Markos Zapiain

Gure gaztaroan kulturaren adierazpenik indartsuena kontrakultura zen eta lehenagoko belaunaldien aurka egituratu zen. Orain berriz belaunaldien arteko aurrez aurreko gatazkari muzin egiten zaio oro har eta nerabeek gugandik ihes egiteko bide eragingarriagoak erabiltzen dituzte, gatazkak estu lotzen baititu aurkakoak. Orain ezikusi dotore bat da nagusi: dirua eskatu eta lehenbailehen alde.

Bestalde, Aristotelesek bere buruari galdetzen dio nola bultzatu ikastera berez zale ez dena. Helduen, arbasoen eta gizartearen aurrean itxura ona eman nahi dutenak ikusten ditu Filosofoak ikasteko gertu, herabetasun edo “laidos” hori dutenak. Gaur egun ordea lotsatzeko gaitasuna duten gazteak taldekideen aurrean lotsatuko zaizkizu baina deus gutxi gurasoen, irakasleen eta helduen aurrean.

Era berean, oraingo gazteek gurea baino autonomia handiagoa dute gurasoengandik etxe barruan, mugikorrari eta txatari esker besteak beste. Gurasook ez dugu inolaz ere sartzerik esparru sekretu horietan, ezin ditugu kontrolatu.

Gure alabek esaterako eskura eta kontrolpean dute etxe osoa; ez bakarrik gure tiraderak eta armairuak eta irensgailuaren sabela; gure mugikorrak eta ordenagailua ere bai. Aldiz, gu ezin gara inondik inora haien mugikorretan edo ordenagailuan sartu, egundoko harresiak baitituzte eta pasahitz esoterikoak.

Aitzitik, gune opaku horiek lagunez gainezka izaten dituzte, ia beti adinkideak.

Izan ere, mundu osoan aldiberekotasun horizontala nagusitzen ari zaio arbasoengandik datorkigun lerro bertikalari. Hamalau urteko euskal nerabe batek hurbilago du Minnesotako, are Bonbayko beste edozein nerabe, aitite eta amuma baino: denek dakite gutxi gorabehera ingelesez, txikitandik ikusi dute The Simpsons, Dragoi Bola eta Shin Chan... Eta hedabideek sakonkiago eragiten diete guri baino. Mugikorraren eta interneten erabiltzeak garunen mutazioa ekartzen ari da.

Berebat, hiri handietan odola garrantzia galtzen ari da herentzia emateko orduan, gero eta maizago uzten zaio seme-alabei beharrean lagunari edo telebistako aurkezle gogokoenari.

Oso orokorra da mugimendu hori. Jendarte tradizionalean, dirudienez, funtsezkoa zen jatorrirantz atzera egiten zuen lerro bertikala; hiri modernoetan berriz garaikideekiko harremana da nagusi.

Iraun nahia ez da bekatu, ezta euskara noranahiko bilakatu nahia ere, zenbaiti kapritxo garesti bat iruditu arren.

Noranahiko, metroa barne, Jozulinek “garraio pubiko” deritzona barne.

Metroan berriki hamasei bat urteko neska bi zihoazen eserita. Halako batean: “vamos a ponernos de pie tía porque entre el tracatrá este y el piercing que llevo en el coño es que me voy a correr.”

Hori euskaraz entzun izan bagenu euskalduntze-bide erdia egina genukeen eta bidaiarien laurdena korritua.

Nolanahi ere, baikor izan gintezke: alde batetik, badugu belaunaldi oso bat nahiago dituena Shin Chan eta Doraemon katu kosmikoa euskaraz erdaraz baino. Orain arte askok jotzen bazituzten ere euskal itzulpen eta bikoizketak behartu, kirrinkari eta zurruntzat, Shin Chanekin alderantziz gertatu da salbuespenik gabe.

Bestetik, gero eta piercing gehiago dabil euskal aluetan.

Ikus liteke argi izpi bat metroko tunelaren amaieran. Hurrengo geltokiko farola xumeren batena izango ahal da, eta ez beste tren baten argia, gurearen kontrako bidetik abiatu eta gainera datorkiguna.

Desoreka amorragarria gurean: euskararen aldeko txosten, emendakin, egitasmo eta batzorde eragileak ugaltzen diren bitartean, eguneroko bizitzan euskararen alde zinez eragingarri litzatekeena alferrik galtzen uzten dugu.

Esaterako, Eusko Jaurlaritzaren bitartez ikastetxeetara Irudi Biziak ekimena heldu zaigu. Ikasleei urtean lauzpabost film ematen dizkiegu, ia beti euskaraz. Oso pelikula onak, sarritan gainera berriak: Crash, Billy Elliot..., Irusoinek primeran bikoiztuak, bikoiztailerik egokienekin (Iñaki Beraetxe eta).

Film horiek irakasleoi primeran etorriko litzaizkiguke hainbat eta hainbat ikasgaitan; aurten bai, baina baita hamaika urte barru ere.

Bestalde, Jaurlaritzak, Kontseiluak, edonork du onartzen zinema erabakigarria dela euskalduntze prozesuan.

Ordea, zer egiten da pelikula zoragarri horiekin?

Suntsitu eta erre.

Zergatik? Banatzaileek ez dutelako baimenik ematen DVD bilakarazteko. Eta biltegietako leku garestia kentzen dutenez erre egiten dira.

Baina ez ote gaude euskaldunok gaueko lanetan ohituak? Banatzaile handien ezetza ezin bada aldatu, ezingo genuke ezkutuan zenbait kopia atera eta ikastetxeetara bidali? Edozein irakaslek daki gaur egun euskararen erabilera hedatzeko orduan film horiek urre gorria balio dutela.

Hori bai, euskararen normalkuntzarako hurrengo bileran ordu pare bat eman ondoren erabakiko dugu errotulu batzuk jarri behar ditugula ikastetxeko kortxoetan, adieraziz euskarak biziki maiteko zaituela baldin zuk erabiltzen baduzu, eta ikasleek hunkiturik miretsiko dituzte errotuluok.

Zenbaitetan, euskalkien arteko aldeak direla eta, euskaldunok uniformetze antzeko bat izaten dugu amets, berdintasuna ekarriko digulakoan. Uste dugu errazagoa litzaigukeela bizitza ingelesaren unibertsoan bageunde, guztiok hizkuntza bakar bat eta kito, akabo arazoak.

Usteak marroi ordea. Horace McCoy-ren “Hobe nuen etxean gelditu” eleberri beltzak, Fernando Reyk euskaratuak, gatazka baten berri eman digu, ingelesaren mintzamoldeen arteko desberdintasunen hierarkizatzeak eraginikoa.

Garai batean behintzat, zinema mututik soinuzkora igarotzean, guztiz ezinezkoa zitzaion ez soilik Georgia edo Alabamako bati, baizik Hegoaldeko edozein eskualdeko azentua nabari zitzaion edonori, Hollywooden aktore gisa lan egin ahal izatea, eder bezain antzezle on eta ahots eztiko izanagatik ere. Urrezko aroa izan zen ahoskatze irakasleentzat.

Izan ere, Amerikako Estatu Batuetan, zer esanik ez Ingalaterran, arlotetzat baitute Hegoaldeko mintzamoldea, zatartzat, apaindu eta gainditu beharrekotzat. Han ere eskualde batzuek lortu dute bertan ondo hitz egiten dela sinetsaraztea, bere buruari eta besteei, eta bertatik kanpo berriz txarto.

Alta, hain daude lotuak gizakia eta bere hizkera, bat baitatoz “ni txarto mintzo naiz” eta “ni txarto egina nago” gogoetak, hemen bezala Hollywooden ere, eta ondoriozko arazo psikolinguistikoek erokeria bortitz bat eragiten dute maiz.

Mezu hau helarazi nahi diogu Euskal Herriari eta bereziki gaur egun Toñi Foroaren fundatzaileen espiritua bereganatua duen talde bakarrari, hots, Toñi Foroa (m) ildo beregainari (baita Lakasta eta Zaldieroa buruzagiei ere, nahiz eta, egiaren erraiteko, sarritan ematen duen beren burua (a) eta (m)ren arteko distantziakidetasun ziniko batean kokatzen dutela koldarki):

Badatorkigu berpiztea, lagunok, badator odol gaztea gure bihotza gozoro biziberritzera.

Euskadi Sariei uko egin diegun idazleak hiru taldetan sailkatu gaitu ukatzaile horietako baten emazteak: pardillos, pringaus, rojos amargaus.

Askok gure burua pardilloen artean ikusten dugu zalantza izpirik gabe. Are gehiago, okaztagarri zaizkigu eta traidore pringauak eta gorri mingostuak: ez dute nortasunik, ez ekimenik, EAEko Kultura Sailekoak dirudite. Behar-beharrezkoa dugu ukatzaileen arteko zatiketa, egiaren eta zintzotasunaren zuziak bizirik iraungo badu.

Honatx azkenik albiste pozgarria, honatx gure herriarentzako itxaropena: pardillo GUZTIOK igaroko gara Toñi Foroa (m)ra.

Toñiren bitartez herriarekin oraindik sakonkiago batzearren, gaztigatzen dizuegu pintxoen txostenarena ez zela izan aperitibo bat baizik eta geure lehenbiziko atentatua Diario de Navarrari, Garari eta El Mundori Txikiteroak benetan zenbat patinete eta petaka dituen filtratzea izanen dela. Kabroiak laurdena ere ez baitio aitortu Ogasunari, horrela zeharka Hirugarren Munduko txiroak gosez hiltzen lagunduz.

Gora Toñi Foroa! Gora (m)!!

Gora Hegoalde Autonomoa!!

Metroan. Hamasei bat urteko neska bi eserita hitz eta pitz. Halako batean:

“vamos a ponernos de pie tía porque entre el tracatrá este y el piercin que llevo en el coño es que me voy a correr.”

Jesukristo oso anbiguoa da, benetan garrantzitsua, ia-ia Mixkin printzea bezain garrantzitsua. Liluragarria da gainera, astotxo baten gainean sartu da Jainkoa Jerusalemen. Zoritxarrez, lehenbiziko kontzilioek hainbat ebanjelio eder debekatu eta ezabatu zituzten. Biziki duzu polita Jesukristo bere kantuaren bitartez urretxindorren hegaldiaren norabidea urrutitik gidatzen erakusten duena, edota lagun arteko afari batean oilasko errea berpizten.

Egia da lehen begiratuan Gabonak ospatzeko gure moduak Jesusen mezua hainbat moldez traizionatzen duela. Baina konplikatuagoa izaki afera.

Ez ote zen hain zuzen traizioa bera izan Jesusen bizitzaren eta heriotzaren funtsetako bat? Berak juduen Jainkoa traizionatu zuen, orobat bere familia. Ezagunak dira Judaren saldukeria eta San Pedroren ukoak. Gero, Jesus, gurutziltzaturik, Jainkoak abandonatu zuen.

Eta dizipulu bakar bat ere ez zen agertu Golgotan.

Zehazki, Jesusek bere senideekin izan bide zuen harremanaz ohartzeko jo dezagun Itun Berrira. Ebanjelistek berdintsu kontatu dute (Mateo 12, Markos 3, Lukas 8):

“Jesus jendeari hitz egiten ari zela, haren ama eta anai-arrebak azaldu ziren kanpoan, berarekin hitz egin nahian. Batek esan zion:

–Adizu, ama eta anai-arrebak dituzu kanpoan, zurekin hitz egin nahian.

Jesusek, berriz, erantzun zion:

–Nor da nire ama eta zein nire anai-arrebak?

Eta, bere ikasleengana eskua luzatuz, esan zuen:

–Hauek ditut nik ama eta anai-arreba. Izan ere, zeruko nire Aitaren nahia egiten duena, horixe dut nik anaia, arreba eta ama.”

Maitasun unibertsalaren profeta bezainbat da Jesus traizioarena. Egia da Gabonak sendi giroko jai bilakarazirik guk Jesus traizionatu dugula, baina ondorioz paradoxaz baita aldi berean harekin bat egin ere.

Otsoa benetan ezagutzen dutenak, besteak beste Rodríguez de la Fuente eta Eric Zimen, otsoaren alde daude. Mosterínen iritziz, otsoaren aurkako jarrera histerikoa da, ia ez du oinarri errealik. Ez omen zen oso desberdina izan Erdi Aroan juduen aurka zabaldu zena. Asturiesen esaterako otsoak aziendari egiten dio kaltea eskuzabaltasunez berdintzen zaio abeltzainari eta ez dute behar 250.000 inguru euro baino urtean.

Dena den, Txanogorritxu, Hiru txerritxoak eta antzeko ipuinak intentsitate handiz bizi izan ditugunok nekez erauz dezakegu gure barne-muinetik otsoaren irudi ankerra.

Halatan, izugarria iruditu zitzaidan Gotzon San Migel ondarrutarrak behiala kontatu zidana. Behin batean Gotzonen lagun bat, eskiatzeko pista batean jendearen zarataz eta kirtenkeriaz inoiz baino gogaituago, pistetatik urrutiratu eta bakar-bakarrik abiatu zen mendi aldera, bake bila, harik eta supituki harkaitz baten gainean zazpi otso aurkitu zituen arte, berari tinki so. Seko gelditu zen bertan, disimuluan, ezer gertatuko ez balitz bezala. Pixkanaka buelta eman eta eztiki eta kakatan itzuli zen atzera jendartearen altzora: tabernak, zarata, futbolina. Hori lasaitua.

Bestalde, otsoak ez du zakurra batere maite. Zakurra azken batean etxekoturiko otsoa da, otso basatitik datoz zakur guztiak. Eta otsoak traidoretzat dauka zakurra, etsai garailearengana igaro den txaketero mainatitzat. Ondorioz, zenbaitetan zakurrari eraso eta jan egiten du.

Aski egokia dirudi horrek, itoko gaitu bestela hainbeste zakur mokordok.

(Prozesua laguntze aldera: oroitzen naiz PP eta HB zeharo ados lehenbizikoz Irungo zakur kaka biltzeko politika orokorraren inguruan ikusi nituela.)

Otsoa joan den mendeko ametsik esanguratsuenetako baten funtsa da.

Sergei Pankejeff amesgileari “otsoen gizona” deitzen zaio. Berak ere telefonoa hartzen zuelarik, “otsoen gizona naiz, bai, esan” agurtzen zuen. Eta bere autobiografiari “Otsoen gizonaren oroitzapenak” izenburua jarri zion.

Ametsa: "nire ohean nengoen, gauez. Parez pare nuen leihoa, errealitatean bezala. Supituki leihoa ireki egin zen, itxuraz berez, eta zeharo izutu nintzen: lorategiko intxaurrondo handiko abarretan sei-zazpi otso zuri zeuden eserita. Zuriak ziren eta otsoarena baino antz handiagoa zuten azeriarena edo artzain zakurrarena, azeriaren buztan handia baitzuten eta belarri tenteak. Erabat larriturik, beldurturik otsoek jango nindutelakoan, oihukatu eta esnatu nintzen."

Ametsaren interpretazioaren arabera, Sergei hamazortzi hilabeteko umea zelarik sehaskan zetzan uda arratsalde bero batean, siesta orduan. Esnatu eta gurasoak larrutan ikusi zituen, aita belauniko eta ama lau hankatan.

Otsoen zuritasuna gurasoen jantzien oihalari dagokio, belarri tenteak eta otsoen buztan larderiatsua erran gabe doa.

Otsoen ametsak Freud ideia baten arrastoan jarri zuen, gerora eztabaidaezintzat joko zuena: txikitan guztiok ikusi ditugu gurasoak txortan, edo paretan zehar entzun bederen eta irudikatu…

Otsoen gizonaren gisara, inork ez dugu unean bertan jakin zer gertatzen ari zen. Freudek uste du gurasoen gorputzen jarrerak eta egiten dituzten hotsak kontuan hartuta umeak ia beti aitak ama hil nahi duela ondorioztatzen duela. Ezin hori ordea bere horretan onartu, gogorregi zaio, pairagaitz, arima arrakalatuko ote dion, eta bere burua babestearren gurasoen irudi hori inkontzientera bidaliko du.

Inkontzientea antzeko irudi, sentimendu eta gertaera jasangaitzez beterik omen dugu, atezuan beti, kontzientera jauzi egin ahal izateko edozein aukeraren zain.

Eta ametsa da Freuden ustez gurasoak otso bilakatzen zaizkigun eremua.

Maite Artolaren uda bezperako kezkaz oroitzen naiz Mezularian: “bikote horiek jatetxeetan, ene bada, elkarri esateko ezer ez dutela, isil-isilik.”

Bistan da bikotekideei ez zaiela elkarrekin egotea komeni. Beharrezko baldintza dute, irautekotan, ahal bezain luzaro berex ibiltzea. Harremana soilik txatera eta mugikorrera mugatuz gero, bakoitza bere etxean, kontaktu barik, "amodioaren zipriztinek margolariago frexkatzen dituzte maitaleen fereka birtualak", poetak esan bezala.

Tradizio zaizkigu honezkero udako oporren aurretik eta ostean psikologo pilo baten aholkuak eta soluzioak hedabideetan, zergatik ote horrenbeste bereizte opor sasoian edo geroxeago.

Arrazoietako bat omen da lanak dakarren tentsioa jaistean errazkiago irteten zaigula alde iluna, itzala, deabrua, eta hurbilen dugunaren aurka jaurtitzen dugula.

Bikote askok dena den iskanbila eta borroka beharrezkoago dute etxea eta hazkurria baino. Onuragarri zaie kalapita. Bikote liskarra ez baita berez txarra, baizik zeruko ekaitza bezain ezinbesteko. Hori bai, liskarraren ibilbide osoari eusten jakin behar. Izan ere, Lizardirena eguneratuz, “liskar ondoko eguzki, asperraren barre, olerkariak..." eta abar.

Gogoratzekoa da hala ere liskarraren ibilbidea baketze pozak beharrean hilketak burutzen duela gero eta maizago.