Markos Zapiain

Kojeverentzat, lehengoan esan bezala, "zakur" hitzean zakur erreala hilda dago. Zakurra eternala balitz, denboraz at existituko balitz, edo denborarik gabe, zakur adiera ez legoke zakur errealaz berex. Zakur esentziaren existentzia enpirikoa zakur biziduna litzateke, ez "zakur" hitza (pentsatua edo esana). Beraz, ez legoke mintzorik (logos) mundu errealean; eta enpirikoki existitzen den mintzoa gizakiarena bakarrik denez gero, ez legoke orduan gizakirik munduan. Egia dioen mintzoa zentzumenezko kokagunetik ateratzen da, baina atera daiteke soilik hemengo kokagunea, hauxe da, izaki espaziala, denborazkoa ere badelako, iraganean suntsitzen delako. Eta iraganean desagertzen den errealitateak mintzo legez dirau, jadanik errealitate zentzumenezkorik gabe, orainaldian.

Kojevek metafora hau asmatuko du bere ikuskera argitzeko: egia azaltzen duen mintzoa ortzadar garaikidea da, ur-jauzi baten gainean sortzen dena, eta ur-jauzia denborazko errealitatea da, iraganaren ezerezean suntsituz doana.

Kojeveren ustez, zakurra hilezkorra izatera, hau da, iraupenari dagokionez berez finitua edo mugatua ez balitz, ezingo genuke zakur errealean hezurmamiturik dagoen esentzia hitz bizigabera pasarazi, hitz adieradunera. Zakurrak gauzatzen baitu esentzia. Baina adiera gizakiarengan existitzen da bakarrik, gizakiak pentsatzen duen heinean. Ordea, giza adimena, eta adimenak izenen adieren bitartez ezagutarazten duen errealitate zentzumenezkoa, ez dira berdinak. Nik daukadan zakur adiera zakur biziduna ez bezalakoa da eta horrenbestez zakur bizidunarekin kanpoko errealitate batekin bezala erlazionatuko da.

Kojeverentzat, beraz, "zakur" izena sor dezakegu zakur enpirikoa hilkorra delako, bere bizialdiko une bakoitzean hiltzen ari delako, denboran dirauelako, orainalditik desagertu eta iraganean amilduz.

Hortaz: Aristotelesentzat bada zakur adiera, zakur erreal eternala badagoelako, hots, zakur espeziea, beti orainaldian dagoena; Kojeveren iritziz, aldiz, bada zakur adiera, zakur erreala denboran dagoelako, une oro ari baita suntsitzen; eta adiera bera da hain zuzen errealitate espazial horren suntsitzearen etengabeko oraina, eta suntsitze horixe bera da denbora.

Bestalde, Kojeverentzat adiera dirauen zerbait da (nahi baldin bada "eternalki"; baina zentzu honetan: denborak diraueino). Hori bai, zakur adierak baino ez dirau (adierak, hots, zakur errealaren denborazko suntsipenak): izan ere, suntsitze horrek denborak adina irauten baitu, denbora berez ez baita suntsitze hori baizik; Aristotelesek dioenez, berriz, zakur erreala da dirauena, eternalki gainera, betiereko itzulera baitago; beraz, espezie gisa bederen iraungo du. Horrexegatik azal dezake Kojevek Aristotelesenean azalgaitz dena, alegia, mamut esentziaren iraupena, gizakiongan, galduriko espezie batena izan arren. Are gehiago, gizakiok baditugu fosilik gabeko izakien adierak.

Kojevek dioenez, egia lortzerik balego, denboran barrena bereganatu beharko luke gizakiak. Eta filosofian, definizioz, kontzeptuetan barnebiltzen eta adierazten da egia. Baina kontzeptuzko ulerkuntza oro heriotza da. Azter dezagun astiro.

Esentzia, enpirikoki existitzen den izaki batean gauzatua dagoen bitartean, esentzia hori, eta aipaturiko izakia, bizirik daude. Esate baterako, zakurraren esentzia, izaki zehatz batean mamitua den heinean, bizirik dago: zakur erreala da, jan eta edan eta lasterka egiten duen zakur biziduna. Baina gizakiok zakurraren esentzia "zakur" hitzera igaroarazi eta adiera abstraktu bilakatzen dugunean, orduan esentzia hil egiten da. "Zakur" hitza, jakina, bere adieraren bitartez argitzen eta ezagutarazten duen zakur erreala ez bezalakoa da, bertan esentzia hilik baita: "zakur" hitzak ez du edaten, jaten, zaunka egiten; esentzia ez da jadanik zakur errealean bizi, hilik da. Hiztegi, hilerri. Euskarak dio izena izanaren itzala dela, eta Kojevek errealitate enpirikoaren ulerkuntza kontzeptuzkoa heriotza dela. Jakina, ez da beharrezkoa zakur bat hiltzea bere kontzeptuaren arabera ezagutu eta definitzeko, ez da nahitaezkoa hil dadin arte itxarotea haren ezaugarri nagusiez jabetzeko. Hala ere, kontuan hartzekoa da zakurra zientifikoki ezagutzeak disekzioa eskatzen duela.

Axularrek ikusten zuen pagoa eta aurrean daukaguna berdinak dira funtsean; baina Axularren Euskal Herria honez gero inoiz orainaldi ez etorkizun izango ez den iragana da, eta gure Euskal Herria, Axularrentzat, egundo iragan zein orainaldi izan ez zen etorkizuna, hots, deus ez. Kojevek dioenez, gizakiak bakarrik sortzen eta suntsitzen du esentzialki. Hortaz, gizakia dagoen heinean ageri da soilik errealitate naturalean denbora, gizakiak sortzen eta suntsitzen baitu etorkizunaz duen ideiaren arabera. Eta etorkizunaren ideia orainaldi errealean, beste nahi baterantz zuzenduriko nahi gisa ageri da, edo, gauza bera baita, gizarte-ezagutzaren bila dabilen nahi gisa; hain zuzen, nahi honek eraginiko ekintzak paratzen du historia abian. Beraz, ez dago proiektuaren denborarik historiarik gabe.

Baina gizakia, hilkor ez ezik, hiltzaile ere bada berez.

Kojeverentzat "etorkizun-iragan-orainaldi" norabidea duen denbora historikoa gizakia bera da, errealitate enpiriko edo espazialean: proiektuaren denbora, hortaz, gizakiaren historia da. Izan ere, gizakirik gabe ez legoke denbora historikorik munduan: gizakirik gabeko natura ez bailitzateke espazio erreala baizik. Gizaki ez den animaliak ere, bide batez esanik, badauzka gurariak, bere gurarien arabera dihardu: jan eta edan egiten du, gizakiak legetxe. Baina animaliaren gurariak naturalak dira, dagoenerantz daude zuzenduta, eta dagoenak determinatzen ditu; nahi horien arabera gauzatzen den ekintza ezeztatzaileak ezin du dagoenaren muina aldatu: dagoenaren muinak berbera izaten jarraitzen du gurari naturalak gauzatu zein ez; horrenbestez, espazioari dagokio animalien guraria, ez denbora gerozaleari. Egia da, animaliak bizi den mundu naturalaren itxura aldatu egiten duela, baina hil egiten da, eta bihurtu egiten dio lurrari hartua ziona. Eta, bere ondorengoek berdin-berdin dihardutenez, munduan egiten dituzten aldaketak ere errepikatu egiten dira. Horrela, naturak, natura osoak, berdin darrai. Naturaren denbora-moldea biribila da, denbora biologikoa: gauza bera izaten jarraitzeko dena aldatzen duen denbora alegia: eguna-gaua-eguna, negua-uda-negua, ilbete-ilbehera-ilberri-ilgora-ilbete, arrautza-txitoa-oiloa-arrautza, itsasaldiak, patata-hazia-landarea-patata...

Aldiz, gizakiak munduaren funtsa aldatzen du, bere borroka eta lan ekintza zulatzaileen bitartez; jarduera honek giza nahia du abiapuntu, beste nahi baterantz zuzentzen dena. Horrenbestez, mundu enpirikoan ez dagoen zerbait du abiapuntu.

Dirudienez, harriaren denbora moldea orainaldian agortzen da, harria funtsean ez baita agerpen hutsa baizik, gauza bizigabe oro bezala; aldiz, landarearen denbora molde biologikoak, animaliarenak bezala, iragana du oinarri, bizidunen artean genek agintzen baitute oro har. Eta gizakion geurezko denborak, berriz, etorkizuna du sorleku, asmoak baitu determinatzen.

Kojeveren ustez, proiektuaren denborak gauzatzen du giza askatasuna, heriotzaren onartze osoa oinarri, eta ahalbidetzen du egia. Proiektuaren denborak etorkizuna du abiapuntu, eta, iraganetik igarota, orainaldian burutzen da.

Animaliaren gurariak (eta gizakia animalia ere bada) mundu errealeko izaki bat du helburu: ura, adibidez. Ostera, gizakiarenak, munduan ez dagoen zerbait nahi du: nahi horrexek abiarazten du hain zuzen etorkizuna sorburu duen mugimendua. Etorkizuna oraindik ez dena eta oraingoz izan ez dena baldin bada, giza nahiak beste giza nahi batengana zuzendu beharko du, alegia, inon ez dagoen eta inoiz ez dirauen izaki batengana. Bestearen nahi honek ere biologiaren gainetik dagoela onar dadin bilatuko du, baldin benetako gizaki-gaia bada. Badago, hala ere, giza itxura izan arren piztia nahiz landare izaera eta bizimodua dituen izaki franko, behin historia amaiturikoan ageriko denaren aitzindari.

Aurrekoan Hegeli eginiko kritika gorabehera, maiz errepikatuko du lehen Kojevek Hegelek mamitu duela historiaren amaiera, jakintsu izan baita, eta ez soilik filosofo, aurreko pentsalariak bezala. Bizimodu zuzenaren bilatzeak ere aitzina egin du historian: Platonengandik hasi eta, Aristoteles eta Kant tarteko, Hegelek burutu du.

Platonen Jainko transzendente ez haragituak munduari uko egitea eskatzen zuen. Benetako platonikoak ahal adina mugatuko du bere jardun biologikoa, halaber soziala eta politikoa. Erretiratu egingo da monastegiren batera eta ez du gizarte gorabeheretan esku hartuko. Ez da beste platoniko bakartiekin harremanetan jarriko ez bada haiekin Dialektika praktikatzeko. Baina Dialektika hau soilik estasi bakarti eta isilera iristea ahalbidetuko dion heinean erabiliko du. Horixe da Akademiaren zentzu existentziala. Monastegi kristau zein islamiarra platonikoak dira

Aristotelesen Jainkoa ere transzendentea da, baina hala ere gauzatua (Zeruan, hori bai). Horrek erabakiko du eskola peripatetikoaren ikuspuntua bizimoduaz. Aristotelikoari ere ez zaio estatua axola eta gizartetik bakartuko da. Baina ez du aszesia landuko, ezta estasi mistiko isila ere. Zientzia Aratza jorratuko du, eta hau egiazko aristotelikoarentzat ez da Astronomia baino.

Hala erakusten du gainera Historiak: estoizismoak (aristotelismoaren aldaki bat: Kojeverentzat estoikoak izan dira aristotelikorik koherenteenak) funtsean Astronomia ikertu zuen. Estoikoen Eskolak, bere horretan, ez du inongo zerikusirik ez gizartearekin ezta estatuarekin ere, Senekaren eta beste estoiko batzuen abenturak gorabehera. Zinezko estoizismoak ezin zuri lezake jardun biologikoa (ezein estoikok ez du txorta bere egingo, bere betebehartzat joko); era berean ezingo du estoiko jakin batzuen aritze sozial eta politikoa zuritu.

Egia adierazteko orduan, peripatetikoak uste izaten du aski litzatekeela Aristotelesek esanikoa poxi bat osatu eta errepikatzea.

Kantismoaren gizartean berriz egiaren bilatzea amaigabeko eginbehar duzu, ez errepikatze. Kojevek Bayleren Letren Errepublikarekin alderatzen du: ez aristotelikoek ez kantiarrek lortuko dute gizartera eta historiara jauzi egitea.

Horrenbestez, Hegelena dugu pentsaera bakarra egiazko jarduera sozial eta politiko batera bidera gaitzakeena ("iraultzailea" edo "marxista", zehaztuko du Kojevek), historia zeharo amaitu ez den bitartean bederen.

Kojeveren iritziz, natura mundua ezin da kontzeptuen bitartez ulertu. Natura algoritmo matematikoen bidez azal daiteke, baina ez ideien bitartez, hitz adieradunen bitartez. Fisika modernoa ere ez dator bat Hegelekin, ezin baitugu haren arabera errealitate fisikoaz kontraesanik gabe hitz egin; algoritmotik hitzezko deskribapenetara igarotzearekin batera, kontraesanak dauzkagu (gorpuzkuluak/uhinak, eta hori dena).

Ez legoke, beraz, Kojevek eta fisika modernoak esaten dutenez, eta Hegelen aurka, errealitate fisiko edo naturala azalduko lukeen mintzo koherenterik. Natura, Galileorenean bezala, gizakiari algoritmoaren isiltasunean zaio ageri. Materia fisikoa ezin daiteke kontzeptualki eta dialektikoki ulertu, ezin da hari buruz artez hitz egin. Materia fisikoaz zentzuz mintza daiteke soilik giza lanaren ekoizpenaren lehengai den neurrian. Baina, Kojevek zehaztuko duenez, lehengaia ez da ez molekula ez elektroi, baizik egur, harri, eta abar. Gauzok ez dira berez bizidunak, baina badira zerbait mundu bizian behinik behin, giza eremuan sartuak dauden heinean besterik ez bada ere.

Hala ere, Kojevek bereizi egingo ditu batetik algoritmoak azal dezakeen natura denborabakoa, azpiegitura geometrikoa, eta bestetik bizia, denborazkoa denez algoritmoak ezin azal dezakeena.

Edozein gisaz, eta Hegelen despit, dialektikak ezin du ez bata ez bestea esplikatu.