Harrikadak

Pasa dira jada egun batzuk hemen azken lerroak argitaratu nituenetik. Tarte honetan Isaac Rosa entzutera joan nintzen azaroaren 21ean. Literaktum jaialdian egon zen Kutxak Tabakaleran duen guneetako batean. Sarean entzungai duzue Karmele Jaiorekin izandako solasaldia.

Gero birus erasokor baten bisita izan nuen eta egun batzuk egon naiz k.o.

Baina altxatu nintzen aste hasieran eta nola edo hala egin izan diot aurre.

Larunbat goizeko paseoa Garbiñe Larrearekin egin nuen. Tira, Larreak Arantxa Iturberekin izandako solasaldia entzuten, eta Iñaki Segurola zenaren Ganorexia liburua hizpide. Ezin laburtu ia ordubeteko jarioa, hainbat hari dituelako.

Baina bai esango dudala bi agerraldi egingo dituela Garbiñek datozen egunetan, hirugarrena pasa egin delako (Katakrak-en egon zen ostiralean). Lehena, Durangoko Museoan izango da, abenduaren 10ean: Iñaki Segurola etorriko ez litzatekeen ekitaldia (bera gogoan egingo duguna). Bigarrena, Zarauzko Egaroan egitekoa da, baina ez dut webgunean topatu: esango nuke abenduaren 14an izango dela.

Igande goizean bi audioren konpainia izan dut: 5W aldizkarikoek Qatarri eskainitakoa izan da lehena. Ondo dago ederto laburbiltzen duelako nondik datorren Qatarreko mundiala: Al Jazeera, Frantziako garaiko eliteak (Sarkozyk eta Platinik) jokatutako rola, kirolaren diplomazioa, eta abar.

Bigarrena bertakoa da: Barruan gaude Felix Zubiaren etxean sartu baitzen aurreko batean.

Felix kexu agertzen da pandemiaren gogorrenean komunikabide batzuk laburbildu, moztu eta titularretara eraman izan zituztelako Euskadi Irratiko Osasun Etxeko hainbat saio. Ni ez naiz komunikabide bat, ez dut agenda markatzen, eta bai ekarriko dudala topaketaren bukaera aldera esandako hainbat kontu. Besteak beste, erabat ados nagoelako berarekin.

Oier Aranzabalen galdera:

Asko hitz egiten da zerbitzu publikoen gainbeheraz. Pentsioaz, adibidez. Eta osasungintzaz. Badu etorkizunik gure osasun publikoak?

Felixen erantzuna:

Ez badugu zaintzen eroriko da. Eta denon artean zaindu beharreko zerbait dela iruditzen zait, baina osasun publikorik ez bada, ez da gizarte justiziarik izango.

Garbi hitz egin da: munduan dagoen herririk aberatsena seguruenik Ameriketako Estatu Batuak izango dira. Eta Ameriketako Estatu Batuek duten sistema dementziala da. Dementziala da eta gizarte justiziaren kontrakoa da. Hori nahi baldin badugu, aurrena kontra irteten ni neu. Eta eredu hori bada, eta hori kontatu nahi badigute, faborez, argi eta garbi esan dezatela, zeren kontra ateratzeko mugimendu handia egin beharra dago. AEBn dirurik ez duena tratamenturik gabe hil egiten da. Garbi hitz egin da.

Hau da, badago ongizatezko edo osasungintza bat, apendizitisa duena operatzeko, edo kolpe bat jaso duenari arta emateko, baina minbizi bat badu eta dirurik ez badu, pertsona horri ez zaio arretarik ematen eta minbizi horrekin hil egiten da. Hau da, aberatsentzat goi mailako medikuntza, eta pobreak hiltzen.

(...)

Gure intentsiboetako unitatean egun bat pasatzeak 1.800 euro balio ditu. Baditugu pazienteak 30 egun pasatzen dituztenak. Ospitaleko egonaldia barne, bota 90.000 euro. Nik pozik gastatzen ditut nire zergak eta sekula erabili ez.

Ez pentsa osasun pribatua eusterik dagoenik maila horretan. Gaur egun aseguru pribatuetara doan jende asko, eta konplikatzen denean, aseguruak esaten dio "bukatu zaizu eta segi osasun publikora". Eta iristen zaizkigu.

Orduan osasun publiko unibertsala, denentzat berdina dena, eta denon artean mantendua, altxor bat da. Hezkuntza publikoa den bezala, eta beste zerbitzu publiko asko diren bezala.

Eta hori ez badugu zaintzen, ez badugu mimatzen, ez da gizarte justiziarik izango.

Oierrek jarraian botatako galdera hau ere interesgarria da:

Zer iruditzen zaizu osasun publikoan eta osasun pribatuan lan egitea bateragarri izatea?

Felixen erantzuna:

Bi alderdiak ezagutu ditudala (...) Nik ezagutu ditut lankideak, bukatu espezialitatea eta lan txukunik, lan duinik gabe egondakoak. Eta nolabait bizi behar eta osasun publikoan eta pribatuan lan egin behar zutenak hilabete bukaerara iristeko. Hor akatsa non dagoen badakigu: lan duina ematen ez zaion momentutik.

Ez zait ondo iruditzen behin lanpostu finkoa izanda osasun publikoan, edo lanpostu jarrai bat eta toki jarrai bat izanik, pribatuan lan egiten duen medikuntza, medikuaren jarduna ez zait ondo iruditzen. Ohikoa da eta ez zait etikoa iruditzen. Bata ala beste. Gure aitak esango lukeen bezala: apaiz edo praile, baina bi gauzak ezin dira izan. Zergatik? Interes borrokak sortu daitezkeelako eta jendeak gaizki pentsa dezakeelako.

(...) Galdera hau guztiz zilegizkoa da: pertsona horrek badu interesik publikoan zerrenda laburrak izateko? Hor interes borroka zuzena baitago. Are gehiago: osasun publikoan zerbitzuburu denak ezingo luke pribatuan jarduera bat eduki (...) Nire ustez horrek debekatua beharko luke.

Gehiago ere kontatzen du Zubiak, baina hemen geratuko naiz. Interesa baduzue, entzun solasaldia.

Servicios públicos y servicios privados, este apunte en castellano.

Bihar hasiko da hautsak harrotu(ko) dituen txapelketa. Eta duela egun batzuk hauxe jarri nuen Twitter-en.

Aspaldi hartu nuen Qatarreko mundiala ez ikusteko erabakia. Gutxienez 6.000 hildako estadio eraikuntzan. https://t.co/bYyqfF1sIH

— Mikel Iturria (@iturri) November 6, 2022

Egia esatea nahi baduzue ez zait gehiegi kostatuko lehiaketa hau ez ikustea, selekzioen futbola ez baititut apenas jarraitzen. Talde batekiko atxikipena behar baitut eta inork ez nau asetzen.

Futbola Realaren begiekin ikusten dut. San Mamesen iluntzean jokatuko den derbia jarraituko dut telebistaz, taberna batean ahal izanez gero, eta urduri jarriko naiz. Bihar ezingo naiz arratsaldean Sanse ikustera joan Zubietara, baina plan ederra da, eta behin baino gehiagotan egin dut jada denboraldian zehar.

Futbola baino Reala gustuko dudala esan izan dudanean, behin baino gehiagotan esan izan didate ez dudala futbola maite. Hala izango dela aitortu izan diot nire solaskideari, baina soilik puntako futbola jarraitzen duten horiek, zer dute gustuko? Futbola ala ikuskizuna?

Eremu honetan niri ez zait ezer aspergarriagorik bururatzen klub indartsuen atzean dauden buruzagi batzuek sortu nahi duten Superliga baino. Utikan!

Esan bezala, nik nahiago dut Realaren elastikoarekin soropilean jokatzen duen goi mailako talde baten partida ikusi puntako jokalariz osatutako beste horien partidak baino.

Ideia horrekin abiatu du Mitxel Gonzalezek zutabe hau.

Elitea ezagutu zuen jokalari ohia da Oleguer Presas, baina elitetik aldenduta dabil.

Enric Gonzálezek zutabe borobila idatzi du gaiari buruz: Disonantzia kognitiboa.

Eta muturrera eramandako kirolaz aritu da Alberto Moyano bere txokoan gaurko zutabearen hasieran, Behobia-Donostia lasterketako parte hartzaileen mediku arazoak ispiluaren aurrean jarriz.

Sanoa da? Horrela hartuta, ez.

Arrazoi osoa puntu honetan behintzat. https://t.co/xZJR03ZwWL pic.twitter.com/T9CE5eYMLS

— Mikel Iturria (@iturri) November 19, 2022

Total. Azpiegiturak egiten 6.000 hildakotik gora duen mundial puñetero hau ez dudala jarraituko, baina egunero tragatzen ditut hori bezain nazkagarriak diren beste produktu batzuk. Halakoxeak gara eta.

Gomendio bat: irakurri Nacho Pato Lorenteren Grada popular liburua, Europako zortzi futbol taldeen zalegoei buruzko erreportaje liburua. Futbola aitzakia gisa hartuta.

Euskaraldia bete-betean den honetan ia lotura guztiak gaztelaniaz, @iturri. Ba bai, eremu honetan ere oso gutxi idazten baita euskaraz.

Amaitzeko, graduatu berri den Alaaddine Azzouzi kazetariak eginiko galdera eta Oleguer Presas-en erantzuna:

—I no teníeu contradiccions?
—I tant que en tenia. I també en tinc ara. Crec que són positives, perquè la incomoditat ens fa pensar i ens fa avançar.

Las contradicciones y el fútbol, este apunte en castellano.

"Bilbon beti galdetzen didate ea nongoa naizen: Bilbokoa. Bai, Bilbokoa, baina nongoa. Zein da zure jatorria, nondik etorri zara. Aizu, ze ondo hitz egiten duzun euskaraz. Beti horrela. Bilbokoa naiz baina azalpenak eman behar, zientifikoa naiz baina azalpenak eman behar..."

"Gutxi txiokatzen dut. Kosta egiten zait. Twitter-en asko begiratu eta gutxi argitaratzen dut (...) Batzuetan etorkinei buruzko diskurtsoak ikusten ditut, euskara immigranteak etorri eta ikasten ez dutelako galtzen dela, eta amorru bat ematen dit.... Hortik ez naiz pasako. Gurasoak Euskal Herrira toki askotatik etorritako nire adineko lagun mordoa daukat, hemen jaio gara, hemen ikasi dugu, bertako hizkuntza hitz egiten dugu. Honek guztiak niri buruko min handiak eman dizkit, baina oso harro nago natorren tokitik etorrita, nor naizen eta zer egiten dudan. Badakit eragin gutxi dudala, baina frogatu nahi dut ahal dela... beno, ahal dela, ez! Normala dela! Ni bezalako asko garela. Ni beste asko bezain euskalduna, zientifikoa eta irakaslea naiz, ez dut azalpen gehiago eman beharrik".

"Nola aurkeztu naute orain komunikabideek? Euskal zientifiko bat Artikoan, ba! ze abenturazalea, a ze ekintzailea. Nik aitak baino erraztasun gehiago izan ditut, aitaren abentura askoz ere konplikatuagoa izan zen, baina inork ez du esaten bera bidaiaria zenik; bera etorkina da, bigarren mailako pertsona bat".

Ander Izagirreren Vuelta al país de Elkano liburuan izan nuen Naima el Bani Altunaren berri (Bilbo, 1993). Gaur eta hemen hau nabarmendu nahi nuen, baina Anderrek eginiko elkarrizketan badaude azpimarratzeko moduko beste hainbat kontu.

Gehituko dut aita marokoarra dela, kamioizalea, eta ama bilbotarra, irakaslea.

Sarean sartu eta konturatu naiz euskal prentsa behin baino gehiagotan agertu izan dela Naima el Bani Altuna. Eta nik ez diot erreparatu, auskalo nora begira egon naizen.

2018ko uztailean Lander Muñagorri Garmendiak elkarrizketatu zuen Berrian: «Klima aldaketa ez da konponduko birziklatuz bakarrik».

2018ko bukaeran Sustatuk jaso zuen Unibertsitatea.net-ek kaleratutako elkarrizketa. Txiotesia lehiaketaren 4. edizioan txiolari originalenaren saria jaso baitzuen: "Twitter kontuari esker Artikoaren zatitxo bat Euskal Herrira eramatea lortu dudala uste dut".

2019ko martxoan Elhuyar aldizkarian elkarrizketatu zuen Ana Galarraga Aiestaranek: Artikoan, klimaren bilakaeraren uberan.

2021eko otsailean Argian egin zion elkarrizketa Miren Artetxe Sarasolak: "Ez banintz Altuna nire errealitatea guztiz desberdina izango zen".

2022ko uztailean Sergio Henrique Fariarekin batera egindako solasa jaso zuen Berrian Gorka Berasategi Otaegik: Klima krisia, poloetako izotz artetik.

@artikoan, investigando foramíniferos en el Ártico, estas líneas en castellano

Aurreko batean Barruan gaude podcast-aren denboraldi berriko lehen elkarrizketa entzun nuen. Oier Aranzabalek etxetik 300 metro egin zituen oinez, Aian bertan, Jon Benitorekin topo egiteko.

Igande ederra egiten du gure 60. anfitrioiaren etxean sartzeko:

Jon Benito, enpatearekin konformatzen da.

Entzun eta harpidetu @eitbpodkast-en edo dena delako audio plataforman.

🎧👇🏽https://t.co/AT5sWoW7sk

— Barruan Gaude 🎙️ (@BarruanGaude) October 16, 2022

Duela gutxi kaleratu du Lagun minak liburua 41 urte dituen Jon Benitok eta hori zen topaketaren aitzakia.

[Zabaldu parentesia]

Ander Izagirreren Vuelta al país de Elkano liburua irakurtzen nabil azken egunetan. Euskal Herriko hainbat bazterretatik zehar eginiko bidaia, bizikleta lagun. Atzo Baionan Itxaro Bordarekin izaniko solasari eskainitako kapitulua irakurri nuen, judutarren arrastoen atzetik Lapurdin barrena.

Bordaren adina aipatzen du Anderrek. Bada nobedadea Anderren liburuetan solaskideen adina azaltzea, ezta? Hurrengo batean galdetuko diot berari, gogoratzen banaiz.

[Itxi parentesia]

Esan bezala, 41 urte ditu Jon Benitok eta 10 bat urte behar izaten ditu liburuak kaleratzeko 20 urterekin lehena plazaratu zuenetik (2001ean, Aingurak erreketan). Bigarrena, Bulkada 2010ean, 30 urteren bueltan jada.

Badira egun batzuk Aranzabal-Benito elkarrizketa entzun nuela eta, batez ere, gauza bat geratu zitzaidan iltzatuta.

Iritzia publikoki emateko gogo, behar edo interes falta aipatu zuen Benitok. Ez ditut hitzak zehatz-mehatz gogoratzen.

Eta buruan bueltan daukat niri ere gero eta gehiago kostatzen zaidala esatea pentsatzen dudana. Ez dudalako iritzirik edo dudanak piperrik ez duelako balio, ausardia falta baztertu gabe, noski. Adierazpen askatasunaren alde baikaude denok, baina kosta egiten zaigu gurekin bat ez datozen iritziak ulertzea eta errespetatzea.

Tira. Horixe jarri nahi dut gaur idatziz hemen.

Gainera, aipatu nahi dut pasa den igandean Hondamendia ikustera joan nintzela Egiako Gazteszena aretora (ni beti Nandoren taldean). Betiko Artedramaren estiloa ikus daiteke taula gainean, beren erritmo nekaezin eta bizkor horiek, batzuetan jarraitzeko zailak direnak.

Gehien gustatu zitzaidan aktorea Ruth Guimerà izan zen. Ez nuen ezagutzen eta ikusi dut Estatu Batuetan ibilia dela. Asko gustatu zitzaidan Garmendiaren rolean, Jaurlaritzako Tapia(etaleturia)tik asko duena. Baina gogoratu hau fikzioa dela, benetakoa, errealitatea, askotan ezkutuan ger(t)atzen dela.

Urriaren 28tik 30era Egian dituzue antzezlana ikusteko hiru aukera. Euskal Herriko bazterretan arituko dira plazaz plaza ondoren, Hondamendia zabaltzen, titiritero onak bezalaxe.

"Ni banoa bigarren aldiz ikustera" dio gaur Agus Perezek Berrian.

Eta ez ahaztu Harri Fernandezen txioa.

Se ha escapado una opinión, este apunte en castellano.

Behin, mainstream-etik (ideologia kontuengatik) zokoratua dagoen aktore madrildar batek aitortu zidan askatasun eremu bakarra antzerkia zela. Gaur Zaldibarri buruzko 'Hondamendia' lana ikusi dut eta hori izan dut buruan une oro. Joan zaitezte Gazteszenara, joan zaitezte ikustera pic.twitter.com/uzUtZaK7yI

— Harri X. Fernández (@Harrifernandez) October 23, 2022

Ander Izagirre: «Hay periodismo muy bueno, lo que pasa es que hay que buscarlo», este texto en castellano

Asteartea, urriak 11. Arratsaldeko 7ak. Koldo Mitxelena Kulturunea, Donostia. «En el fondo la forma» liburuaren aurkezpena, Leila Guerriero eta Ander Izagirreren arteko topaketa baten emaitza. Elkano Fundazioa da ekitaldia antolatu duena, liburua 5W aldizkariak kaleratu du.

Fundazioko arduradun den Ion Irurzunen sarrera laburraren ondoren, Agus Morales, 5Weko zuzendaria, eta Ander Izagirreren arteko ordu t'erdiko solasaldia izan genuen.

Behean itsatsi dut ekitaldia osorik jasotzen duen bideoa, baina nik hemen eta orain Anderren bi tarte nabarmendu nahi ditut.

5W (cinco uve dobles) aldizkaria eta kazetaritza ona

«Askotan ezkortasun handia dago gure ofizioan eta jende askok esaten dizu "kazetaritza kaka hutsa da". Eta zuk ze kazetaritza irakurri, ikusi eta jarraitzen duzu? Oso kazetaritza ona dago, baina bilatu behar da. Eta serio demonio diot niretzat 5W dela azken urte hauetan poz eta ilusio gehien ematen didan proiektua, nire adineko hainbat neska-mutil autonomo elkartu baitziren, agentzia eta komunikabideetan lanean ari zirenak, nazioarte mailako informazioaren eremuan faltan botatzen zen gauzak egiteko modu bat bilatzeko».

«Bazkideak limurtuz, eta horrek meritu handia du, gauza bat delako proiektu bat egitea eta beste bat jendeak eskua patrikan sartzea eta urteroko harpidetza ordaintzeko 60 euro ateratzea. Oinarrian, milaka bazkide batzuk mantentzen duten proiektua da eta kalitate handia du. Paperezko aldizkaria ezagutzen baduzue, urtero kaleratzen duten zenbakia altxorra da. Gehi webgunea, etengabe elikatzen dutena. Eta nik esaten diet kazetaritza-ikasleei badagoela gauza onak egiten ari den jendea».

«Gainera, oso ondo zaintzen dituzue (Agusi begira esaten du) kolaboratzaileak eta kazetariak. Tarifak igotzeko ahalegina egiten duzue, eta hori sinestezina da! Niri toki guztietan esaten didate: "Orain gutxiago ordaintzen dugu". Zuek zarete bakarrak esanez: "Agian datorren urtean gehiago pagatuko dugu". Beraz, oso estimatuta nago. Benetan».

«Era berean, oso eskertuta nago Agusek proposatu zidanean Voces saileko topaketa bat Leilarekin egitea, niri zirrara egin zidan, nik asko miresten baitut Leila. Behin egon nintzen berarekin, behin eta erdi, erdi honetaz bera ez baita akordatzen, baina ni bai. Eta nik Leilari errespetu handia diot, niri zirrara egiten didan figuretako bat delako. Ni berarekin hizketan aritzea! Nik entzun egingo nuke eta! Eta baiezkoa eman nion (Agusi) seguru nintzelako proiektua ez zela aurrera aterako. Leila Argentinan bizi baita... Eta nik Agusi beti baietz esaten diot. Beno, ia beti».

«Baina Elkano fundazioa sartu eta gauzak nahastu ziren, beraiek ekarri baitzuten Leila. Eta akabo, orain bai egin behar zela. Hiru egun pasa genituen Bartzelonan, Agusen etxean, Leila eta biok hizketan. (...) Esperientzia zoragarria izan da hiru goiz Leilarekin solasean pasatzea, eta emaitza liburuxka hau da».

Emilio Sánchez Mediavilla eta edizio lana: Libros del K.O.

«Oso agerikoa ez den gure lanaren zati bat da, eta nik asko estimatzen dut editore ona izatea alboan. Nire editore nagusia Emilio Sánchez Mediavilla da, liburuan ere agertzen dena, Libros del K.O.-ko editorea».

«Pasa egingo naiz laudorioekin, baina badaude zalantzaz eta trabaz beteriko une asko, eta horietan ni editore baten irizpideaz fio naiz itsu-itsuan. Egoten dira momentu batzuk, adibidez Vuelta al país de Elkano liburuan, non perspektiba galtzen baituzu, denbora asko daramazulako lan horretan murgilduta, jada ez dakizu gustuko duzun edo ez, ondo edo gaizki ote doan... Eta konfiantzazko pertsona gertu izatea... Berak esaten didan %99arekin nago ados. Esan diezadake tarte bat errepikakorra dela, edo trabatu egiten dela, zerbait kendu behar dudala, beste zerbait hobeto garatu behar dudala... Lan hori guztia funtsezkoa da, lanaren perspektiba galtzen baitugu».

«(Emiliok eta biok) umore antzekoa dugu. Behin baino gehiagotan pasa da liburuetan, jada ez naiz gogoratzen honetan ere hala izan ote den, berak mezu elektroniko batean bidalitako komentarioak sartzen ditudala. Eta edizio lana bihurtzen da liburuan amaitzen den txantxa bat, berak komentario xelebreak egiten baitizkit. Bidean laguntzen didan konplizea da».

«Ikasleen praktikak zuzentzen aritu naiz hainbat urtez, testuekin obsesibo samarra naiz, eta nik behar dudan edizio lana ez da hainbeste ortotipografikoa, baina baita ere, denoi ihes egiten baitizkigute akatsek eta erratek. Libros del K.O.-n zuzentzaile talde bat dago (uste dut denak emakumezkoak direla) eta beraiekin lan egitea itzela da».

«Horretaz gain ikuspegi kontua da. Eta Emiliok eta biok konfiantza handia diogunez elkarri, ba batzuetan harrapatu egiten nau, adarra jo diezadakeelako, eta hori garrantzitsua da. Ni irakasle eta editorea izana bainaiz, gutxitan bada ere, eta bada jendea oso sentibera dena bere testuarekin, eta ni hori ulertzeko gauza naiz, zure aldetik asko jartzen duzulako. Baina batzuetan kaña eman behar zaio testuari, edo testuaz barre egin. Eta Emiliok adarra jotzen dit bidaia-aldizkarietako esaldi batek ihes egiten didanean. Orduan nitaz barre egiten du eta nik diot: "A ze kabroia! Egia da". Bera ausartu egiten da, eta hori garrantzitsua da, testua materia delako, ez da zure arima, eta badago kaña ematerik».

«Uste nuen Leila editore krudela, kañeroa, izango zela, baina gustatu zitzaidan berak aipatzea idazten duen jendearekiko duen sentsibilitatea: hemen jendea onena ematen ari da, badago zer hobetua, baina lan hori ere aintzat hartu behar da eta ezin duzu zure ikuspuntua inposatu, ezin zara diktadore baten moduan aritu».

«Agusekin eta bere taldearekin lan egitea luxuzkoa izan da guretzat: hiru goiz pasa genituen Leilak eta biok solasean, eta handik aste batzuetara beraiek idatzi eta editatu zuten testu bat iritsi zitzaigun».

Amaitu da uda eta sasoi aldaketarekin batera joango dira oroimenen kutxara hainbat kontu. Gehienak, berriz, ura harraskako zulotik behera joaten den bezala desagertuko dira.

Turistak ere bai? Asko bai, baina beste batzuk etorriko direla dirudi.

Horiekin batera gaur aipatuko dudan bikoteak ere alde egingo du? Esango nuke baietz.

Udan goizetan kafea hartu dudan terraza baten aurrean askotan egin dut topo etxerik gabeko bikote batekin.

Kafetegiaren aurrean jartzen ziren. Tipoa argal-argala eta garaia, tristura eta begi zuloak handitzen joan dira udak aurrera egin ahala. Argaltasuna ere bai, nabarmena aurpegiko hezurretan behintzat.

Hori bai, bikotekidea bere burua baino gehiago zaintzen zuen.

Manta bat bota lurrera, eta han etzaten zen laguna. Ura ere botatzen zion ontzitxo batean. Eta egun batean pomada moduko bat ematen ikusi nuen.

Operazio horiek guztiak amaitu ondoren, gure gizona eseri egiten zen espaloian. Platertxoa jartzen zuen jendeak txanponak bota zitzan.

Aste hauetan ez dut hitzik gurutzatu bikotearekin. Ez diet txanponik utzi platerean.

Orduan zergatik idatzi dut hemen gizon eta txakur horiei buruz?

Ez dakit.

Una pareja de sintecho, este apunte en castellano

10:00ak

Lehen aldia da ama ile-apaindegian utzi dudala. Trantsizioan dago, trantsizioan gaude. Ez baitu kanpoan bere kabuz ibiltzeko orain arte izan duen segurantzia. Zahartzearen ajeak.

Ile-apaintzailea krak bat iruditu zait. Amaren edadeko beste bi andrazko daude barruan eta denentzat du konbertsazioa, irribarrea galdu gabe.

10:15

Lalirenean erosi ditut pare bat egunkari, baina gero apenas irakurri ditut biak. Oso gainetik. Instituzio bat da emakume hori hasiera batean Urdanibia plazan zuen kioskoan, azken urteetan San Juan plazan duenarekin (lehen Genaro Echeandia zen gune hori, Kolon ibilbidean).

10:30ak

Urdanibia plazan azoka eguna da (bide batez, Ferminek Lali aipatzen du kantan).

Buelta bat eman dut plazako postuei begira.

Parentesia zabaldu. Juan Antonio Lecuonaren esaldiarekin gogoratu naiz: «Paseando entre el ganado, saludamos al señor alcalde». Itxi parentesia.

Eta halako batean nire lehengusu batekin egin dut topo. Aspaldian elkar ikusi gabe. Hamar bat minutu pasa ditugu hainbat gairi errepaso eginez. Erosketak hartu eta oinez abiatu da etxera. Hiru bat kilometro luze izango ditu etxeraino. Ez du autorik eta autobusik ez du hartu azken 30 urtean. Bizikleta ez du gustuko.

Hura agurtu eta beste lehengusu batekin egin dut topo, alaba txikia eta emaztearekin paseoan.

11:00ak

Aspaldiko partez San Juan plazako Gaztelun sartu eta ebakia eskatu dut.

Pagatu eta plazari begira jarri naiz barruko leiho handi batetik.

Toki askotan bezala, musika txarra eta makina txanponjaleak soberan. Bi gizonezko egon dira, bata bestearen alboan, makina malapartatu horien aurrean dirua xahutzen bertan nik pasatako ordu laurdenean.

Hiru zerbitzari lanean, bistan behintzat. Horietako bat betikoa da, bigarrena ere ezaguna egin zait. Hirugarrena ez, ordea.

Gainerakoan, giro lasaia dago. Bi jubilatu ari dira elkarri kontuak esaten, tabernari bat tartean sartzen delarik.

Beste bi senar-emazte daude hamaiketakoa egiten. Pintxoa eta dena delako edaria.

Plazara ematen duen terrazan zazpiko mahai bat dago. Gaztetxo batek Bidasoa eskubaloi taldeko elastikoa du soinean. Gizaseme bat bakar-bakarrik ari da tortilla pintxoa eta zerbeza edaten beste mahai batean. Iskin batean emakumezko batek kafe kikara eta egunkaria ditu lagun.

Goizeko 10:15 aldera Mosku aldera pasa naizenean Irungo Harrera Sareko pare bat kide, oker ez banago, ari ziren sei migratzaile afrikarri informazioa ematen San Juan plazan egunero zabaltzen duten postuan.

Oraindik bertan daude sei afrikarrak, baita sareko bost bat lagun ere, denak mahaiaren bueltan. Bezperan polizia frantsesa Urruñako elizan sartu zen migratzaile talde bat atxilotzeko. Giza eskubideak hankapean beste behin.

11:30ak

Ama jasotzeko ordua da. Minutu bat berandu iritsi naiz.

Ez dakit nork ontziratutako atuna eskaini dio ile-apaintzaileak amari. Azken urteetan ohitura bihurtu da.

Poteak alde batetik pagatu ondoren, 19 euro eskatu dizkio amari ilea moztu, garbitu eta txukun jartzeagatik. Oso merkea iruditu zait. Gainera ordu eta erdi eman du beste hainbat andrazkoekin kontu kontari.

Hori bai dela komunitatea egitea, Estela.

12:00ak

Etxetik gertu pare bat dendatan geratu gara arrautzak, ogia eta beste pare bat gauza erosteko. Han ere kontu kontari ibili da, ibili dira.

13:00ak

Ama etxean utzi eta bueltako bidea egin dut hausnarrean.

Una vuelta por Irun, este apunte en castellano.

Larunbat arratsaldeko lehen orduetan hil egin zen Maria Pilar Ondarroan, herria jai giroan murgilduta zegoen bitartean. 91 urte zituen.

27 urte atzera egin behar bera ezagutu nuen uda gogoratzeko. Ez dakit Ondarroan bertan edo Donostian izan ote zen.

Lehen topaketa haren oroitzapenik ez dut, baina beti ondo baino hobeto hartu nauela bai gogoratzen dudala. Sukaldean askotan, familia bere etxean elkartzen ginen garaian. Edota familia ospakizunen bat egiten genuenean etxetik kanpo, inguruko jatetxeren batean. Adibidez Berriatuko Mari Karmenen Arriolan edo, gutxiago, Aulestiko Zarrabentan.

Uda garaian zendu da hondartza zale amorratua izandako emakumea. Hezurretako gaitzen bat tarteko, medikuak behin esan omen zion, udaberri garaian: «Udazkenean beltzaran ikusi nahi zaitut». Eta txintxo-txintxo betetzen zuen medikuaren agindua, aski gustura gainera.

Beti izan da oso dotorea. Ez zuen ile-apaindegia barkatzen, eta jada ezinezkoa zitzaionean bere kabuz hurbiltzea, baldartutako hanken erruz, hariak mugitzen zituen norbaitek eraman eta jaso zezan.

Emakume hauen gainbeheraren seinaleetako bat da noiz uzten dioten ile-apaindegira joateari. Kalera irteteari uko noiz egiten dioten izan daiteke bigarrena. Badira jada urte batzuk bi baldintza hauek betetzen zituela.

Besteak beste, bera bezalako andrazkoaren eskemetan ezinezkoa zelako gurpildun aulkian herriko tontokalen paseatzea. Ez dut inoiz ahaztuko seme-alabak Maria Pilar konbentzitu nahian hobe zuela kalera ateratzea etxean egotea baino, horretarako gurpildun aulkia erabili behar bazuen ere. Espainiako telebistetako arratsaldetako pelikularen batean entzundako esaldia ozen bota zuen arte: «¡No me atosiguéis!». Bitxia, berak euskaraz egiten baitzuen berba. Geroztik askotan errepikatzen nizkion hiru hitz horiek eta berak barre egiten zuen.

91 urterekin hil bada ere, bere bizitza osoan apenas pasa duen astebete ospitaleratuta. Galdakaon, hain justu, duela urte batzuk.

Beste behin Bilboko larrialdietara eraman behar izan genuen. Gernu-infekzioa zuen eta burua kili-kolo horren eraginez. Medikuek artatu ondoren, ordu txikietan jada, garai bateko abestiak kantatzen etorri zen Bilbotik Ondarroara autoz. Eta garai batekoak esaten dudanean txikitako kantuak esan nahi dut. Irribarrea pizten zait une zoro hura gogoratzen dudanean.

Senarra duela berrogei bat urte hil zitzaion, duela hiru urte eskas semea. Azken urte hauetan gertuko batzuk, ahizpak tarteko: Josune, ahizpatzat zuen Miren lehengusina...

Kafea, Poleneko (Ruiz) helatua, bisitak... beti esker onez.

Orain beste arrazoi bat gutxiago dut Ondarroara joateko.

Eta beste heriotza bat markatuta agendan. Duela 15 urte, 2007an, Tio Migel zendu zen (bide batez, gaurko egunez duela zazpi Rafa Chirbes).

Hemendik aurrera urtero, abuztuaren 13an, bi alarma horiek egingo dute salto patrikakoan bata bestearen atzetik.

Maria Pilar, este apunte en castellano.

Etxe azpiko fruta dendan kilo erdi gerezi erosi, autoa hartu eta Irunera abiatu naiz.

Bidean telefonoari eragin eta hots egin diot:

-Ama, prestatu eta buelta bat emango dugu.

Euria, beroa, nekea, belauna, hezurrak eta abarreko minen katalogoa ezin erabili eta ameto ematea baino ez zaio geratu.

Aparkatu eta etxera igo naiz. Bigarren pisuan bizi da. Arratsaldeko 18:30ak dira, punttu-punttuan. Badakit erlojuan begiratu dudalako.

Etxearen atzealdean dagoen plazara abiatu gara. Gizonezko batzuk daude eserlekuetan jarrita paseatzera atera dituzten txakurrei begira. Horietako bi bistaz ezagutzen ditut, besteak ez. Haien alboan dagoen hirugarren bat ezagutzen du amak. Ez gaitu ikusi eta, beraz, agurrik gabe egin dugu aurrera.

Errepidearen beste aldean dagoen parkea izango da hurrengo tarteko helmuga. Kanpotarrak gurutzatu ditugu: magrebiarrak, beste afrikar batzuk, latinoren bat edo beste...

-Laster ez dugu inor ezagutuko, dio amak kezkaz. Hobe, pentsatu dut nire baitan.

Eserleku batean hartu dugu atseden.

Itxuraz amona-alaba-biloba katea osatzen duten hiru emakumezko daude gertu. Hiru mutiko gazte flipatzen bertan dagoen skate parke berriari so, baina penaz oraindik amaitu gabe dagoelako. Pixka bat urrunago bospasei neska eta mutiko bat.

Amaren edadetik hurbil samar dauden beste hainbat lagun pasa da ingurutik. Horietako baten nondik-norakoak kontatzen dizkit.

Fresko dago eta mugitzeko ordua iritsi da. Parkearen atzealdean dagoen La Salleko anaiek duten eraikina da hurrengo geralekua.

1950eko hamarkadatik hona hildako hainbat anaiaren izen-abizenak daude idatzita zenbait plakatan. Hasierakoak gaztelaniaz daude idatzita, baina une jakin batetik aurrera euskaraz. Batzuen izenak irakurri eta bakarra ezagutu dut: Patxi Ezkiaga idazlearena.

Handik irten, errepidea berriro gurutzatu eta etxe aurrean dagoen parkean eseri gara. Umeentzako jolastokia dago bertan eta horien jolasa zaintzen gurasoak eta aiton-amonak egon ohi dira.

Atentzioa eman dit tipo batek. Kanabera moztu du alboan dagoen kanaberadi txiki batetik. Labanaren laguntzaz ari da pixkanaka soiltzen. Bi mutiko ditu bere ardurapean, baina ez die kasu handirik egiten. Eta zerbait esaten dienean kariño gutxi demostratzen die. «No llores, joder» (Ez egin negarrik, jode); «Si os hacéis daño, ¡vosotros mismos!» (Mina hartzen baduzue, hor konpon!); «¡No toques el palo! ¿Por qué? Porque es mío...» (Ez ukitu makila! Zergatik? Nirea delako...). Horrelako perlak bota ditu bata bestearen atzetik. Haur batek, txikienak, tio esaten dio, besteak ezer ere ez.

Parkeko zelaian kanabera txukundu duenean, etxerako bidea hartzeko garaia dela esan die bi mutikoei.

Bertan utzi ditu hostoak eta gainekoa soberakinak.

-Ez da kapaza izango dena hor uzteko, ezta?, esan dit amak.

Ezetz? Bai horixe!

P.S.: atzo bertan handik pasa eta oraindik ikusten dira tipo xarmagarri haren arrastoak.

Paseando con mi madre, este apunte en castellano

Iñaki Lopezek aurkeztutako La Sexta telebista kateko larunbatetako gau saio hartan ez dakit zenbat aldiz elkarrizketatu ote zuten Julio Anguita.

Pasa den astean minutu eta erdiko bideoa ikusi nuen txoritxoaren sarean. Saio horretan azaltzen zen (esango nuke egun ere agertzen dela) sasi-kazetari baten galderari erantzunez zera dio Anguita zenak:

Qué grande era este tío 💛 pic.twitter.com/tqz0evRN6y

— Bernat Castro ⭐ (@Berlustinho) July 17, 2022

«Yo vengo aquí provinciano, y además lo digo con satisfacción, y lo primero que me encuentro son que quieren comer conmigo políticos de otros partidos, sindicalistas... Y yo dije: "Yo como en mi casa y ceno en mi casa". Es decir, las tertulias, los encuentros en los pasillos son muy peligrosos. Porque con jueces, con fiscales, con empresarios... se crean unas relaciones de comida, de cacería, de juerga que van creando una especie de pequeña mafia que no es peligrosa, aparentemente.»

«Y después llegan los favores: -¡Hombre, juez! ¿A ti qué te parece que en tu empresa mi hijo puede estar...? -¡Por qué no! -¡Hombre, fulano! Te advierto de que en tu empresa puede venir un problema porque la Unión Europea... Le dan información. Y el otro le regala... Y empieza a crearse la mafia. Y es la mafia».

«Por eso la mejor cosa que pueden hacer los políticos, y es un consejo que yo les digo y que no me harán caso: "Ustedes ejerzan la política, hablen con la gente y vayan a comer a su casa. No se líen tanto».

Berriro idatziko dut: «Yo como en mi casa y ceno en mi casa». Nire bidetik noa esateko beste modu bat.

Berriki Mariano Ferrer kazetariaren heriotzaren 3. urteurrena bete da (2019ko uztailaren 14an zendu zen). Honek ere Anguitaren jarrera horrekin zerikusia zuen ohitura zuen.

Oker ez banago 1970eko hamarkadaren bukaeran gobernadore zibil batekin bilera izan zuen. Handik gutxira hura kritikatzea tokatu zitzaion, baina hori egiten zuen bitartean gobernadore haren irudia etortzen zitzaion akordura: Marianoren bizkarrean burua jarrita negarrez poliziak egindako zerbaitengatik. Horrela kontatzen zuen Marianok eta ez dakit horrela gertatu zen edo irudizko adieran erabiltzen ote zuen kazetari donostiarrak.

Zuzeneko irratsaioa amaitu zenean, telefonoa hartu eta gobernadoreari deitu zion esateko ez zela berriro berarekin bilduko, kazetari gisa zuen betebeharra oztopatu zezakeelako harreman hark.

Bi hauen eskolako beste batek (Javier Ortizek) Madrilgo gortearen egun hauetako giro itogarri hori 2007ko maiatzean idatzitako bi apuntetan jorratu zuen: Exilios eta Exilios (y 2).

Javier Madrilez ari zen, baina berdin du Madril, Bilbo, Bartzelona edo Donostia. Bakoitzak atera ditzala bere ondorioak.

P.S.: gaur 22 urte, 2000ko uztailaren 25ean, zabaldu zuen Ortizek sarean Diario de un resentido social. Lehen apuntea hauxe da: Las lágrimas del Apóstol.

«Yo como en mi casa y ceno en mi casa», este apunte en castellano.