Markos Zapiain

Ura da "Gizona bere bakardadean"eko funtsa, Carlosen zoria erabakiko duena; "Ehun metro"koa odola zen, "Exkixu"rena lurra, lur galdua, "Hamaika pauso"koa magnolia grandiflora, heriotza, "Zeru horiek"ekoa zerua, ez da behar-beharrezkoa beti originalak izan gaitezen, "Berriro igo nauzu"koa kaka, "Koaderno gorria"koa besazpiko izerdia eta dutxa, "Pasaia blues"ekoa txatarra, "Lagun izoztua"koa izotza eta "Soinujolearen semea"koa zenbakia, hau da, denbora, denboraren funtsa segida baita eta zenbakia ez da azken batean segida baino: hiruren esentzia biren ostean izatea da, eta lau baino lehen.

Carlosek La Banyeraren alboko bere bizimoduan Lou Reeden "Stupid man" haren joera hartuko du:

"Oh crazy, don't you know it will make you so damn crazy living all alone by those still waters?"

Anaia Kropotki bezain ero bilakatu baita Carlos bakartia, uretan ero herio.

"Lagun izoztuko" bainua errekan Andonirekin eta indioekin, uretan murgiltzea, Goioren berpiztearekin bat datorren bitartean, izotza urtuz biziberritzearekin, Carlosi berriz ematen du Heraklitok adierazi bezala uretara hurbiltzeak, urarekin nahasteak, ekarriko diola heriotza ("Filosofo presokratikoak", 64. garren gogoeta, 54 or., Klasikoak, 2004, Bilbo)

Carlos eta Irene Atxagaren etakide bakartien ametsak dira euskal literaturako pertsonaien artean kanpoko munduak eraginiko sentsazioak ametsetan sakonkien sartzen dituztenetakoak, sentsaziook ametsezko irudi ARRAKASTAZ bihurtzen dituztenak, hots, esnatu gabe. Lehen amets honetan, Carlosek telebistan pterodaktiloez berbetan ari direlako amestuko du itsaso izoztura jausten ari den asteroide bat dela, eta, doi-doi itsas azala ukitu baino lehen, berriro hegaldatuko dela, saguzar bilakaturik.

Eta, esan bezala, zarata, irudi gogorra, izuaren kirrinka ez dira gai lotia esnatzeko baldin honek ametsean txertatzen baditu. Ongi.

Ordea, hain trebea izaki Carlos ametsaren funtzio hori betetzeko orduan, eta bere lehen ametsaren igarpen izaeraz ohartu arren, ez dio heriori muzin egingo.

Bizia duzu kontrastea, orainak dakartzan sentsazioak ametsean sartzeko zabaltasunaren eta etorkizunaren ametsezko iragarkia ekiditeko ezinaren artean: ura erakusten dio ametsak Carlosi, uretan itoko zara, baina halabeharrak Carlos harrapatuko du.

Valiumaren eraginez soilik? Tentela ote da?

Pozarren ari da itsaso izoztu eztira erortzen. Carlos ez da batere kezkatuko, itotzera doan arren. Ai, ur barearen heriozko erakarmena!

Liburuko amets GUZTIEK abisatuko diote behin eta berriro hiltzera doala: lehen ametseko jaustea, anaia Kropotki behiala miretsiaren jaustea erokerian (Foucaultek zioenez, heriotzak Erdi Aroan zuen eginkizuna Aro Klasikotik aurrera eromenak bete izan du Europan), ibai lokaztura jaustea, umeen zenbaketan hamarretik beherantz jaustea...

ETA CARLOSI ERAKARGARRI ZAIO, HORRA GILTZA.

Gauez leihotik ilunari begiratzearen gozoa ederki ezagutzen du Carlosek, hil nahi duten autista batzuek bezala.

Carlosen ametsek hil nahi duela nabari dute, Inaki Abaituaren amets bakarrak bezala "Hamaika pauso"n.

Arrazionalista batzuen ustez ametsa zentzugabekeria hutsa da, anabasa bitxia, ezertarako balio ez duena. Euskal eleberrigileentzat berriz ametsak badu zentzu bat, edo asko, hainbat eginkizun beteko ditu behintzat narrazioan. Carlosen amets honek bere loa babestuko du: batetik, kanpoko ahotsak, telebistatik datozenak, bertan integratuko baititu; bestetik, barruko sentsazioetatik ere babestuko du Carlosen loa, itsaso izoztu baten promesa goxoaz konpentsatuz uztaileko bero zakarra Bartzelonan.

Baina batez ere Carlosen lehen amets honek GURI Carlosen nortasunaren eta egoera sonanbuluaren berri emateaz gainera (etakide guztien artean berari lanbrotuko zaizkio nabarien ametsaren eta errealitatearen arteko mugak), CARLOSI BERARI ere abisu bat emango dio, biziki garrantzitsua.

Etorkizuna iragarriko dio, uretan hiltzera doala. Baina Carlosek ez dio heriotza saihesteko adina jaramonik egingo.

Zergatik baina?

Carlosek valium ugari hartzen baitu, eragin antsiolitikoa, sedantea eta amnesikoa duena. Carlosek gustura onartuko ditu efektuok eta ametsetako zeinu ugariak ez ditu behar bezala aintzat hartuko.

Baina valiumagatik soilik ez du neurri zehatzik hartuko ametsetako zeinu itzelek iragarririkoa eragozteko?

Izan ere, paradoxazko era bitxi batez, Carlos amets horrek heriotza igarri diola ohartuko baita.

1982ko ekainaren 28ko ilunabarrean egin zuen lehen ametsa. Biharamun gauean, asteartez, Carlosek ametsa kontatu eta interpretatu egingo dio Guiomarri (158-9 orr.). Baina ametsaren gaineko berbaroa Guiomarri gezurra esateko erabili nahiko du. Guiomarrek zergatik ari den gutun bat idazten bere azken borondatearekin galdetu eta Carlosek, egia osoa esan beharrean, egiaren zati bat adieraziko dio, heriotza hurbil sumatzen duela, baina zergatia ezkutatu egingo dio, Jon eta Jone gorde dituela eta polizia hurbil sumatzen duela hain zuzen.

Egia horren ordez, ametsaren presagio izaera aipatuko dio Guiomarri, ustez gezurretan. Ordea, ametsaren gezurra ahoskatu ahala, gero eta egiantzekoagoa egingo zaio. Gezurra esateak dakarkio egiaz jabetzea:

"-Lehengoan amets bat izan nian -hasi zen Carlos zigarroa itzali eta honen hondakina Guiomarrenaren aloban utziz-. Itsaso izoztu bat ikusi nian, oso hederá, desertu zuri bat ematen zuena, eta nik Itsaso hori goitik ikusten nian, asteroide bat banintz bezala aurrena, eta saguzar erraldoi bat banintz bezala gero. Eta bi kasuetan, ur izoztu haiek hartu egin nahi nindutela iruditzen zitzaidaan, hotsegin egiten zidatela beraien baitan murgil nendin. Eta kontua duk nik atseginez neureganatzen nuela aukera hura, erori egin nahi nuela Itsaso hartan, eta haren uretan betirako izkutatu. Gainera, nahiz eta paradoxa izan, Itsaso izoztu haren barruko urak epel epel egongo zirela iruditzen zitzaidaan.

-Eta? -begiratu zion Guiomarrek eszeptikoki. Marxismoaren inguruan ibili garaietatik, amets kontuak ez zitzaizkion batere gustatzen.

-Ziurtasun batekin esnatu ninduan. Luze gabe hilda egongo nintzela. Eta horregatik idatzi diat gutuna. Badaezpada ere.

-Hilda? -esan zuen Guiomarrek. Leihoan areago apoiatu eta gauari begira geratu zen. Bere lagunaren aitorpenak hitzik gabe utzia zuela zirudien.

Nahiz eta gezurretan ari, suma-ahala kontatzen ari zen guzti hura lojika berezi batez kargatua juzkatu zuen bapatean Carlosek. Ipuina faltsua izango zen beharbada, baina ipuinaren bukaera seguraski ez. Bere erresuma berrian -sartuta zegoen asteriskotik asteriskorako ibili arriskutsu hartan- onik ateratzeko probabilitateak urriak ziren. Bera ez zegoen entrenatuta, urteak ziren pistola bat hartzen ez zuela. Aldiz, Stefano eta bere lagunek oso gogorrak izan behar zuten, oso profesionalak, ez inola ere berak gaztetan aurrean edukitako polizia makal eta gaizki prestatuak. Gainera, gutxitan uzten zuten terrorista bat bizirik -demokraziarekin batera Gobernuak eskainitako amnistiarekin konforme ez zeudelako, esaten zenez.

Gogoeta bukatutakoan, Carlos lasaiago sentitu zen: azkenean, aitortu egiten zion egia bere buruari, eta beraz, egia horrek berarekin ekarritako etsipena lagun, lasai abia zitekeen Don Beldurri aurre egitera. "Hiltzeak ez dit axola", etorri zitzaion orduan burura, eta hotzikara atsegin batek azpimarratu zion esaldia. Lilura bat zen ezpairik gabe, lo faltak eta egun oso luze baten ondorengo nekeak eragindakoa, baina berak –doilorrak txanpona bezala- esaldia harrapatu eta bere memorian gorde zuen. Esaldi hartan islatzen zen joera asko baliatuko zitzaion Stefanoren aurka borrokatzeko.

-Mesedez, Carlos! Hire anaia bezala hitzegiten hasi haiz! -arrapostu zion Guiomarrek bere lagunaren erantzunak eragindako mututasunetik ateratzea lortu zuenean-. Orduan zerekin hasi behar dugu orain? Presagioekin, garai biblikoetan bezala? Egia, nik uste diat benetako presagio bat eduki zuen azkeneako Nabucodonosor izan zela."

Atxagaren etakide gizonezkoen ametsak, "Gizona bere bakardadean"eko Carlosenak eta "Soinujolearen semea"ko Davidenak eta Trikurenak, horiek baino ez baitute amets egiten, heriotzari daude loturik, era askotan, baina heriotzari, emakumezkoarenak bezala, alegia, "Zeru horiek"eko Irenerenak, eta, zehazki mintzatzearren, baita gainerako euskal idazleen etakide protagonistenak ere. Ordea, Ireneren heriozko ametsak kezka biziez josirik daude, bizigarri izango zaio heriorekin nahastea, bizitzaren aldeko palanka bat.

Hara Carlosen lehenbizikoa, eleberiaren hasieran bertan, non Carlos-asteroideak bere burua itsaso izozturantz erortzen utziko duen, goxo-goxo, eta gero saguzar bilakatuko den:

"Carlos esaten zioten gizonak bazekien itsaso izoztua amets-irudi bat besterik ez zela, eta bazekien ere –zeren halaxe adierazten baitzion zakarki bere kontzientziaren ahotsetako batek-, ez zuela lozorro hartan jarraitu behar, edo areago, jaiki egin behar zuela etzanda zegoen sofatik eta hoteleko behe-saloira jaitsi han bere adiskideekin biltzearren, hain zuzen ere iluntzen ari zuelako eta hastear egongo zelako astelehen hartan, 1982ko Ekainak 28, poloniarrek jokatu behar zuten erdi-finaletako partidua. Ordea, ametsean ikusten zuen itsaso izoztuak harritu egiten zuen bere zerebroaren zati erabat esnatu gabekoa, eta zati horrek begiak itxita jarraitzeko gogoa sortzen zion erorketa inpresio atsegin baten bitartez; iruditzen zitzaion itsasora erortzen ari zen harria zela, asteroide baten antzeko zerbait-edo, eta ur izoztuek, auskalo zein paradoxaz, epeltasun goxo bat gordetzen zutela beraien baitan, eta prest zeudela izotz geruzan zuloa egiteko bera handik barrena murgil zedin. Edonola ere, nahiz ukitzeraino hurbildu itsasora, azkenean ez zen urarekin kontakturik egon. Aurrez, ametsaren aldaketa bat zela-eta, saguzarraren antzeko txori handi bat bezala ikusi zuen bere burua: hegaka zihoan uraren gainetik poliki baino polikiago, eta mirestu egiten zuen –bere pizti-begiek ematen zioten ahalmen berriarekin- elurraren txuritasuna eta itsasoak une hartan zeukan lautada birjinaren irudia.

Carlosek, sofan areago etzanez, egunaren azken eguzkia jasotzen zuen leihoari bizkarra emanez egokitu zuen bere gorputza. Ez zuen esnatu nahi, eutsi egin nahi zien amets-irudi haiei. Bestalde, itsasoaren sakonetik orkestra batek interpretaturiko doinua iristen zitzaion, eta hori ere laguntza zen, sosegua soseguaren gainean.

Bere nahia ez zen bete. Galdera bat erne zen musikaren gainetik, emakume batek Ruiz Agirre izeneko paleontologo bati egiten ziona, eta horrenbestez –Bartzelona aldean bizi zenez geroztik deitura euskaldunak deigarri egiten zitzaizkiolako-, begiak zabaldu eta hamasei hatzetako telebista ikusi zuen bere aurrean, eta pantailan gazte betaurrekodun bat, paleontologoa, programaren aurkezle-andreari erantzuna ematen:

"Ez, jakina, zuk ere badakizu, orduko euskal kostaldean nekez egon zitekeen pterodaktilo izeneko saguzar erraldoirik. Eta egotekotan, gainera, ez ziren hegan ibiliko, zeren saurio haiek, oraingo saurio guztiak bezala, poikilotermoak baitziren, hori da, ez zeukaten beren gorputzeko tenperatura erregulatzeko gaitasunik, eta beraz izotz haien artean makalduta egongo ziren, inola ere ez hegan aritzeko moduan".

"Bai, egia da", ametitu zuen aurkezle-andreak irribarrez. "Ezin zen pterodaktilorik egon gaur aintzat hartzen ari garen Paleolitiko aroan, zeren saurio haiek milioika eta milioika urte lehenago ezkutatu baitziren lurraren azaletik. Baina nahitaezkoa zitzaidan pterodaktiloez galdetzea, bestela nire seme-alabek ez baitzidaten barkatuko. Nire seme-alabak txoratuta daude pterodaktilo eta gainerako saurio erraldoiekin".

Zientzia dibulgazioko programa zen, eta bai aurkezleari eta bai paleontologoari kosta egiten zitzaien elkarrizketa zinezkorik lortzea. Carlosek –apur bat dezepzionatuta bere ametsaren jatorri arrunta ezagutu ondoren-, erlojuari begiratu zion. Orduerdi bat falta zen bederatzietarako; orduerdi beraz Lato, Boniek eta beste poloniarrek belgiarren aurka jokatu behar zuten partiduaren hasierarako. Bigarren kateak erretransmititzen zuen, ez historiaurreari buruzko programa ematen ari zenak."

Homosexualen aurkako Elizaren gurutzadak autofobikoa ematen du. Katolikoen liturgiak, zirimoniak, solemnitateak eta ponpak batez ere homosexualei egiten zaizkie erakargarri, Aita Saindu berria aukeratzeko kardinalen txutxumutxuek, igurtziek, irribarreek eta joan-jinek ene baitako emakumea piztu dute bederen, purpuraz pintatu didate bihotza. Ziur naiz Blazquez, Ratzinger, Juan Pablo bigarrena, Setien, Rouco eta gainerakoak homosexualak direla, EDO AGIAN ZERBAIT ORAINDIK OKERRAGOA.

a-Lehen Kojeverentzat, hogeita hamarreko hamarraldian, Introduction a la lecture de Hegel idatzi zuena, denbora gizakiak Izateari eragindako erauzketa da.

Lehen Kojeverenean, adimenaren kemen itzelak existentziaren eta esentziaren artean burutzen duen bereiztea miragarria da, naturak agindutakoaren aurkakoa delako.

Lehen Kojevek garbi nabaritzen du bigarrenak esango duenaren kontrakoa, hots, kontuan hartu behar dugula esentzia bere euskarri naturaletik bereiztea ez dela naturaren baitan berez gertatzen den zerbait, adimenaren jardueraren ondorioa baizik, edo oinarrian adimenaren erabateko ahalmena duen giza lanarena.

Bigarren Kojeverentzat, berriz, gauza naturala izen bilakarazten duen giza ekintzak aurretik izaera bereziko prozesu bat eskatzen du, "prozesu orokortzaile" deritzona, berezkoa, gauzaren esentzia bereizten duena dagoen kokagunetik eta dirauen aldi tartetik. Prozesu hauxe da Introduction a la lecture de Hegel-en aintzat hartu ez zuena. Orduan, lehen Kojevek, esentzia existentziatik bereiztea bera ere giza ekintza zela zioen.

Berrogeita hamarreko hamarraldiko bigarren Kojeve honek Le Concept, le Temps et le Discours liburuan idatziko duenez, aldiz, aipatu prozesua berez gertatzen da, eta gizakiaren zeregina esentzia izen bilakatzera du mugatzen. Hauxe litzateke bigarren Kojeve deitu dugunaren jarrera mintzoaren denboraz den bezainbatean.

Bigarren Kojeverentzat, prozesu orokortzailea gauza orok beti eta edonon ezinbestean eta pasiboki "jasan" behar duen prozesu bat da, ez da gauzaz at den edonork nahiz edozerk aktiboki "ezarririkoa". Bigarren Kojevek dioenez, existitze hutsak eragiten dio gauzari prozesu hori. Izan ere, gauza, hemen eta orain baten baitan kokaturik dago; baina, aldi berean, bere existentziaren edo iraupenaren une bakoitzean, hemen eta orain horietatik bereizi egiten da, iraute hutsaren kariaz. Beste era batera esateko, gauza batek denboran zehar irautea aski izango da, abstrakzio prozesu orokortzaile horrek gauza hori izen baten adiera izateko gai bilaka dezan. Horrexegatik esan dezakegu hain zuzen izena dirauen gauzari "dagokiola". Edonola ere, gauza bera da prozesua jasaten duena, irauten hasten denetik eta denboran barrena dirauen bitartean, eta iraute hutsa dela zio gainera.

b-Bigarrenik, "Tyrannie et Sagesse" testua idatzi garaian, 1952 inguruan, Kojevek, bigarren Kojevek, dio, Introduction a la lecture de Hegel-en erradikaltasuna bareturik, hogeita hamarreko hamarraldian Hegel benetako jakintsu orojakile legez aurkezten baitzuen, jankintsu orojakilea oraingoz ez dela ideal filosofiko bat baizik, eta ez politikoaren aurrez aurre jarri ahalko genukeen errealitate historiko bat. Kojevek orain, horrenbestez, definizioaren araberako filosofoa hartuko du aintzat, hau da, egiaren eta jakituriaren bila dabilena, eta ez jadanik aurkitua duena: lehen Kojeverentzat, hortaz, jakintsu orojakilea eta historiaren amaiera jadanik gauzatuta zeuden; bigarren Kojevek dioenez, berriz, jakintsu orojakileak ideal filosofiko bat izaten jarraitzen du, ez da errealitate historiko izatera heldu eta historia bera ondorioz ez da oraindik burutu.

c-Lehen Kojevek jendaurrean egite zuen Stalinen alde eta gizakiaren alde suntsitzaile, ebakitzaile, hiltzailea nabaritzen zuen.

Stalin 1953an hil zen. Berrogeita hamarreko hamarralditik aurrera, ezinbestean ebaki, suntsitu eta hil beharra zeharo baztertu eta zer gertatzen ote den une baten eta hurrengo unearen "artean" eta gisako gai metafisiko eta arinagoak aztertuko ditu.

d-Zeri lotu kehre hori? Hitz beste egin zuen, besterik gabe, eta antropologiatik ontologiara igarotzeak beti dakar mintzamoldea baretzea, Heideggerren kasuan bezala? Hala ere, hitz beste egite hori, baretze hori, naziekiko zein Stalinekiko lotura filosofiko nabarmenegiak (hizkeraren biolentziak erakutsiak) askatu nahiak ekarriko zuen agian, izan zedin kalkuluagatik (irabazleen artean lasaiago bizitzeko), izan zedin aitortu gabeko erru sentimendu batengatik? Edota adinak bultzatu ote zuen erradikaltasunetik posibilismora?

KGBrekiko loturaz susmoak Mendebaldean, disimulatu behar?

Kojeverentzat, lehengoan esan bezala, "zakur" hitzean zakur erreala hilda dago. Zakurra eternala balitz, denboraz at existituko balitz, edo denborarik gabe, zakur adiera ez legoke zakur errealaz berex. Zakur esentziaren existentzia enpirikoa zakur biziduna litzateke, ez "zakur" hitza (pentsatua edo esana). Beraz, ez legoke mintzorik (logos) mundu errealean; eta enpirikoki existitzen den mintzoa gizakiarena bakarrik denez gero, ez legoke orduan gizakirik munduan. Egia dioen mintzoa zentzumenezko kokagunetik ateratzen da, baina atera daiteke soilik hemengo kokagunea, hauxe da, izaki espaziala, denborazkoa ere badelako, iraganean suntsitzen delako. Eta iraganean desagertzen den errealitateak mintzo legez dirau, jadanik errealitate zentzumenezkorik gabe, orainaldian.

Kojevek metafora hau asmatuko du bere ikuskera argitzeko: egia azaltzen duen mintzoa ortzadar garaikidea da, ur-jauzi baten gainean sortzen dena, eta ur-jauzia denborazko errealitatea da, iraganaren ezerezean suntsituz doana.

Kojeveren ustez, zakurra hilezkorra izatera, hau da, iraupenari dagokionez berez finitua edo mugatua ez balitz, ezingo genuke zakur errealean hezurmamiturik dagoen esentzia hitz bizigabera pasarazi, hitz adieradunera. Zakurrak gauzatzen baitu esentzia. Baina adiera gizakiarengan existitzen da bakarrik, gizakiak pentsatzen duen heinean. Ordea, giza adimena, eta adimenak izenen adieren bitartez ezagutarazten duen errealitate zentzumenezkoa, ez dira berdinak. Nik daukadan zakur adiera zakur biziduna ez bezalakoa da eta horrenbestez zakur bizidunarekin kanpoko errealitate batekin bezala erlazionatuko da.

Kojeverentzat, beraz, "zakur" izena sor dezakegu zakur enpirikoa hilkorra delako, bere bizialdiko une bakoitzean hiltzen ari delako, denboran dirauelako, orainalditik desagertu eta iraganean amilduz.

Hortaz: Aristotelesentzat bada zakur adiera, zakur erreal eternala badagoelako, hots, zakur espeziea, beti orainaldian dagoena; Kojeveren iritziz, aldiz, bada zakur adiera, zakur erreala denboran dagoelako, une oro ari baita suntsitzen; eta adiera bera da hain zuzen errealitate espazial horren suntsitzearen etengabeko oraina, eta suntsitze horixe bera da denbora.

Bestalde, Kojeverentzat adiera dirauen zerbait da (nahi baldin bada "eternalki"; baina zentzu honetan: denborak diraueino). Hori bai, zakur adierak baino ez dirau (adierak, hots, zakur errealaren denborazko suntsipenak): izan ere, suntsitze horrek denborak adina irauten baitu, denbora berez ez baita suntsitze hori baizik; Aristotelesek dioenez, berriz, zakur erreala da dirauena, eternalki gainera, betiereko itzulera baitago; beraz, espezie gisa bederen iraungo du. Horrexegatik azal dezake Kojevek Aristotelesenean azalgaitz dena, alegia, mamut esentziaren iraupena, gizakiongan, galduriko espezie batena izan arren. Are gehiago, gizakiok baditugu fosilik gabeko izakien adierak.