Garagoittiko Orakulua

Abisauta nenguan, ipoiñok surrealista xamarrak zirala; alde horretatik etxuat arazorik izan, gustoko dittudaz planteamiento-nudo-desenlace egitturia hausten daben pastixak. Arazo bat jaukak horrek –nere kasuan-; esperimental xamarra dan idazkera honek, nekez “harrapatzen” nauk eta beraz liburuok irakortzen denpora nahikua juaten jatak, ez dakat halako tiroirik be. Bestalde, ipoiñok banan-banan irakorri eta etenak egitteko gogua be izaten juat, irakorrittakua ondo irunsteko/digeritzeko. Gustau, danak gustau jataaz (ez zoratzeko beste, baiña gustau); eta euren artian gehixen lehelengua (Estazikoko begiradak) eta azkena (Marinel zaharra). Kuriosidade modura, esango najeukek –ez dakitt ondo nabillen edo ez- bilduma hau argitaratzian, idazlia ondiok ez jeguala ospian aldarietan (nun dana barkatzen dan), eta horregaittik biharbada, azkenaurreko kapituluan ipoin guztiei buruzko iruzkiñak egitteko premiñia sentidu dabela, ulertuko ez diran bildurrez-edo.

Azkenaldiko magnetismo misteriotsu horren eragiñez, XIX gizaldi hasierako gauzei buruzko beste liburu bat etorri jata eskura, Jun-Etorri bidaien bookcrossing puntuan jasota. Bere sasoian liburu honen pelikulia egin zan (Bigas Teta; ikusi barik dakat), eta hori gogoratzen neban: Godoy, Goia, Albakua... Ez neban uste, baiña, thriller moduan egingo historixia topauko nebanik. Gustau jata. Itxuraz ondo dokumentauta dago, eta historixan hari nagusixan baztarretan, orduko giro politikua eta soziala ikusi geinke. Halan be, nobela historiko guztietan lez, inseguridade pixkat emoten dau ez jakitziak zer dan egixa, eta zer lizentzia literarixua (pertsonajien erretratu psikologiko sakonak, barrena, danak asmautakuak izango dirala uste dot).

Idazle honen gauzak eskura etorri jataz, nik billau barik, eta asko gustau jataaz. Pertsonajiak ondo karakterizatzen jittuk. Ez da umorezko idazkeria, baiña irribarria makiñatxo bat etorri jata arpegira, eta horregaittik izan da: vodevil aktore eta idazle eskasen mundua; funtzionario frankistak, bertsiño grisian eta bertsiño “nazionalian”, Bartzelona inguruko udatiarren bizimodua... printzipioz glamour askorik ez dauken egoerak modu erakargarrixan kontatziak, meritto haundixa daka.

XIX gizaldiko prosa “loretsuan” oztopua gaindittuta, kontakizun xelebria topau dot hamen. Bere sasoirako apurtzaillia, duda barik; sikaliptikua, orduko hizkeran (titiburu gogorren aipamenak, ezin pikantiaguak!). Eta lujuria, gorazarre botanikua (Txinako lorategi uberrimuen deskribapena) eta sadismua; ez nere gustoko nahastia, baiña sasoi hartako apurtzailliak buruan zeukena ezagutzeko balekua. Beste barik. Era berian, “suplizio txinatar” famatuei buruz irakortzen doten lehelengo gauzia da; honek be atzeraka egitten destana gaur egunian –antxiñan banekan interes gehixago-. Danak, interneten billaketaren batzuk egitteko gogua emon desten gauzak.

Hori egin eta gero, ikusi dot Octave Mirbeau eta Le Jardin des supplices bera influencer xamarrak izan zirala bere sasoirako, eta irakorketa gordiñan azpixan kritika gogorra eta irabiaketa gogua dagola –hau bai nere gustokua-. Puntu batzuk irabazitta!

Liburu famosua, ez alperrik: harixak maixuki lotuta, erdittik aurrera laga eziñezkua. Gustau jatak (azkenian) OAS eta Algeriako mobiden barri zihetza izatiaz; zer dan egixa eta zer nobelia bereiztia falta jatak, baiña orokorrian esango neukek baleko gauza asko argitzen dittuala liburu honek. Hori lehelengo zatixian. Bigarrenian, Lebel inspektore txiki bigoteduna jokuan sartzen danian, aurretik harilkatutako bide horretan goiaz, aldapan behera gero eta bizkorrago. Nabarmentzekua da goi funtzionariuak eta politikuak erretratatzen dittuan modua, autorian zaletasunekin eta antipatiekin lerrokatuta (imajinatzen dot); erretratu batzuk oso onak eta gogoangarrixak dira. Trama korapillotsuari huts batzuk be ikusi detsadaz, Xakalan ustezko plan perfektuan suerte onari lagatzen jakozen hainbat faktore adibidez (hain profesionala bada, barkatueziñezkuak) baiña uste dot larregi be ezin jakola eskatu bere helburua (dibertitzia) modu perfektuan betetzen daben liburuari.

XIX gizaldixari buruz ikasi ahala, lehen hutsune haundixa baiño ez zan eremu zurixa edukiñez betetzen doia. Oasi liberalana, Larra... eta oiñ, honekin, Lekitton mende erdikaldeko aldaketa haundixak eragin zittuezen burgesen, edo euren aberastasunen nundik norakuak. Batzuk behintzat: Agirrebengoak Mexikon egindako dirutzian informaziñua falta da, eta komeniko litzake dokumentatzia; ia esklabuen trafikuari buruzko txutxumutxuen atzetik zer dagon benetan. Bestalde, ahozabalik geratu naiz XIX hasieran Juan Pablo Gorosabel bat ikustian, Uribarren alkate izan zaneko epe motzian, zein eta... geroko I Karlistadan liberalen buruzagixetako bat izango zana! Inbestigau biharko dogu. Liburuan dato asko dagoz, oso interesgarrixak; baiña neretako argigarrixena alde soziologikua izan da, orduko gizartia ulertzeko gakuak; esate baterako, mende horren erdikaldetik aurrera herri zehian alde egin ziran politiken interpretaziñua: komunismuan orbitako mobimenduak hasi ziranian, burges eta aberats katolikuen aldetiko reakziñua izan zan ongintzako ekimenak diruz laguntzia (eskolak, ospittalak, obra publikuak...), pobrien joera iraultzailliak baretzeko edo. Zentzu horretan, Uribarren eta bere ingurukuak aintzindarixak izan ziran (artian Espainian “vivan las caenas” nagusi zala); izan be, eurak Bordele eta Paris inguruan ikasi zeben joera hori, Madril ondiokan pekorotzez betetako herri haundixa baiño ez zanian. Eta, hara, Lekeittio guztiz “trendy” bihurtuz.

Aurreko baten “Gitarria ta biolintxuan” koplen kontura egindako legez, gaurkuan Kurik aldizkarixan beste artikulo bat komentatzera nator edo, hobeto esanda, artikulu horren kontura egindako jolasan emaitzia argitaratzera.

Diego Rivera pinttoria famosua da, badakizue, Frida Kahlon gizona izandakua. Kontua da morroiak, gaztetan, Europatik zihar ikas-bidaia egin zebala beka batek lagunduta; eta 1907 inguruan Lekeittion egon zala zebala. Egotaldi horretan pinttautako kuadruak ez dira bere aro famosuenetakua (pinttura muralak-eta), ez bada eze, bere formakuntza sasoian nagusi zeban estilo akademikokuak; halan be, adituak esaten dabenez, etorkizuneko joera batzuk igartzen jakozen ordurako. Nik ez dakitt; kuadruak ikusi, eta zuek esan.

Kuadruotako batzuk ezagunak ziran, baiña beste batzuk ez; batez be bilduma pribauetan dagozelako. Kontu honi buruzko informaziño askoz be gehixago dakazue aldizkarixan bertan, hau da artikuluan referentzixia: Onaindia Garate, Mikel. 2018. Diego Rivera Lekeition. Kurik aldizkaria 3:74-84. Lekeitio.

Hau Bixkokalia da (Beaskokalea berez, nahiz eta desidia linguistikuangaittik oiñ mapetan-eta Beheko Kalea moduan agertzen dan). Nere kontsultatik ikusten doten etxia. Hunkigarrixa da ixa igual-igual ikustia, leihoren bat gorabehera!

Eta hau be Bixkokalia, baiña Dendari kaliakin bat egitten daben lekuan. Etxe politta, eskumako garajetzar horren lekuan zeguana!

Hau ostera, aurreko kuadruan leku bera da baiña alderantziz begiratuta; Eduardo Chicharrok pinttau zeban (Riveran maisu eta bidelaguna); ikasle eta maisuak batera egindako ariketia ete?

Hau lokalizatzia gehixago kostau jatan; lagun lekittarrei esker jakin neban nun zan, baitta senada horren toponimo politta be: Estrobupia.

Honekin fantaseatzen egon nintzan: hor agertzen dan landara loratsua gaur egunian bertan dagon magnoliotzarra izango zan, 110 urte gehixagokin?? Botanikaz dakixan batek argittu zestan ezetz. Gerrikabeitia kalian hasieria da, eliza ostian.

Nere gustokuena, hauxe: Kabaua eta bere gaiñian frontoia, ondiokan estali barik zeguanian. Ebokadoria guztiz.

Leku honen argazkixa etaratzera juan nintzanian, konturatu nintzan Rivera etxeko 1º pisoko balkoian egongo zala pinttatzen; perspektibiak horri diño behintzat. Bestalde, gaur egunian portuak ez dau halako kurba konkaborik egitten; buelta osuan zihar, itsasuari zati haundixak kendu jakoz nasia zabaltze aldera.

Estilo desbardiña kuadruak, ezta? Tinglau gaiñetik eginda dago, Abadien Moillara begira.

Eta azken honetan paisajia ixa ez da igartzen, baiña detalle batzuengaittik ezagun da Abadien Moilla hasieran dagozela Pedro eta bere begi zorrotzeko emaztia.

Zelako ondo pasau doten, baiña, egunak juan egunak etorri irudi zaharrak eguneratzen!

Oin dala urte batzu bazan umore saioren bat Espainiako telebistan; bertan, Ramon Aranguena kazetarixak entrebista faltsuak egitten zittuan, gonbidatuak egoera xelebrian jarritta. Galderetako bat, adibidez, hauxe izaten zan: “¿Qué hay de su agria polémica con Iñaki Gabilondo?”.

Galdera honek, umore ingleseko estiluan, bi edo hiru buelta zittuan; hasteko, lehelengo kolpian ez zan ulertzen; “ze polemika?” esango zeben bai gonbidatuak, bai ikusliak. Gero, egoera absurdua irudikatzen zeban: “Iñaki Gabilondorekin polemika bat?”. Izan be, kazetari hau ontasunan eta benetalarittasunan prototipua da, eta nekez egon leike polemikarik berakin; gitxiago polemika garratza. Tira; batzuei graziarik ez zetsan egingo honek, baiña neri asko. Umore inglesa pixkat arrarua izaten da, orraittiokan.

Hori etorri jata gogora aurreko baten, nere txio goiztiar bati Ana Moralesek emondako erantzunakin. [[Disclaimer]] Txistiak destripatzia gorroto dozuenei ez eizuez irakorri hurrengo lerruak [[Disclaimer]]

Nere txiua hauxe:

Juaristin artikuluan begibistakua da dokumentaziño bihar sakona: bere estiluan. #Kurik3 #lekeitio pic.twitter.com/hJoq8zvJr1

— Oier Gorosabel (@Txikillana) 2018(e)ko abuztuaren 7(a)

Anak, hasieran, Juaristin gabezixak kritikatzen nittuala ulertu zeban:

Ez, pentsatu dut kritikoa zela, ez kriptikoa! "Sakona" adjektiboak harritu banau ere, hasieran pentsatu dut "premia handia" esan gura zenuela (eta "betiko lez", gainera 😱!!).

— 🎗Ana Morales 🎗 (@AnaisNi) 2018(e)ko abuztuaren 7(a)

Grazia itzala egin desta, eze, Patxi Juaristi ezagututa, eziñezko egoera absurdua irudikatu dot. Batetik, ganora barik idatzittako artikulua egin dabela “betiko lez” (jakinda, Juaristi supersistematikua eta itturrixei ezin fidelagua izaten dala); bestetik, neuk hain modu zazkarrian kritikau dotela (bera superedukaua, baketsua eta kontziliadoria danian). Tira, hori baiño ez da: zuetako asko igual poker arpegiz geratuko zarie, baiña umore absurduak hori daka; batzui barrez lehertu eragiñ, eta bestiei barriz, hotz.

Hortaz gain, Anari esan detsaten lez, mezu truke anekdotiko hau Euskalki Talking serixian txertatzeko modukua begittantzen jata. Hamen geratzen da, beraz, beste txatalekin batera.

• Euskalki talking I – Saldia eta zaldixa https://eibar.org/blogak/orakulua/479
• Euskalki talking II – Zabaldu eta ireki https://eibar.org/blogak/orakulua/480
• Euskalki talking III – Kuleruak eta pantaloiak http://abante.eus/euskalki-talking-iii/
• Euskalki talking IV – Mutrikuarrak saltaka http://abante.eus/euskalki-talking-iv-mutrikuarrak-saltaka/
• Euskalki talking V – Sainjia http://abante.eus/euskalki-talking-v-sainjia/

Koplak agertu ziranian hamentxe bertan argitaratu zan albistia.

Telegrafikoki: Agustin erruduna zanik argi ez dago; "sorabedarra" ez da tabakua, burundanga estilokua baiño; amor libria orduan be bazala...

Bistan da, Iturben abiapuntua Kaltzakortan azterlana izan da. Baiña artxibuak arakatuz datu asko bildu dittu.

Ezenarrotarrak, jatorriz elgoibartarrak, familia berezixa ziran: dirudunak, musikarixak, ahoberuak, oilar xamarrak... Honen kontura mobidak 4 belaunaldittan izango zittuezen. Lecaytioriq atera ebeneko arrazoia, beraz, ez dago argi. Badirudi, bortxatu baiño, familia oneko neska gazte bat "kamelau" zebala Agustinek bere gitarra eta bioliñakin. Eta desterrua horren mendekua izan zeikiala. Izan be, artikuluan ondo ikusten danez, XVIII gizaldiko EH-xan KRISTO GUZTIAK jotzen zeban (abadiak barne): ezkontzatik kanpo, hirukotiak, inzestuak, abortuak... benetako giro hippyxa zeguala diño Iturbek. Uste eze Inkisiziñuak be eskua sartu nahi izan zebala, baiña itxuraz sotanadunak be libertinajian zebixalako edo, auzixa ez zan urriñera juan. Bestalde, sasoi horretan "lo-bedarren" erabilleria ez da arrarua: auzi honetan aittatzen da, eta kantuetan bebai ezaguna da kontua.

1721eko mobida honetaz aparte, artikuluan Ezenarrotarren gauza gehixago gehixago agertzen dira, Eibarren noski (frantsesadan-eta). Orduko testuinguruan hobeto kokatzeko detalle asko.

Iturbe ez neban ezagutzen, eta aurkezpen egunian artikuluangaittik zorionak emotera hurreratu nintzan. Batez be gustau jata bere artikuluan dokumentuetara mugatzen dala, eta ondorixua argi ez dagonian hala aitortzen dabela. Fikziño barik.

Artikulua ez dago online, eta ez dot uste jarriko danik. Nere ustez, mereziko leuke Eibarko Liburutegirako aleren bat erostia. Ez da herrittik kanpo banatzen, beraz onena eskarixak Lekeitioko Udalari zuzenian egittia (a/a Maite Garamendi)

Azkenik,1721ko koplok ikasteko eta kantatzeko gogua sartu bajatsue, hamen dakazue musika sujerentzia bat.

Bakardadea, norberak aukeratutakoa denean, zoriontsua izaten da; batez ere nahi duzunean lagunak aurkitu ditzakezunean. Horixe da nire kasua, zorionez. Zinismoarena, ostera, ez nuke esango nik neuk aukeratutakoa denik, ez bada ezen, testuinguruak eta egoerak horra eraman nautela. Bizitzaren legea, nahi baduzue. Azken urteetan, nire harremanen artean gero eta gehiago dira interes hutsean oinarritzen direnak, batez ere espeleologiaren munduan; esango nuke, baina, bizitzaren beste arloetan ere gauza bertsua gertatzen dela. Horregatik pentsatu dut hemen kontatzea, eta ahal badut zuen iritzia jasotzea.

Duela hamabost bat urte hasi nintzen espeleologian. Laster ikasi nuen lurpeko munduan ezin dela bakarrik funtzionatu: ez esplorazioa, ez ikerketa, ezta gutxiago ere salbamendu maniobrak ezin dira egin, talde baten barruan ez bada. Zentzu horretan, zure bizitza eta ikertzen ari zarenaren emaitza taldekideen menpe dago, zure menpe dagoen bezain beste. Testuinguru horretan tokatu zitzaidan pertsonalki jasan ezin nuen jendearekin batera aritu beharra. Oso deigarria egin zitzaidan; ni neu, berez, atsegin ez dudan jendearengandik aldentzeko zalea izan naiz beti; “zu zure aldetik, ni neuretik”. Lurpean, hori ez zen posible. Kontrara: poztekoa zen pertsona horren laguntza izatea, bestela egin ezingo zenukeen lana aurrera ateratzeko. Uste dut zinismoarena kontraesan horri aurre egiteko modu bat izan zela.

Urte batzuetara konturatu naiz zein den harreman modu berri honen gakoa: bioi interesatzen zaizkigun gaietara mugatzea, arazoak ekidinez eta gure helburuak beteaz. Nire espeleologia taldearen barruan bi-hiru pertsonekin sumatu nuen estrainekotz horrelako sinbiosi xelebrea: kalean tragoak hartzen ezin nituen jasan, adibidez; baina kobazuloan ondo funtzionatzen genuen. Erreskate taldeen arteko kolaborazioetan ere bai (nire kasuan, zehatzago esanda, poliziekin): kalean harrika ibili arren, lurpean argi dugu denoi interesatzen zaigula elkarlanean aritzea. Geologia ikustaldietan, biologia laginketetan, arkeologia baheketetan berdin: diziplina hauek lan ordu luze eta batzuetan astunak ekarri ohi dituzte, askotan ezagutzen ez dugun jendearekin, edo kimika pertsonalik gabekoekin; baina han interesarengatik gaudenez, ez dugu gure bizitza pertsonalez hitz egiten (ez zaigulako ardura); eta isiltasuna ere erosoa izan daitekeela ikasi dugu. Zinismoa? Oportunismoa? Azken finean, ideologia edo sentimenduen gainetik helburu praktikoak lehenestea.

Info7ko "Talaiatik" irratsaiorako, 2018ko bagillan 18a.