Ron-pon-pon / gora ta gora beti / Decameron

Izurrite baltzan sasoiko ebasiñoko ipoin bildumia -XIV mendeko emakumiei espreski zuzenduta-, gixi gora behera gaika sailkatuta. Zoragarrixa da Erdi Aruan zelako inhibiziño faltia zeguan, geroko mojigateria hori sartu baiño lehen; bildumia galankeriz eta erromantizismoz hasten da, baiña bostgarren egunetik aurrera ederto berotzen da, “eskutan hartutako urretxindorren” eta “senar zein emazte pozteko gai dirazen morroskuen” kontura. Nabarmena da, baitta, seigarren egunetik aurrerako aldaketia: gaixa senarrak engañatzen dittuezen emaztiak izatiakin batera (egun bakotxak gai bat daka), ipoiñak askoz be motzaguak diraz, Pernando Amezketarran estiloko urtenaldixekin-eta; gero barriro luzatzen dira halan be. Danetik pixkat dago.

VIII egunian kontatzen daben hirugarren ipoiñian, sorpresia. Protagonista xaluari adarra jotzeko kontatzen detsen historixan, euskaldunak aittatzen dira! Bengodi eskualde imajinarixuan, hain zuzen be: han Berlinzone izeneko euskal lurralde bat ei dago. Han bizi dirazen euskaldunak festa gastronomiko baten bizi dira, eta mahats-parrak saltxitxaz lotzen dittuez: “(...) Maso rispose che le più si trovavano in Berlinzone, terra de’ Baschi, in una contrada che si chiamava Bengodi, nella quale si legano le vigne con le salsicce (...)”. Bigarren mailla baten bada be, euskaldun triperuen ohittura xelebre (asmatu) batzuk botatzen dira ipoiñian zihar; merezi dau dana irakortziak.[1][2] Gero jakin dot nere “deskubrimentu” honi Gabriel Arestik be erreparau zetsala (“Dekamerone tipi bat”ean itzuli zittuenetako bat da). Etxian nekan gaiñera, irakorri barik: ARESTI, Gabriel. XIV. Euskaldunek jaten dituzten gapoiak. In: Itzulpenak (II). Gabriel Arestiren literatur lanak 9:118-128. Bilboko Udala. Bizkaiko Foru Aldundia. Susa, 1986.

Dana dala, gero barriro aittatzen jaku, uste dot Arestik itzuli barik dakan VIII-9 ipoiñian (“El encantamiento de Maestro Simón”, liburu honetan), barriro Bruno eta Buffalmacco aluak Calandrino gaixuari egindako beste broma batian:[3] Maestro Simone doktore babo handiusteari, soziedade sekreto baten sartzeko gogua emoten detse, bertan nahi daben emakumia klisk baten lortu ahal izango dabelakuan: “(...) Ma sopra tutti gli altri piaceri che vi sono, si è quello delle belle donne, le quali subitamente, purché l'uom voglia, di tumo il mondo vi son recate. Voi vedreste quivi la donna dei Barbanicchi, la reina de'Baschi, la moglie del soldano, la imperadrice d'Osbech, la ciancianfera di Norrueca, la semistante di Berlinzone e la scalpedra di Narsia.(...)”.

Ipoiñ honetan, gaiñera, aspaldixan interesatzen jatan gai bati buruzko erreferentzixia dator: lehelengo eta bigarren luan asuntua.[4] “(...)A voi si convien trovar modo che voi siate stasera in sul primo sonno in su uno di quegli avelli rilevati che poco tempo ha si fecero di fuori a Santa Maria Novella (...)”.

Bestalde, lilluragarrixa egin jata Giovanni Boccacciok berak egindako hitzaurria eta ostia; biharreko kontuak dirala eta 1348ko izurri baltza askotan aittatu izan dot, eta liburu hau orduantxe idatzi zala, eta orduko panoramia “barrutik” bizi izan ostian kontatzen dabela kontuan hartuta, fikziño hau benetakotasunez jazten dau. Eta ipoiñak eurak interes etnografikua be badakelakuan nago: kontakizun “barrixekin” batera, folkloristak Europako kultura zaharren arrastuak be topauko dittuez (seguru nago dagoeneko egin dala azterketaren bat), Euskal Herriko ipoin eta kondaira zaharretan topatzen dan legez.

Gaur eguneko neskendako iraingarrixak izan leikiazen hainbat pasarte (emakumian ikuspegi mediebala!) ez leuke funtsa ezkutau bihar: liburu honen azpixan iraultzia etorri zan, emakumiak bahittu eta etxian giltzapian izateko ohitturia nagusi zan sasoian.

Laburbilduta, oso gustora geratu naiz liburu orokorrakin. Hamaika bidar entzunda, leku askotan erreferentzia, zinian pelikulak, Erdi Aro illunari amaieria emoetsan liburu apurtzaillia... Jan dot ba, Dekameroi famosua. Errez gaiñera (halako klasiko asko astunak egin izan jataz).