Harrikadak

Hablemos de cuidados el Primero de Mayo, este apunte en castellano

Zaintzaren hariak

Nahi baino denbora gehiago joan zait lerro hauek idazten; besteak beste, liburu labur honen irakurketa nahi baino gehiago luzatu zaidalako. Interesgarria iruditu zait hainbat gairi buruz Felix Arrietak dioena Zaintzaren hariak liburuan.

Arkatzarekin azpimarratzeko horietakoa da eta hona hemen nik neuk azpimarratu ditudan nabarmenenak.

1982an onartu zen EAEko Gizarte Zerbitzuen legeak (Nafarroan bi izan dira: 1983 eta 2006) eta lege horren arabera eskuduntzak bananduta daude Jaurlaritza, aldundi eta udalen artean.

2006an, Espainiako Menpekotasun Legea etorri zen, menpekotasunari lotutako dirulaguntza eta zerbitzuak eskubide izendatu zituena. Lege horretatik abiatuta erkidegoek eskubide subjektiboak jasotzen dituzten lege berriak onartu zituzten (EAEn, 2008an; Nafarroan, 2006an bertan).

Zaintza gero eta arazo handiagoa ari da bihurtzen Ongizate Estatuarentzat, are gehiago 2008ko krisiaren ondoren. Horrek «Estatuaren edo arlo publikoaren zentralitatearen galera dakar (...) merkatua da protagonista nagusi, Hirugarren Sektorearekin batera».

Estatua, merkatua, familia, hirugarren sektorea eta komunitatea dira baliabideak eskaintzen dituztenak zaintza beharrak asetzeko.

Arrietak 40 urteko langa gaindituta, uste du iritsi dela garaia indarrean ditugun gizarte zerbitzu eta Osakidetzako sistemak birpentsatzeko, hiru mailako administrazioen matazan erabat galduta baikaude herritarrak, besteak beste.

Hiru prozesu aurreikusten ditu: Legebiltzarreko, erakundeen arteko eta aktoreen arteko eztabaidak. Erakunde bakarraren esku uzteko eskumena; EAEn, Eusko Jaurlaritza izango litzateke erakunde hori.

Liburuaren azken atalean erronkei erreparatzen die:

• Generoarena da erronka nagusia. Arrietak dio mugimendu feministak badituela jada mahai gainean hainbat proposamen eta analisi.
• Bigarren aldagaia desfamiliarizazioa da. «Ezin ditugu belaunaldi gehiago kondenatu nagusien eta umeen zaintzaren arteko otarteko izatera».
• Erakundetze berria, lehen aipatutakoa.
• Guztia toki mailan gertatu behar da: «plaza publikoak errekuperatu behar ditugu (...) komunitatea sortu».

Arantxa Iraolak eginiko elkarrizketan, ideia hau ere nabarmentzeko modukoa iruditu zait:

Izan ere, zera izan behar da kontuan, zaintza izan daiteke sektore ekonomiko garrantzitsu bat, indartsua: sor daitezke kooperatiba onak, jendea baldintza onekin eduki lanean, baina horrek eskatzen du diru laguntzetatik aparte zaintza beste modu batean formulatzeko aukera bat izatea.

Zestoako San Juan Fundazioa

Duela pare bat aste Gari Araolazak Zestoako San Juan Fundazioa aipatu zidan. Mikel Zubimendik 2020ko ekainean Joseba Illarramendi eta Saioa Lasari eginiko elkarrizketa baten lotura utzi zidan Garik: «Koronabirusak ez dakigu hilko dituen, baina tristurak azkenean…»

Gainera, aipatu zidan Illarramendi Lin Ton Taun taldeko musikaria izan zela. Horren lekuko, eta gauzak beste modu batez egin daitezkeela erakusteko, bertako egoiliar batek, Ángeles Jiménezek, 100 urte bete zituen martxo amaieran. Dantzalea denez, zuzendariak akordeoiarekin jarritako erritmoan aritu zen dantzan.

Konfusio handia dagoela alor horretan da kazetariaren lehen galdera, eta hona hemen Illarramendiren erantzuna:

Hala da. Gauza asko daude hemen. Gu fundazio pribatu bat gara, irabazi asmorik gabekoa. Orain dela 100 urte, herrietan zeuden “miserikordien” garaikideak gara. Sorreran ia beti mojek ematen zuten zerbitzua. 100 urteko ibilbidean haurtzaindegia ere izan da hau, gerra garaian errefuxiatu politikoak egon izan dira, funtzio ezberdinak osatu ditu etxe honek.

Gurea bezalako zenbait fundazio pribatu, batzuk sorreratik eta beste batzuk zailtasun ekonomikoengatik, udalek bere gain hartu zituzten, publiko egin. Baina zer egin da publiko? Askotan eraikina baino ez. Saltsa handia dago. Gure kasuan ez, guk jarraitu izan dugu fundazio pribatu izaten. Beste batzuk sartu ziren sare publikoan. Hor dago gakoa, 2000. hasierako urte haietan. Gero, udalarenak ziren egoitzak Foru Aldundiak “Kabian” bereganatu zituen, Kabia izeneko erakunde publikoan.

Gu kanpoan geratu gara, erakunde pribatu bezala. Baina honen guztiaren atzean beste eztabaida bat dago. Erakundeak publiko izanagatik ere, zerbitzu denak azpikontratak dira. Saltsa handia da eta jendea galdu egiten da. Azkoitiko San Jose publikoa da. Bai. Baina kudeaketa dena Biharkok eramaten du, langile denak azpikontratatuak daude, zerbitzu denak. Hor dago koska… Adibidez, Zumaian, hango San Juanen, gurea bezalako sorrera igualean, garai batean udalak bereganatu, Foru Aldundiak Kabian sartu eta San Juan publikoa da. Zein dago, ordea, kudeaketan eta egunerokotasunaren atzean? Florentino Pérez –Real Madril taldea zuzentzen duen magnatea–. Diru dena, diru publiko dena, nora doa? Eta esaten duzu: «Joder! Zer da hau? Hori publiko eta ni pribatu?». Sektore honetan irabazi asmoko interes asko daude. Askok pentsatzen dute negozio segurua dagoela hemen.

Zaintza mahai gainean jarri behar dela Illarramendik ere:

Nik uste momentua iritsi dela zaintza behingoz mahai gainean jartzeko, eta hori maila politikoan egin behar da. Erabaki serioak behar dira sektore honek merezi duen lekuan egoteko, aitortza publikoaren aldetik eta lan baldintza aldetik aurrera egin behar da, ratioaren aldetik gehienbat. Pertsonala behar da hemen, esku asko falta dira.

(...)

Zaharren zaintzari negozioaren ikuspuntua ematen bazaio, egundoko perbertsioa da. Gastu osoaren %85 pertsonalean da hemen. Hemen ez dago makinarik. Hemen bertan, gertu dauzkagu jada inbertsio fondoak diru bat irabaztera etorrita. Guk oso garbi daukagu horrek horrela ezin duela izan. Diru publikoarekin eta erabiltzaileek beraiek ordaintzen duten diruarekin jokatzen ari gara. Diru hori egon behar da ahalik eta zerbitzu onena emateko, eta horretarako langileak ondo egon behar du, edo ahal den ondoen.

(...)

Merkantilizazioa indartzen ari da. Zein da dinamika? Itxuraz publifikatu eta lehiaketara atera zerbitzuak. Eta zerbitzu horietara etortzen zaizu edozein, azken boladan dirua irabaztera oso argi eta lotsagabe; hori blindatzen ez bada edozein sartzen zaizu, edozein.

2020ko ekainean, egoitzan 36 egoiliar zituzten, eguneko zentroan 15 eta etxebizitzetan beste 8. Guztira 45 langile:

Txikiak eta kontrakorrontekoak gara, baina nahi dugu pixka bat erreferente moduan agertu ere, gauzak beste era batera egin daitezkeela erakutsi. Horren harira, kudeaketa mailan, adibidez, erkidegoan bakarrak gara Kudeaketa Aurreratuaren Urrezko Euskal Saria daukana, erakunde bakarra sektorean. Horrek esan nahi du gauzak argi esaten ditugula, baina gauzak ondo egiten ditugula ere bai. Horren atzean lan asko dago, zaintzan, senideekin, gizartean. Gu herrigintzan kokatzen gara zuzen-zuzen, herrigintzako parte bat gara. Eta gure bokazioa, eta gainera sorrerakoa, hori da.

Gizarte gisa hasi beharko dugu serio hausnartzen eta eztabaidatzen gai honi buruz ere.

El periodista Pablo González lleva 14 meses injustamente preso en Polonia, este apunte en castellano

Ostiralean, apirilak 28, Javier Ortiz kazetariaren heriotzaren 14. urteurrena beteko da.  Eta 14 hilabete egingo ditu Poloniako presondegi batean Pablo González kazetariak eta, gainera, 41 urte beteko ditu. Dena da 1 eta 4. Edo 4 eta 1. 14 + 14 = 28.

Pasa den asteburuan, Pabloren emaztea den Oihana Goirienaren hitzak entzun nituen José Cousoren omenezko ekitaldi batean, Madrilen, esandakoak. Lasai baina tinko hitz egin zuen emakume adoretsu honek.

Euskaratu egin ditut.

Oihana, la mujer del periodista Pablo González, ha hablado en el homenaje a José Couso. Nos ha contado quién es Pablo. Nieto de un niño de la guerra, que como tantos zarpó hacia Rusia hace 84 años. Y allí nació. Vídeo 1/3 👇🏽@FreePabloGonz #freepablogonzalez pic.twitter.com/i0QB6zWcx4

— WillyVeleta (@VeletaWilly) April 22, 2023

Oihana Goirienaren hitzak

Lehenik eta behin, eskerrak eman nahi dizkiot Davidi eta Couso familiari Joseren omenezko ekitaldi honetan parte hartzera ni gonbidatzeagatik. Ohorea da niretzat, eta berdin sentitzen da nire senar Pablo González.

Dakizuenez, Espainian Gerra Zibila hasi zenean Moskura eraman zuten gerrako ume baten biloba da Pablo. Horregatik jaio zen Moskun. Baina 9 urte zituenetik Espainian bizi eta hazi da. Errusiera hitz egiten du ama hizkuntza duelako eta eslaviar filologian lizentziatu zelako, Bilboko El Correo egunkariaren multimedia kazetaritzako masterreko ikasketak egin aurretik.

Bera freelance kazetaria da, independentea, Sobietar Batasunaren osteko eremua osatzen duten herrialdeetako analisi politiko-sozialean aditua.

(2022ko) otsailaren 24an, gerra lehertu zenean, korrika joan zen Poloniara errefuxiatu ukrainarren etorrera kubritzera. Lau egun beranduago atxilotu zuten, otsailaren 28an. Ia hamalau hilabete pasa dira jada.

Ostiral honetan, apirilak 28, hamalau hilabete beteko dira atxilotu zutenetik. Bere urtebetetzea ere bada, kartzelan beteko duen bigarrena.

Atxilotu zutenean, esan ziguten hiru hilabete pasa behar zituela prebentziozko espetxealdian, epaiketaren zain. Ia hamalau hilabete, eta aldi baterako espetxealdiaren lau luzapen geroago, kartzelan segitzen du. Eta ezer aukeztu gabe jarraitzen dute, ez kargurik, ez frogarik. Horregatik, babesgabetasun horren aurrean, eta komunikabide gehienen isiltasunaren aurrean, kazetari batzuen eta hementxe dagoen Público bezalako zenbait hedabideren salbuespenak kenduta (...) babesgabetasun horren aurrean, diot, berarekiko dagoen enpatia falta horren aurrean, lagunek, familiak eta masterreko ikaskideek FreePabloGonzález elkartea eta freepablo.com webgunea sortzea erabaki genuen. Tresna hauen bidez kanpaina txikiak egiten ditugu sareetan eta saiatzen ari gara ahotsa ematen, Pablok ezin baitu hitz egin.

Zer ari gara eskatzen

Espainiako Gobernuari ez diogu eskatzen Pablo defendatzea, hori abokatuek egingo baitute. Ez genuen eskatzen berehala aske uzteko adierazpen publiko ofizialik ere, uste baikenuen bere eskumenak gaindituko lituzkeela, baina frustrazio eta bidegabekeria handiz ikusi dugu Espainiako Gobernuak hori egin dezakeela: ahalmena eta eskumena baditu, baina ez du borondaterik.

Espainiako Gobernuari eskatzen dioguna da presio politiko eta diplomatiko nahikoa egin dezala Poloniaren aurrean, Pablori eskubide oinarrizkoak, gutxienekoak eta giza eskubide direnak errespeta diezazkioten; hala nola, bisitak egiteko eskubidea eta semeekin telefonoz hitz egiteko eskubidea. Izan ere, hamalau hilabete geroago, Pablok ez du semeekin telefonoz hitz egiteko eskubiderik. Adin txikiko hiru mutil, esan dudan bezala, hamalau hilabete daramatzatenak aita entzun gabe eta gertatzen dena ulertu gabe.

Poloniako erakundeek ez dute inolako presarik Pabloren egoera konpontzeko.

Ia bi aste behar izan zituzten ofiziozko abokatua izendatzeko, berehala uko egin ziona.

Zortzi hilabete behar izan zituzten lehen bisita, eta oraingoz bakarra, baimentzeko, nirea.

Urtebete behar izan zuten abokatuari bere kasuan esku hartzeko gaitasuna aitortzeko.

Urtebete behar izan zuten interesa agertzeko, Espainiari Pablok benetan nazionalitate espainiarra duen galdetzeko, laguntza kontsularra eman diotenean.

Hamalau hilabete hauetan oraingoz konpondu ez dena askoz ere luzeagoa da: ez da frogarik aurkeztu, ez da kargurik aurkeztu espioitza akusazio orokorraz haratago. Eta egoera honetan jarraitzen dugu. Hamalau hilabete pasa ondoren.

Couso oroitzeko Pabloren hitzak

Atzo Espainiak Varsovian duen kontsulak hamaikagarren bisita egin zion eta, hari esker, zuzenean iritsi zaizkit Pabloren hitz batzuk:

Unibertsitateko ikasle gisa, gerraren aurkako protestetan parte hartu nuen, jakin gabe nik neuk kazetari gisa amaituko nuela gatazka baten, gerra baten berri ematen, zerbait izugarria. Haserre bizi izan nuen tropa estatubatuarrek hil zuten José Couso kameralariaren heriotza. Horrek argi uzten du zein garrantzitsua den gatazka-eremuetako informazioa, ahalik eta erabaki egokienak hartzen lagunduko digun iritzi bat osatzeko. Horregatik, informaziorako eskubidea defendatzen dut, iritzirako eskubidea, estatuek, zapalkuntza-zerbitzuek edo korporazioek ematen digutenaz bestelakoa. Gaur egun zaila da bereiztea non amaitzen diren interes nazionalak eta non hasten diren korporatiboak, eta alderantziz.

Jose Cousoren heriotzak, eta leku eta gatazka desberdinetako beste kide askorenak, edo nire espetxeratzeak, kazetarien beharraz, askatasun gehiagoren beharraz ohartzeko balio beharko lukete, edo hori sinetsi nahi dut behintzat.

Joseren familiari, hurbilekoei eta lagunei goraintziak. Espero dut etorkizun hurbilean hau guztiau aurrez aurre esatea, eta ez bakarrik gutun bidez, agente bat niri begira hitz hauek diktatzen ditudan bitartean.

Mundu desberdin bat, mundu hobe bat posible da.

Azken hitz hauek irakurri ondoren Joseba Sarrionandiaren Galtzetan gordetzeko koblak poema etorri zait burura, Ruper Ordorikak musikatu zuena. Puerto de Santa Mariako presondegian idatzitako poema 1980ko hamarkada hasieran.

Apirilaren 5ean hasi nintzen belarriko minez. Hilaren 6an, ostegun santuan, pixka bat gehiago.

Opor garaia izanik, nahiz eta etxean nengoen, Osakidetzara jo beharrean, farmazia batera joan nintzen. Botikariak esan zidan belarria gauza serioa dela eta, ezer eman aurretik, derrigorrezkoa zela diagnostikoa. Donostiako Bengoetxea kaleko Etengabeko Arreta Gunera joateko, adibidez.

Osteguna, apirilak 6, gaueko 21:00ak pasata bertaratu nintzenez, soilik erizainak zeuden zerbitzua atenditzen. Medikua ostiral goizean egongo zela, 9:00etatik aurrera. Erizainak artatu eta esan zidan ikusten zela zerbait, baina bera ez zela gai diagnostiko egoki bat egiteko.

Ostirala, apirilak 7, goizeko 9:00etan bertan nengoen. Medikuak ikusi eta kanpoko belarrian nuela infekzioa. Bost egunez tanta batzuk hartzeko.

Txanda aldaketa tokatu zitzaidan eta, zain nengoen bitartean, langileak ari ziren komentatzen larunbatean ez zela medikurik izango.

Egun pasa egin genuen etxetik kanpo, Bilbon hain zuzen ere, eta leher eginda etxeratu nintzen.

Larunbatean tira, baina igandean hasi nintzen eztularekin.

Astelehenean antigeno proba egin nuen eta Covid-a zela argitu zuen testak.

Asteartean lanera joan nintzen eta astean zehar nahikoa xuabe pasa zen dena, dezima batzuk gorabehera, espazio itxi konpartituetan musukoa jantzi eta aurrera.

Ustez errekuperatuta nengoen, eta jada aste honetan, asteartean, hilak 18, familia medikuarengana joateko hitzordua lotu nuen 16:10ean. Tapoirik ote nuen begiratzea zen bisitaren funtsa.

Ordubete egon nintzen zain, erabat gaindituta zegoelako: aldameneko gelan zegoen medikuari hiruzpalau aldiz laguntzeaz gain, beharrezko denbora eskaintzen baitio gaixo bakoitzari. Ez nintzen fijatu larrialdiak atenditzen ote zituen, baina beste batzuetan tokatu izan zaizkio.

Bere onetik aterata zegoen ni kontsultara sartu nintzenean. Konfiantza pizarra badugu eta dena pikutara joan dela berretsi zidan beste behin. Ez garela ezertaz jabetzen, baina gertuko osasun sistema pikutara joan dela, laburbilduz.

Manifestazioa izango dela larunbatean, nik. Ez dutela manifestazioek ezertarako balio, berak. Baina gero kontatu zidan bere herrian deialdia egon zenean, lau pelakatu bildu zirela. Beraz, manifestazioak, jendetsuak badira, badute eraginik.

"Nor izango da familia mediku baldintza hauetan? Nor? Urte batzuk barru, guk erretiroa hartzen dugunean, inor ere ez".

Niri dagokidanez, diagnostikoa okerragoa izan zen: kanpoko belarrian zegoena, erdiko belarrira pasa zela, eta antibiotikoak beharrezkoak zirela esan zidan. Noiz hasi ziren lehen sintomak eta zergatik joan nintzen hain berandu berarengana. Prozesu guztia kontatu nion.

Biharko, ostirala, eman zidan hitzordua. "Ekarri irakurtzeko zerbait", zain egon beharreko denbora luzatuko delakoan.

Dena pikutara joan ote den ez dakit, baina oso itxura txarra du Osakidetzaren egoerak. Kosta egiten zait Jaurlaritzaren ereduak Ayuso txiki uzten duela esaten dutenen diskurtsoa erabat erostea, baina batzuetan jada ez dakit zer pentsatu.

Argi dago garai bateko ereduak, 1960-1990 bueltan eraikitakoak, agortu egin direla, eta ez bakarrik osasungintzan; berdin zaintzan, hezkuntzan, kulturan, eta abar.

Bilbon eta Gasteizen manifestazioak eguerdiko 12:00etan izango dira larunbatean. Donostiakoa, Boulevard-etik aterako da arratsaldeko 17:00etan.

Joan beharko dugu ba.

P.S.: lerro hauek idatzita nituela, podcast zerbitzu baten bidez, entzun dut gaur goizean Iñaki Guridik Amaia Herrarte eta Nerea Barriusori eginiko elkarrizketa laburra. Biek MIR azterketa egin dute eta, nota ona izan arren, familia-mediku espezialitatea hartzea erabaki dute. Barriuso 14.a da estatu osoan eta bera izan da familia-mediku espezialitatea aukeratu duen lehena. Xixonera doala ulertu dut. Herrarte, berriz, Zumarragako ospitalean arituko da.

¿Quién querrá ser médico de familia?, este apunte en castellano

🔊 Amaia Herrartek eta Nerea Barriusok MIR azterketa egin dute eta oso nota ona lortu arren, familia-mediku espezializazioa aukeratu dute.

👂🏼 Enztun hemen👉🏼https://t.co/wHSwDYaxWy pic.twitter.com/PJ8NAfuXPX

— Euskadi Irratia (@euskadi_irratia) April 20, 2023

Lan kontuak direla eta, azken bi denboralditan asteko kultur agendaren berri ematen dut DK Irratian, Ispilu Beltza saioan. Hasiera batean Oier Aranzabalekin aritzen nintzen; orain Cristina Tapia Huicirekin.

Normalean astelehenean, goizeko 8:00ak pasata, agertzen da kolaborazioa antenan.

Gaurko nire partehartzea horrela itxi dut. Esan beharra dago bukaeran kantu bat jartzen dudala. 30. minutuaren bueltan.

Gidoitik kopiatuko dut nik idatzitako zatia:

Ba gaur, hilak 17, Jone Unanuaren urtebetetzea da, 56 oker ez banago. Eta ostegunean, hilak 20, 60 urte egingo ditu Fermin Muguruzak.

Buelta batzuk eman dizkiot zer kanta jarri erabakitzeko eta Negu Gorriak taldearen Aizu aukeratu dut.

Bikotearen semea jaiotzear zela, lagun bat heriotza bidean zen, Hiesa zela eta ez zela.

Horrela esanda kanta tristea dirudi, baina niri bizipoza ematen dit.

Zorionak bioi eta carpe diem!

Eta Irungo PPko zinegotzi den Iñigo Manriqueri ere eskaini nahi diot kantua. Duela egun gutxi enteratu naiz, berak publikoki esan duelako, Parkinsonen gaixotasuna duela. Oker ez banago, duela urte asko atzeman zioten, eta kontrolpean du.

Animo zuri ere, Iñigo.

Mi agradecimiento infinito por el cariño que me estáis haciendo llegar desde todas partes.
No os podéis imaginar lo que ayuda.
💪🏼💪🏼#Parkinsonpic.twitter.com/483Yt7b34q

— Iñigo Manrique (@iManrique) April 11, 2023

P.S.: Irunen nuen fokua eta ahaztu egin zitzaidan bihar, asteartea, Xepe Rodríguez lagunak 50 urte egingo dituela. Bera ere zoriontzeko aprobetxatuko dut.

Dedicatoria de «Aizu», este apunte en castellano

Esan bezala, Euskal Herritik barrena eraman ditugu Xepe eta Celia lagunak: Donostialdea, Behe Bidasoa, Baztan, Lapurdi, Gipuzkoako kostaldea eta Flysch-a, Ondarroa, Mendaro, Altzo, Bilbo... eta Antzuolako Pikunieta baserria.

Pikunietara hurbildu ginen jatorri galiziarra duelako Josebe Blanco artzainak eta bisita bat zor niolako. Agendak kuadratu eta GPSaren laguntzarik gabe igo ginen Irimo auzoko lurretan dagoen baserrira.

Josebe Blanco artzaina bere artaldearen zati txiki batekin

Pare bat orduz aritu ginen hizketan baserriko kontuetaz: non eta nola bizi den familia, inguruan zer dagoen, koniferen esplotazioa gutxi balitz orain dituzten beste bi arrisku potolo (eukaliptoa eta parke eoliko industrialak), arditegia, gaztategia, eta abar.

Galizieraz aritu zen Josebe (herdoildua omen du hizkuntza, nik nahikoa suelto sumatu nuen ba) eta pulamentuzko gauza asko esan zituen. Horietako batzuk buruan bueltaka izan ditut azken egunetan.

Xepe Rodríguez, Josebe Blanco eta Celia Pererira, ezker eskuin

Oier Aranzabalen beste bisita bat gogoan nuen, emaitza Barruan gaude podkastean kaleratu zena: Josebe Blanco, Pikunietako artzaina. Berriro entzun dut bien arteko solasa eta hamaikagarren minutuaren bueltan bere garaian atentzioa eman zidan beste kontu honekin egin dut topo.

«Akordatzen naiz nire lagun batekin. Oso-oso laguna da. Nik baino hogei urte gehiago izango ditu, eta oso gizon jakintsua da. Ikaragarria! Hark badaki animaliei buruz, urratu bat eginez gero badaki josten, badaki erditze bat atenditzen, badaki tomateak hazten, badaki kontserbak egiten, badaki egurretan, badaki ikatza egiten, eta behin esan zidan: `Jo! Ez dakit, nik nire inguruan behin eta berriz entzun behar izaten dut tontoa baino tontoagoa naizela, ez daukadala kulturarik'. Gaztelaniaz hitz egiten du: 'Yo no tengo mucha cultura, yo tengo agricultura».

Jakoba Errekondok ere behin baino gehiagotan esan izan du kultuak landatzen eta ereiten jakin behar duela, bestela ez dela kultua (etimologiari erreparatuta behintzat).

Jakobari ere entzun izan diot ze garrantzitsua den gaztaren kultura eta gazta mota asko izatea, aberastasun eta aurrerapen seinale. Gustuko zuten Pikunietan gazta urdina eta hura ekoizten hasi dira. Guk dastatzeko aukera izan genuen eta bikaina zegoen.

Pikunietako gazta urdina

Gaztelaniazko Pedradas blogean 2021eko udan Berriak argitaraturiko Enekoitz Telleriaren elkarrizketa ere etorri zait gogora: «Gure bizitzaren gaineko boterea supermerkatuei eman diegu». Eta berrirakurri dut.

Pasarte hau, adibidez:

«Ekologikoan lan egiteak esan nahi du gu naturara moldatzea, naturarekin lan egitea, eta ez alderantziz. Gure kasuan, guk moldatu behar dugu ardien erritmoetara, eta ez ardiek gure erritmoetara. Adibide bat: ekologikoan nik ez dut ulertzen nola moztu ahal zaien ardiei ilea urtean bi aldiz. Hori Euskal Herrian gero eta hedatuago dago. Ekologikoan nik ez du ulertzen hori egin daitekeenik. Nik urrian edo azaroan ilea mozten badiet ardiei, ardi horiek ez dira kanpora aterako».

Bukatzeko, 2017ko azaroan Anarik bertan emandako kontzertuaren berri ematen duen bideo bat jarriko dut. Epilogoa.

Hausnarrean jarraitzeko irakurri ere egun hartako kronika, Anartz Bilbao eta Beñat Hach Embarek Irizarren eskutik.

Gente sabia del mundo rural, este apunte en castellano

Esan bezala, lanerako bidean irakurri nuen Xalba Ramirez kazetariak Alberto Lizarralde musikariari eginiko elkarrizketa. Donostiako Irutxuloko Hitzak argitaratu zuen.

Euskal Herriko jazz eta esperimentazio eszenako beteranoa da Alberto, 66 urte baititu. Halere, ezagunago da Jazzle eskola eta Plaza jaialdiak sortu zituelako.

Esan beharra daukat izena ezaguna egiten zitzaidala, baina apenas nekiela zerbait berari buruz.

Hegoa Diskak-ek 1984-1994 hamarkadan eginiko piezak biniloan kaleratu berri dituela da Xalbak erabili duen aitzakia. Diskoaren izenburua, Haizetxe, garai hartan Zaldibian bizi zen baserriaren izena.

Gaztelaniaz jarri dut Pedradas blog berrian: Xalba Ramirez entrevista al músico Alberto Lizarralde.

Hona hemen perla batzuk:

Musika jaialdi guztietan lehen balorazioa hori da; ez zer moduz joan den, baizik eta zenbat jende egon den. Ez zait gaizki iruditzen, baina lehen balorazioa hori izateak arreta ematen du.

Kulturaren hezkuntzari dagokionez, hor bai hitz egin beharko genukeela luze. Drama bat da. Hor antzinako ikuspuntua dut; eta uste dut ikuspuntu hori dela modernoena. Musika, nik ikasi nuen garaitik, flauta-ezti triste batekin irakasten da, eta haurrei flauta-ezti tristea aukera bakar gisa eskaintzea etsigarria da. Zergatik ez zaie beste aukerarik ematen?

Badago pentsarazi behar digun zerbait: ekoiztetxe bat baldin baduzu, bi linea landu behar dituzu; lehenik, Euskal Herriko distribuzio markoa duzu, eta horra heldu behar zara. Baina beste lan garrantzitsuetako bat da kanpora iristea; eta, sinpleki, bizirik irauteko.

Tras la huella de Maddi Sansberro, me he encontrado con Joxemari Mitxelena, este apunte en castellano

Esan bezala, «Maddi y las fronteras» liburuaren Donostiako aurkezpenean egon nintzen.

Lehenik eta behin, halako ekitaldiak zuzenean botatzen ditu KMk Youtubeko kanaletik eta bertan dago edozein unetan ikusi ahal izateko.

Bi zati izan zituen aurkezpenak: lehenengoan, Edurne Portelak Ander Izagirreren laguntza izan zuen tarima gainean liburua jorratzeko; bigarrenean, Izarraitz Villaluze eta Joxemari Mitxelena (istorioaren bideratzaileak) igo ziren, laukotea osatuz.

Izan ere, Mitxelena eta Villaluze oiartzuarrek Sachsenhausen-en 1944an hildako herrikide baten bizitza ikertu zuten eta jasotako agiri guztiak Portelaren esku utzi zituzten 2021eko udazkenean.

Galaxia Gutenberg argitaletxeak kaleratu du Edurnek idatzitakoa, Maddi y las fronteras. Ez da saiakera liburua, Edurnek fikziora eraman baitu Maddiren bizitza.

Martxoaren 15ean Radio Nacional de Españako El ojo crítico irratsaioan elkarrizketatu zuen Laura Barrachinak idazlea (bideoaren 8 minutu 20 segundutik aurrera).

Miércoles en la frontera:

📚Donde ocurre 'Maddi y las fronteras' de Edurne Portela

👑'El complot en el poder' con Use Lahoz

🌹Los visionarios románticos en @Museo_Lazaro

🎬Y los buenos datos que nos dejan las salas de cine.https://t.co/rD5seMkZNT

— El Ojo Crítico (RNE) (@ElOjoCriticoRNE) March 15, 2023

Ez nuen egun hartan entzun, baina patrikako telefonora jaitsi nuen audioa eta paseo batean etorri ziren biak nirekin.

Liburua ez dut oraindik irakurri, baina Ander Izagirrek esandakoaz aparte, hona hemen Inma Lizasok eta Joserra Senperenak jarritako txioak.

No he podido soltar a Maddi desde que empecé la novela hasta el final y casi sin respirar.
Libro espectacular. pic.twitter.com/gmH6pMpOym

— Inma Lizaso (@InmaLizaso) March 25, 2023

Me ha conmovido la historia de Maddi. Y la gestación del libro, una ficción a partir de hechos reales que explica la autora en el epílogo. pic.twitter.com/0d47epHYoE

— Joserra Senperena (@jrsenperena) March 28, 2023

Joxemari Mitxelenak berak kontatu zuen bere aitona Lehen Mundu Gerrara eraman zutela frantsesek, beste bi anaiekin batera (Lapurdin bizi ziren). Verdunera, oker ez banago. Hainbat urteren eta milaka hildakoren ondoren, aitona bizirik atera zen guda eremutik, baina beste bi anaiak ez.

Lehen Mundu Gerrakoak ikertu ondoren, hasi zen begiratzen ea Bigarren Mundu Gerran oiartzuarrik hil ote zen nazien kontzentrazio eremuetan. Eta hor Maddi Sansberrorrekin egin zuen topo, nazien kontzentrazio esparruetan hildako oiartzuar bakarra.

Joxemari Mitxelena eta Izarraitz Villaluze herrikideak non eta nola egin zuten topo ez zuten argitu KMko ekitaldian, baina bai esan zutela Maddiren istorioak batu zituela.

2018ko Oiartzungo urtekarian esplikatu zuten prozesu guztia. Maddiren izenaren atzean Maria Josefa Sansberro Echeverria dago, baina urtekarian adierazi bezala hainbat abizen izan zituen bizitzan zehar: Maria Josefa Susperregi (aita umezurtza zen eta izen bereko baserrian pasa zituelako aitak lehen urteak), Sansberro (aitaren bigarren baserria), Perul (Maddiren lehen senarra), Nicolas (dibortziatu ondoren, bigarren senarraren abizena). Abizen saltsa hau argitzeko demaseko lana hartu zuten bi ikertzaile amateurrek (amateur ez da gutxieslea, historiagileak ez direlako diot).

Pandemia erori zitzaigun gainera, baina 2021ean Oiartzungo Udalak omendu egin zuen Maddi. Horren lekuko 2022ko Udalaren urtekaria.

Echevarriatik Etxeberriara

Eta zein unetan agertzen da Edurne Portela? Mitxelenak edo Portelak, jada ez dut gogoratzen nork, kontatu zuen ETBk indarkeria politikoari buruz egindako saio batean kointziditu zutela biek ala biek. Saiatu naiz sarean topatzen, baina ez dut aurkitu.

Eta saio horren ondoren Mitxelenak telefonoa eskatu zion Portelari.

Osteguneko ekitaldian Edurnek aipatu zuen, zeharka bazen ere, Mitxelena bera garai gogorrak bizitutakoa zela. Ez dakit zergatik, burura etorri zitzaidan Echevarriatik Etxeberriara dokumentaleko pasarte bat. 2014ko apirilean ikusi nuen Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian eta Oyarzundik Oiartzunera apuntea idatzi nuen blogean. Pasarte hau, besteak beste:

"EAko zinegotzi izandako Mitxelenari katu beltza jarri zioten etxeko atarian. Ez omen du ezagutzen inor herrian horrelako abisua izanda bizirik dagoena (Echeverria alkateari ere jarri omen zioten hil aurretik, baita hil zuten beste zinegotzi bati ere). Prest dago gizona garai haiek aparkatzeko (ez ahazteko) eta aurrera egiteko".

Eta aurrera egin duela ezin zaio ukatu Joxemari Mitxelena Cazaboni.

Baina aurrera egiteko orri guztiak irakurri behar dira eta sarean informazio bila Aranzadi Oroimena izeneko kanalean igotako hamar minutuko bideo batekin egin dut topo.

Oiartzungo giro bortitzetik ihesi Jakara joan zen eta bertan Biescasko hondamendia tokatu zitzaion.

8. minututik aurrera, gutxi gorabehera.

«Jakan nengoela Biescaskoa gertatu zen. Eta hor buru-belarri sartu nintzen (...) Eta hori izan zen nire terapia».

«2010ean, hasi ginenean hurbiltze-prozesu horretan, gero EH Bildu izan zena (aurrena Amaiur), herriko bi pertsona oso, oso, oso enfrentatuta bizitu izan garenak (....) Batek esan zidan: "Jarriko al dugu markagailua zeron?" "Niregatik bai" esan nion. Ez nuen bi aldiz pentsatu. Sartu ginen tabernara eta jendea zegoen "hemen zer pasatzen da? Orain arte, gaizki esanda, a ostia limpia ibili dira, eta orain elkarrekin birra bat hartzen?»

«Niri askotan galdetzen zidaten zuk zer esango zenioke zuri mehatxu egin zizunari: "Ez dela atzera begiratu behar". Ahaztu, ez da ahazten. Barkatu? Zergatik ez. Horra joan behar bada eta elkarrekin egin behar badugu bidaia».

Zer gehiago esan daiteke?

Huntaz eta hartaz

Astean zehar sukaldeko irratian harrapatu nuen jada hasita Lizardiren Baratza irratsaioa. Ruperrek eta Sarrik Bilboko Kafe Antzokian otsailaren 6tik 9ra egin zituzten lau saioetatik bat fikzionatu zuen Padronek; horretarako, Olatz Enzunza Mallonak Berrian idatzitako lehen saioko kronika hartu zuen ardatz: Honetaz eta hartaz, giro intimoan.

Ostegunean hasi nintzen saioa entzuten, audioa patrikako telefonora deskargatuz, baina ezin izan nuen oso-osorik entzun. Atzo, aldiz, jarraian entzuteko parada izan nuen. Zoragarria Padronek egin zuena.

Bide batez, pasa den astean argitaratu zuen Pamielak Hautsi da anphora (zuzenean) diskoa gogoratzeko iaz egindako biraren grabazioa.

Cano

Bihar hasiko da Donostian Poesialdia. Badago zer aukeratua, baina nik bakarra ikus dezaket.

Eta erabaki dut Soneto bat irakurtzeko 20 modu ikusiko dudala, Harkaitz Canok Maite Larburu eta Beñat Barandiaran musikariekin Victoria Eugenia Cluben asteartean egingo duten emanaldia. Azkar desagertu ziren ostiralean eskuragai jarri ziren gonbidapenak.

Bide batez, hilaren 27an egongo da Cano Crossover jaialdian, KMn, Ylenia Benitorekin batera.

Maddi eta Portela

Otsailean Ernest Lluch Kultur Etxean egon zen Edurne Portela Los ojos cerrados liburuaren bira ixten. Ez nintzen han egon, baina bai entzun dudala audioa. Bertan esan zuen Maddi y las fronteras liburu berria aurkeztuko zuela martxoaren 23an KMn.

Hauxe jarri dute ekitaldia iragartzeko:

«2021eko udazkeneko arratsalde batean, Edurne Portelak dei bat jaso zuen, Maria Josefa Sansberrorekin lotutako hainbat dokumentu historiko eskainiz. María Josefa Sansberro, Maddi izenez ezaguna, Oiartzunen jaio zen, 1895ean, eta XX. mendeko hogeita hamarreko hamarkadan oso ospetsua izan zen hotel bateko arduraduna izan zen, Larrun mendiaren oinean, Espainiaren eta Frantziaren arteko mugan. Lehen begiratuan, Maddi emakume aztoragarri gisa eta kontraesanez betea agertzen da, muga asko gainditu dituena, fisikoak zein moralak: kontrabandista eta mugalaria, katoliko sutsua eta dibortziatua, seme-alabarik gabeko emakumea eta ama, nazien zerbitzaria eta Erresistentziako agentea".

Aipatutako dokumentuak Izarraitz Villalucek eta Joxemari Mitxelenak pasa zizkioten Portelari. Hirurak egongo dira ostegunean KMn. Aurkezle eta ekitaldiko gidari lanetan Ander Izagirre.

Amateur

Zail dute artistek kulturatik modu duinean bizitzea. Besteak beste, hori aipatzen du McEnroe taldeko Ricardo Lezonek RDL aldizkarian argitaratu duten elkarrizketan.

Antzeko-parezido dabil Donostiako saltsa askotako perrexila den Gartxot Unsain. Arratsean elkarrizketatu zuten Arantxa Iturbek eta Nekane Peñagarikanok. Arin nira diskoa eta eleberria aurkeztu zituen Ghau izenpean.

Zabaldu parentesia. Ze beharrezkoak Lizardiren Baratza eta Arratsean gure panoraman. Itxi parentesia.

Ødei-rekin egon zen Dabadaban martxoaren 17an. Berandu enteratu nintzen.

Sara Azurzaren disko berrian Gartxot-ek kolaborazio bat egin du. Asko gustatzen zaidan kantua da eta hona hemen testutxo hau ixteko.

Etxean gosaltzen nuen bitartean, Del Pinoren irratsaioan entzun dut kale erreportaje labur bat hirietako supermerkatuetan ugaltzen ari diren auto-ordainketa kutxei buruzkoa.

Irratia itzali, kaleko arropak jantzi eta erdialdera joan naiz lagun batekin geratuta nengoelako. Handik Trintxerpera abiatu gara oinez.

Donostiako erdialdera bueltatu aurretik, lagunak esan dit supermerkatu batean erosketa pare bat egin behar zituela.

Euskal Herrian egoitza duen, eta kooperatiba ez den, tamaina ertaineko batera sartu gara.

Zuzenean harategira jo dugu.

Ez zegoen jende asko bertan. Zenbaki pare bat gure aurretik.

Hiru senide zeuden txandaren zain. Tokatu zaienean edadeko andre batek hartu du hitza eta harakin gazte bati galdetu dio ea arkumerik ba ote zuten.

Zerbitzariak esan dio aste honetan antxume eskaintza zutela eta kantatu eta kontatu dizkio antxume haragiaren alde onak. Modu profesionalean eta adeitsuan, beti ere.

Andrearekin batera gizonezko bi. Itxura guztien arabera bata senarra. Telefonoak jo eta gazteak hartu du. Aiton-amonekin zegoela esan dio beste aldean zegoenari.

Bigarren harakina emakumezkoa zen. Bezeroari galdegin dio ea ondo ote zegoen, itxura eskasa zuela. Andrazkoak baietz, gau txarra pasa duela, baina bihar famili bazkaria zuela eta erosketak egin behar zituela.

Jarraitu dute beraien artean hizketan eta antxume erdia erostea erabaki. Lehen zerbitzariak esan dio bost lagunentzako nahikoa eta sobera zuela.

Bilobari erreparatu diot. Itxura eskasa zuen hark ere, nabaria zen dutxatik pasa gabea zela aspaldi.

Emakumearen senarrak, aldiz, ez du ezer esan.

Nire lagunak erosketak egin eta alde egin dugu supermerkatutik, geratuta baikinen osasungintza publikoaren aldeko manifestaziora joateko.

Goizeko erreportajean gazte pare bat elkarrizketatu dituzte. Bata auto-ordainketa kutxen alde zegoen, bestea, aldiz, ez hain alde, batez ere edadeko jendearen kasuan. Esan du gehiago kostatzen zaiela ordainketak bere kabuz egitea eta, gainera, supermerkatuetako langileekin hitz egiten ez bazuten, ea norekin hitz egingo zuten bakarrik bizi diren asko.

Konbentzitu du laguna. Ez da gutxi.

P.S. Lerro hauek idatzi ondoren, aste honetan Twitter-en ikusitako beste honetaz gogoratu naiz.

Baten récords de beneficios mientras personas mayores tienen que arreglárselas para todo. Esta imagen impensable hace unos años explica lo de los beneficios. pic.twitter.com/Ely3zRvvbi

— La Celda (@24601LaCelda) February 22, 2023

Bestalde, Giorgio Bassmatti lagunak esteka hau bidali dit: kutxa eta ilara motelak Herbehereetan.

Euskal jendearen oroimenean txarrerako txertatuta geratu zen eguna da gaurkoa. 2003ko otsailaren 20an Euskaldunon Egunkaria itxi zigutelako.

Gainera, gaur itxi ditu ateak Tobacco Days liburu dendak Grosen. Eta berriemaile berezia izan dut bertan.

💔 @tobaccodays-eri agurra: pic.twitter.com/nxVlptG06D

— Maddalen Marzol (@madmarzol) February 20, 2023

Igeldorako igoera hasi aurretik hitz egin dut Maddalen-ekin.

Etxetik atera aurretik jaitsitako audio bat entzuten egin dut gainerako bidea: Les Nuits de France Culture saio bati zegokiona.

1987. urtean sortu zuten Manu Chao eta enparauek Mano Negra musika talde ospetsua Parisen. Eta 1990. urtean aipatu elkarrizketa egin zioten Radio France-ko Opus irratsaioan.

Garai hartan lan erdiak eginak zituen taldeak, diskografiari erreparatuz gero bai behintzat, Patchanka eta Puta's Fever kaleratuta. Loturan arakatuz gero konturatuko zarete erreportajearen lerroburuak dioela orduan zegoela banda olatuaren aparretan.

80 minutu pasatxokoa da saioa. Kantu ezagun asko entzuten dira, baina abesti artean Manu Chao, Toño Chao eta Jo Dahan-ekin Pigalle-n izandako solasak tartekatzen ditu kazetariak.

Bestalde, gaur arratsaldean garai hartako Frantziako rock eszenako hainbat talderi eskainitako erreportaje gehiago kargatu zaizkit podkast zerbitzuan (begiratu hemen).

Poz-pozik nentorren, baina ikusi dudan gauza batek izorratu egin dit iluntzea. Ez dakit esku beltza tartean ote dagoen, baina lotsa gutxi behar da bide bazterrean hauxe botatzeko 2023 urtean.

Ez dugu erremediorik.