatu».

Gaur oso sorpresa ederra hartu juat. Aspaldiko partez Karraspixon izperringia irakortzen najenguala, presuak hurreratzeko manifestaldi eder bat ikusi juat. Ederra diñot, forman ikusgarrixa eta izatez eraginkorra begittandu jatalako. ¿Ba ete goiaz ikasten?

Nere ohitturen kontran eta eguraldi lainotsua zeguala aprobetxatuta, hondarrerutz abixau nauk eguardixan eta Abadien Mollan jente moltzua ikusi dot. Hurreratu naizenian, konturatu nauk: gaur eguardixan presuen aldeko mobilizaziñuak jeguazen. Ondotik pasatu eta jarraittu juat; ez jaukat ezer haien kontran, baina nik ez juat parte hartuko su eten barik. 13.00ak aldera, kotxe bat agertu da; 2000 bat watiotako bafle bi ipini pretillan gainian, eta musika atsegiña jarri dabe, ikurrik agertu barik. Lehenengo, Imanolen "Mendian Gora"; gero, Mikel Laboina, Ruper Urdurika... halan ordu laurden inguru.

Halako baten, berbaro bat entzutzen da, eta jende illara luzzze bat agertzen da Kurrutxuko puntatik, aurrian umien burditxo baten bafle bat daukela, diskurtsoa botatzen. Hurrengo, "Euskal presoak Euskalherrira" eta "Basque prisoners to the Basque Country" diñuen pankarta haundixak datoz, berba bakoitza bi-hiru pertsonan artian eutsitta. Banan-banan datoz, eta pankarta haundixen atzetik soka luze bat dago, Senideak'en logotipodun zapixak txintxilizk; hantxe helduta datoz 150 bat pertsona. Eta sokia bukatu eta gero, beste 70 bat pertsona gehixago, "Euskal presoak EHra" banderoliakin. Geldiro doiaz, pasio martxan, eta denpora asko emoten dabe leku bakotxetik pasatzen, asko dira ta.

Goiko pasiotik aurrera, hiru-lau lekutan egin juek geldialdixa, leku bakotxian diskurtsua lau hizkuntzatan botata. Inpresiñua egitten jok hortxe goixan geldirik ikustia, pulpittu baten legez, beheian beraneante ardurabakuak, udako lozorrotik urtenda harrittuta gagozen bittartian. Batzu beste barik ezikusixana egitten juek, bestiok "ya están aquí los de siemprrrre" esanda amorratuta, bestiak eskuorrixak banatzen jiharduezen neskei papela hartu eta irakortzen... Nere kautan "hauxe dok hau bidia" pentsatu juat, Demo'en formak hegoaldian sartzen juateko esperantzaz.

Ibilbidia aurrera, kordelerixarutz juan eta gero ur ertzetik etorri dittuk, sistema bera baina itxas aldetik errepikatuz. Hantxe, ur ertzian, jentiari begira... benetan bati baino gehixago dijestiñua mozteko moduko jarreran, beti baina baketsu eta irribarretsu. Halako baten, Laboinaren "Oi Pello Pello" joten hasi da eta disolbatu egin dira.

Euskal gatazkiarekin lotutako eguna diruri honek, era batian ero bestian horri buruzko gogoetak agertu jataz.

Pako Aristik "Berrian" zera esaten, preso hogetaka urtiak egondakuen gogoetak nahiko leukezela entzun. Bere ustez, kalera urtetzian egitten jakezen entrebistak beti bardiñak izaten dittuala, kidiei eta militantzixiari burrukan jarraitzeko animuak emotera zuzenduta. Baina berak nahixago leukela eurak gure bizimoduari buruz pentsatzen dabiena (zelan aldatu garan...), esan barik geratzen diran gauzei buruz aritzia: espetxearen esperientzia pertsonala, ez kolektiboa, ametsak, ilusioak, grinak, desilusioak... Diño: "Zein gustora irakurriko nukeen horietako batek bihotzez, barrutik, naturaltasunez eta zintzotasunez idatzitako liburu bat, nolabait beste militanteen morala mantentzeko edo eredugarri izateko agertu behar diren arrazoibideetatik apartatuko litzatekeen liburua".

Eta izperringian barrukaldian, ez jakixat kasualidadez ala kalkulatuta, 20 bat urte kartzelan egindako lau presuei egindako alkarrizketia: hain zuzen be sentimentuak eta sentsazio subjetiboez gainezka. Aspaldi egitten nabilen bildumarako oso egokixak bixak.

Eta azkenik (nahiz eta denporan lehenengua izan duan) ETAk gaur Kantabrian eta Asturixetan jarrittako bi petardituen barri izan juat. Egixa esan, nere lehenengo pentsamentua hauxe izan dok: "Ondo eginda". Bai, ze ez dok biktimarik egon eta kalte materixalak be gitxi. Baina era berian, espainolak (biztanliak eta gobernantiak) esnatzeko balixo dau. Bai, ze, izan be, urtebetian gure militar bihurrixak ez juek ezertxo egin, eta biharbada espainolen artian "gatazkia desagertu dala" pentsatzen hasittakuak izango ziran. ETA desagertuta, gatazkia desagertuta kontizu. Eta ez: espainiar gobernuak ez dau kiñu txikirik be egin hamengua konpontzeko, eta hori be ez jagok ondo. Esnatzia dauke.

Eta azkenondorengotik... katalan batek, Daniel Gomezek liburu bat idatzi jok "ETA i Catalunya". Interesgarrixa eta didaktikua jirudik, neuretako behintzat, politika gorenari buruz jakitturixa eta interes gitxi daukan honendako. Eta kako batzuk ondo harrapatu dittuala jirudik. Adibidez: "Espainiako agintariek beti aitortu dute han [Catalunyan] eginiko atentatuek eragin handiagoa izan dutela. Gizartearen erreakzioa desberdina da. Espainian, atentatu bat gertatzean, jendeak eskatzen du ETAri poliziaren bidez jazartzeko. Katalunian aldiz, elkarrizketaren aldeko deiak dira nagusi. ETAk ondo asko daki hori eta Katalunia erabili du Espainia gogorrago astintzeko. Halaber, Kataluniako adibideak frogatu du ETAk ahalmen handiagoa duela politikan eragiteko su-etena erabilita atentatuak eginda baino. Bertako su-etenak lurrikara politikoa eragin du; Hipercorreko erasoarekin, ordea, ez zuten halakorik lortu". ¡Ene belarrixetarako musikia!.

Irakorri, irakorri... www.euskojustice.org