Esan bezala, Mariana Enriquez idazle argentinarra Okendo Kultur Etxetik pasa zen irailaren 17an Anagrama argitaletxeak antolatutako biran. Donostiako Gros auzoko kultur etxean Begoña del Teso kazetaria zuen zai. Gai asko jorratu zituzten, baina niri bereziki interesatu zaizkit Marianak esandakoak bere herrialdeari buruz, Milei presidentea barne, eta gu irentsi nahian dabilen olatu katastrofistaz.
Mariana Enriquez sobre Argentina: más compasión que ira, este apunte en castellano
Saio honetaz gogoratu nintzen Mileik duela egun batzuk eginiko hauteskundeetan bere boterea indartu duela jakin ondoren.
Gaztelaniaz aritu ziren eta nik hona euskaraz ekarri dudan hau grabazioaren 40. minutua baino segundo gutxi lehenago gertatu zen.
Begoña del Teso: Beste elkarrizketa batean esan zenuen, eta zuen zain geundela (publikoaz ari dela ulertzen da) gure artean komentatu dugu. Eta berriro esan diguzu Josemi Beltrán (Donostia Kulturako zinema programazioaren zuzendaria) eta niri kezka gutxiago sortzen dizula herrialde horietan, baita zurean ere, sortzaileen egoerak baztertuen egoerak baino. Baztertu horiek Mileiri botoa eman badiote ere.
Mariana Enriquez: Kulturak Argentinan, eta Latinoamerikako herrialde askotan berdin, arazo asko ditu. Alde batetik, normala eta ederra da kultura denengana iristea, baina publikoa, doakoa eta irisgarria izateak ez du esan nahi bost enplegu dituen pertsona batek denbora eskaini ahal izatea kulturari; eta bost lan ditu, horiek gabe ezin duelako bizitoki duen etxea pagatu, ezin ditu seme-alabak mantendu, familia, eta abar. Pertsona hori ezin da objektiboki errukitu zinemagile batek ezin duelako film bat egin. Hori horrela da.
Naturalena litzateke esan ahal izatea: «Beno, bi kontu dira eta biak dira kezkatzeko modukoak». Ados: biak dira kezkagarriak. Baina kulturaren mundutik ulerkorragoak izan beharko genuke zuri begira halako pentsamenduak dituen jendearekin: «Baina, benetan esaten didazu amaitu dela idazleen diru laguntza desgaitasunak dituen pertsonena ere bukatu denean?»
Objektiboki hasi behar dugu pentsatzen Argentinako gizartea ez dela Europako zenbait gizarte edo ni bizi naizen Australiako gizartea bezalakoxea: badaude lehenago konpondu behar diren premiazko beharrizanak.
Sortzaile gisa, ni sortzaileen talde pribilegiatuko kide bainaiz, jarraitu behar dugu ekinean eta protestan, baina protesta horretan sartu behar dugu aisialdiaren eskubidea eta esplotaziorik ez egotea jende hori iris dadin gozatzera guk egiten dugunarekin, ukatzen zaien eskubidea baita.
Izan ere, eskubide hori ezean nire sorkuntzak ez du zentzurik, publikorik gabe gelditzen baita, edo behintzat niri interesatzen zaidan publikoa. Ez da ni bezalako jendea. Lanetik bueltatu daitezkeen pertsonak dira, lasaitu pixka bat, zapatak albo batean utzi eta pelikula argentinar bat ikusi. Horretara heldu beharra dago. Horregatik nioen ez dela kontu bat edo bestea, biak hartu behar dira aintzat; eta sorkuntzaren eremutik pentsatu behar dugu norentzat ari garen lanean.
Ezin da izan kultur pribilegio hori duen pertsonen arteko eztabaida, nahiz eta pobreen kultur pribilegio bat izan, Argentina bezalako herrialde batean zinea egiteko duzun laguntza eskasa baita. Hots, ez dugu esan nahi pelikula bat egiten duen jendea pribilegiatua denik, baina pertsona horrek talde bat maneiatzen du, aktoreak daude... ez dakit ba: ez da goizeko 5etan jaiki, azokara joan, azenarioak erosi, (saiatu) hauek saltzen eta jendeak ez erostea, oso garestiak direlako, inflakzioa 150ekoa baita.
Onena litzateke pertsona hori lasai-lasai jaikitzea goizeko 5etan, azenarioak erostea, ondoren saltzea, arratsaldeko 4etan bukatu eta etxera alde egitea. Bertan esateko: «Goazen zinera!».
Behatza baino sakonagoa den eztabaida dago hor. Eta argi dago horretako jende askok eskuinari ematen diola botoa, ez bakarrik Mileiri, eskuinari ematen diote botoa kasu guztiak desberdinak direlako.
Eta hau gertatzen da Argentinan bertan denetarik probatu delako: eskuin soft-arekin probatu genuen, progresismoarekin probatu genuen... Eta iristen da puntu bat non jendeak esaten baitu: «Beno, gizonezko hau pertsonaia bitxia da, baina zergatik ez?» Eta hori ez da ulertu behar epai morala eginez, baizik eta errukiz, gu guztiekiko errukiz, ni barne, bizi beharra dugulako alternatibarik ez duen herrian. Hots, esan dezagun haserre baino erruki gehiago behar dela.
Milei
Begoña del Teso: Zure ustez, motozerra hartu zuen The Texas Chain Saw Massacre ezagutzen duelako?
Mariana Enriquez: Ez naiz gai bere burua ulertzeko. Benetan, oso pertsona misteriotsua iruditzen zait. Ez dut uste, baina agian bai.
Begoña del Teso: Penagarria litzateke, pelikula gustatzen zaigulako.
Mariana Enriquez: Bai, baina izan daiteke. Galdera horiek ez dizkio inork egiten.
Begoña del Teso: Atariko gure elkarrizketan ez da egon itxaropen hutsalik Argentinako edo munduaren etorkizunaz, baina bai esan duzula gauza interesgarria: «Presidente bat baino ez da».
Mariana Enriquez: Presidente bat baino ez da.
Begoña del Teso: Alde egin dezake.
Mariana Enriquez: Oraingoz presidente demokratikoa da. Latinoamerikan Fujimoriren Perun gertatutakoa dut gogoan. Egun batean, jaiki eta esan zuena: «Ez dago kongresurik, ez dago parlamenturik». Eta itxi egin zuen. Estatu auto-kolpea eman zuen eta autokrata bihurtu.
Hori ez du Javier Mileik egin, eta uste dut ez duela egingo, hori egiteko arnas politiko nahikorik ez duelako. Horretarako botere handia behar baita, jendearen adostasun handia.
Presidente demokratikoa da. Oraingoz joku demokratikoaren arauetara makurtzen da. Bera bezain zoritxarreko presidenteak egon dira Argentinan. Alde egin zuten eta okerragoak iritsi....
Begoña del Teso: …Eta gero hain txarra ez zen baten bat iritsi zen…
Mariana Enriquez: Hala da. Dagoen nahaste-borraste orokor honi nik, dudan adin eta Argentinan izandako eskarmentutik, ekarpen bakarra egin diezaioket: perspektiba pixka bat. Carlos Menem egon zen, 2001eko krisia eta kalean hildakoak... Orain beste une batean gaude.
Katastrofismoa
Begoña del Teso: Eta bihar Bilbora eramango zaituen bira honetan katastrofismoari buruz egin duzun beste hausnarketa horretaz, zer diozu?
Mariana Enriquez: Orokorrean ez naiz pertsona baikorra; nahikoa ezkorra naiz. Nik jendearengandik ez dut gehiegi espero. Pozik nago, baina ez nago pozik gauzak ondo doazelako, gauzak beti gaizki baitoaz, ezinbestean. Baina zer egin behar du norberak?
Hori bai, ez dut sentitzen historiako une jakin hau beste batzuk baino hobea edo okerragoa denik. Zentzu horretan ez naiz katastrofista. Esan nahi dudana da solasaldi hau herri honetan izan bagenu 1939an, esan genezakeen egoera...
Begoña del Teso: ...Katastrofea.
Mariana Enriquez: Bai, ezta? Objektiboki esan dezakegu, serioski, une hura Espainia eta mundu osoarentzat gaur egungoa baino hobeagoa edo txarragoa zela? Ez, gizateriaren historian katastrofe handiak daude, baina katastrofrismoa da pentsatzea une hau ikaragarria dela.
Niretzat, horrek pentsatzeko eta bertatik irteteko aukerak murriztu egiten ditu. Zuk esaten baduzu kognitiboki: «Hau izugarria da, ezin da ezer egin, a ze hondamendia!». Orduan, ez dago ezer irudikatzeko aukerarik. Krisi egoeretatik ateratzeko aukera bakarra irudimena da. Irudimen politikoa ere imaginazioa da.
Fantasia, gustatzen zaigun (genero) hau, ez zaigu soilik gustatzen gauzak direlako... ez, jendea dago bertan pentsatzen errealitateari, etorkizunari, hortik ateratzeko alternatibak irudikatuz. Obsesiboki distopiak irakurtzen ditugunean, etengabe ikusten dugu sormen handiko jendea dagoela esanez: «Beno, hau hemendik da, eta beste hau handik». Eta munduaren momentu hau ez da distopia bat, oraingoz...
Begoña del Teso: Oraingoz.
Mariana Enriquez: … eta agian ez da izango. Iraganean egon izan dira distopiak. Eta hori bada kontuan hartzeko beste zerbait. Une distopiko jakin batzuk egon ziren, lokalizatuak, iraganean.
Begoña del Teso: Lagundu gaitzazu ulertzen distopia edo une distopikoak zure erara.
Mariana Enriquez: Pilo bat egon ziren. Argentinan, adibidez, 1977 eta 1978ko diktadura urteak izan ziren gogorrenak; batez ere 1978koa, Junta Militarrak antolatu zuen Munduko Futbol Txapelketa, jendearen euforiaz lagunduta, bahiketa gehien izandako une gorena bihurtzeko. Une distopikoa da hori, Junta Militar baten unea, gainera. Junta bat zelako, ez buruzagi bakarra. Eta Juntak zioen: «Egin dezagun horixe bera». Jendea kalean ospatzen ari zen bitartean… Kaleko ospakizunak ditut gogoan, nahiz eta ume mokoa izan (4 urte nituen), baina gogoan dut histeria, eta kalean hori ospatzen ari ziren bitartean jendea torturatzen ari ziren. Hori une distopikoa da, eta hori ez da orain gertatzen ari Argentinan. Horregatik aipatzen nuen katastrofismoa.
Nik pertsonalki bizitutako gauzak izan ziren, pertsona askok bizitutakoak. Paradoxikoki, zerbait baikorra esatea bezalakoa da, baina... Hots, bada makinen alde iluna non etengabe informazio partziala ari baikara jasotzen, gogoratu behar baitugu algoritmoa guk emandakotik hornitzen dela. Eta ematen dioguna beti da okerrena, ez politena.
Hori nabarmena da. Jendeak askotan esaten dit: «Nolatan pentsa ditzakezu hain gauza ikaragarriak?». Nik telefonoa hartu eta ikusi egiten ditut gauzak; gehiena da horrelakoa, badagoelako jendea datsegit eman beharrean Jenna Ortegaren jantzi zoragarriari, datsegit ematen dio Emmy sarietako gauza izugarriei. Bestela ez baitzen halakorik gertatuko. Denak izugarrikeriei begira daude, baina uste dute pertsona eredugarriak direla: ba ez, ez dira.
Ulertu behar da gauden une honetan ikusi egiten dugula nagusiki; irakurri baino gehiago ikusi, entzun baino gehiago ikusi albisteak eta halakoak, eta horrek berria den distortsioa sortzen du.
Beraz, erabat zilegia da norbera kommozionatuta sentitzea inoiz ez delako pasa, baina ona da pentsatzea eta esatea: «Beno, eta zer gertatzen zen duela 30 urte?». Eta harritu egingo gara gertatzen ziren gauzekin.
Begoña del Teso: Lehen aipatzen zenuen perspektiba.
