Harrikadak

Bukatzen ari naiz Miguel Torga idazle portugaldarraren Diario (1932-1987) liburua. 1907ko abuztuan São Martinho de Anta herrian, Trás-os-Montes-en jaioa, 1995eko urtarrilean hil zen Coimbran.

Gazte garaian Brasilen igarotako urte batzuk kenduta, bizitza guztia pasa zuen Portugalen poeta eta mediku honek. Salazarren diktadurapean kartzela ezagutu eta bolada luze batez ez zioten muga zeharkatzen utzi. Iberia zuen maite, hainbat nazioz osaturiko kontinentea, bere esanetan. Eta hainbeste begiratzen zion marratik beste aldera gertatzen zenari, ezen Miguel Torga ezizeneko (Adolfo Correia da Rocha erregistroetan) Miguel hori Unamuno eta Cervantesen omenezkoa baita.

«Le he robado a la pluma los mejores momentos». Diarios de #migueltorga
Gehi bigarren irudiko propina. pic.twitter.com/0gm26leomV

— Mikel Iturria (@iturri) June 7, 2020

Gaur atentzioa deitu dit txio horretan ageri den esaldiak. «Lumari unerik onenak ostu dizkiot». Idaztea zuen gustuko, baina jarduera horri eguneko azken orduak eskaintzen zizkion, lan jardunaren nekea pilatu ondorengoak.

[ERREPORTAJEA @7k_GARA]

‘Iragan loriatsuko sektorearen eraisketa’https://t.co/br5FDxA0Sl

EHko musika talde, manager eta aretoen egoeraren lagin bat jaso du @joniubeda-k pic.twitter.com/BiD1ne4ZpL

— naiz: (@naiz_info) June 7, 2020

Torgaren lerro horiek leitu ditut arratsaldean, baina eguerdian Joni Ubedak Zazpikan zuzeneko musikari buruz egindako erreportajea irakurri dut (Iragan loriatsuko sektorearen eraisketa).

Disko berriak eta birak esku artean izoztu zaizkien taldeak (Liher eta Skakeitan), Jimmy Jazz eta Kafe Antzokiko arduradunak, Baga-Bigako Ritxi Aizpuru, Elkar estudioetako Victor Sanchez teknikaria... Beltza da marrazten duten panorama.

Kinka larrian bazegoen sektorea, oso modo prekarioan, askorentzat ez ote den musika hirugarren edo laugarren mailan geratuko. Zerbaitetan geratuz gero.

2003an Harkaitz Canori entzundako ideia bat etorri zait burura. Kultur ekitaldi bat. Lau pelakatu bertan. Norbaitek errealitatearen gordina jarri zuen mahai gainean eta Canok ez ote zen garaia sei hilabeteko kultur itzalaldia egiteko. Hau da, inori ezer esan gabe bolada luze batez etetea zuzeneko kultur ekitaldiak. Eta urte erdia igaro ondoren inork ez bazuen ezer esaten, gauzak bere horretan uztea.

Zuzeneko emanaldiei dagokienez, inoiz baino gertuago gaude. Jada ia hiru hilabete joan dira eta.

Mikel Lizarraldek Berrian The Saxophones taldea aipatu du gaur: Nostalgiaren aldarria. 2020ko martxokoa da Eternity Bay albuma.

Seis meses de apagón, este apunte en castellano.

Gaur goizean oinez abiatu naiz etxetik Igeldo aldera, errepidetik. Ez naiz oso goiz atera, baina ez dut jende askorik ikusi bidean. Eguraldi eta bista ederrak.

Aldapan gora lagun batekin joan naiz telefonoz hizketan. Berak hitz egiten zuen, nik zailtasun gehiago bainituen.

Halako batean kobertura gabe geratu naiz eta bukatu da solasaldia.

Telefonoan nituen pare bat podcast-ekin jarraitu dut. Bakarrik baino lagunartean, entzungailutik barrena sartzen zirenen ahotsak eta musikak entzuten.

Sarreran esan bezala, garai honetan Mediterraneo aldean geundeke gauzak okertu izan ez balira martxo aldean. Bisitatuko nituzke Manolo eta Chirbesen etxe-museoa, bazkaltzera joango ginateke Un cuiner a l'escoleta jatetxera. Besteak beste.

Haruntza joaten naizenetan beti gustatzen zait irakurtzea Alfonso Armadak 2013koan ABCn egin zion elkarrizketa: «No hay riqueza inocente».

Zabaldu parentesia. Urko Azpitarte Zubizarretak beste bat pasa dit Twitter bidez: «Sin historia no hay novela». Itxi parentesia.

Badakit Chirbesek zioela idazlea ezagutzeko haren obra irakurri beharra dagoela eta ez elkarrizketak, liburuetan hobeto adierazten zuelako bere nahia. Baina elkarrizketa onak ematen zituen.

Zati batzuk itsatsiko ditut hemen.

«Yo no soy un novelista profesional, no tengo plano de mis novelas... (...) No sé qué va a pasar. En ese sentido yo siempre digo que soy proustiano: aprendes de lo que escribes al tiempo que lo escribes. La propia escritura es el aprendizaje de lo que estás escribiendo, y esto yo creo que hace que cuando termines una novela no has contado una historia ajena a ti, sino que de alguna manera te has exprimido tú mismo».

(...)

«Yo no me entiendo a mí mismo si no entiendo que parte de mi generación acabó como yonkis, que parte de mi generación gestionó el poder, se lió a tiros, que vivimos un momento en el cual cuando yo entré en la universidad apenas había hijos de obreros, y diez años después estaba repleta, y treinta años después los hijos de obreros protestan porque les piden un seis para tener una beca. Son universitarios y parados, esa es otra contradicción. ¿Para qué quieres ir a la universidad si luego te vas a ir al paro? Eres el nudo de contradicciones de tu época. Como historiador yo no puedo entender esto si no lo tengo en cuenta...»

(...)

«Decir que Galdós es un escritor castizo cuando justamente es un escritor cosmopolita que se está enfrentando a la España conservadora por tierra, mar y aire. Tú te coges los últimos Episodios nacionales y se los puedes leer en la Puerta del Sol a los indignados y se rebelan los indignados. Yo tengo un amigo que se está leyendo ahora los Episodios y está deslumbrado. "¡Pero si está todo lo que está pasando ahora!", me dice.»

(...)

«Hay un personaje en La larga marcha que dice que el mal triunfa siempre, y entre los malos los peores. Si viene uno después será peor que el que había antes. Pero claro, el mal absoluto es la muerte, y esa sí que triunfa siempre».

(...)

«Si tú a los pocos meses de llegar haces el peinado del Barrio de Pilar, que hizo Barrionuevo, cuando el secuestro de Villaescusa y Suñén, peinas sin orden judicial las casas de 120.000 personas, entras, patada en la puerta cuando no te abren, a partir de ahí has dado barra libre para justificar lo injustificable, y de ahí lo "gato blanco, gato negro, lo importante es que cace ratones", "la codicia no es mala"... Pues hasta hoy».

(...)

«Por qué hemos decidido que los escritores son la cultura, que hemos decidido que es estupenda, y ser un fontanero es una mierda. Pues no, mire, usted, sin El Quijote puede usted vivir, pero sin un fontanero que le arregle la casa cuando se le escape la tubería, no. Estos son códigos que vienen desde los bisontes de Altamira y que año tras año repetimos. Nosotros somos los que sabemos explicarlo bien, pues seguimos manteniendo esos códigos. Uno de los temas de mi novela es el respeto al trabajo».

Eres el nudo de contradiciones de tu época, este apunte en castellano.

Astelehen goiza. 11:00ak aldera gure kalean danbatekoa entzun da. Mutil kozkor bat dago lurrean, errepidean. Auto batek harrapatu omen du. Ez dakit zer gertatu den. Realeko elastikoa soinean, monopatina gertu. Ez dirudi kontu larria, baina bai zalapartatsua. Anbulantziak eta ertzainak etorri arte ibilgailuen trafikoa geldirik. Heldu batzuk, batez ere gizonezko bat, daude umearen alboan gizajoa lasaitu nahian. Halako batean ailegatu da anbulantzia, artatu dute zauritua eta kalea libratu da. Denak betiko martxa jarraitzen du, ezer gertatu izan ez balitz bezala.

Istripua hileta zerbitzuen garaje parean gertatu da. Itxialdiaren lehen egunetan, asko erreparatzen nien furgoneten sartu-irtenei. Ez ziren asko, baina baziren egunak non pare bat aldiz altxatzen zen atea eta horrek ezinegona sortzen zidan.

Garajeko sarreraren goiko aldean terraza handi bat dago, alboko pisuan bizi diren bizilagunena. Kalkuluak korrika eta presaka eginda 80 bat metro koadro izango ditu. Luxu itzela entzierroko egunetan. Senar-emazteak eta bi seme-alabak hantxe aritzen ziren gorputza askatzen. Ez da oso toki diskretua. Lehen egunetan saskibaloian, frontenisean... aritzen ziren bertan. Orain semea bakarrik, noizean behin kick-boxing egiten.

Larunbat goiz batean emakume gazte bat entzun nuen atentzioa deika plazako eserleku batean jesarrita zegoen gizon bati. Galarazita zegoen kalera irtetea. Emakumeak lotsa gutxi izatea egotzi zion plazakoari. Nola egon zitekeen han denen bistan irakurtzen egunkaria, etxeko haur txikia kalera irten ezinik zegoen bitartean. Ez zen bueltan ezer entzun plazatik.

Asteburuan gizonezko bat ikusi nuen balkoitik eskoba astintzen. Zikin samarra iruditu zitzaidan bere jarrera. Espero beheko terrazakoak ez konturatu izana.

Zortzietako txaloaldiak pasa dira jada. Turrune jotzen zuen baten batek eta auzotar asko ateratzen ginen balkoira edo leihora. Zorionez inori ez zitzaion okurritu musika jartzea. Baten bati sarean irakurri bezala denek dugulako etxean musika erreproduzitzeko gailuren bat. Eta ez duenak, salbuespenak salbuespen, nahi ez duelako da.

Pazientziaren potea agortzear dut. Amarekin frogatu nuen larunbatean. Hondarribira joan ginen paseo bat ematera. Adineko emakume batek bizikletarekin jo zuen harrizko eserleku sendoa. Altxatzen lagundu genion eta hara non hasten zaion ama bizikleta baztertu behar zuela esaka. Isilik egon behar nuen, baina amari esan nion, arren, isiltzeko. Lurra gorputzarekin modu txatxuan eta ezustean zapaldu duzunean, ez dela une egokia beste batek gaizki jokatu duzula esateko. Baina hori ondo adierazi daiteke edo nik egin bezala.

Telelanak uzten nauenean jarraituko dut zeruari begira. Ea pazientziaren potearen maila igo egiten den.

Mirando por la ventana, este apunte en castellano.

Badira jada egun batzuk Joxe Aranzabalek idatzi zuela bere blogean Zientzialari burua, sintoma gisa izeneko apuntea. COVID-19aren krisian erreferentziazko zientzialari instituzionalaren figurarik ez dagoela gurean konturatu da Joxe.

Bi hilabete igaro direnean konfinamenduan hasi ginenetik, Hego Euskal Herrian oraindik ez dakigu nortzuk diren gure zientzialari buruak pandemiari aurre egiteko. Ez Euskal Autonomia Erkidegoan, ez eta Nafarroako Foru Erkidegoan ere.

Gai hauetan ni baino iaioagoa den lagun bati bidali nion lotura. Eta nik egin ez nuen irakurketa etorri zait bueltan.

Zaldibarko zabortegia lehertu zenean, teknikari batek egindako adierazpenak ez zituzten, antza, egokitzat jo agintariek. COVID-19aren krisia lehertu zen eta konfiantzazko zirkulua itxi egin zuten. Eta horrek ondorioak ditu.

Orain agintean dagoen alderdi nagusiari buruz ari naiz, baina praktika gainerakoek ere berdintsu funtzionatzen dutela dirudi.

Aldez aurretik derradan ez nukeela nahiko egon une honetan ardura postuetan. Jendea putzura bidal dezaketen erabakiak hartzen. Aitortza hori zor diet.

Bide batez, uztailaren 12an hauteskundeak ditugu EAEn. Pena ezin direla lehenago egin, alderdi gehienak hauteskundeen zirkuituan sartuta baitzeuden urtea hasi aurretik eta apenas atera diren hortik egun hauetan. Beraz, hobe ahalik eta azkarren pasatzea hauteskundeen kaliza.

Tira.

«Gertu izan arte ez dakizu zer den koronabirusa» irakurri nuen larunbat goizean. Jesus Mari Gabilondok 40 egun pasa zituen ospitalean, horietatik 25 ZIUn, birusak harrapatu zuelako martxo hasieran. Berarekin eta alabarekin (Nahikari) mintzatu da Paulo Ostolaza kazetaria Berrian. Irakurri eta entzun familia honen testigantza, mesedez.

Beste erreportaje gomendagarria Revista 5W-k argitaratu du: Con las puras manos (ordainpekoa da lotura). Agus Morales kazetariak eta Anna Surinyach argazkilariak Bartzelona inguruko hainbat erresidentzia, ospitale eta tanatorio korritu dituzte bi hilabetez. Izen-abizenak dituzte denek, baina jende ezezaguna da. Gure osasuna sostengatu duen jendea.

Adibide moduan txio honek azpimarratzen duena:

Esto hiela el corazón: pic.twitter.com/PDRX1XJ7F4

— Lara Hermoso (@lhermoso_) May 14, 2020

Bi hilabete pasa dira gure alde honetan gauzak erabat okertu zirenetik eta aditu batzuek egoera honek luze joko duela esateko atrebentzia gehiago dute gaur egun. Tartean Munduko Osasun Erakundeko goi arduradunak. Edota Espainiako Gobernuko aholkulari den epidemiologo honek. 2024a? 2025a?

Jose Ignacio Lapidoren «Mañana quién sabe» kanta. Bihar batek daki.

Late la tristeza en el corazón
de las ciudades
Vidas que se funden con la oscuridad
Canciones que hablan de nadie
Mañana quién sabe

Gaurko egunez, maiatzak 10, duela urtebete, Donostian aurkeztu genuen Ortizen liburua (bideoaren lotura).

Etxean entzerraturik nagoen egun hauetan behin baino gehiagotan etorri zait burura nola egongo nintzatekeen COVID-19aren krisialdia urtebete aurreratu izan balitz.

Zenbat kultur proiektu jarri (eta jarriko) dituen hankaz gora egoera nunormal honek.

Horretaz galdetu die Alberto Moyanok gaur DVn hiru idazleri: Galder Reguera, Txani Rodríguez eta Emilio Sánchez-Mediavillari. Hirurek atzeratu behar izan dituzte udaberri honetarako zituzten planak.

Egoera berean dago Petti musikaria ere, «Manipulazio estrategiak» izeneko albumaren aurkezpena noiz egingo zain. Astelehenean hitz egin zuen horretaz Oier Aranzabalekin.

Atzeratuko direnak, tira. Larriagoa da zenbat kultur proiektu joango diren pikutara Rockdelux aldizkariarekin gertatu den bezala.

«Fosforo berdezko pantailak lehor begiratzen nau. Formatu eta pasahitzez osatutako eguneroko dosia eskatzen dit pazientzia gutxiz. Baina gaur –zer gertatzen zait?– apar zuriko islak baino ez ditut ikusten itsaso urdin bizi baten gainean. Itsasoa eguzkipean: Jamaikako Kinsgton portua betiko argitzen duen pasiozko eguzki basati horren azpian».

Este artículo del recordado Javier Ortiz era de imprescindible lectura cada seis meses o así. Desde marzo es conveniente leerlo una vez por semana. Mínimo.
Jamaica o muerte. Venceremos. pic.twitter.com/5ZuHg28QnA

— JorgeNagore Frauca (@JorgeNagoreF) May 6, 2020

Ilusioa egin zidan Jorge Nagore kazetariaren txioak. Javierren zutabe bati buruz galdetuz gero, Sueño con Jamaica ez litzateke aipatuko nukeen lehena, seguruenik. Baina Nagore bezainbeste irakurri duela aitortu du behin baino gehiagotan David Fernàndezek, etxeko kortxo batean duelako iltzatuta.

«Una especie de manual básico para sobrevivir con dignidad en las aguas pantanosas y emponzoñadas del periodismo. Debe de ser el artículo que más he leído nunca» dice @HiginiaRoig aquí.https://t.co/7K82iuTH1u

— Javier Ortiz Estévez (@jortiznet) May 6, 2020

Ez da izan Ortizekin zerikusia duen aste honetako kontu bakarra. 2007ko udan kultura eta kirola uztartzen zituen hiru mahai-inguru zuzendu zituen Tenerifen. Juan Carlos Fresnadillo zinegilea eta Daida eta Iballa Ruano surfistak egon ziren batean; Oscar Ladoire aktorea eta Ángel Cappa futbol entrenatzailea bigarrenean; azkenik, aste honetako nobedadea, Jose Saramago idazlea eta Peio Ruiz Cabestany txirrindulariaren artekoa.

Eta nobedadea da Fundación CajaCanariasek ostiralean jarri baitu bideoa Youtuben duen kanalean.

Igande arratsalde honetan ordubete luze pasa dut mahai-ingurua ikus-entzuten eta zirrara berezia sortzen dit Ortizen ahotsa entzuteak, haren figura ikusteak. Hasiera kaotiko samar hori, bi gonbidatuak aurkezpen luzeegiari boikot egiten. Saramago kirolaren industriaren kontra eta inoiz anbizioa ez duela izan aipatuz behin eta berriro, Peioren harridurarako.

Gehien gustatu zaidan uneetako bat da Saramagok (orduan 84 urte zituen) esaten duenean berari ariketa fisikoa egiteko gomendatzen diotela behin eta berriro, baina ez duela inor sumatzen kirolariak irakurketara bideratu nahian.

Haserrearen maila gorantz dagoen garai hauetan, entzun dezagun Pettiren kanta berria. Badirudi disko ederra egin duela. Eta badirudi diot, ez baitut osorik entzun. Zart Kolektiboak noiz kaleratuko zain.

«Ez naiz inoiz Jamaikan izan, eta litekeena da inoiz ez ikustea. Berdin zait. Hobe horrela bada».

Jamaica, este apunte en castellano.

Konfinamendu estuaren azken ostirala, Langileen Nazioarteko Eguna, maiatzak 1. Etxean ditudan liburuei asper-asper eginda begiratzen nien bitartean, Javier Ederren «Perro de prensa» artikulu bildumarekin egin nuen topo.

Joño, pentsatu nuen, aspaldian ez nuen Javierren berri. Non ote dabil gizona?

Liburua zabaldu eta 1995ko uztailean Bilintx Megadendan erosi nuela daukat eskuz idatzita.

Gaur sarean Javier Eder jarri eta haren webgunearekin egin dut topo: edder.org.

Bertan hainbat filmaren zatiak eta blogariaren komentarioak daude.

Adibidez, Jorge Oteizaren bideo sorta bat dago Oteiza etiketapean.

Baina niri gaurkoaren laburpen moduan egokiagoa iruditu zait beste hau: Elvis ha salido del edificio, Elvis has left the building.

Ezin dut hemen itsatsi Ederren bideoa. Beraz, sakatu goiko lotura eta ikusi.

Euskaraz, kontzertuetarako, Mauriziaren «Hauxe da despedidia» izan daiteke ordaina, baina ingelesez kitto moduan uler daiteke (ukitu dramatikoarekin askotan, baita norbaiten heriotza aipatzeko ere).

Umore puntu bat jarriz, esan beharra dago 2018an Trump-ek ez zuela asmatu behar den bezala esaten esaldia.

Trump fondly recalls how when he saw Elvis in Vegas, an announcer said, "Elvis has left the house."

(The famous saying was actually "Elvis has left the building") pic.twitter.com/WA5y5Vd2bM

— Aaron Rupar (@atrupar) 2018(e)ko azaroaren 16(a)

1956ko hartan Horace Logan emanaldiaren sustatzaileak jendea etxera bidaltzeko erabili bazuen ere, nik gaur kontrako zentzuarekin erabili nahi dut.

«Eraikinetik alde egin du Elvisek» baino «etxetik atera da Elvis».

P.S.: Frank Zappak kanta egin zuen: «Elvis has just left the building».

Elvis ha salido del edificio, este apunte en castellano.

Gauza onen artean, aipatzekoa liburuak, diskoak eta paperak garbitu eta antolatu ditudala. Eta hori ez da gutxi. Etxeko liburuak, diskoak eta paperak ordenatzen dituenak bere bizita ordenatzen baitu.

Beste gauza bat da trastelekua. Baina hori ez dugu orain ukituko.

Hamar urte egin zituen otsailean mahaigaineko ordenagailuak eta apirilaren hasieran berria erosi dut. Hori izan da internet bidez egindako erosketa bakarra.

Okerren daramadana da telelanak dakartzan haserrealdiak baretzea. Kirola egiteari behintzat ez diot utzi. Eta hori ere bada gauza on bat.

Irakurri nahi baino gutxiago irakurri dut, baina banabil. Gehiago kostatzen zait pelikulak, serieak eta telebista ikustea. Pantaila aurrean hainbat ordu pasa ondoren, gutxien nahi dudana beste pantaila bati begira egotea baita.

«Berrogeialdia = haserrealdia» ez da soilik nire kasua. Horretarako nahikoa da sareak begiratzea. Norberarenak. Ez baita ahaztu behar erraldoi horien azpiegiturak guk erabili eta moldatzen ditugula.

Hildakoak. Batzuek besteek baino gehiago kolpatzen dute. Martxoaren 31n Rafa Berriorenak bereziki.

Heriotza urteurrenak pilatu zaizkit egun hauetan: Diurtxio; Hasier Etxeberria; Tia Joxepa amabitxia; koinata baten ama, Begoña; Josetxo Mayor, gaurko egunez duela hiru urte hil zena.

Baina gehiago izan dira urtebetetzeak, zorionez. Trago bana hartu dut Beñat, Rosa, Koldo, Arantxa, Lola, Ane, Judith, Maider, Charo, Julio, Miguel, Ione, Iñaki, Fermin, Pablo, Maddalen, Aimar, Karmele, Nagore... Agendan ikusi dut datorren astean gehiago datozela.

Halere, aste honetako efemeride garrantzitsuena beste bat da: Javier Ortizen heriotzaren hamaikagarren urteurrena beteko baita apirilaren 28an.

Musika jarri nahi nien lerro hauei eta Elena Setien aukeratu dut. Etxean grabatu eta gaur sarera igotako kontzertu labur hau. Amaieran kantu argitaragabe bat entzuteko parada izango duzue.

Cuarentena, este apunte en castellano.

Miren Arzalluz: «Nos va a tocar reflexionar y poner en marcha otro modo de vida», este apunte en castellano.

Urrian izena aldatu zioten Casares Irratiari eta programazio berria abiatu DK Irratiaren izenpean. Apirilaren hasiera arte, Ion Olano Carlosek Bestalde irratsaioa aurkeztu du egunero. Hemendik nire aitortza egindako lanagatik. Mila esker, Ion.

Apirilaren 14tik aurrera, Oier Aranzabalek Ispilu Beltza kultur magazina aurkezten du astelehenetik ostiralera, goizeko 8:00etatik 10:00etara.

Greba digitalaren bigarren egunean museoei buruz aritu dira gaur. Irratsaioaren hasieran Miren Arzalluz izan da (entzun 7 min 50 segundutik aurrera). Parisko Modaren Museoko (Palais Galliera) zuzendariak kontatu du, bi urtez berritzen ibili ondoren, egun hauetan zabaldu behar zutela berriro. Baina COVID-19 etorri da... Haren hitzak transkribatu ditut hemen. Hamabost minutuko elkarrizketa da.

Apirilaren 24ko eguneratzea. Hemen ere entzungai.

Atzerapena

Bi gauza ziren: alde batetik, museoa berriz irekitzea eta, beste aldetik, atzerabegirako erraldoi bat zegoen. Bi urtez prestatzen aritu gara eta justu ireki behar genuenean, museoa itxi behar izan dugu irekieratik bi astetara.

Horrek zer suposatzen duen? Baditugu arazo batzuk: mailegu batzuk ez dira iritsi, beste batzuk bidean gelditu dira, ez dakigu noiz ireki beharko dugun... Maileguen aldetik arazo bat dugu, beste museo batzuetatik datozen soinekoak eta artelanak baitaude... Katalogoak ere bidean zeuden... Ezjakintasuna da momentu honetan nagusi.

Hipotesi ezberdinak

Guk hipotesi desberdinak ditugu, inork ez baitauka informazio zehatza. Udal museo bat gara eta Pariseko udaletxetik dator guk daukagun informazioa. Baina ez da informazio falta. Egunetik egunera, astetik astera, Gobernuak erabakiak hartzen ditu eta orain ezarri dute maiatzaren 11 konfinamenduaren bukaera gisa, baina konfinamenduaren bukaera hori nola antolatuko dugun ez dakigu eta beraiek ere ez dakite. Antza, horretan dihardute.

Kultura oinarrizko zerbitzu publikoa da?

Normalean, kulturan lan egiten dugun guztiok pentsatzen dugu kultura eskubide bat dela eta zerbitzu publiko bat izan behar duela. Izugarrizko garrantzia duela gizartean eta ez bakarrik hezkuntzan, baita ongizaterako eta osasunerako ere. Osasun mentalerako, adibidez, orain ikusten ari garen bezala. Konfinamendu egoera honetan zer garrantzitsua den kultura kontsumitzea ez zoratzeko.

Guretzat argi dago. Gero kontua da lehentasunak jartzea. Baldin badaude beste zerbitzu publiko batzuk jendeak gehiago estimatzen edo behar dituenak. Nork jartzen dituen lehentasun horiek, azken finean.

Museoak: publikoak, pribatuak...

Argi dago museo publiko eta pribatu asko dagoela. Museo pribatu asko desagertu egingo dira, seguraski. Eta finantzazio publikoa duten museo txiki askok oso gaizki pasako dute.

Bilduma iraunkorra duten museoek bilduma horren bidez izango dute aukera bat beti zerbait (artea edo dena delakoa) erakusteko eta kontatzeko, gure gizartea interpretatzeko artelan edo objektu batzuen bitartez.

Beste museo batzuek erakusketa tenporalak baino ez dituzte. Hau da, oso programazio anbiziotsuak dituzte, baina ez dute bilduma propio bat. Nola jokatuko dute hauek hain egoera ekonomiko larrian?

Kudeaketa modelo eta museo modelo desberdinak daude eta museo askok oso gaizki pasako dute. Batzuek itxi egin beharko dute, beste batzuek desagertu egingo dira, beste batzuek programazioa zeharo murriztu beharko dute...

Modelo ekonomikoak eta artistikoak auzitan

Guk gure programazioa aurkeztua eta Udaletxeak onartua genuen 2023ra arte. Halere, guzti hori orain berrikusi egin beharko dugu. Nahiz eta ezjakintasunean bizi, badakigu 2020, 2021 eta 2022ko aurrekontuak ez direla pentsatzen genituenak izango.

Alde batetik, museoen modelo ekonomikoa auzitan dago. Bestaldetik, modelo artistikoa ere bai. Gure finantzazioa erakunde publikoetatik dator gehienbat, baina gero eta gehiago dator erakunde pribatuetatik ere. Eta museo batzuek beste batzuekin konpetentzian gaude erakusketa gero eta handiagoak egiteko, gero eta bisitari gehiago erakartzeko... Neurri batean museoak erakunde turistikoak bilakatu dira. Eta honek, nire ustez, baditu bere mugak eta bere ahuldadeak.

Bestalde, erakusketa bera auzitan dago. Nola azaltzen ditugu, nola erakusten ditugu, nola aurkezten ditugu ideiak museotan? Artearen ingurukoak, gizartearen ingurukoak edo historiaren ingurukoak... Beti objektu batzuen bitartez, erakusketa baten bitartez. Formatu hori zaharkituta al dago? Ez ditugu beste medio batzuk esploratu eta hausnartu behar garai digital hauetan?  Ez dakit, badago hausnarketa oso sakon bat egiteke museoen inguruan.

Badago hausnarketa sakon bat ICOMen, adibidez, museoen nazioarteko erakundean, museoaren definizioaren inguruan. Oraindik XIX. mendeko definizioa baitarabilgu: bilduma bat, kontserbazioa, erakusketak...

Zetorrenaren azelerazioa

Seguraski, krisi honek ekarriko diguna da etortzear zegoen aldaketa oso modu azkarrean iristea. Nire ustez, iraultza gehienetan hori gertatzen da. Iraultza batean datozen aldaketak ez dira zerotik hasten. Normalean martxan zegoen prozesu baten azelerazioa izaten da.

Pentsatu dugu ez genukeela guk kudeatuko, baizik eta gure seme-alabek edo haien atzetik zetozenek, baina guk kudeatu beharko dugu. Gauza bera planetari buruz hitz egiten dugunean.

Guri tokatuko zaigu hausnarketa egitea eta martxan jartzea beste bizimodu bat. Nik ez diot beldurrik. Niri hori apasionantea iruditzen zait.

Aldaketa gogorrak datozenean denok gaude desorientatuta. Ezjakintasuna oso estresantea baita.

Ni historiagilea naiz eta, agian, horregatik iruditzen zait aukera bat dugula. Ez bakarrik bizitzea, baizik eta gauzak egin ahal izatea ere. Gure belaunaldia protagonista izatea horrelako transformazio une batean bada oso gogorra, baina baita zoragarria ere.

Erantzukizunari ezin zaio beldurrik izan.

Kikek kontatu zuen bezala, edo nik gogoratzen dudan bezala, bizkaitarra zen andrea, edadetua eta, galdera gogoratzen ez badut ere, edade horretan euskara ikasteak zer suposatzen zion edo zer sentitzen zuen galdetu zion tolosarrak.

Ondo baino hobeto gogoratzen dut erantzuna: «Denek zuzentzen naute, baina denek diferente».

Horrela sentitzen dut nire burua hainbat unetan COVID-19ari buruzko kontuak irakurtzen ditudanean.

Kaos honetan patxada pizarra eskatu diezaiogun beste andrazko bati. Zuekin, Natalia Lafourcade!

Todos me corrigen, pero todos diferente, este apunte en castellano.

Frankismo garaiko mitoa izan zen El Lute eta horren kontra egin du Eleuterio Sánchez-ek. Hori kontatzen du ordubeteko dokumentalean.

Mertxeroa, nomada, pobrea, 19 urterekin kartzelara bidali zutena sei oilo lapurtzeagatik. Bi urte luze pasa zituen, besteak beste, Langraizeko presondegian.

1965ean, 23 urterekin bitxi-denda baten aurka egindako lapurretan hartu zuen parte. Zaintzailea hil zuten eta horrek eraman zuen berriro kartzelara. Hasierako heriotza zigorra bizi guztirako kondenagatik aldatu zioten.

Madrilen zuen beste epaiketa batera zeraman trenetik ihes egin zuen eta ia bi aste egin zituen aske. Berriro lortu zuen alde egitea, kasu honetan Puerto de Santamariako presondegitik. 1970eko urtezaharretan irten eta eta bi urte luze kosta zitzaien harrapatzea. Berriro barrura 1984ko ekainean legalki irten arte.

Dokumentalean bere bertsioa kontatzen du, batez ere, Sánchez-ek. Halere, badaude beste testigantza batzuk ere: El Caso egunkariko sortzaile eta zuzendari izandako Eugenio Suárez (torturaren apologia egin eta heriotza zigorraren alde agertzen dena), gaztetxo garaian Las Hurdes-eko herrixka batean bi urtez hartu zuen familiako partaide bat, berarekin batera Puertotik ihes egiten ahalegin zuen CNTko presoa, bi seme (nagusia eta gazteena), emazteetako bat (bigarrenarekin oso gaizki bukatu zuen)...

Apirilaren 15ean 78 urte beteko dituen Eleuteriorengatik gehien harritzen nauena da duen berezko inteligentzia eta hain baldintza kaskarretan hazitako pertsona batek gaur egun duen diskurtsoa (presondegian ikasi zuen irakurtzen eta idazten), zein seduktore ageri den kamera aurrean ahantzi gabe.

Gaur goizean berriro egin dut topo berarekin sarean. Kasu honetan, Twitter-en ikusi dut La Directa-k zabaldutako elkarrizketa hau: «La meva pàtria és la llibertat» (Nire aberria askatasuna da).

Argazkiaren egilea: Christian González.

Gogoratu naiz El Lute: camina o revienta (El Lute: habil edo lehertu) filma egin zuela Vicente Arandak 1980ko hamarkadaren bigarren zatian. Imanol Arias eta Victoria Abril aktoreek jokatu zituzten rol nagusiak.

Arratsaldean Pablo Iglesiasek 2016ko maiatzean eginiko elkarrizketa hau azaldu zait.

Eleuterio, este apunte en castellano.