Markos Zapiain

Urte gutxi batzuk geroago utzi zion derrigorrezko izateari Erlijio batxilergoan eskaintzeak. Eta halaxe jarraitu zuen zenbait urtez: urrats egokia gero, laikotasunari begira. Ordea, 2022an, PSOEren eta Podemosen gobernuak derrigorrez eskaini beharra ezarri zuen ostera ere.

Badabiltza hor auskalo nondik datozen presio arraroak, Internet miatu arren behin eta berriro mozorrotu eta ihes egiten didatenak. Zergatik ez dute Felipe Gonzalezek, Zapaterok edo Pedro Sanchezek konkordatu frankista bertan behera utzi? Nietzschek ondo erakutsi zuen kristauek, sozialistek eta komunistek antzeko azpiegitura ideologikoa dutela: berdintasuna helburu, eta oraindik ez dagoenak ematea zentzua orain dugunari. Kirrinkarik batere gabe ibili zen Javier Madrazo komunista Ibarretxeren gobernuan. Alvarez Solisek komunista katoliko definitzen zuen bere burua, beste askok bezala.

Erlijioren berrezarpenaren kausetako bat Yolanda Diazek Vatikanora egin zuen bisita izan zen, bidaiaren eta erabakiaren kronologiak erakusten duenez. Berrogei minutuz mintzatu zen Frantzisko aita sainduarekin. Isabel Zelaa —EAEko Hezkuntza Kontseilari izana Patxi Lopezen gobernuan, eta Hezkuntza Ministro Pedro Sanchezenean— ordu erdiz bildu zen Frantziskorekin, eta, ABC-k kontatu zuenez, nabarmen hunkitu zuen aita sainduaren hurbiltasunak: ahotsa dardarka, erdi negarrez, fan nerabeek rock idoloen aurrean izaten dituzten emozio epileptikoak... Opari bi egin zizkion Zelaak Bergogliori:

El primer regalo era muy personal, un rosario de la Cartuja de Burgos que perteneció a la cuñada de la ex vicepresidenta, fallecida hace unos meses. Francisco lo ha tomado en las manos muy agradecido.

El segundo era un pequeño busto de San Ignacio, que pertenece a una serie limitada, y que envía una comunidad jesuita del País Vasco. «Yo me he educado en un centro de los jesuitas vascos», le confió orgullosa la embajadora al Papa.

Gaur egun, Karmeldar Oinutsak eta Karmeldar Oinetakodunak baino sakonkiago emozionatzen ditu aita sainduak sozialistak. Isabel Zelaa da orain Espainiaren enbaxadore Vatikanoan.    

Hain zuzen, paradoxikoa izatera heltzen den anbiguotasun zabal horixe da PSOEren dohainik ederrena: txit inklusiboa da, eta zirkunstantzien arabera konpontzen da ondo edo gaizki berdin Bildurekin, Cuidadanosekin edota Juntsekin, Jainkoaren bideak bezain printzipioetatik aldenduak izaten baitira sozialistenak ere.

Halatan, asko dira argitzeke uzten dizkiguten enigmak: palestinarren alde Europako gobernubururik ausartena izaten ari den Pedro Sanchezek, zergatik abandonatu zituen sahararrak interes ziztrin batzuen truke? Zer da ez dakiguna?

Bestelako eremu batean: zer gertatu zen azkeneko Goya sarietan? Hasieran, “El 49”k irabazi zuela esan zuten. Handik pixka batera, “El 49” eta “La infiltrada”, saria erdibana. Haatik, bakoitia zen boto-emaileen kopurua; milatik gorakoa, gainera: aski zaila, beraz, berdinketa hori berez gertatzea. Bestalde, txurro hutsa duzu “La infiltrada”, film gisa ere.

“El 49”n ez dira ondo gelditzen Espainia eta guardia zibila. Aukera ona ematen zuen “La infiltrada”k hori apur bat konpentsatzeko, nahiz eta iruzurra nabarmena izan. Zer gertatu zen denbora-tarte erabakigarri horretan? Bozketaren emaitza aldarazteko, nork deitu zion nori? Kultura ministroak Zine Akademiako zuzendariari? Pedro Sanchezek Alfredo Landari? Chat GPT, DeepSeek, Claude: ez ei dakite.

Baten batek egia konta lezake noizbait, baina ez liokete sinetsiko, edo ez liokete jaramonik egingo. Bestela, sinetsi ez sinetsi, egia hori soilik errepikatuko dute hurrengo hauteskundeetan boto batzuk eskuratzeko lagungarritzat joko dutenek. Ia inori ez zaio axolako egia denetz, eta informazioen, garrasien eta irainen uholdeak egia ezagutu nahi luketenak itoko ditu.

2017 hartan, inoiz baino ozenago aldarrikatzen zuen Hezkuntza Sailak ikastetxeen autonomia sendotu beharra. Olatu hori profitaturik, klaustroari proposatu genion batxilergoan Erlijio ez eskaintzea. Dena den, ikastetxeetan ez du klaustroak azken hitza, Eskola Kontseiluak baizik: irakasleen ordezkariez gain, Eskola Kontseilua ikasleen, atezainen, administrarien, gurasoen, garbitzaileen eta udalaren ordezkariek ere osatzen dute.

Gure asmoa zen klaustroaren erabakia ondoren Eskola Kontseilura eramatea, bertan bozkatzeko. Hirurogei irakasle inguru ginen klaustroan, eta guztiok egin genuen Erlijio batxilergotik kentzearen alde, batek izan ezik. Klaustroa amaitu ostean, norbaitek hezkuntza delegaritzara deitu zuen. Hurrengo egunean, ikuskaria eta Erlijio irakasleen gotzaindegiko arduraduna etorri zitzaizkigun, bozketa hori aktatik ezabatzeko exijituz. Horrela trabatu zuten eztabaidagaiaren Eskola Kontseilurako bidea. Horrelaxe zapuztu zuten ikastetxeak modu autonomo samarrean ondorio errealak ekar zitzakeen erabaki bat hartzeko lehenbiziko aukera. Gure gaineko botereak eragotzi zigun.

Francok eta Vatikanoak adostutako konkordatua indarrean dago XXI. mendeko lehenbiziko laurden honetan, izenpetu eta 50 urte igarota. Boterea erabiltzeko eliza katolikoak oraindik darabilen larderia hori da saltsa handitan ez sartzeko joera duen jendea ere laikotasunaren aldeko militantziara bultzatzen duena. Sumingarria baita gainera nola estaltzen duen egitezko larderia hori mintza-molde biktimista batez. 

Bozketa eta erabakia aktatik ezabatu behar izan genituen. Muntazko irakaspena barneratu genuen orduan: autonomia eta demokrazia benetan gauzatu nahi izanez gero, eraginkorragoa da batzuetan trikimailua eta pikareska, hautuak argi eta aurpegia emanez egitea baino. Jazoera haietan, geuk eman genituen aurrerapauso demokratikoak, eta hezkuntza sailaren eta gotzaindegiaren portaera izan zen antidemokratikoa. Berez, demokratak bezain jatorrak dira ikuskaria zein Erlijio irakasleen arduraduna; haatik, inertzia antidemokratikoetan zeuden harrapatuta, eta, dirudienez, zailak dira korapilo horiek askatzen.

François Furet historialariak zioen XX. mendeko gertaerarik garrantzitsuena izan zela elizak azkenik demokraziaren hastapenak nola edo hala onartzea. Hori bai, geldika-geldika; eta asko kostata. Botere poxi bat berreskuratu dutela sumatu orduko botatzen dituzte oraindik atzaparkada autoritarioak, Espainian nabarmen. Historiak naturala dela erakutsi duen joera gogor hori eragozteko behar da laikotasuna. Agintariek laikotasuna serioski ezartzen ez duten herrietan —gurean, kasu—, pikareska ere baliatu behar izaten dute demokratek, hiritarren arteko berdintasuna xede. Baina ez da komeni jendaurrean aipatzea zelan darabiltzaten demokraziaren heroiek pikareskaren irakaspenak, ezagutua izateak eraginkortasuna makalduko bailioke.  

Zaila da Hegelen testua eskuratzea: jatorrizkoa, alemanen erru-sentimenduagatik agian, Israelen kritika apalena egunkarietatik ezabatzeraino heltzen baita, gaur egun ere. Frantsesezko itzulpena, gero eta ahulagoa duelako Vrin argitaletxeak banaketa.

Gaztelaniazkoa, Joxe Mari Ripaldak egina, eta Escritos de juventud bilduman jasoa, aspaldi argitaratu zuen Fondo de Cultura Económicak, eta agortuta dago. Nik banuen 80ko hamarraldian erositako ale bat, baina, kasualitatea, zuriz dakartza “Kristautasunaren izpiritua eta haren patua” idazkiko hainbat orrialde bikoiti. Interneten ere ahalegindu nintzen erosten, baina kale.

Azkenik, Bilboko “Laurak” liburudendako arduradun Mikel Antóni esker lortu dut.

Horregatik uste dut ia beste inork baino gehiago merezi dituela Mikelek 150. Salmoaren alabantzak.

Aleluia! Gora Mikel!

Goretsazue Mikel, Laurak liburudendako bere santutegian,

goretsi bere zeru-sabai tinkoan.

Goretsazue bere egite ahaltsuengatik,

goretsi bere neurrigabeko handitasunagatik.

Goretsazue adar-soinuz,

goretsi harpa eta zitaraz.

Goretsazue danbolin eta dantzaz,

goretsi hari-soinuz eta txirulaz.

Goretsazue txilin ozenez,

goretsi txilin durunditsuz.

Gorets beza Mikel arnasadun orok!

Aleluia! Gora Mikel!

Askotarikoak dira ikastetxeak eta irakasleak, eta aldakorrak, baina patroi orokor batzuei buruz mintzatzeak ez dirudi zentzugabea. Jendea nortasunaren arabera sailkatzen dugun bezala, badago halaber irakasleak taldekatzea: lasaiak, lotiak, Real Madrilen zaleak, santuak, kaskagogorrak, belarriprestak, konstituzionalistak, arraroak, piperrak, lotsatiak, eskuzabalak, barnerakoiak, kanporakoiak, ausartak, koldarrak, indartsuak, ahulak, sadikoak, masokistak, zorrotzak, itxiak, irekiak, estuak, isilak, berritsuak. Noski, etengabekoak izaten dira gurutzaketak eta bilakaerak. Kasurako, ohikoa da jende berez isila berritsu bihurtzea irakasle lanetan hasi orduko.

Eztabaidagarriagoa da ziur aski hurrengo ideia hau: ematen duzun ikasgaiak zeure mundu-ikuskera eta are nortasuna moldatzen ditu, neurri batean bederen. Adibidez, Historiakoek dena dakite. Biologiakoek ez dute Etikan sinesten: instintuek goitik behera erabakitzen dutela giza jokabidea uste dute, eta susmagarria zaie egoismo naturala itxuraz gainditzen duen portaera etikoa: egoismo maltzurrago baten mozorro gisa ikusten dute.

Filosofiakook, berriz, irakaskuntzaren kalitatearen aldeko betebehar etikotzat dugu formakuntzei muzin egitea, irakurtzeko denbora kentzen baitigute, eta zenbat eta gehiago irakurri orduan eta hobeto mintzatzen gara ikasleen aurrean. Bestalde, hobeto daramatzagu bizitzak ematen dituen zartakoak, batez ere urtea joan urtea jin estoikoengan, Epikurorengan eta eszeptikoengan jarri badugu azpimarra. Orobat, lasaiago ibiltzen gara irakaskuntzako krisialdietan, barneratuagoa izaten baitugu desatxikimenduaren doktrina, bigarren azala balitzaigu bezala, hainbeste bider irakatsi dugu-eta.

Horregatik egin zitzaidan hain deigarria nire mintegikide normalean patxadatsua bere onetik irtenda aurkitzea. Filosofiaren Historia irakasten zuen, selektibitatean sartzen den ikasgaia. Halako batean, baja hartu behar izan zuen. Eta Erlijioko bat jarri zioten ordezko, ideiarik ere ez zuen arren filosofiaz, ezta San Agustini eta Santo Tomasi buruz ere. Ezin zutela deus ere egin esan zioten mintegikideari zuzendaritzan. Sumindurik eta garrasika ikusi nuen korridoretik. Pirronen printzipioak aplikatzeko aholkatu nion, epojé eta adiaforia, indiferentzia filosofiko sakona, baina antzarak ferratzera bidali ninduen.

Oroitzen naiz behin batean Erlijiokoak ezin zuela ordutegia Bermeoko orduekin bakarrik bete, eta Gernika eta Lekeitioko ikastetxeetako orduekin osatu behar izan zuen. Allokoa zen, eta behin baino gehiagotan entzun nion marmarka “Lerín, Lerín, altas peñas, gente vil". Ordu arte, Gotzaindegiak dietak ordaintzen zizkien halako kasuetan Erlijioko irakasleei. Baina alloarrari ukatu egin zioten. Protesta egin zuen irakasle bizardunak, eta harrituta utzi zuen Gotzaindegian eman zioten erantzunak: “tranquilo, hijo, lo entenderás desde la fe”.  

Akuilu ugari ditu Gazako sarraskiak. Hona hemen pare bat: Netanyahuk espetxea saihestu du; eta aurrerapauso ikusgarria eman du Biblian aipatutako Israel Handia edo Agindutako Lurraldea berrezartze aldera. Orain dela 3000 urteko David Erregearen erresumaren mugen baitako Israel palestinarrez hustu, juduz birpopulatu, eta estatu judua finkatzea da Netanyahuren helburu teologiko-politikoa. Ekonomiak baino askoz ere munta handiagoa du aurreiritzi erlijiosoak Gazako holokaustoaren bultzatzaile gisa.

Hegelen esanetan, Abrahamen Jainkoa erro-errotik zen beste Jainkoak ez bezalakoa. Egia da bere Jainko nazionala gurtzen duen edozein herri bakartzen duela fedeak: Batasuna zatitzen baitu, eta beste guztiak baztertu egiten ditu berari dagokion zatitik. Hala ere, judaismoak ez bezala, grekoek edo erromatarrek onartu egiten zuten beste zatien existentzia; ez zuten esklusibotasunik aldarrikatzen fede kontuetan, ez zituzten besteak oro egozten zinezko sinesmena omen zenetik. Aitzitik, eskubide berdinak aitortzen zizkieten, eta Jainkotzat onartzen zituzten besteen Jainkoak ere. Aldiz, Abrahamen eta bere ondorengoen Jainko jeloskorrak deiadar ezin zatarrago hauxe errepikatu zuen: bera dela benetako Jainko bakarra, eta bere nazioa dela egiazko Jainko bakarrean sinesten duen herri bakarra.

Paragrafo ikaragarri batez amaitu zuen Hegelek “Judaismoaren izpiritua eta haren patua”: herri juduaren tragedia ez da tragedia grekoa, ezin du ez beldurrik ez errukirik sortu, beldurra eta errukia gizaki zintzo baten nahitaezko erorikoak eragiten baititu, zoriak aginduriko hanka-sartzeak; aitzitik, herri juduaren tragediak ezin du eragin higuin izutua eta mespretxua baizik (Hegel: “Abseuch”; Joxe Mari Ripalda: “horror”; Olivier Depré: “dégoût”). Hegelen iritziz, Macbethena da herri juduaren patua: bere jainkoek abandonatu egin zuten, eta bere fedean bertan izan zen Macbeth puskatua eta birrindua.

Auschwitz baino 250 urte lehenago idatzi zuen Hegelek hori. Milioika fededuni zaio erlijioa kontsolamendu, baina ez dago zertan ifrentzua disimulatzen ibili beharrik. Ateoa da Luc Ferry, baina fededunekin ondo konpontzeko nahiak testuen zentzua desitxuratzera darama batzuetan.

Horrela, berdintzen ditu Jesu Kristoren “maita ezazue elkar nik maite izan zaituztedan bezala”, edozein gizakiri zuzendua, eta mila urte lehenago idatzitako Lebitarrena liburuko “maita ezazue lagun hurkoa zeuen burua bezala”; eta ezkutatu egiten du azken honek ez duela balio juduentzako baino, herkideentzako. Halaxe nabarmentzen du Jainkoak berak aurreko esaldian.

Halaber, Ferryk dio Hegelen testua ez dela antisemita: judaismoaren kritika duela xede, eta ez juduen aurkako joera xaxatzea. Ez dakit ba. Esaldi askok iraintzen dituzte pertsona juduen eta herri juduaren portaera historikoak. Nire ustez, juduen erlijioaren kritikan baino gehiago, juduen aurkako kristauen obsesiboan kokatzen da “Kristautasunaren izpiritua eta haren patua”, zeinaren lehenbiziko zatia baita “Judaismoaren izpiritua eta haren patua”.

Gauzak behar bezala ulertzeko, alta, zenbat eta karta gehiago mahai gainean agerian, hobeto: errazago ikusiko dugu horrela Pentateukoko hamaika esaldi erabil ditzakeela Netanyahuk masakrearen alde, baina beste horrenbeste direla bere jokabide kriminala zigortuko luketen esaldiak, edozer eta  kontrakoa aldarrikatu baitute gure inguruko monoteismoetako liburu sakratuek.

Hegelen esanetan, munduak eta jende orok eragiten zion mespretxua zuen Abrahamek bere ideal jainkozkoaren sustrai eta elikagai. Bere burua mundu eta jende errealarengandik etengabe bereizteak eman zion Abrahami bere gogoak sortutako Jainkoa sendotzeko bazka eta Jainko horren mendean bizitzeko bultzada, fede-molde ikaragarri hauxe piztu eta garatu arte: nirea da zinezko Jainko bakarra, eta nire herria da benetako Jainko bakar horrek aukeratutako bakarra. Etsaiak dira gainerako herriak, gezurrean nahasirik bizi dira.  

Berea baino indartsuagoak ziren herrietan —hala nola Egipto edo Gerar— erregeek konfiantzaz tratatu zutelarik, orduan Abrahamek, fidagaitz, trikimailuak eta itxurakeria erabili zituen, abantailak lortzeko. Koldarki jokatu zuten juduek Egipton. Egiptoarren aurkako borroka zuzenari ekin beharrean, Jainkoari bidalarazi zizkioten plagak eta izurriak. Aurrez aurrekorik ez, beti zeharka eta bitartekarien atzean ezkutaturik. Penagarri jokatu zuten Egiptotik alde egitearen bezperan ere: mailegua eskatu zieten egiptoarrei, jakinik ez zietela sekula itzuliko. Era miserablean erantzun zioten eskuzabaltasunari.

Ostera, boteretsu sentitu ziren aldietan, errukirik gabe gobernatu zuten juduek, indarkeria gordina baliaturik, tiraniarik gogor, amorratu eta suntsitzaileena erabiliz bizitza ororen aurka, heriotzaren gainean baizik ezin baitziren batasun gisa eratu. Esaterako, abominazio sataniko batez mendekatu zuten Jakoben semeek arrebaren aurkako laidoa, sikemdarrek ontasun eredugarriz erreparatu nahi izan zuten arren.

Zailtasunik sortzen ez zioten herriekin harreman juridikoetara mugatzen zen Abraham, zuhurtzia kalkulatzailez, defentsako jarreran. Behar zuena erosten zuen; ez zuen inola ere onartu Efronek eskuzabaltasunez oparitu zion Sararen hilobirako lurra. Horrela saihestu zuen berdin bati esker ona adierazi behar izatea. Gisa berean, ez zion semeari Kanaango maitearekin ezkontzen utzi; aitzitik, emaztea bere ahaideen artean bilarazi zion, urruti bizi ziren arren.

Abrahamek ezin zuen ezer maitatu, eta ez zuen maitatu nahi. Urduri jartzen zuen maitasunak, guztitik nahi baitzuen aldendu. Zama eta eragozpen bihurtzen zitzaion berehala edozein izaki errealenganako maitasuna. Seme Isaac zen maita zezakeen bakarra —oinordetza ziurta ziezaiokeen heinean—, eta ezinegon handia eragin zion Abrahami maitasun horrek. Halatan, maitasun hori ere suntsitu nahi izatera heldu zen, semeari bere eskuez lepoa ebakitzeko prest egotera. Semea hiltzeko gai ez izateraino ez zela iritsi egiaztatzeak baretu zuen azkenik Abraham, semearenganako maitasunetik ere libre gelditu baitzen horrela.

Lurralde mugagabean zebilen Abraham bere artaldeekin, baina ez zuen harremanik lurrarekin, ez zuen lurra zaintzen, lantzen, kultibatzen, edertzen; hala izatera, lurra maitatzen ikasiko zukeen menturaz, edo, behintzat, Abrahamen beraren munduaren zatitzat onartzen. Haatik, lurrak berez ematen duena hartzera mugatzen zen, lurrean bazkatzen baitziren Abrahamen artaldeak. Artzain nomada izan zen juduen patriarka.

Putzu sakonetan zetzan Abrahamek eta bere artaldeek ezinbestekoa zuten ura, mugimendu bizi barik. Akigarri zitzaien ur bila lurra zulatzea, nekez ateratzen zuten, edota oso garesti erosten, edo liskar bortitzen bidez konkistatzen; ura ere ezin zuten menperatu baino egin. Jolas-iturri izateko urak ematen duen aukera ere ezinezkoa zitzaien, premiazko beharra baizik ez zen-eta ura Abrahamentzat eta bere aziendarentzat. Jabetza zen ura ere funtsean, borrokaz eta izerdiz lortua.

Halaber, laster abandonatu zituen Abrahamek oihanak, maizetan eman ziotenak itzala eta freskura. Teofaniak izan zituen oihanetan, bere izaki gorenaren agerkundeak; dena den, ez zuen oihanetan inongo maitasunik jarri. Alta, maitasun horrek egingo zituzkeen oihanak Jainkoaren duin, horrek harraraziko zien jainkotasunean parte; deus ere ez, ordea.

Natura bezain arrotzak zitzaizkion Abrahami beste gizakiak eta herriak ere, eta halakoxeak izaten jarraitu zuten beti. Hala ere, ez zegoen Abraham haiengandik hain urruti, ez zeblen haiengandik hain independente, haiei buruzko ezer jakin behar ez izateko beste, haiekin inongo zerikusirik izan behar ez izateko.

Garai hartan, hain populatua zegoen Kanaan, non Abraham, bere joan-etorrietan, sarritan egiten baitzuen talka ordurako tribuetan elkartzen ziren gizakiekin; baina Abraham ez zen inoiz halako elkarguneetan sartu. Egia da beste gizakiek bildutako aleen beharra zuela; hala ere, bere patu bakartiari eutsi zion: ez zuen besteekin erlazionatuko zukeen elkarbizitza sedentariorik nahi izan.

Gogor atxiki zitzaion Abraham orotariko bereizteari, zatiketaren erlijioa baita judaismoa, eta berezitasun fisiko baten bidez nabarmendu zuen: bere zakila zirkunzidatu zuen, 99 urte zituela, Jainkoaren aginduz. Ortzadarra bezala, zirkuntzisioa ere Jainkoaren eta nazio juduaren arteko itun eternalaren zigilua eta oroigarria da, aliantza sakratuaren ikurra. Jainkoarenganako fideltasuna adierazten du zirkuntzisioak. Musulmanek ere erabiltzen dute; xiitek sunitek baino gutxiago. 

Hegelentzat, Abraham da judaismoaren benetako patriarka. Ez zen Israelen jaio, baizik eta Kaldean, Persiar golkotik hurbil. Gazterik utzi zuen sorterria, familia alboan zeramala. Mesopotamiako lautadetan bizi ondoren baino ez zuen Kanaanera hartu, gaur egungo Israel ingurura, bakar-bakarrik. Orduan bereizi baitzen bere familiatik, bortizki eta behin betiko. Gizon erabat autonomo eta independente bilakatu zen, buruzagi izan ahal izateko. Gainera, ez zuen bidegabekeriarik pairatu, egotzia edo iraindua izan gabe bereizi zen, aldez aurreko oinazerik gabe; Hegelek sakontasun handiz dioenez, oinazearen bitartez adierazten baita, injustizia edo krudelkeria baten ostean, maitasun-behar iraunkorra. Bidegabekeriak egotzirik erbesteratu denak, berriro maitatzeko itxaropenak bultzatuta bilatzen du aberri berria. Maitasunak, zauritua gelditu arren —ez galdua hala ere—, berriro nahi baitu loratu eta gozatu.

Hortaz, bereiztea izan zen Abraham nazio juduaren aita bihurtu zuen lehenbiziko eta oinarrizko ekintza, elkarbizitzaren eta maitasunaren loturen urratzea, gizakiekiko eta naturarekiko harreman guztiak haustea, zeinetan ordu arte bizi baitzen. Horrela, gaztaroko harreman eder horiek arbuiatu zituen. Flavio Josefori hartu zion Hegelek ideia hori. Kontua da Jainko arrotzaren menpeko duzula juduen patriarka; arrotzak zaizkio halaber bere senideak, zer esanik ez beste herriak. 

Hegelek oroitarazten du ezen Kadmo, Danao eta gainerako grekoek ere aberri edo sorterriak utzi zituztela; baina azpimarratzen du borroka betean abandonatu behar izan zituztela: libre izateko eta maitatu ahal izateko abiatu ziren lur berri baten bila. Abrahamek, alderantziz, ez zuen maitatu nahi, eta horregatik bilatzen zuen askatasuna. Harreman garbi eta ederretan bizi ahal izateko alde egin zuten grekoek —hori ez zitzaien-eta sorterrian onartzen—; eta beraiekin batera eraman zituzten beren jainkoak. Abrahamek, berriz, harreman horietatik ere libre bizi nahi zuen. Hegelen pintura politaren arabera, zihoazen lekuetako natiboak erakarri egiten zituzten grekoek, beren artearekin eta ohitura leunagoekin, eta haiekin nahasten ziren eta elkartzen ziren, harreman eta herri-molde lagunkoi eta alaiak sortzeko.

Aldiz, Abraham bere senideengandik urrutiratu zuen izpiritu berak gidatu zuen bizialdi osoan nazio arrotzekin izan zituen topaketetan ere: hots, autokontserbazio garratz eta itsuaren grina, izaki oro aurkaritzat jotzen duena. Aurreko batean esan bezala, Noeren bidetik igo zuen Abrahamek bere adimenak sorturiko izaki gorena batasun dominatzaile izatera, zinezko Jainko bakar; natura infinituaren gainera igo zuen, natura eta gizateria etsaiaren gainera, zeren etsaiarekin ezin baitzara erlazionatu hura azpiraturik baizik.

Juduak Jainkoa ezin du ez ikusi ez barruan sentitu: lurra eta jendea bezain bestelako eta arrotz zaio, beti dago beste nonbait. Debeku dira judaismoan Jainkoaren irudiak, Bildverbot. Egiptotik irten eta Agindutako Lurrera bidean, Jainkoa agertu zitzaien Sinain juduei, baina hain zituen agerpen horrek aztoratu, ezen Moisesi eskatu baitzioten aurrerantzean bera bakarrik mintza zedila Jainkoarekin aurrez aurre, eta transmiti ziezaiela ondoren Haren aginduak. Bestelako nahi dute beti juduek Jainkoa. Horregatik ulertzen dute erlijioa agindu gisa, eta ez, Jesu Kristok bezala, maitasun gisa. Hegel kristauaren ikuspuntua da hau, jakina. 

Judaismoa da kristautasunaren eta islamaren sustraia, eta bereizketa, amarrua eta suntsipena da Hegelenean judaismoaren izpiritua. Ematen du Netanyahuk Abrahamen aiurria bere egin duela, Hegelen Abraham hartu duela eredu.

Zaila da frogatzea erlijio baten izpirituak fededunen izaerak eta jokabideak moldatzen dituela. Zaila da argiro zehaztea zertan, bederen; batez ere milioika lagun direnean fededun horiek, hainbat herrialdetan banatuak, eta nabarmena denean izaera eta jokabide horien aniztasuna.

Dena den, modu sinesgarrian lotu zion Max Weberrek kapitalismoaren izpiritua etika protestanteari, eta ez da ezinezkoa zeure burua Jainko ahalguztidun ulergaitz baten mendean jarrita bizitzeak zeure nortasuna nolabait moldatzea. Weberrek ez zuen esan protestantismoak kapitalismoa zuzenean eragin zuenik, baizik eta kalbinismoaren marko etikoak oinarri kultural eta psikologiko egokia eman ziola kapitalismoaren izpirituari; alegia, etekinaren bilatze metodiko diziplinatuari, biziraute hutsetik harago.

Era berean, ezin da frogatu judaismoaren izpirituak Gazako masakrea ekarri duela. Milioika judu daude Netanyahuren gobernuaren aurka. Zerikusi handiagoa du palestinarren genozidioarekin Europa kristauak juduekin aurreko bi mendeetan izan duen jokabide kriminalak, zergatik eta arrazoi erlijioso batengatik: benetako Jainko bakarra hil zuen herria izateagatik; era interesatuan ahazturik, bide batez, Jesus goitik behera zela judua. Nazareteko Rabbia deitzen zioten apostoluek.  

Edozein gisaz, Hegelen orrialdeak irakurri ahala, ezinbestez dakarzkizu gogora judaismoaren izpirituaren eta Netanyahuren psikologia politikoaren arteko zubiak; kasurako, juduak ez diren herrialdeen kondenak aintzat ez hartzeari edo mespretxuari dagokienez, nahiz eta munduko guztiz gehienak izan. Eta judua ez den edozein gizakiren biziaren eta heriotzaren aurreko indiferentziagatik.    

Noerena ez zen izan juduek uholdeari emaniko iharduki bakarra. Hortxe dugu Nimrodena ere. “Aktibismo praktiko” deritzo Jaques Riveylaguek. Hots, Heideggerrek "nahiaren nahia" izendatu zuena, gure mundu produktibistaren oinarrian dagoen mundu-ikuskera. Grekoenean ikusi zuen Heideggerrek nahiaren nahi edo aktibismo praktiko horren abiapuntua. Aldiz, judaismoan aurkitu zuen Hegelek, Nimroden jarreran.

Nimrodi dagozkionak, ederki kontatzen ditu Flavio Josefok Antzinatasun juduen lehen liburuko laugarren atalean. Noeren birbiloba zen Nimrod, baina, birraitona ez bezala, ez zen Yahvez fio. Yahveren esku dago natura; Yahvek agindu zuen, azken batean, Lurra urez estaltzea eta bizidunen masakrea. Nimrodek ez dio Yahveri barkatzen bere arbasoak ito izana. Ingurukoei jakinarazi zien ezen oparotasuna eta zoriona ez dizkiogula Yahveri zor, geure ahalegin propioari baizik.  

Beraz, natura etsaiari aurre egiteko bitartekoak bilatu behar dira, eragozteko etorkizunean gizakien aurkako mehatxu eta arrisku bilaka dadin berriro ere; ez haatik, Noeren antzera, Yahveren bitartekotzaz, Yahverekin ituna eginez, zeharka, baizik eta norberak bere indarrez, zuzenean. Halatan, Bibliako ehiztaririk azkarrena da Nimrod, bere besoaren indarraz harro, eta zuzenean azpiratzen ditu bizidunak, natura; koplarik eta eskrupulurik gabe hiltzen ditu animaliak. Eta zuzenean azpiratuko ditu halaber gainerako gizakiak, errege-tiranoa baita.

Hiru zatiketak ditugu ostera ere, baina Noerengan baino muturrerago eramanak: ezinezkoa da Nimrodentzat Yahverekin edozein itun, errotik zaio arrotz, ez dio genozidioa barkatzen. Arrotza zaio orobat natura, akabatu edo azpiratu beharreko etsai, ezin uholdea ahaztu. Ezinezkoa da, azkenik, gainerako gizakiekin edozein berradiskidetze, mendeko baititu Nimrod erregeak. Bortxak elkartzen dituenez, urratua dute gizakiek elkarrenganako konfiantza, eta jendarte atsegina lortzeko edozein aukera.

Babelgo dorrea eraikitzeko aginduko dio Nimrodek bere menpeko jendailari. Hain izango da sendoa eta altua ezen, Yahveri beste uholde bat lehertaraztea otuz gero ere, olatuek ezingo baitute urperatu. Aktibismo praktiko autonomoa, horrenbestez, Yahvek iratoriko arbasoak mendekatzeko.

Yahvek, dorre desafiatzailearen berri izan orduko, eta kontuan harturik uholde handiak ez zuela giza gehiegikeria apaltzeko balio izan, sarraskiari uko egin eta maltzurki ihardetsiko du: ordu arteko hizkuntza bakarraren ordez, hizkuntza asko jarriko ditu gizakien ahoetan; horrela, ezingo dute elkar ulertu, nahastu egingo dituzte hitzen zentzuak. Hain zuzen, “nahasmena” esan nahi du "babel" hitzak hebreeraz. Flavio Joseforen esanetan, Babelgo dorrea altxatu zuten tokian sortu zuten Babilonia, hiri nahasia, ezinezko hiria, ezinezkoa baita bertako hiritarren arteko oinarrizko ulermena.

Idazle greko batzuek diotenez, jainkoek azkenik Babelgo dorrea suntsitu zuten. Hizkuntzaren arabera sakabanatu ziren giza taldeak, eta eskualde bereizietan jarri ziren bizitzen. Hizkuntzak banandurik, nazioak sortuko ziren horrela, eta ondoren mugak.

Hegelek “zoritxarreko kontzientzia” deitua ekarriko zuen Nimroden estrategiak, urraturiko kontzientzia, aipatu zatiketa hirukoitzean biziko dena. Hegelentzat, judaismoa da zoritxarreko kontzientzia horren mamitze nabarmenena.  

Aipatu ditugu, axaletik bada ere, uholdearen oldarraldiari Hegelek ikusi dizkion hiru irtenbideak: grekoena, Noerena, Nimrodena.

Abraham izan zen judaismoaren benetako fundatzailea. Eta Noeren jarrera egin zuen bere.