Markos Zapiain

Esan liteke blogaren funtsa askatasuna dela eta berdintasuna, gure jendartean behintzat, gaur egun ezinbestekoak diruditen mugen barruan noski, guztia baitago gutxi-asko Begi Handiren baten kontrolpean. Hezkuntza derrigorrezkoa denez ia hiritar guztiek dakite edo aurki jakingo dute idazten eta irakurtzen, laster edonork izango du blog bat sortzeko eskubidea zein ahalmena, doan baita. Are gehiago, idazten jakitea ere ez da beharrezko, bai baititugu argazki blogak, Irigoien “tximino”rena esaterako eibarnauten komunitatean.

Beraz, Euskal Herrian edonork sor lezake blog bat ia edozertarako.

Hori bat dator mundu osoan dabilen joera nabarmen batekin, ugaltzearekin, albisteak, idazkiak, arte lanak, blogetan sar litezkeen edukiak eta internet konexioak eta ordenagailuak, telebistak nahiz telebista kateak, eta halaber jendea, eta hortaz baita blogari posibleak ere.

Gure aurreiritzi demokratiko berdinzaleek pozik hartzen dute hori guztia.

Eta berez zoriontsu direnek ez dute arazorik, ezta berez aktiboak direnek ere.

Arazoa sorkuraz goibel eta pasibo garenok dugu.

Goibel garen aldetik, ezin dugu burutik kendu telebista kate guztiak ezagut ez ditzakegun bezala, ezta egunkari guztiak irakurri ere, ezin garela blog guztietara hurbildu, ezta euskal blogosfera osora ere bere apalean, lan arrunt bat badugu bederen, ordutegi arrunt batekin. Gainera hilkorrak gara, gure denbora mugatua da, eta etsi beharra dago: munduko blogik zoragarrienak ezagutu gabe hilko gara ziur aski eta egitate horrek are malenkoniatsuago gaitu paratzen.

Pasibo garen aldetik, berriz, joera dugu telebistaren aurrean etzan eta zortzi ordu barru gure buruari zer arraio ibili garen galdetu eta erantzun behar izateko Tomate, Rebelde Way, Estitxu eta Joana, Andoni eta Laura, berriro ingresatu dute Rocío Jurado, Rociíto eta Paquirrín beraz kezkaturik, orobat Antonio David, normala den bezala, gero eta koloretsuagoak dira Raquel Mosqueraren haluzinazioak, Wazemankekoak gorriz jantzi dira...; alboan dituzu zuzendu beharreko azterketak eta zapuzturik jaikiko zara.

Blogek, hain direnez ugariak, telebistek baino kontu interesgarriagoak eskain ditzakete; hala ere, pasiboak hasi egingo gara Gauez eta azpikeriaz, Kixmi, Mundekar Baten Bitakora, Garagoittiko Orakulua, Harribolasetik zuzenean, Olegario Makarrovski, Anorexics.net (anorexiaren apologia egiten duena, bigarren hezkuntzakoen artean gogokoenetakoa), hau eta bestea eta beste hura, eta azkenean berdin, erdi lo, ezer zuzen ulertzeko gai ez, bitartean alabak papagaitxoa bizirik erretzen.

Blogen definiziozko ugaritasunak arima berez pasiboa dugunoi dakarkigun arriskuetako bat, horrenbestez, sekulan deus ez egitea da, besterena irakurri edo ikusi baino ez. Eta beharrezkoa da noski munduko arima gehienak hein batean pasibo izan daitezen, orekari eustearren, bestela inork ez luke ezer irakurriko, nor bere blogintza autistan murgilduta. Baina Informazioaren Teoriaren arabera bada geuregana ditzakegun datuentzat muga jakin bat: behin hori gainditurik gehiegizko datuek ito egiten gaituzte, ezgauza bilakarazten edozer asmatzeko. Halatan, baten batek zioen gaur egungo gerren artean zerbait egiteko aukera eta ahalmena dutenen eta egonean egon eta pairatu beste erremediorik ez dutenen artekoa dela esanguratsuenetakoa.

Lau hilabete irailaren 14an Valcornejako espetxetik atera zutenez geroztik, gaixotzen ari da Antton.

Txillardegik kontatzen dizkigun bi ametsak alde batetik gaixotze prozesuaren adierazpen dira, sintoma, eta bestetik lastertzaile, eritasunerantz bultzatu egiten dute. Lokamutsak dituzu biak, garrasika esnatuko da bietarik Ihartzegarai, eta Ixaskunek du kontsolatuko. Txillardegik bietan sartzen gaitu ez soilik abisu barik, baizik irakurleari sinetsarazi nahian Antton errealitatean dagoela, ez ametsetan.

Heriotzak mehatxatuko du amets bietan Antton, lehenbizikoan naturak eta bigarrenean kulturak, alegia, poliziak.

Putzuk ere jasanak zituen amets gaiztoetan eraso naturalak. Lizarran zela, Urbasaren hegia ikaragarri ageri zitzaion. “Urederraren arroaren gainetik bizkarra konkortutako munstro eskerga gisa, edozein mementotan gain hartatik behera amiltzekotan bailegoan, mehatxu itxura nabarmena hartu zuen. Eta nik neuk behintzat, bizpahiru aldiz ikusi nuen neure lokamutsetan, biziak harturik antza, eta nire gainera basaki erortzen.” (205)

Ihartzegarairen lehenbiziko amets honek lehenagoko asteetan Anttonek bizi izanikoa bilduko du, batez ere kolpe latzak: urriaren 22an, 14 urteko eatarraren itotzea, hileta, itsaso gupidagabea: hurbil dabilkio heriotza.

Gero, ametsari dagokionez egun erabakigarria, azaroaren hamaika: aurrena, Antton oroitzen da nerabezaroan Izarteko lata beltz beldurgarriaren gainaldera joaten zela lagunekin kilkerrak, sugandilak, ziraunak eta musker hori-berdeak harrapatzera, bizia zoroki arriskuan jarriz; ondoren, txoriek zeruan uve eskerga bat osatzen dutela ikusiko du eta, larritasunen bat sumatu balu bezala, mutu, zurtuta eta pentsakor geldituko da; azkenik, ekialdera begira geldituko da, kostaldeko itsasargiei, Igeldo, Iger, Miarritze.

Azaroaren hamaika horretakoak jasoko ditu oroz lehen ametsak, baina biharamunean, hamabian, Ixaskunek beraiek Valcornejatik etortzeko harturiko hegazkinak istripua izan duela kontatuko dio, eta Anttonek espetxe barruan baino larriago sentituko du bere burua, “erkin, zaurgarri, hauskor. Nerabezaroan Selakuan harrapatzen genituen ziraun haiek, ikarak hartuta, gure eskuetan hauskor gertatzen zitzaizkigunean bezalaxe.” (137)

Abenduaren hamazazpian berpiztuko du Anttonek katutxoaren tragedia.

Eguberrian, azkenik, amaren heriotza gogoratuko du, hamar hilabete lehenago jazoa, Antton kartzelan zela.

Urtarrilaren hamazortzian bilduko zaio aurreko guztia lehenbiziko ametsean, hauxe:

“Labartzaz bestaldean, Izarteko lata beldurgarriaren erditsuan, mugitu ezinean gertatu nintzen arrastiri batez itsasora begira. Musker hori-berde eder baten atzetik tematuta, konturatu orduko izu betean.

Berrogei bat metro gora, gaineko zelai eta labartza-bururaino; eta beste berrogei behera, zut, itsasertzeko arroketaraino.

Neure hartan muskerraz ahaztu nintzen.

Bizkarraren kontra neukan arbel eiteko horma berdaxka luzea. Eta aurrealdean, berriz, itsaso zabala.

Neure oinak belar izpi bakanen gainean pausatzeko koskak, ozta-ozta ni zutik egoteko aukera ziztrina eskaintzen zidanak, arra pare bat zabal baino ez zuen.

Arnasari ahal bezala eutsiz, eta atsedenaldi laburrak noiztenka baliatuz, jiratu egin nuen soina, eta eskuineko besoa zabaldu. Esku ahurraz har-lata ukitu nuen. Hotz zegoen oso; eta, izoztuko ez bazitzaidan, askatu egin behar izan nuen segituan.

Eta oreka ezegonkorrean berriro, besoak inora heldu gabe gelditu nintzen.

Mehatxu nabarmen gisa, itsas orro gaitza zetorkidan latapetik.

Ez nuen deusik ulertzen.

Erokeria hutsa zitzaidan koska arriskugarri hartaraino jaitsi izana.

Umetandik genekien sugandilen eta muskerren bila Labarganera igotzen ginenean, guztiz kontuz ibili behar zela Labarburun eta Izarte gaineko ertzean.

Goi hartatik amilduz gero, arroketaraino erortzeaz beste aukerarik ez zegoen.

Hortaz, zerk eraginik haraino lerraturik?

Izarteko labar zutaren erditsuko koska hartan ni oinutsik paraturik, bitan banatzen zitzaidan mundua: aurrealdean, itsasoa neukan; eta atzealdean, harri berdaxkazko horma hotz ikaragarria.

Arrastiria mamitzen hasi zen; eta Labarganeko Farola piztuta, bere argi balak hedatzen hasi zen gainaldetik eta Kantauriraino.

Ez gora, ez behera ni. Ezin deusik.

Zer egingo?

Antxeta zuri-urdin mordo bat pasa da nire aurretik, karrakari; eta latapeko harkaitzetara jiraka jaitsi.

-Antxeta bihur ahal banendi! -neure artean.

Aurrealdeko itsasargiak pizten hasiak ziren, banan-banan, eta Capbretoneraino: Igeldo, Iger, Miarritze... Besteren bat ere bai, ñirñirkari, bertago eta eskuin alderago.

Hotzikarek hartu naute bortizki.

Zer egingo? Zer? Zer egin ote nezake neure hartan? Noiz arte eutsi ahal izango?

“Alajainkoa! –neure artean ari-. Lata berdin beldurgarri honetan, zulorik ez, heldulekurik ez, tarterik edo arraildurarik bat ere ez!”.

Orduan orro berri bat sortu da itsaso urrunetik.

Eta olatu eskerga bat lehertzen hasia ikusi dut aurrealdean, tsunami erraldoi bat, ihortziri etengabetan itoa. Itsasikara bat Labarganera zabalera osoan heldu.

Arestian ikusia nuen itsasargien ilara suntsitu egin da olatu erraldoiaren atzean.

Jaisten saiatzea erokeria izango zelakoan, goraka abiatu naiz. Alegia, eskuineko hanka jaso dut eta horman pausatu. Igotzekotan.

Eskuetan hotz mingarria sentitu, eta oinetako behatzetan, aldiz, azkura.

Burua jiratu, eta itsasaldea berrikusi dut.

Sekula antzemango ez nuen “maelström” ipartar hura bertago zen, eta altuago, eta erraldoiago.

-Eneee!... Eneee!!... Eneee!!! –bota dut hiru aldiz, gero eta ozenkiago."(149-151 orr.)

Zehaztu beharra dago aurreko sarrerako “pitzadura orokorra” eta “iraganzalekeria” bezalakoak ez direla balorazioak, ezta interpretazioak ere, baizik Ihartzegarairen kideen eta gehien maite dutenen ikuspuntua: Anderrek: “hi ez hago ondo” (186); eta arreba Ixaskunek: “yota hago nerbixoetatik, Antton. Medikutara yoan bihaz ahalik eta azkarrenik.” (173).

Eta horrelaxe ikusten du Anttonek berak bere burua: “ez nabil ni ondo, eta ez gutxiagorik ere. Edozerk hausten nau, edozerk etsipenera eramaten. Ez naiz lehengoa”. (170) Edota “neure honetan, Iparra galduko dut. Eta burua eta zentzumena ere bai.” (174)

Ihartzegarairen baitako borroka, eritasuna dakarkiona, atsotitz bion artekoa da: “joanak joan” eta “izana izen gaiztoa.” Leartzako Peruk bezala, Anttonek ezin du lortu denbora ezinbestean badoala onartzea, beti ari dela guztia aldatzen: “’Joanak joan’ errepikatzen nion neure buruari. Baina faltsuki mintzo nintzaion” (166).

Bigarrena gailenduko zaio: “Behin eta berriz ‘Izana izen gaiztoa’ esaera pozoitsu hura nagusitzen baitzen nitaz, benetan tema astun eta eritasun iraunkor bihurtu arte.” (166)

Iragan galduagatiko min naturalaz bestelakoa da labartzarraren seta. Etengabe zigortzen du bere burua aspaldiko zaurietan ozpina boteaz.

Katuak lagunduko digu oraingoan Ihartzegarairen ezaugarri nagusian (Txillardegiren obra osoko giltzetako batean) barneratzen: hamabi bat urte zituela (orain berrogeita hamar ditu) sarritan joaten zen Goia baserrira arreba Ixaskunekin, bertako neska-mutilekin olgetan. Behin batean, katu beltz gaxte bat leiho baten bestaldean egotera derrigortu zuten. Kristalak gelara sartzea eragozten zion. Zirika aritu zitzaizkion, jausi zen arte. Gorpu anartean beroa berpizten saiatu arren, hilik zen sekula betikoz. Gaztetxoen aieneak eta negar zotinak! Katua lurperatu eta gurutze bat jarri zioten. Anttonek orduan gizakien hilezkortasuna sinesten zuen hor nonbait; katuena ez ordea, kontsolamendu eskasa beraz alde horretatik. Amona bien heriotzek ere ez zuten horrenbeste oinazetu. Erantzukiak eta demandak egingo dizkio atsedenik gabe bere buruari.

Ixaskun zuhurra ahaleginduko da neba kontsolatzen: intentzio txarrik ez dutela izan, ahaztuko zaiola apurka-apurka. Eta Anttonek ziplo: “Etxonat ahaiztu gura, hain zuzen be! Katutxo gizajoa! Eta negarrari eman diot luzaz, oso luzaz. Afaldu ere ez dut egin.” (143).

Hogeita hemezortzi urte igaro dira. Azkeneko hamazazpiak Espainiako espetxeetan eman ditu Antton Ihartzegaraik. Bertan zela hil zaizkio aita-amak. Ama gainera Anttonek legearen arabera espetxetik kanpo behar zuelarik. Hiletara ere ez zioten utzi. Horrek guztiak ez dio noski orekari eusten lagunduko.

Kontua da presondegietan irten osterako bidaia kontrakronologiko bat prestatuko duela, iraganeko leku erabakigarriei bisitak, atzekoz aurrera denboran, nahiz gero eguneroko gorabeherek egitasmoak nahasiko dizkioten.

Leku sakratuetako bat katutxoa lurperatu zutenekoa izango da. Gurutzea jarri zuten tokian belaunikatu eta otoitzik egin gabe isilik egongo da luzaroan, belaun koskorrak oinazetuz.

Anttonek berariaz larrituko ditu errua, damua eta iraganarekiko edozein uztarri.

Ondorio hori atera du behintzat Peio Ruiz ikasle eta beraz etsaiak “Labartzari agur” Txillardegiren azken eleberria irakurrita.

Antton Ihartzegarai protagonistak bai, espetxetik irten ondoren Labartza ezaguturik borroka armatua aldeztuko du, lan politikoa alferrikakotzat joz, zizpoleta askabide bakartzat.

Alabaina, Txillardegi ez baita Antton Ihartzegarai.

Borroka armatuaren gaineko Txilladegiren iritziak ezagutzeko Txillardegik berak bere izenean idatzirikoa aztertzeak artezagoa dirudi, lehen begiratuan bederen. Gaur egun, Txillardegi Aralarren dabil. Eta borroka armatua ez zaio egokia iruditzen, ez arrazoi etikoengatik, baizik arerioari egiten diolako mesede.

Hala ere, bereizi beharra dago batetik jendaurrean esanikoa eta bestetik barne-muinetan joan eta etorri, goiti eta beheiti dabiltzan sentimendu uherrak, nork bere buruari aitortzeko ere gaitzak. Literatura azken hauen adierazpide izaten da. Halatan, Txillardegi bi genituzke gutxienez: bata “Berria”n eta “Gara”n izkribu koherenteetan borroka armatuaren aurkako argudioak garatzen dizkiguna eta bestea, sakonagoa, Antton Ihartzegarairen aldarteekin bat egiten duena.

Baina hori ez da aski, korapilo gehiago dago oraindik: idazlearen eta bere pertsonaien arteko harremana nahasia duzu, osotoro zehazten ezinezkoa, zaila da idazlea eta protagonista zeharo bat etor daitezen: idazleak falta zaiona erants diezaioke pertsonaiari, edo sobera, edo ez bata ez bestea; eredu gisa aurkez dezake, kontraeredu gisa, ez bata ez bestea; bere pertsonaiaren bidez nortasun zein politika jakin bat kritikatu nahi dezake, edo barregarri utzi, edo goraipatu. Ia edozein aukera mamitu du literaturaren historiak. Idazleak, gainera, beste edonork bezalaxe, sarritan ez du benetan zer nahi duen jakiten.

Zentzu honetan, kalte handia egin du Koldo Mitxelenaren iradokizunak “Peru Leartzako”ri egin zion hitzaurre eder bezain eztabaidagarrian, hots, Txillardegik Peru eredu gisa aurkeztu digula (Koldo Mitxelena, Euskal idazlan guztiak II, Liburuak 1, Euskal Editoreen Elkartea, 1988, 139 or.). Mitxelenaren froga ahula da: Peruk zein Txillardegik, biek darabiltela giltza-hitz gisa “sasi” aurrizkia.

Edozein gisaz, ez da ezinezkoa Txillardegiren sakonuneren batek bere irakurleok erotu eta hil nahi izatea, Leturia, Peru, Elsa, Exkixu, Putzu eta hein batean Ihartzegarairen galbidetik. Munstro hiltzaile bat ezkutatzen du beharbada Txillardegik, irakurlea herio hurbil izaten duten jarreretara bultzatzen duena.

Baina hori ez da Txillardegiren berezitasuna, baizik idazle eta gizaki guztion ezaugarria. Denok dugu alde suntsitzaile gogor bat atezuan, irteteko aukera egokiaren zain.

Baliteke ordea irrika hiltzaile unibertsal hori Txillardegik bere literaturan gauzatu izana. Irratian iaz gogoratu zuenez, frantses batek behiala “hila duzu maite” esan zion, “tu aimes le mort”. Zer pentsatua eman baitzion antigutarrari.

Baliteke, bai, bazitekeen, baina ez da izan. Txillardegik, nire uste apalean, ez Peru Leartzako ezta Antton Ihartzeagarai ere, ez dizkigu eredu gisa aurkeztu. Aitzitik, “Labartzari agur” aurreiritzirik gabe irakurrita, orain eta hemen borroka armatua aldeztea ezin dela patologia legez baino ulertu nabari da bertan, gizartefobia, eldarnioa, lokamutsa, iraganzalekeria, buruerrukia eta pitzadura orokorra nagusi dituen koadro kliniko batean.

Redin irakaslea, krema koloreko trajez petrilean eserita, Davidek ezagutu zuen bezala ageri da "Soinujolearen semea"ko azken ametsean. Oroitu beharrekoa da halaber bere lankideek “Trenes” ezizena jarri ziotela, garai batean erdi erotu eta edozein tren hartzen baitzuen, eta gero lankideek arduratu behar zuten Redin bilatzeaz.

“Amets egin dut bart gizon xahar bat Iruaingo petrilean eserita zegoela. Krema koloreko trajea zeraman, eta gorbata gorri iluna. Laurogei bat urte jo dizkiot. “Zu zara eta! Zer egiten duzu hemen, Redin?”, esan diot bera zela konturatzean. “Zer nahi duzu egitea, David? Ez al duzu ikusten? Azken trenaren zain nago.” Itxura ona zeukala, uzteko azken trenaren kontuak 100 urte betetzen zituenerako. Betaurrekoak kendu eta zuzen begiratu dit: “Etsi beharra dago, David. Bestela, zer? Labana lepoan sentitu eta sokari tiraka hasten diren animaliak bezala jokatu behar al dugu?”. “Ez, hobe lasai itxarotea”, esan diot. “Horixe baietz! Begira! Hortxe dator nire trena.” Jiratu dut burua eta Obabako geltokia ikusi dut erdi ilunpetan, eta jende multzo isil bat andenean trenaren etorrera zaintzen. Bat-batean, geltokiko arduradunak besotik heldu dit: “Igo zaitez zu ere”. Larrituta, astindu bat eman eta besoa libratu dut: “Ez da nire trena! Redini laguntzera bakarrik etorri naiz”. (382-83 orr.)

Esnatu eta gezurra esango dio Davidek Mary Anni ametsari buruz: hartz baten aurka borrokan zebilela, bere artaldea babestearren. Hain zuzen, ametsaren balbe gaiztoaz babestu nahiko du Davidek, gezurraren bitartez, Mary Ann. Eta bat egingo du bide batez Don Pedro Galarretaren anaia hartzak hilikoarekin.

Amets hau egin eta egun zenbaiten buruan David hiltzear da, Don Pedro bezala. Bukatu dira ametsak, bukatu literatura. Auto barruan doa, gauez. Honez gero lagun batzuk hil dizkiote. Halako batean, badaki, autoa gelditu eta kanpora aterako dute: “zure txanda!”. Oso nabarmen adituko dira orduan ere kilkerren hotsak.

Descartesek zentzumenez dioenaren ildotik, ez da komeni behin traizionatu gaituenaz berriro fidatzea. Eta Joseba traidore bat izan da. Bestalde, “Soinujolearen semea” Daviden beraren izkribu autobiografiko bat duzu funtsean, Josebak osatua, ukitua, aldatua. Ez da ezinezkoa Josebak Daviden memoriala ere traizionatu izana. Jarrera politikoari dagokionez, kasu. “Soinujolearen semea” onartzeko moduko ikuspuntua neofrankisten eta borroka armatuaren aldekoen artean koka liteke.

Ez litzateke ezinezkoa Daviden memorialak eskuin frankistaren jarrerak sustatzea, zergatik ez. Ohikoa izaten da gaztaroan aitaren aurka gogor jo ondoren aitaren jarrerak hain zuzen barneratzea heldutasunean. Bilakaera ezaguna da, egiantzekoa. Agian, Josebaren ukitu eta hobekuntzek, Mary Annen euskaraz ez jakiteak erraztuak, aita Angelen jarrerekin Daviden bat egitearen ezkutatzea izan dute helburu. Esaldi gutxi batzuk kendu eta erantsi, besterik ez litzateke behar Daviden bilakaerak aitarengana egin dezan, ETAtik frankismora.

Edonola ere, Daviden jatorrizko memoriala Obabako liburutegian dago. Esan nahi ote du horrek Atxagak “Soinujolearen semea”ren lehenbiziko bertsioa, “Anaiaren liburua” izenburukoa, Asteasuko liburutegiari eman diola? Zenbait enigma desestaltzen lagunduko liguke hura kontsultatu ahal izateak.

Daviden ametsak heriotzatik datoz (lehenbizikoa) eta heriotzara doaz (bigarrena):

Esan beharra dago, Trikuren ustea gorabehera, Josebak eta Davidek traizioak egin nahi izan zituztela. Eta, aurretik haziz joan baziren ere, Daviden ondoko amets telepatikoa izan zuten akuilu:

“Gau hartan akuario batean nengoela egin nuen amets, eta norbaitek arrain abisalen gunera eraman ninduela, eta esan: “Ikusten al duk hor errainu hori? Izena dik “chiasmodon”, itsasoaren hondarrean bizi duk, ilunpean”. Hasperen egin nuen: “Hola bizi beharra ere, harri lirdingatsu batzuen artetik atera gabe, leku argitsuak badirela jakin gabe”. Lubisen ahotsa erne zen: “Ilunpeagatik ari zara horrela? Lehenago gustatzen zitzaizun, ba, David. Ederki gogoratzen dut zure poza urmaelaren kobazulora joan ginenean”. Begiratu, eta ama ikusi nuen Lubisen ondoan. “Hori bestetik ez balitz! Baina seme hau aldatua dago, Lubis. Lehenago asko maite zuen ama. Orain berriz ez zait agur egitera ere etorri”. “Ez esan horrelakorik, ama!” “Ez dizut kargu hartu nahi, David. Gustatu egingo zitzaidan zuri agur esatea, hori besterik ez da.” “Agur?” “Ez al dizu inork esan, David? Hil egin naiz. Baina lasai nago. Ez naiz beti hemen egongo, arrain abisalen gunean. Berehala eramango nau Jainkoak pailazo-arrainaren eta koloretako beste guztien zeru epelera. Horregatik dago hemen Lubis nirekin. Berak gidatuko nau haraino.” (410-11 orr.)

Amets hau baino lehentxeago, ama Carmen Daviden jarrerez, keinuez eta hizkeraz jabetu da. Ametsaren bidez ulertuko du zergatik. Davidi ama hil egin zaio eta bere baitan du orain. Hizkeran, munta handia du mintzamolde kristauak: “ekar diezagula Jainkoak egun ona”, eta abar. Amaren heriotzak eta lehen ametsak zuzenean eragingo dute Daviden traizioa ETAri. Josebarena ere erabakiko dute, baina soilik unea. Daviden amaren heriotzaren berri jakinikoan deliberatuko da Joseba traizionatzera, aurretik puzten eta puzten zihoakion nazka baten erremate.

Davidek Altzürüküko amañirekin errosarioari biraka otoitzean ari dela hartuko du erabakia zehazki. Eta gero, astirik izan ez arren gauzatzeko, Joseba aurreratuko baitzaio, poliziari Iruaingo gordelekuaren berri emango dio, traizioa bere gain hartuko du, halaber irainak, errua, bakardadea, Jesukristok bezala, eta amnistiaren ostean Stonehamera joango da osaba Juanekin batera. Amaren heriotzak kristau balioak ariman txertatuko dizkio, kristau hizkuntza: “erredimitu nintekeen Heriotzaren erresuma bisitatuz. Getsemanin egon eta gurutzea ezagutu beharko nuen, baina iritsiko zen berpizkundearen egun zoriontsua, eta libre geldituko nintzen iraganeko zor guztietatik.” (444 or.) Kristautasuna, nerabezaroaz geroztik behintzat zeharo baztertua, berpiztu egingo zaio. Daviden traizioaren eta Daviden kristautzearen aldiberekotasunak Jesukristoren funtsetako bat traizionatzea eta traizionatua izatea izan zela oroitarazten digu: bere sendia traizionatu zuen aurrena, juduen Jainkoa eta juduak hurrena; gero, Judasek traizionatu zuen Jesus; eta azkenik gurutzean Jainkoak berak.

Bestalde, bada “Soinujolearen semea”n eliza anker bat: Fray Victor eroarena, beti bere pistolarekin, edo Hipo La Salleko prefektu krudelarena; baina bada aldi berean apaiz onbera: Don Hipolito Obabako erretorea, edota La Salleko zuzendari ulerkorra. Lehen ametsaren ondoren Davidek bigarren joera hau bere egingo du.

Bestelakoa da Josebaren traizioa, filosofikoagoa, egiaren saminari bakardadean gogoetaz aurre egin nahiaren ondorio. Horrexegatik da biziagoa, zakarragoa, baina hala ere aurreikuspen zuzen batean oinarrituko da: 76an gaude eta laster etorriko da amnistia: beraz, espetxera lehenbailehen joatea komeni da, berehala amnistiaz bertatik irteteko. Izan ere, ETAn bistan da militaristen ikuspuntuak nagusituko direla, borroka armatuari eutsiko zaiola, eta auskalo noiz etorriko den hurrengo amnistia. Alde horretatik, komando osoari litzaioke onuragarri Josebak traizioa albait arinen gauzatzea. Baina traizioaren ordaina ez da makala: gurutzea Davidentzat, burkideen arbuioa; eta Josebarentzat orbaina, buruan zein ariman. Atxagak ez du traizioaren apologiarik egin. Hara Josebak sentituko duena: “Traidoreak piztia likitsak gara. Dena barkatzen zuenak ez zuen bere dizipuluaren traizioa barkatu. Eta dizipuluak urkatu egin zuen bere burua.” (452 or.)

Hiru amets dauzkagu "Soinujolearen semea"n. Kronologikoki: ama hila (Davidek egina), Trikuren orbita (Trikuk egina), Redin hiltzear (Davidek egina).

Bigarren ametsak Josebak ETAri eginiko traizioaren ondorio baten berri emango digu. Komandoa Davidek, Josebak eta Trikuk osatzen zuten. Triku Agustin “Komarov” da, Komarov deitua errusiar astronauta bat izugarri miresten zuelako. Vladimir Komarovek sei bider eman zion Lurrari buelta oxigenoa galdu ahala, orbitan, eta azkenik hil egin zen. Gaztea zela, biziki hunkitu zuen Agustin Triku albiste honek, lagunei etengabe aipatzen zien eta azkenean “Komarov” jarri zioten.

Bada, Josebaren traizioagatik atxilotzen dutelarik nozituko dituen torturen ondorioz (ostikoak buruan eta zartakoak telefono gidaz, poltsa eta abar), komazko amets gisako batean abiatuko da espaziontzi batean Vladimir Komarovekin batera Lurrari birak ematera, orbita galdurik, oxigenoa ahitzen zaien bitartean, hilko direla etsirik. Areago, Trikuk nahiago du hil, poliziak esanik ohartu baita Josebak eta Davidek saldu egin dutela. Vladimir Komarovek bera “misioan hildako lehen astronauta” (438 or.) izango dela nabarituko dio Trikuri eta honek bere burua martirien segidan kokatuko du: “Ez nekien zenbatgarrena izango nintzen ni. Ezin nuen zehaztu. Nire aitita-amamak eta nire bi izeko haiek zeuden aurrena. Eta Gernikan hil ziren beste bi mila haiek. Eta gerran hildako guztiak. Eta inolako kulparik gabe fusilatutakoak, Ramuntxok beti aipatzen zituen Obabako maisuak eta gainerako guztiak. Eta Lubis, gure lagunarteko lehen martiria, hura ere plastikozko poltsa batekin itoa. Eta beste asko.” (438 or.)

Triku martiriez hausnarrean dela hilko zaio alboan Komarov. Orduan “espaziontziak areago egin zuen beheraka, baina oraingoan erorketa librean, bere pilotuaren heriotzak hegan jarraitzeko gogoa zapuztu izan balio bezala. Lurra jo genuen eta espaziontzia txikitu egin zen.”

Orduantxe esnatu da Triku, ospitalean. Berehala hartuko du berriro ametsak ordea. Komaroven hiletan dago orain, Moskuko Plaza Gorrian, lagun asko dago ilaran astronautaren katafalkoaren aurretik pasa eta ukabila altxatuz ohore egiteko, Trikuk berak egingo duen bezala.

Orduan medikuak besoko mugimendua errekuperatzeagatik zorionduko du. Eta Josebari hiru egun lehenago alta eman ziotela esango dio. Horrelaxe ezabatuko ditu traizioari buruzko Trikuren susmoak, Trikuren negarra eraginez, pozezko negarra.

Kontuan hartu behar da amets hau ez duela Trikuk berak kontatuko, ezta Davidek ere, baizik Joseba idazle jadanik kontsakratuak. Horrexegatik da ametsik literarioena, biribilena, askoz ere “hornituagoa” Davidenak baino.

Ametsek bezala, kilkerrek ere lotura estua izango dute “Soinujolearen semea”n heriotzarekin.

Oro har, ETAren sorreraren kausa nagusietakotzat gerra zibila jo duten euskal idazleen artean, kilkerrak oso garrantzitsuak izan dira.

Joseba Sarrionandiaren “Kolosala izango da”n kilkerren bidez egingo du protagonistak bere bidaia iniziatikoa: ume izatetik heldu izatera, gerra erreala jolasean sartzetik, gerra gehiago nahi izatetik, jolasa eta irudimena gerra errealetik ihes egiteko erabiltzera.

Bestalde, honela amaituko da Edorta Jimenezen “Kilkerren hotsak”:

“Artean gau aro ederra zegoen, ilargiaren adar biak elkar ukitu nahirik bezala ikusten ahal ziren, eta hantxe lotu nintzen. Luzaz. Kilkerrei adi, 1937ko maiatzean Sollube mendian aditu beharko ziratekeenak, urte bereko ekainean Gasteizko apaiztegian edo irailean Derioko kanposantuan legez, haiexek zirelako. Kilkerren hotsak.”

“Soinujolearen semea”n, alde batetik, euskarak egiten ditu kilkerren hotsak. Davidek Mary Anni diotso osaba Juan eta bera bi kilker bakarti direla Amerikako lur zabalean, eta kilkerren soinu hori hegoak astintzean egiten dutela. “Begira ez zaudenean, hegoak atera eta k eta r horiekin hasten gara.” (19 or.)

Bestetik, amaieran ere agertuko dira kilkerrak. Davidi hil ala biziko ebakuntzaren aurreko izuak eta ezinegonak sentiaraziko dizkio sabelean kilkerrak.

Iraun nahiak oztopoak sentitzen dituenean hasten dira kilkerrak kantari: euskara, ebakuntza larria. Bizitzaren aienea da, heriotzaren mehatxuaren aurrean. Euskal hitzek, hala ere, badute oraindik irtenbide bat Stonehamen: gordelekuetan, hilobietan, ezkutatu, Don Pedro eta David bezala. Behin gizakiak babesteko balio izan zuen Iruaingo zuloa desagertu ostean, Davidek poliziari haren berri eman baitzion, Davidek berak Stonehamen zulotxo babesleak egingo ditu, baina oraingoan euskararen kilker-hitzak gorde eta iraunarazteko.

Halaber, kilkerrek errealitatearen krudela adierazten dute, edozein kontakizunak edertu egiten duen errealitatearena, heriotzarantz garamatzana.

Hiru ametsek bezalaxe.

Kilkerrek “Soinujolearen semea”n erakusten dutena kontuan hartuz, beren eginkizuna, beren uztardura heriotzarekin, bete-betean esan liteke “Soinujolearen semea”ko ametsak kilkerren hotsak direla: hiru amets, hiru kilker.

Asko ageri dira “Soinujolearen semea”n: Hemingwayren katuak (bere lorategian lurperatzen zituen, Davidek tximeletak eta euskal hitzak bezala); Nafarroako zikoinak, harri zaharrak berpizten dituztenak; AEBetako euskal ardiak; Raquel Welchek Sanson artzainari ikusarazten dizkion txerriak; Lizek ikusmira zabalak baino maiteago dituen txindurriak eta beste xomorroak; Don Pedro Galarretaren hartzak eta zapoak (Winnipeg); Daviden zapoak (“eseri, eseri” errepikatzen diotenak, eta, halako batean, berari ere, enigmatikoki, “Winnipeg”); Don Pedroren ihesa ahalbidetuko duten behiak eta Virginia “la paysanne”ren behiak; Tommy, Ronnie eta Jimmy (Lizen eta Sararen hamsterrak); Opin, Ubanbe, Pantxo eta Sebastian mozkortuak hiltzeko asmotan dabiltzan sagua; zaldiak eta tximeletak, zinez erabakigarriak; Moro asto profanatua; mozoloa eta bere arnasa-era eme beroa; Virginiaren arratoi txakurra (Oki); Teresaren txoriak, hiltzeko ezkutatzen direnak; koadernoko gorila; “Estepako Otsoa”; Degrelaren alaba Lubisen ustez oiloa; Pantxoren, Sebastianen eta bikien amuarrainak eta ezkailuak; Davidek hildako txolarrea; Adrianen krokodiloak; Pantxok itotako libelulak; Osakako txoria, beti Osakara itzultzen dena; Joseba izutzen duten Kaweah-ko sugeak; Kaweah lakuan dabilen txalupako chihuahua, tente, salbamendu-txalekoa soinean (“this is America!”)...

Baita Davidi ametsetan agerturiko arrain abisalak ere, ama hilarekin eta Lubis hilarekin batera.

Eta kilkerrak, ametsak bezala heriori lotuak.