Markos Zapiain

Metxak erlazio berezi bat izango du psikopatarekin, psikopata, “oxtabenako biztanle eternala ziegetako maizterra jaulierren izua jipoien haragia agirretarron aliatu taktikoa. Maitagarria eta aldi berean beldur emailea, bakardade ilargituenean bizi da otzaran egon behar ez lukeen psikopata gaixoa. Egunean harrarazi nahi dizkioten hogeita hiru pilulak erakutsi dizkit ukabila irribarrea bezalaxe zabalduta. Gero, pilulak kentzen dizkiodalarik, bere ahots eztiaren oparia egiten dit:

-Mundu honetan denok gara presoak. Ziegaren tamaina da gutxienekoa...

Badatoz erizaina eta bi zomorroi. Bunkerrera eramanen dute nire lagun poeta, eta gogor egiten baldin badie lo terapeutikoan murgilduko dute injekzio gozo bat emanda.” (80 or.)

Metxa maiz lehiaz jarriko da beste presoekin zein espetxeetako funtzionarioekin harremanetan, erronkaria duzu, zirto-gudu bilakatuko du solasa, iskilu hitza. Eta irabazi egingo du ia beti.

Psikopatarekin ez. Soilik psikopatak mututuko du Metxa. Psikopataren agerkundeek eragiten dituzte bien arteko harremanak, espetxerik zitalenetan beti ere. Eta ez da mintzatuko psikopata baino. Aurreneko bietan, Ürrüxtoitik 785 kilometrora dagoen espetxean eta Barkoxetik 2.985 kilometrora dagoenean, begitazio beldurgarri gisa agertuko zaio psikopata Metxari, eta unibertso osoa dela ziega bat esango dio, guztiok garela preso, espetxearen tamaina gorabehera.

Hirugarrenean, Larreñetik 823 kilometrora dagoen espetxean, ametsetan agertuko zaio. Esna biziki amesbera, Metxak lotan ez du egingo amets bi baino. Aurrenekoa, psikopataren lokamuts ankerra, ziegakideen eldarnio, aiene eta biraoen artean:

“Bart izuerdi zuritan iratzarri nau inoiz eduki ez dudan itotasun batek: psikopatak lepoan tinkatua zidan atzaparra. Eskubidea zeukan, bere eremuan gaude. Barre egin zidan, eta lepoko hilgarria lasaitzen zuela, berak dakien modu gozoan kontsolatu ninduen:

“Libro izanen naiz, zorionik eta zorigaitzik gabe, haizea den bizitza bezala. Berdin bilatzen gaituzte gorrotoak eta maitasunak; zein bere moduan, biek gaituzte zapaltzen. Jainkoek deus eman ez dioten hura, libro da”.

Eta eguneko pilula guztiak batera irentsita suntsitu zitzaidan, sabaiko zuritasunak irentsitako pilula izan balitz bezala.” (126-27 orr.)

Gero, Maritxuk ezkontzea proposatuko dio Metxari, eta honi, esker onez erantzun nahi badio ere, psikopatarena botako dio ahoak: “mundu honetan denok gara, nolabait, presoak. Ziegaren tamaina da gutxienekoa... Ni lotuago nengoen han, hemen baino.” (141 or.)

Egun batean, kartzelaldi berrietako azkenekoan, Metxak psikopataren beharra sentituko du. Gutun bat idatzi nahi dio Maritxuri Carmen Lopezi buruz baina musek lagundu nahi ez, gainera espetxean ez dute bigamia onartzen, sumindurik dabil Metxa eta psikopatari dei egingo dio, bere berbaren sendagarria ematera etor dakion.

Psikopatak ez du entzungo.

Hala ere Metxak hitz egingo dio. Bakarrizketan, hori bai, psikopatari ez dagoenean baino ez baitzaio zuzenduko. Zehazki, lokamutsean psikopatak aipatu haize libreaz arituko zaio: “madarikatzen dut, eta ez zaio ardura. Erregutzen diot, eta ez dit jaramonik egiten. Halakoak dira psikopatak, ezusteko erreakzioak dituzte, libro bizi baitira, haizea den bizitza batean. Gorde hadi heure bunkerrean, ez haut ezertarako behar, haizearen militante hori! Heure pilulak baino kondena gogorrago batek lotuko ditik nire ekintza eta bere kausa... Nire zoroak helburu zuhurrak zauzkak!” (240-41 orr.)

Agertua da hemen lehenago ere Koko gorila emea. San Frantziskoko zoologikoan jaio zen 1971an. Izar ospetsu bilakatu zaigu aspaldion, mila bat zeinu baitarabiltza AMESLANez (American Sign Language, AEBetako gormutuen zeinu hizkera) eta ingelesezko bi mila bat hitz ulertzen baititu. Bere zaintzaileekin zeinu hizkuntzaren bidez komunikatzen da. Erruz erakartzen ditu turistak.

Apirilean txataldi bat egin zuen. Hogei mila bat internauta ahalegindu ziren Kokorekin txateatzen. Berrogeita hamar minututan Kokok 750 bat txateatzaileri erantzun zien. Galderak zaindari batek itzuli zizkion Kokori.

Gizakiekiko elkarrizketak Kokok berak abian jarri ohi ditu, hirutik seira hitzez osaturiko esaldiekin, eta bere adimen kozientea 70 eta 95 bitartekoa da. Gizakien artean normaltasuna 100 inguruan kokatzen dute.

Kokok katutxo bat izan zuen maskota. “All Round” bataiatu zuen,”Osotoro Biribila”, ez baitzuen buztanik.

Egun 33 urte ditu, 133 kilo.

Klase borrokan ere esku hartua da Koko. Berriki titiak ikusi nahi izan dizkie Nancy Alperin eta Kendra Keller Gorilen Fundazioko langileei. Tematu egin da.

Andreek ezetz. Orduan Gorilen Fundazioko presidenteak, Francine “Penny” Pattersonek, langileak gogor presionatu ditu: biluzteko agindu eta Kokori begira “ziurrenik kokoteraino egongo zara nire titiburuez eta beste batzuk ikusi behar dituzu” esan omen du. Langileek amore eman zezaten ez zuela lortuko ikusita, Fundaziotik bota egin ditu.

Egotziriko emakumeek Fundazioaren aurkako salaketa jarri dute. Milioi bat dolar bana eskatu dute “sexu diskriminazioagatik, kaleratze bidegabeagatik eta osasun eta ziurtasun arauak hausteagatik”.

Fundazioaren abokatuak manipulaziotzat jo du auzia eta Koko berriz aparte bezala dabil, gatazka gogorregia bailitzaion: margolanak pintatzen jarraitzen du, solastatzen, telebista ikusten. Charlie bere bikotekide ohiak biziki gustuko zuen Barrio Sésamo, orobat opera, batez ere Pavarotti.

Baten batek pentsa lezake Metxa ez dela preso beteranoen asmakizun kontsolagarri bat baino, kolektiboaren ametsa (281 or.). Igor Estankonaren berbetan: “liburua bukatzerako irakurleak bere buruari galde diezaioke ea Agirre erreala den edo bigarren mailako pertsonaien kontzientziaren ahots hezurmamitua.”

Edo, bestela, behin Metxaren existentzia enpirikoa onartuta, pentsa liteke Metxa ametsez bere gabeziak berdintzen ahalegintzen dela, ametsak bere bizitzaren huskeria konpentsatuko balu bezala. Pentsa liteke Metxa lotsa dela kartzelan inoiz sartu ez dutelako. Ametsezkoak lirateke ez soilik kartzelaldi berrietako kontakizunak, baizik kartzelaldi berriak berak. Ipuina eta ametsa sakonean bere herriari behar adina eman ez diola sentituko lukeen Metxa frustratuaren lilurazko balentriak lirateke, bere amets gezurtien bidez inor baino iraultzaileago, espetxeratuago eta gorriago agertu nahi lukeena. Mesede galanta giderrik gabeko koilarak egin ziokeena, bere benetako irudia lanbrotuz, hankaz gora itzuliz. Irudi alderantzikatu hori bailitzateke hain zuzen Metxaren ametsen protagonista, ametsetako Metxa: heroi bakarti bat, otso harrigarria, berez eta ametsez kanpo artaldekoi eta malgu izan arren. (275-76 orr.)

Hipotesi horiek ez dira ezinezkoak, baina artezagoa ematen du Iñigo Aranbarrik Metxaren gaineko jardunaldi txukelan adierazitakoa: zapaltzaile indartsuari ezin diogu bere eremuan aurre egin, galtzera kondenatuta geundeke beti. Aranbarrik “logika kartesiar” deritzona genuke etsaiaren borrokalekua eta Metxak, Fernando Amezketarrak bezala, hitz jostetaz egingo dio aurre, trikimailu irrigarriz, eta, oroz lehen, ametsaz. Gauza bat da Izagirreren eleberriko bigarren pertsonaiarik garrantzitsuena, giderrik gabeko koilara. Zulogintza ahalbidetzen duenez, ametsetako iskilu duzu eta aldi berean ametsetarako sarbide. Koilara ispilua da, buruz beheiti itzultzen dizu burua. Eta “Agirre zaharraren kartzelaldi berriak” Metxaren ametsen kronika ere baduzu: ispiluaren bestaldean gertatzen da guztia, zuloan, zuhurtziari arrotzak zaizkion bazterretan.

Ametsik gabeko egunekoa legepean egoten baita, kartzela legez, presoak kolektibizatu beharra legez. Edozein jendarte baldin bada nolabaiteko egokitze eta erregulatze bat, doitze bat, Metxak ametsez zartatuko du. Bakarti handi bat da, baina soilik halakoek eskain dezakete benazko elkartasuna. Bakarrik egoten ez dakienak behar du legea. Taldearen behartzeari, arauari, ametsez eta ipuinez ihardukiko dio Metxak. Tentuari amesgintza zoro batez erantzungo dio, egunerokotasun arrunt goibela ametsez biziaraziz.

Maiz goraipatu da Metxaren lema, “gora gu eta beste asko!”, etsaien klasikoenganako haren maitasuna, On Kixoterenganakoa. Beste eragile zenbaitekin batera Anoetako Izpiritua ekarri zuten. Hala ere, Metxak “gu” ere badio, pentsa liteke ez diela muzin egin bere klasikoei, eta Leninen testu eder batek ere, Guiomarrek ("Gizona bere bakardadean") berrirakurri beharko lukeena, Metxaren azken elearen ("ametsez") zentzuetako bat hobeki ulertzen lagun diezaguke.

Leninek kontatzen du “amets egin behar da!” (“Träumen müssen!”) idatzi eta berehala izutu dela: Martinov kamarada imajinatu du, zemaiz altxatu eta amets egiteko eskubidea larderiaz ukatuz, ez baldin bazaio aurretik alderdiko komiteari baimena eskatzen. Gero Kritxevski kamarada imajinatu du Leninek, Martinovena filosofikoki sakonduz, are mehatxariago: amets egiteko benetako marxistaren eskubidea zalantzan jarriko du, Marxen esanetan gizateriak soilik bere esku dituen egitekoak plantea baititzake, eta egitekook alderdiarekin batera eraiki behar baitira.

Dardarka dugu jadanik Lenin, ezkutatu nahi du.

Pisareven ideia hauen atzean ostenduko da: zenbait amets ez da txar, langilea sendo dezake. Gizakiak ezingo balu amets egin, jai lukete arteak, zientziak, eguneroko bizitzak. Kontua ameslariak bere ametsa ganoraz hartzea da eta zinez lan egitea amesturikoa mami dadin. Ametsak bizimodua pizten duelarik, gauzak artez samar dabiltzala esan liteke.

Pisarevena iruzkinduz, Leninek deitoratuko du gisa horretako ametsak oso gutxi daudela “gure mugimenduan”. Beren soiltasunaz, neurritasunaz, errealitate konkretuari txit itsatsirik ibiltzeaz harrotzen direnak joko ditu errudun nagusitzat: alegia, Metxaren etsaiak.

Dena den, ametsaren gaineko Pisareven eta Leninen ikuspuntua, politikan irabaz dezakeela serio hartzen duenari dagokio.

Metxaren kasua korapilatsuagoa da.

“Ametsez” da Metxak idatziriko azken elea. Metxak ordea esna egingo du batik bat amets, gauez zein egunez, begiak zabalik edo bestela ñarroturik. Hauxe da hain zuzen Metxaren koplarik ezagunena: Tiriki tauki taki/ Mailuaren hotsa,/ Ametsez jantziko dut/ Nire burumotza. (213 or.)

Eleberri hau euskal narratiban berezi egiten duen ezaugarria paralelotasuna da. Nola blog honetan dagoeneko aztertu ditugun eleberrietan hala hemen aztergai izango ez ditugun beste hainbat eta hainbatetan historiaren eta bizitzaren arteko dualismoa dago, kontrakotasuna: bizitza ona da, historia txarra, historia berez da hilaurgile, bizipozaren eragozpen, eta abar.

Izagirrek bakarrik ikusten ditu bizitza eta historia osotasun trinko legez. Historiak zeharo bereganatua du Metxaren bizitza. Aipatu liburuetan, zenbat ahantziago eta ahulago historia, hainbat bizkor eta pozkorrago bizitza; eta, historia ageri delarik, bizitza hautsi egiten da. Izagirreren paralelotasunaren arabera, ostera, aldi berean pozpuzten edo ahitzen dira bizitza eta historia.

Nolanahi ere, ematen du literatura eta jolasa sakonagoa dela politika eta historia baino. Literaturak Historia barnebil dezake, erabil lezake hazkurri gisa, baina literatura ez da Historian kabitzen. Literaturaren askatasunari eta jolasari dagokio “Agirre zaharraren kartzelaldi berriak”en ametsezko azpiegitura sendoa, non txertatzen baitira kontakizun historikoak.

“Kalderapeko” tabernan, Bilboko Txukela kalean, jardunaldi bat egin zen "Agirre zaharraren kartzelaldi berriak"en inguruan, eta bertan Izagirrek literatura oro dela historiko aldarrikatu bazuen ere, zientzia fikzioa barne, ez da ahaztekoa jendeak garai guztietan amets egin duela amildegi batetik erori eta sabelaldeko inpresioaren eraginez esnatu dela, historia eta baldintza sozio-ekonomikoak gorabehera.

Txema Garcia-Viana “Kartxi”ren hiru nobelak daude historiako garai zehatz batean kokaturik: “Triangelu Hautsia” Bilintxen karlistadan, lehenbizi Gipuzkoan eta mamia Venezuelan; “Balatza. Tximistaren Alaba” berriz frankoen aurkako Orreagako erasoa baino lehen; eta “Sei Lore” azkenik joan den mende bukaerako Bilbo eta Afganistan hitsetan.

Baina nobela bakoitzaren kolorea desberdina da: “Triangelu Hautsia” abenturazko kontakizun errealista samarra duzu, hegoamerikako mitoek zipriztintzen duten arren; “Balatza” ostera fantastikoa da funtsean (amaieran euskaldunak adiskidetuta erakusten ditu); eta “Sei Lore”n nobela beltzen errealismo gordina dabil batik bat.

Nobela horietan altxorra bilatzen da beti: “Triangelu hautsia”n Maria Mistel umezurtzak Martin Agirreberri medikua erabiliko du Basque pirataren altxorra aurkitu guran; Balatzak Aitorren makila du helburu; eta Julia Montilla Markos Gorriti detektibe mozkorraren bidez ahaleginduko da begien eritasunak sendatzeko erabil litekeen formula eskuratzen.

Ohikoa dirudi, protagonistaren zeregin nagusia altxorra bilatzea izateak.

Ordea, baditu Garcia-Vianak ezaugarri bere-bereak:

Aurrena, altxorra ez da bat eta bakarra, baizik sakabanatua. Halatan, altxorra aurkitzea lehenbiziko urratsa izango da soilik; gero zailena etorriko da, hots, barreiatua elkartzea: Maria Mistelek tximinoek harat-honat darabilten altxorra batu beharko du; Balatza Tximistaren Alabak aldiz Aitorren makilaren bidez eta Anabas zatitzaile maltzurraren aurka euskal leinuak beharko ditu bildu; eta azkenekoz Juliak begiak sendatzeko formula bildu nahiko du, sei loretan baitago zatitua, eta loreetako batzuk lagun traidoreek dauzkate bereganatuta.

Hurrena, altxor barreiatua batzeko oinarrizko bultzada emakume batek emango du beti, Maria Mistel, Balatza eta Julia Montillak, eta ahalegin horri alaba diren aldetik ekingo diote gainera, aitarenganako fideltasunak bultzaturik, aita hilarenganako fideltasunak Mistelek eta Montillak eta biziarenganakoak Balatzak. Balatzarengan nahastu egiten dira dena den aitarenganako fideltasuna eta bere herriarenganakoa.

Azkenki, Balatzak euskal leinu sakabanatuak bere aginte-makilapean biltzea erdiesten baldin badu, uste dut Garcia-Vianaren berezkoa “Triangelu Hautsia”k eta “Sei Lore”k dakartela: altxorrak abenturen ostean guztizko garrantzi obsesibo hura galduko du eta erdibiturik geldituko da (“Triangelu Hautsia”), edo bere dirdira liluratzailea itzali ostean baztertua eta ahantzia (“Sei Lore”), bien bitartean eta altxor bilatzearen kariaz protagonistek bestelako altxor bat aurkitu baitute, beroa, kontu korrentea gizentzen ez duen arren baduena bere xarma: amodioak bilduko ditu batetik Maria Mistel eta Martin Agerreberri, basoan zein itsasontzian Pariserat, eta bestetik Markos Gorriti eta Xaho-Xaho, ekialdeko neska irribarre zoragarrikoa, Bilboko putetxe batean.

Ondokoak "Dialogues" liburuko testuak dira, "L'oiseau philosophie" antologian jasoak.

1-Irakurtzeko era egokia, gaur egun, liburua irakurtzea duzu disko bat entzuten den bezala, film bat edo telebistako programa bat ikusi, abesti bat jaso: liburuarenganako begirune bereziren bat eskatuko lukeen edozein jarrerak, bestelako arreta bat, igarotako garai bati dagokio, eta liburua zeharo kondenatzen du.

2-Pentsatzeak ez du eragiten indiferentzia orokorra baino. Hala ere, pentsatzea ariketa arriskutsua dela ez da gezurra.

3-Pentsatzea, beti da sorgin lerro bati jarraitzea.

4-Pentsalaria ez da azefaloa, afasikoa edo analfabetoa, baina hori dena bilakatu egiten da. Indiar bilakatzen da, ez du inoiz bukatzen indiar bilakatzen, indiar den indiarra beste zerbait bilaka dadin agian eta bere agonia erauz dezan.

5-Filosofiari jasangaitza zaio eztabaida. Badu beti beste egitekoren bat.

6-Filosofiaren historia potretaren artearekin aldera liteke. Kontua ez da antzekotasuna “lortzea”, hots, filosofoak esanikoa errepikatzea, baizik antzekotasuna “sortzea”, bereiziz eta zehaztuz aldi berean filosofoak ezarririko inmanentzia planoa eta asmatu dituen kontzeptu berriak.

7-Epaitzea, jende askoren ariketa da, eta ez da ariketa on bat, baina orobat duzu jende askok idazkeraz egiten duen erabilera. Hobe totel izatea epaile baino.

8-Ez da jakintsu izan behar, halako jakintzagai zehatza goitik behera ezagutu, baizik hau eta hura ikasi arlo oso desberdinetan.

9-Abiatzea, eskapatzea, lerro bat trazatzea da. Ihes egitea, lerro bat trazatzea da, anitz lerro, kartografia oso bat. Ez dira munduak aurkitzen ez bada ihesaldi luze hautsi baten bidez.

10-Bide batean balio duena, lerro batean balio duena, erdialdea da beti, ez hasiera ez amaiera. Beti gaude bide baten erdian, zerbaiten erdian.

11-Zalantzarik gabe, zuhaitzak aldatzen dizkigute buruan: biziaren zuhaitza, jakintzaren zuhaitza, eta abar. Jende guztiak eskatzen ditu sustraiak.

12-Gauzez pentsatzea, gauzen artean, hain zuzen errizoma egitea da, eta ez sustraia, lerroa egitea eta ez puntua.

13-Kontzeptuak soinuak bezalakoxeak dira, koloreak edo irudiak bezalakoxeak, intentsitateak dira, komeni zaizkizunak ala ez, igarotzen zaizkizunak ala ez.

14-Bada bizitzan trakeskeria bat, osasun hauskorra, osaera ahula, bizi toteltasun bat, jendearen xarmaren iturri.

15-Bilakatzea ez da inoiz imitatzea, edo eredu bati egokitzea, izan dadin zuzentasunarena edo egiarena. Ez dago abiapunturik ez helmugarik, iritsi beharreko punturik.

16-Sor ditzagun hitz apartak, baldintza batekin: erarik arruntenean erabil ditzagun, eta aipagai duten izakia existiaraz dezagun gauzarik arruntena bailitzan.

17-Xarma bizi iturria da, estiloa idazkera iturri bezalaxe.

18-Estilo bat, norberaren hizkuntzan totelka aritzera heltzea da. Ez zure hitzetan totel, baizik hizkuntzaren beraren totel.

19-Ez zara munduan, baizik munduarekin bilakatzen zara, mundua kontenplatuz bilakatzen zara. Guztia da begitazio, bilakatze. Unibertso bilakatzen zara. Animalia bilakatze, landare, molekula, zero.

20-Artea animaliarekin hasi zen apika, eremu bat hesitu eta etxe bat egin zuen animaliarekin.

21-Pentsatu eta idatzi, animalientzat egiten duzu. Animalia bilakatzen zara animalia ere beste zerbait bilaka dadin. Arratoi baten agoniak edo zekor baten hiltzeak pentsamenduan presente diraute, ez errukiagatik, baizik gizakiaren eta animaliaren arteko truke eremu bezala, non animaliarengandik zerbait igarotzen baita gizakiarengana, eta alderantziz.

22-Belarra dugu buruan, ez zuhaitz bat.

23-Filosofia bilakatzea da, ez historia; planoen bizikidetasuna da, ez sistemen segida.

24-Trazatu, asmatu, sortu, horra hirutasun filosofikoa.

25-Lan egitean, ezinbestez zaude erabat bakarrik. Ordea, arras populaturiko bakardadea da. Ez ametsez, mamuz edo proiektuz populatua, baizik topaketez.

26-Topatzea aurkitzea da, harrapatzea, lapurtzea, baina ez dago metodorik aurkitzeko, soilik prestaketa luze bat.

27-Filosofoen aurpegiek eta gorputzek gordetzen dituzte pertsonaia batzuk sarritan eite arrotz bat ematen dietenak, batik bat begiradan, besteren batek begiratuko balu bezala filosofoen begien bitartez. Gu filosofook, geure pertsonaien bidez bilakatzen gara beti beste zerbait, eta lorategi publiko edo zoo gisa berpizten gara.

28-Ez dugu gure burua gure garaiaz kanpo sentitzen, alderantziz, ez diogu uzten gure garaiarekin konpromezu lotsagarriak onartzeari.

Lotsa sentimendu horixe da filosofiaren motiborik indartsuenetarikoa. Gu ez gara biktimen erantzule, baina bai biktimen aurrean erantzule.

29-Giza eskubideek ez dute ezer esaten eskubideak dauzkan gizakiaren bizimodu inmanenteari buruz.

30-Ihesa ez da zehatz-mehatz bidaia edo mugimendua. Ihesa bertan egin daiteke, bidaia mugiezinean.

31-Ihesa eldarnio gisako bat da. Eldarniatzea ildotik irtetea da zehazki.

32-Gertakari oro da tanta laino bat.

Deshumanizazioari ihes egiteko hainbat estrategia erabiliko du Canok "Pasaia Blues"en.

1-Lerro zuzenak deshumanizaziora garamatzanez, "Pasaia Blues"en sistema, pertsonaiak inguratzen dituen sistema politikoa ez bezala (lerro zuzen kronologikoan oinarritua), justua izango da, baina desordenatua. Canok nahiago du anabasa arteza ordena injustua baino. Hori dela eta daude atalak era kubista poliedriko batez antolatuta, kronologikoa baino sekretuagoa eta iradokorragoa den taxu baten arabera; izan ere, “Zai” ataleko pasartean Olatz eta Marta eta Cesar Telleria zain dauden bezala, “Zoi” atalean berriz pasarterik zoienak dauzkagu; ezinezkoa ematen du, berriz, “Bele”ko pasarteak (kasurako, belearen ametsa, aurrena Hildako Ekibokatuaren aurpegia eta gero Camaronena hartuko duen belea, Martaren eskuetan bihotz bilakatuko dena) “Bele” atalaz landa irudikatzeak, eta zer esanik ez “Arma”koak edo, areago, “Tiro” zein “Blues”ekoak.

2-Lerro zuzenari muzinak, kausa eta ondorioa ere ukituko ditu. Etengabe aurrera doan denbora bakarrak ondorioa kausa eta gero erakutsi ohi du. Bere gontzetarik jalgiaraziko du denbora molde hori Canok. “Pasaia Blues”en, Hamletek zioen bezala, “the time is out of joint”.

“Agirre zaharraren kartzelaldi berriak”en ez dago ia kausazko lokailurik. “Pasaia Blues”en, berriz, kausen eta ondorioen arteko harremana epileptikoa da, sakabanatua, trastornatua. Ondorioa kausa baino lehen ageri da maiz, atzekoz aurrera: aurrena beltzunea eta ondoren masailekoa, edo bestela Ertzaintzaren satorra ETAren komandoan infiltratu baino lehen jarriko dute Madril hankaz gora satorraren informazio bat dela eta.

3-Kausaren eta ondorioaren arteko harreman epileptiko hori, gainera, unibertso osoaren gaineko ikuspuntu koherente hertsi itogarri baten baitan dago kokatua. Roberto Boaza komisarioburua mintzatuko zaigu argi kosmologiaz, Trintxerpeko jatetxe batean karramarroak bazkaldu bitartean.

“Pasaia Blues”en betiereko itzulera ez da estoikoena, jatorrizko biribila sute orokorrak burutu ondoren lehenbiziko errepikapenak kalkatuko duela dioena, eta gero bigarrenak, eta abar. Baina Nietzscheren zenbait arrazoibide badarabil ere, Nietzscherena ere ez da zehazki, Canok fisika modernoa aintzat hartu baitu.

Mugatua da Unibertsoa, materia eta indar kopurua zehatza da, nahiz ikaragarri handia izan. Denbora infinitu baten baitan, eta denbora infinitua denez, materia eta indar finituen konbinazio posible guztiek gertatuak behar dute dagoeneko. Errepikatzea litzateke izatearen funtsa. Horretan bat egingo lukete Canok eta Nietzschek.

Arazo bitan desberdinduko lirateke.

Batetik, Nietzschek betiereko itzulera zamarik astunena (iraganetik datozkigun errua eta damua) paretik kentzeko baliatuko du, iragana ere asmatu ahal izateko: betiereko itzulera alai honen arabera, nolakoa datorren unea, halakoa izango baita iraganean behin eta berriro.

Canok ostera etsimenduz erantzungo dio betiereko itzulerari: geroa iragana lakoa izango denez, ez dago zereginik, datorrena datorrela eta kito. Ez ditu Nietzschek bezala mugarri pasatuak askatasun dantza batean kolokan jarriko. Iragana errepikatzera kondenatuko gaitu. Benetako berritasuna ukatuz patuaren ezinbestekotasuna du azpimarratuko: Cesar Telleriak aurre-aurrean izan arren ikusi nahi ez eta txatarrara eramango duen patua, hain goibel.

Bestetik, Canok Nietzschek ezin ezagutu izan zituen datuez hornitu du bere ikuspuntua.

Dirudienez, unibertsoa Big Bang-az geroztik hedatzen ari bada ere, bertako materia mugatuak kopuru jakin bat gaindituko balu, orduan egunen batean topea jo eta grabitazioaren eraginez unibertsoa berriro elkartzen hasiko litzateke. Gaur egun ezagutzen dugun materia kopuruak etengabeko hedatzea ziurtatuko luke, denbora kronologikoa. Hala ere, ez dakigu zenbat materia gordetzen duten zulo beltzek. Astrofisikoek diotenez, neurri jakin batera helduko balitz, orduan bai, unibertsoa halako batean kuxkurtzen hasiko litzateke eta Big Bang-a baino lehenagoko arrautza kosmiko berdinera itzuliko ginateke, Big Crunch batez bilduz azkenik arrautzazko ernamuinera.

Zentzu honetan konplikatuko du “Pasaia Blues”en gertaeren antolakuntzak betiereko itzulerari buruzko ohiko ikuspuntua. Zenbaitetan ematen baitu Big Bang-etik hedatzera beharrean hedatzearen topetik Big Crunch-erako bidean gaudela, atzeraka bizi garela. Itzulbide horretan, jakina, ondorioa kausa baino lehen agertuko da, aurrena satorra akabatzea eta gero satorrarekin txortaldia. “Pasaia Blues”en ez dakigu zehazki unibertsoa hedatzen ari den ala honez gero itzulbidean ote gauden, Big Crunch-erantz. Betiereko itzulerak eta zulo beltzek erabakiko dute “Pasaia Blues”, metafora kosmikoek zeharkaturiko nobela. Amesgaiztoak gela zulo itogarrietan daude kokaturik, etakideek gela itogarrietan egingo dituzte, bero txundigarriko azaroan, eta Pasaia bera unibertso hertsi itogarri batean datza. “Pasaia Blues”ekoa, hedatzen ala estutzen ari ote garen zalantzan dabiltzan mugen baitan iragana errepikatzera kondenatzen duen denbora moldea duzu. Zulo beltzek gordetzen dituzte sekretuok, zulo beltz naturalek (galaxietakoek), baina baita gizatiarrek ere (bainerakoek eta donutsetakoek).

I have a friend, Beñardo Elduaien, who lives in Hackney, London, a mythical place for Basque literature fans (Paper airplanes, Impossible suitcases...)

Beñardo has often tried giving up smoking; he has recently achieved it.

As a result, he now moves very quickly and needs to be occupied. For example, he has begun going to Basque classes, in order to relearn his half forgotten mother language.

He's astonished at the variety of his classmates: one girl of Somalian origin, with a lovely flash everytime she smiles, who has been in San Sebastian twice during the Film Festival and feels uneasy when she ignores the language of the town which she visits; an 80 year old English polyglot who knows really a lot about our language and now wants to speak it as fluently as possible; a doctor in English Literature who has friends in Gasteiz and feels ashamed because every time he is with his friends they are forced to speak Spanish; and so on. They all are very interested in Basque literature.

The fact of the matter is that we have to make good use of Beñardo's present hyperactivity in order to organize there, in London, a Congress on recent Basque literature, particularly the one located in Hackney but also the other stuff, before Beñardo has a regression, takes up smoking again and returns to cigarettes and calm.

The problem is that in Hackney during wintertime your breath freezes in the air, the thermometer creeps up to about ten below.

Perhaps we should wait until springtime or summertime. In this way, we could in the meantime translate our minds and ideas into English and put our hopes in Beñardo's amazing abilities.

Ez nuen jakin seinaleak behar bezala irakurtzen.

Behin batean, lagun homosexual batekin etikaz solasean ari nintzela, nik etika abegitsu baten alde egin nuen, hospitalitatearen alde, eta berak norberaren gorputzean beste bati sartzen uzteak abegi ona garatzen laguntzen duela erantzun zidan. Zorionekoak direla emakumeak oro har, baina gizonok berriz aukera eder hori alferrik galtzen ohi dugula. Popatik ematen utz niezaion nahi zuen. Argudio panoplia aberatsa erabili zuen barren.

Uda honen hasieran, urtero bezala ia, Frantziako Itzuliaren gaineko Juan Luis Zabalaren eta Julen Gabiriaren artikuluek berotuta, alaben txirrindua hartu eta Bakioraino joan nintzen Bermeotik. Aulkitxotik jaistean kolpe txar bat hartu nuen koxis aldean. Astebetegarrenera oinazea sentitzen hasi nintzen eremu latz horretan, baina uzki aldean gehiago hezurrean berean baino. Erredurazko ziztada ikaragarri batzuk ziren, bizpahiru ordu zirautenak, eserita zein zutunik nabari zirenak, lo nahiz esna.

Arazoaren galaxiaren izarrak piztuz zihoazen pittinka-pittinka. Era berri batez hasi nintzen Japoniako bandera ikusten. Arratek abuztuan zenbait gauetan lo egin ezinik egongelara joan, telebista piztu eta "Las chicas de la piruleta" bezalako porno heteroaz gainera "Amigos de retaguardia", "La herramienta del carpintero", "Por detrás" eta "Los Sementales de la Pradera" homoak ere ikusi zituen, baita biharamunean kontatu ere.

Gero iloba bi etorri zitzaizkigun Irundik, lau eta zazpi urtekoak. Nagusiak gau batez egundoko garrasiak egin zituen: mina uzkian. Zorionez, xixare kontuak baino ez.

Hala ere, garai hartan “Happiness” filma ikusi nuen telebistan, biziki polita. Bertan, psikoanalista pedofilo batek bere semearen eskolakide delikatu bat, mutikoa, etxera lotara erakarri eta bortxatu egingo du. Biolatuaren gurasoak biharamunean ohartu egingo dira, mutikoaren ipurdiko minagatik.

Amesgaizto bat izan nuen: ilobak gurean egon ondoren, bietan nagusiak arrebaren etxean bertan egiten zituen oinazezko garrasiak. Geroxeago, gure familia osoak (gurasoak, anai-arrebak, izeba-osabak...) telebistan "Happiness" ikusten zuen. Ondorioz, zemaiz begiratzen zidaten niri tinki. Izerdi patsetan blai iratzarri nintzen.

Jakinminak internetera bultzatu eta eri baten blog hunkigarrian "miles de españoles sufrimos en silencio" irakurri nuen, zeren, bloglariak zioenez, Espainia aldean ipurdiko gaixotasunak ezkutatu egiten baitira, marikoitzat joko ote zaituzten.

Bien bitartean, edozein gisaz, uzkiko mina ez zitzaidan leuntzen. EHUko Atxagaren hitzaldiak ifernuko zulotik nituen aditu. Alboan nuen Juan Luis Zabalari nire arazoaren berri eman nion, baina harrigarriro ez zen batere errudun sentitu, barkamenik ez zidan eskatu behintzat.

Uste nuen oinazeak berez utziko ninduela. Beldurra nion eskolak ematen berriro hasi beharrari. Baina Bermeon Andra Maritan ez dute ez uzkirik ez deus sendatzen eta irailaren hasieran Bilbora joan nintzen. Uzkilogoak fisura bati antzeman eta belarri-makilatxo bat Hemoal-ez (hemorroideak zaintzeko toailatxo berezia) inguratu eta estali, Betadinez ongi busti eta egunean hiru aldiz ipurtzulotik sartzeko agindu zidan. Aldi berean, oinazea apaltzeko pilulak eta pilula horiek urdailari egiten dioten kaltea apaltzeko pilula gehiago.

Baina ez da aski. Hogeita seian kolonoskopia bat egingo didate eta ondoren ebakuntza, epiduralak gozatua. Bezpera komunean pasako omen dut, purga gogor batzuk hartu beharko baititut, kolona goitik behera garbitzeko.

Eta orain, amildegi ertzean, nire buruari galdetzen diot, Joxe Arantzabalek bezain larri: eta nola kontatu alabei?

Esate baterako hauxe: medikuak kamilan edo eskuohean belaunikarazi ninduen, ukondoetan apoiarazi eta ipurdia gorantz jarrarazi. Gero ipurtzuloa ahalik eta gehien zabaldu eta azkenik hatzen bat, ez nekike xuxen zehazten pototsa ala luzea, barruraino inkatu zidan.

Baina ez ote du abegikortasunak hori eta askoz ere gehiago merezi? Bai, poetak idatzi bezala, dana emon biar yako matte dan uzkitasunari.