e-gorblog

Ikaselkar argitaletxeak Jordi Bayarrik zientzialari ezagunen bizitzen inguruan egiten dituen komikiak euskaratzen jarraitzen du. Lehenago Newton, Marie Curie, Darwin eta besteren biografiekin egin bezala, Ada Lovelacerena atera du orain, Ada Lovelace, zenbakien liluratzailea izenburuarekin.

Ada Lovelace ez da beharbada beste zientzialari horiek bezain ezaguna, ziurrenik bere ekarpena informatika eta programazioaren arloan izan zelako, eta gainera ordenagailuak existitu baino 100 eta piko urte lehenago! Bere bizitza zirraragarria da eta ezagutzea merezi du (nik Benjamin Woolleyren Ada Lovelace, bride of science gomendatzen dut; Elhuyar aldizkarian ere idatzi nuen berari buruz). Ada Lovelace, jaiotzez Augusta Ada Byron, Lord Byron poeta ezagunaren alaba zen. Charles Babbagek asmatutako makina analitikoarentzat (egungo ordenagailuen kontzeptuak zituena, baina inoiz eraiki ez zena, orduan horretarako teknologiarik ez zegoelako) Bernouilliren zenbakiak kalkulatzeko algoritmo bat idatzi zuen Lovelacek: zer eragiketa egin behar ziren, zer ordenan, zer aldagairen gainean, begiztak, baldintzen menpeko jauziak... Hori guztia ordenagailu baterako programa gisa har daiteke. Horregatik, historiako lehen programatzailetzat hartu izan da Lovelace. Horrez gain, Lovelace ohartu zen makina analitikoa matematikatik harago aplika zitekeela, edozein informazio-mota tratatzeko, hau da, konputagailuak edozertarako izan zitezkeela ikusi zuen lehenbiziko pertsona izan zen. Eta azkenik, Lovelacek esan zuen Babbageren makina analitikoa ez zela inoiz gai izango gizakia sorpresaz hartu eta harritzeko; alegia, programatua dagoen gauzak egiteko gai besterik ez zela izango. Finean, adimen artifizialaren inguruko eztabaida abiarazi zuen, Alan Turing-ek bere artikulu eta test famatua baino 100 urte lehenago. Ada programazio-lengoaia aitzindariaren izena bere ohoretan jarrita dago.

Ezagutzea merezi duen bizitza, modu erraz eta atseginean ezagutzeko komikian idatzia.

Sua argitaletxeak duela bi urte euskal mendizaletasunaren gertakizun ezagun eta garrantzitsuenetako baten inguruko komikia egin zuen, Everesterako 1980ko euskal espedizioaren ingurukoa hain zuzen, Ramon Olasagastiren gidoia eta Cesar Llagunoren irudiekin. Bada, orain etxe eta talde berberak beste komiki bat kaleratu du, oraingoan euskal mendizalerik handi, karismatiko eta maitatuenetakoak diren Iñurrategi anaiei buruzkoa.

Iñurrategi anaiak, mendiari bihotz emanak izenburua duen komiki honek Felix eta Alberto Iñurrategiren bizitzak eta lorpenak kontatzen ditu. Beti elkarrekin, oso gazterik beste mendi garrantzitsu batzuk egin ostean, 90eko hamarkadan Himalaiako mendiei ekin zieten. 1990ean Pumori igo ondoren, 1991n egin zuten euren lehen zortzimilakoa (Makalu) eta 1992an Everest igotzea lortu zuten, balentria ikaragarria garai hartan: 1980ko espediziotik beste euskaldunik ez zen bertara iritsi; orduan iritsitako lauetatik Iñurrategitarrek oxigenorik gabe egin zuten, hori egiten lehen euskaldunak; munduko lehen anaiak izan ziren hara igotzen; eta Alberto munduko pertsonarik gazteena izan zen munduaren gailurra egiten. 90eko hamarkada horretan 12 zortzimilako egin zituzten elkarrekin, 2000 urtean munduko lehen pertsonak izan ziren 8000 metrotik gorako mendi batera (Manaslura) igotzen, eta urte horretan utzi zuen bizia Felixek Gasherbrum II jaistean. Haren omenez sortu zuten 2001ean hainbat senide, lagun eta mendizalek Felix Iñurrategi Baltistan Fundazioa, Karakorumgo Baltistan eskualdearen garapen ekonomiko justu eta jasangarria bultzatzen laguntzeko. 2002an Albertok 14 zortzimilakoak amaitzea lortu zuen, hori egiten zuen munduko pertsonarik gazteena zela.

Felixen heriotzaren 20. urtemuga betetzen den honetan, goiko istorio horiek guztiak eta askoz gehiago ikusi eta ikasiko ditugu Iñurrategi anaiak, mendiari bihotz emanak 104 orriko komikian.

COVID-19ak, eguneroko jardun guztietan bezala, komikiak saltzen hainbeste laguntzen duten azoken jardunean ere eragin du. Europako topagune handiena den Angulemako komiki-azoka, adibidez, 2021eko urtarrilean bere 48. edizioa izan beharko lukeena, ez da egingo.

Gurean egiten direnei dagokionez, aurten urriaren hasierarako antolatuta zegoen Getxoko Komiki-Azoka, Euskal Herrian egiten den komiki azoka handi eta esanguratsuena, bertan behera uztea erabaki zuten antolatzaileek. Eta Durangoko Azokak ere ez ditu ohiko erakusmahaiak eta beste guneak jarriko Landakon, onlineko denda eta egitaraua izango dute.

Euskal komikiarentzat urteko bi zita garrantzitsuenak dira hauek. Hain dira garrantzitsuak, non urteko komiki gehienak udazkenean ateratzen diren horietan aurkezteko, eta bertan izaten dira salmenten zati garrantzitsu bat. Horiek ez egiteak edo murrizketekin egiteak eragin ikaragarria izan dezake komikiak ateratzen dituzten argitaletxeetan eta, ondorioz, etorkizunean aterako den euskarazko komiki kopuruan.

Beraz, euskal komikizale maitea, komikiak bi azoka horietan eskuratzeko ohitura bazenuen, horiek ez daudelako ez txandapasarik egin aurten erosketetan! Euskararen Eguna eta Durangoko Azoka irekitzearen bezpera den honetan, kontuan izan, gabonetako oparitarako edo bestela, euskarazko komikiak zure zain dituzula herriko liburu-dendan, argitaletxearen webgunean edo Durangoko Azokako denda birtualean. Aurten zein aurreko urteetan lan bikainak atera dira euskaraz, eta horien berri blog honetan bertan daukazu, edo Komikipedian, edo Durangoko Azokako dendan ("Liburuak" atalean "Komikia eta eleberri grafikoa" azpiatala duzu, urteko nobedadeekin lehenengo eta besteekin beherago; egia esan, dagoen dena ez da komikia -ipuin edo liburu ilustratuak eta beste gauza batzuk ere badaude-, komiki diren guztiak ez daude, aurtengotzat erakusten dira ez diren batzuk, hala nola Joana Maiz edo 1620... eta, okerrena, ezin dira bereizi euskarazkoak eta erdarazkoak, baina tira... erreferentziatzat balio dezake).

Euskal komikigintzak inoiz baino beharrezkoago zaitu!

(...eta komikiaz gain ere erosi, euskaraz, jakina...)

Denonartean-Cenlit argitaletxeak Burnizko potoa komikia argitaratu berri du, Antton Kazabonen gidoia eta Jokin Mitxelenaren irudiak dituena. Artikutzan meategiaren garaian gertatutako hilketa bat du kontakizun. Itxura guztien arabera Mikel Laboaren Goizuetan kantako istorioa kontatzen du, zabaldutako sinopsian Berdabio eta Trabuko aipatzen baitira, abestian difuntua... Niri pertsonalki asko deitzen didan istorioa da, Artikutzako meategiko trenaren ibilbide ederraren Oiartzundik Bianditzerako zatian ibilaldiak egitea atsegin baitut, eta egiteke dut handik aurrerako zatia (kristoren gogoa dut noizbait Errenteriatik aterata Oiartzungo Karrika auzoan barna Artikutzako trenbidera joan eta handik Goizuetaraino iristeko). Eta gainera Jokin Mitxelenaren irudi eder bereizgarriak ditu, beraz zer gehiago eska daiteke? Nire zakura doa, segituan!

Iñaki Martiarena Mattin komikigileak udaberriko itxialdian hari buruz egindako komikia dugu Klak! Ohi duenez, umore eta sentiberatasunez kontatzen ditu Niko protagonistak bizitako konfinamenduko istorioak, denoi ere ezagunak egingo zaizkigunak. Faltan izango ditu, ordea, egileak ohiko duen beste ezaugarria, hitz jokoak alegia, komiki mutua baita oraingo Klak! hau. Zortziko Éditions argitaletxeak atera du, eta 44 orri ditu.

Mikel Begoña eta Iñaki Martinez Iñaket gidoilari eta marrazkilari bizkaitarrek komiki ugari atera dituzte elkarrekin azken urteotan Espainiako Norma argitaletxearekin: Tristísima ceniza, El pico de los cuervos, Ötzi-ren trilogia... Bada, orain Harriet argitaletxearen eskutik eta euskaraz datorkigu beraien azken lana: Helize.

1916an, Gerra Handian bete-betean sartuta, Bizkaiko ontzi-konpainiek Britainia Handirako joan-etorriei eusten diete, urpekari eta mina alemaniarrak gorabehera. Gorostola ontzijabe anglofiloaren ontziolan operazio sekretu bat muntatu dute alemaniarrek eta ontzigilearen aurkari politikoek, urpekari baten helize konponketa eta Athleticen partida bat baliatuta...

Ohi duten gisan, fikzioa baliatzen dute egileek gertakari historikoak ezagutarazteko. Begoñaren aitonak izandako ontzi-hondoratze bat abiapuntu hartuta, garai haietako kontuak kontatzen ditu Helizek. Eusko Jaurlaritzak komikiak argitaratzeko marrazkigileei ematen dizkien dirulaguntzetako iazko irabazleetako bat izan zen.

Urteotan Juan Sebastian Elkanok burututako lehenengo mundu biraren 5. mendeurrena betetzen dela eta (1519-1522 urteen artean izan zen), hainbat lan eta jarduera ari dira egiten horren inguruan (animaziozko filma, bizikleta espedizioa, erakusketak, liburuak, dokumentalak...). Tartean, Gipuzkoako Foru Aldundiak komikia ere atera du: Elkano, mundua beletan. Alber Vázquezen gidoia du eta Iñaki Holgadoren irudiak; Pc DelaFuentek ere lagundu du marrazkigintzan eta Angel Gómez Espinosak koloreetan. Jada salgai duzue liburu-dendetan munduan ezagunenetakoa den euskaldun honen bizitza kontatzen duen komikia.

2019an zehar Artur Laperlaren Superpatata saileko ordura arterainoko komiki guztiak euskaraz atera zituen Bang Ediciones argitaletxeak Mamut Comics bildumaren barruan, 9 guztira. Hamargarrena, Erdi arora bidaia, oraintxe atera da, eta hasieratik bertatik euskarazko bertsioa ere badugu. Etxeko txikienek komikiekin gozatu eta barre egiteko primerakoa!

Aurreko batean Asisko Urmenetaren komiki-oparotasuna komentatzen bagenuen, Adur Larrea ez zaio atzean gelditzen Asiskori komikiak argitaratzeari dagokionez: 2015etik ia urtean bat! Gehientsuenak, gainera, Euskal Herriko historiaren ingurukoak (gehienbat azken mendeko historia). Gabriel Aresti - BioGrafikoa, Arditutakoak, Maria Zugarramurdikoa eta sorginduak izan ziren emakumeak, Antzara eguna... Eta orain Iraultza eta bizi! atera du, Burgosko prozesuari buruzko komikia, Gara egunkariaren eskutik eta Mikel Antzaren gidoiarekin.

Komikia, baina, ez da epaiketaz soilik mintzo; heriotza-zigorrera kondenatutakoak ateratzeko egin ziren ahaleginak ere kontatzen dira (herri mailako mobilizazioak, nazioarteko presioa, kartzelatik ateratzeko saiakerak...). Komikiaren sorkuntza prozesuaren dokumentaziorako, egileek elkarrizketa ugari egin dituzte oraindik bizi diren epaitu, militante, abokatu eta abarrekin. Emaitza, 100 orriko komiki mardula, gibelean beste 40 bat orriko dosier bat gehitu zaiona, informazio osagarri gisara.

Larunbat eta igande honetan, hilak 28 eta 29, Gara egunkariarekin batera eskuratu ahal izango da kioskoetan, 22 € ordainduta. Harpidedunek 20 €-ren truke lortu ahal izango dute, etxean gastu gehigarririk gabe jasota.

Derrigor ezagutu beharreko gai hau jendeari helarazteko modu ezin hobea!

Iaz eman genizuen scoop zirraragarria, 26 urteren ondoren Tintin berriz ere euskaraz atera zela. Zephyrum Ediciones eta Trilita Ediciones etxeek Castafioreren bitxiak berrargitaratu zuten, euskaraz gain galegoz, valentzieraz, aragoieraz, araneraz eta castúoz. Eta haren kontrazalean zioen "Hurrengo izenburuak" Ilargira bidean eta Ilargian oinez izango zirela. Bada, urte eta erdi baino gehiago behar izan dute, baina hemen dira!

Bi albumetan banatutako istorio hau gizakia benetan Ilargira iritsi aurretik fikzioan iritsi zeneko kontakizunetatik ziur aski ezagunenetakoa izango da, Jules Verneren De la terre à la lune eta Autour de la lune baita ere dilogiarekin eta H. G. Wellsen The first men in the moonekin batera. Baina beste hiru horiek ez bezala, Tintinen abentura errealistagoa eta zientifikoagoa da (Vernek kainoi erraldoi baten leherketarekin bidali zuen Ilargirantz bala-suziria, eta Wellsek grabitatea pasatzen uzten ez duen cavorita alegiazko materialarekin egindako ontzi batean). Hergék Tintinen bi liburuok idatzi zituenean 15 urte besterik ez ziren falta Apollo 11 Ilargira iristeko eta 3 urte Sputnik 1en lantzamendurako. Astronautika, espazioko teknologia, industria aeroespaziala eta espazioko lasterketa errealitateak ziren, eta Hergéren dokumentaziorako eta dibulgaziorako joera ia obsesiboa medio, Tintinen Ilargiaren inguruko bi albumak, emozioz eta intrigaz betetako abenturaz gain, espazioko bidaiei, zientziei eta teknologiei buruzko irakasgai erreal samar eta entretenigarria ere badira. Bere akatsik nabarmen eta ezagunena espaziotik Lurra hodeirik gabe erakustea izanik, inork ez baitzuen ordura arte lurra espaziotik ikusi eta ez zekien inork nola ikusiko zen. Eta, bitxikeria gisa, kobazulo batean ur izoztua ere agertzen du Hergék, eta berriki konfirmatu da ziurtasunez Ilargian ura dagoela.

Itzultzailea Inazio Mujika Iraola izan da (Castafioreren bitxiak-en Elkar-en edizio zaharreko itzulpenaren eguneratzaile gisa agertzen zen, orain itzultzaile gisa). Eta lehen albumaren izenburua aldatu du: euskarazko lehen edizio hartan Ilargira bidean zena orain Ilargia helburu da (jatorrizkoan Objectif Lune zen).

Eta Castafioreren bitxiak sei hizkuntzatan atera bazuten, hauek zazpi hizkuntzatan aterako dituzte. Aurreko hizkuntza guztiek errepikatzen dute batek (valentzierak) izan ezik, eta orain gainera asturiera eta mallorkera gehitu zaie.

Ilargia helburu eta Ilargian oinez, inoiz zahartzen ez diren komikiak, edozeinek gozatzekoak, baina bereziki etxeko txikienek (ni neu edo Riad Sattouf lekuko). Erosi, ez zaizu damutuko-eta!