Dantzing

Aurrezki kutxatik dirua ateratzeko txartelaren klabea ikasten nahikoa lan izan nuen. Azkenean garai horretan maiz erabiltzen nuen tfno baten lau zenbaki hartu nituen. Beste txartel bat etorri zitzaidanean, egin nuen lehenengo gauza pasahitz bera jartzea izan zen. Segurtasunaren aldetik erabaki txarra, baina niretzat erabat praktikoa! Oroimen oso txarra dut horrelakoetarako. Etxeko atea irekitzeko pasahitza beharko banu gau bat baino gehiago kalean lo egindakoa izango nintzateke. Telefono mugikorrak ere klabea eskatu zidan, eta noski, berbera jarri nion! Horiekin nola hala moldatu izan naiz, batzutan kale egin, baina burua piskat astindu eta proba batzuk egin ondoren berriz martxan!

Baina Internetekin nire pasahitzak gutxi balio izan zuen eta beti bera jartzeko sistemak gutxiago. Posta elektronikoak bere gakoa du, amazon-en liburu bat erosi eta gako berri bat, ODP-n editore lanetan hasi eta beste bat, banku eragiketak egiteko beste bat, eta dantzan.com, eta bloglines, yahoogroups, postaria, Kezka, dantzing, del.icio.us, Morris lista, liburuak erosten ditudan beste guneak Libreria Deportiva, alapage, dancebooks, Nikonistas, Eibarko liburutegiko katalagoa, Eroskin erosketak egiteko, norton antivirusa, skype, txistulari.com eta abar..

Ni saiatzen naiz denetan berdina jartzen, baina ez dute uzten. Batzuk pasahitza 4 karakterekoa izan dadila eskatzen dizute, beste batzuk 6koa, batzuk lau hizki eta bi zenbaki izan ditzala, beste batzuk beraiek ematen dizute... Ez dago amaren semerik denak buruan hartuko dituenik. Hasieran gertatu zitzaidan gune batzuetan erregistratu, eta hurrengo egunean zein pasahitz jarri ote nuen gogoratu ezinda berriz apuntatu beharra. Eta noski, erabat paso egiten dut pasahitz seguruei buruzko gomendioetaz, hamalau karakterekoa izan dadila gutxienez, zenbakiak, hizkiak eta sinboloak tartekatuz eta horrelakoak. Hori bakarrik falta zitzaigun, letra-zopak egiten hastea gune batean sartu behar dugun bakoitzean.

Firefox-ek badu pasahitzak gogorarazteko aukera, eta erabiltzen dut, baina cookiak garbituz gero edo beste ordenagailu batean saiatuz gero akabo. Hasieran blok txiki batean apuntatzen nituen. Orain PDAn gordetzen ditut. Gaur berri bat gorde dut eta kontatu egin ditut: 38 ditut dagoeneko! Eta batzuk falta zaizkit, apuntatzea ahaztuta ditudanak. Interneten ibiltzeko segurtasun neurrietaz asko hitzegiten da, baina nik dudan segurtasun arrisku handiena nire burua da!

Izarrei bezelaxe, persona batzuei gertatzen jakue munduko bizi-urtien briztaria behin gastau arren, argitxasuna zabaltzen irauntzen dabela gerora be, luze. Ez da itxutu eraitxen daban tximistia, argi epela dakixe emoten, gozuagua, aho barruan erabiltzeko modukua. Argi noblia. Gaur atsaldian Juan San Martin Eibarko seme noblienen arteko izentatzekua zan…

Juan San Martinen biharretatik, XVIII. mendeko Arrateko grabau baten barri emotia nahi dogu gaur aitxatzia. Grabau horretako miniaturen artian soka-dantza bat agiri da eta hori soka-dantziori oso oiñarrixan egon da Kezkaren dantzen inguruko jardunian, bai Sanjuanetako eta ostiango auzunetako soka-dantzia rekuperatzeruzkuan, baitxa Arrate egunerako preparau dan dantza protokolo barrirako. Eta gaur atsaldian Arraterako ezpata-dantzia estraiñekoz eiñ eta berari erakustia nahi genduan. Ze, hara, dantzarixoi sarritxan tokatzen jaku ekitaldi bat jantzi-edo ein bihar izatia, baiña gitxitxan sortu izan jaku gaurko omenaldirako genkaun laiñeko ilusiñua: Juan San Martinen aurrian dantzan eitxia eta bera goratzia baiño, geuretako zan harrotzeko arrazoi haundixagua. Aldia!

Azkenian ostera, gaur ezin geinkixo esker on ixilla baiño besterik erakutsi. Setienbriaren 8xan, orduantxe bai, orduantxe Arrateko zelaixan, hantxe jardungo dogu Amabirjiñaren floridadian eta Juanitoren ohoretan. Sekulan amatatzen ez dan Juanitoren argitxasun epelian.

Enrike Izagirre eta Oier Araolaza

Joan den astean Le Basque izeneko ikuskizuna aurkeztu zen Errenterian, Musikasten. dantzan.com-en argitaratutako aurkezpen albistean dantza historikoa eta dantza tradizionalaren arteko uztarketa da Le Basque esaten zen. Ostiralean emanaldiari buruz Jon Mayak idatzitako artikulua argitaratu zen Berrian. Hona artikuluan esaten direnen artetik nabarmentzekoak iruditu zaizkidanak:

• Peio Otanok dantza historikoaren alorrean egiten duen lana berezia da, zalantzarik gabe. Segur aski, Euskal Herrian lan horretan aritzen den bakarra edo bakarretakoa izango da, eta berak egiten duen lana zinez interesgarria da. Dantza barrokoa edo historikoa -berak nahiago du horrela izendatzea- lantzen du, eta horretan oinarrituta sortzen ditu ikusgarriak.
• Otanoren hitzak: «1995. urtean Belgikara joan nintzen, flauta ikastaro bat egitera. Han, musikarientzat prestatutako dantza ikasgai bat genuen, eta bertan ezagutu nuen lehenengo aldiz dantza historikoa. Berehala konturatu nintzen ordura arte nik egindakoarekin harmean estua zuela; hau da, euskal dantzekin antzekotasunak bazituela».
• Dantza akademikoaren hastapenetako urratsak izanda ere, Otanok herri dantzaren tankera hartu zien XVII. zein XVIII. mendeetako dantza hauei. «Dinamika aldetik herri dantzekin parekotasun handia dutela iruditzen zait, eta uste dut ni horregatik sartu nintzela horren azkar horretan».
• Humboldt, Albeniz eta Iztuetaren koadernoetatik hartutako doinu ugari azaltzen dira, eta Gipuzkoako zein Zuberoako dantzen keinu guari ere bai. Esanguratsuak dira, adibidez, Zuberoako Godaletaren doinuaren inguruan bi dantzariek osatutako mugimendu jostagarriak eta musikariek egindako moldaketa ederra.

Bai, niri ere alor hori oso interesgarria iruditzen zait eta horren inguruko kontu batzuk aipatzera nator orain.

Otanok lantzen duen alorra Barrokoari dagokiona dela dirudi. Horrez gain uste dut oso kontuan hartu beharrekoa dela berpizkundea. Hain zuzen ere dantza historikoaren alorrean dagoen joera indartsuenetako bat Rendance bezala ezagutzen dena da, alegia Renaissance Dance. Batez ere XV eta XVI. mendeko dantzak ditu aztergai joera horrek, baina baita XVII. mendekoak ere (berpizkunde berantiarra deitzen diote) eta euskal dantzariontzat oso hurbilekoak gertatzen zaizkigun hainbat osagai aurki daitezke bertan. Idatzitako iturrietatik abiatuta mende horietako dantzak berreraikitzen saiatzen dira Rendance munduko ikertzaile eta dantzariak. Lan zaila da, idatzitako testu batetik dantza oso bat berreskuratzeko ahalegina egin duen edozeinek dakien moduan. Baina alor horretan dabiltzatenek badakite idatzizkoaz gain badaudela dantzak osatzeko beste iturri batzuk ere. Horietako bat dantza tradizionalak dira, jakina baita gorteetako dantza ohituretan galdutako osagai askok herri tradizioetan iraun dutela. Horregatik, Ingalaterrako morrisak, Italiako tarantella eta Balkanetako eta Greziako dantzak iturri garrantzitsutzat dituzte. Eta baita euskal dantzak ere. Adibidez Frabritio Carosok dantza-maisu italiarrak 49 dantzaren deskribapenak argitaratu zituen 1600. urtean. Julia Sutton Rendance espezialistak itzuli du ingelesera eta hona zer dioen hitzaurrean:

"...the visual and kinaesthetic similarities between the footwork described by the Italian manuals and current Balkan and Greek dance steps are too strong and obvious to be ignored; but the most vivid resemblances exist in the virtuosic male techniques of Basque dance." Julia Sutton, Courtly Dance of the Renaissence. A New Translation and Edition of the "Nobiltà di Dame" (1600) Fabritio Caroso, 29. orr.

Alegia, Italiako dantza-manualak eta gaur egungo Balkanetako eta Greziako dantzetako urratsen arteko antzekotasunak oso handiak direla, baina zerbaitekin antzekotasun handiak baldin badaude euskal dantzetako teknika birtuosoarekin dela. Noski, ez dago Estatu Batuetako adituek esan arte zain egon beharrik. Nahikoa da Juan Esquivel y Navarroren 1642ko Discursos sobre el arte del danzado liburua irakurtzen hastea. Iztuetaren lanak piskat ezagutuz gero harrigarria gertatzen da bien artean behin eta berriz agertzen diren antzekotasunak. Eta noski, zenbaitetan hain ulergaitz gertatzen den Iztueta bera ulertzeko klabeak hasiko da aurkitzen irakurlea han eta hemen.

Azkenean ohartuko gara Iztuetak esaten dituen guztiak behar bezala ulertzeko ezinbestekoa izango dela Esquivel y Navarro, Caroso eta rendance-ko beste hainbat iturri behar bezala ezagutzea. Alperrik da Iztuetan liburuari berrogei buelta ematea, beste iturri horien eskaintzen dituzten klabeak ezagutu gabe inoiz ez baikara behar bezala ulertzera iritsiko. Noski, Juan Antonio Urbeltz-en Bailar el Caos irakurri duenari hau guztia zaharra irudituko zaio. Izan ere, orain 10 urte eskaini baitzigun lan hori eginda Urbeltzek. Noizbait egin beharko dira banan-banako azterketa zehatzak, dantza historikoaren dantza-manual horiek euskal dantzarion ikuspegitik aztertutakoak, baina bitartean anabasa honetan ez galtzeko, eta oinarrizko ideia batzuk argitzen joateko ezinbesteko lana eskaintzen du Urbeltzek. Domenico de Piacenza, Thoinot Arbeau, Cesare Negri, Fabritio Caroso, Esquivel y Navarro, eta abarren lanak aipatzen ditu Urbeltzek eta Iztuetaren lana ulertzeko klabeak ematen ditu.

Gipuzkoako urratsen sistematizazioaren inguruan zenbait lan egin dira azken urteotan. Urbeltzen gidaritzapean Ikerfolk elkarteak Jira galdua aldizkarian argitaratutakoak eta ikastaroen bidez hedatutakoak dantza historikoen azterketa horiek ere izan dituzte oinarrian beste osagai batzuekin batera. Buruan Iztueta bakarrik duenak nekez ulertuko ditu hor egiten diren proposamen batzuk testuinguru guztia kontuan harturik gabe.

Dantza historikoa dantza tradizionala osatzeko eta borobiltzeko erabiltzen du Urbeltzek. Dantza tradizionala dantza historikoa osatzeko eta borobiltzeko erabili du Peio Otanok. Norabide batean edo bestean, gehiago ibili beharko genukeen errepide erakargarria dela iruditzen zait niri.

Dantzan posta zerrendan pare bat erantzun (Iratxe eta Patxi ) izan ditu Emakumeak dantza tradizioetan artikuluak eta artikuluan esandakoak osatzeko beste mezu bat bidali dut nik. Honako hauxe nioen bertan:

Espero dut nire artikuluak ez ziola inori pentsaraziko gai honetarako soluziorik daukadanik. Nik arazoa ikusten dut, eta lehen bait lehen aztertu eta bideratzen joan beharrekoa dela iruditzen zait. Baina horrek ez du esan nahi nola bideratu behar den dakidanik. Gainera, gaur egun lanean diharduten dantza talde guztiei errespetu handia diet, eta inoiz ez nintzateke ausartuko inori esaten zer egin behar duen. Hasteko, esan dezadana gure taldean bertan gaur egun egiten ditugun dantzen %90 genero bereizketarekin egiten direla. Beraz, besteei lezioak ematen hasi aurretik gurean nola bideratu da jakin nahiko nukeena.

Bestalde espero dut inor ez zela mindua sentituko bere herriko tradizioa aipatu dudalako artikuluan. Nire asmoa ez da inondik inora inor gaitzestea. Aipatutako tradizio horiek gaur egun arrakastatsu diren dantza tradizioak direlako aipatu nituen, eta hain zuzen ere, baldintza horietan gertatzen direla aldaketak bideratzeko zailen. Baina dantza taldeen ikuspuntutik benetan txalotzekoa da herri horietan egiten ari diren lana dantza tradizioak erabateko arrakastaz mantentzen dituztelako.

Nik ez dut uste Irun eta Hondarribiako biztanleak Donostia, Tolosa edo Eibarkoak baino matxistagoak eta atzerakoiagoak direnik. Jakin nahiko nuke gure herrietan antzeko zerbait gertatu izan balitz nola erreakzionatuko genukeen. Besteena ikusi ondoren erraza da norberak lezioa ikastea. Horregatik ernegatu egiten naiz Bidasoaldekoen aurrean berdintasunaren eredetzut Tolosa aurkezten denean. Tolosa niretzat eredu bikaina da dantza tradizio bat jaso, berrindartu eta urtero bikain plazaratzeko orduan. Baina genero berdintasunari dagokionez ez zait iruditzen hemen inor gaudenik lezioak ematen hasteko moduan. Eta kontuz, ez dira izan Tolosarrak horretan hasi direnak, baina kanpotik horrela aurkeztu nahi izan digute, eredu txarra Irungoa, eredu ona Tolosakoa.

Dantzari dagokionez niretzat nola oso kontuan hartu beharreko arazoa da. Izan ere, tradizio batzuetan emakumearen parte hartzea berdintasunean bideratzeko aukerak dantzak berak eman ditu. Baina beste batzuetan gauzak ez dira hain errazak. Alegia, Zuberoako maskarada pertsonaia bereziz osatutako ospakizuna da. Zamaltzaina bakarra da, eta ez dago Zamaltzain ar eta emerik. Beraz, emakume batek egin behar duenean zamaltzainaren jantzia jarri eta kitto. Erabakia hartzerako orduan zailagoa da, baina behin urratsa eman da ez da konplikazio gehiago sortzen. Baina beste tradizio batzuetan gauzak ez dira hain errazak. Adibidez, emakume batek durangaldeko dantzari dantza dantzatu nahi badu zein arropa erabiliko luke? Mutilen arropa bera? Poxpolina (hilandera) izenekoa? Hor sortzen dira zalantzak. Izan ere orain arte dugun eredua hausten da eta horrek ardura handia sortzen digu tradizioa gure oinarrizko zutabetzat dugunoi. Orain gutxi ikusi nuen talde bat dantzari dantza lau mutil eta lau neskak egiten. Neskak San Ferminetan erabili ohi duten antzeko arropa zeramaten.

Niretzat galdera horiek ez dira azalekoak. Kasu bakoitzean irtenbide desberdina aurkituko zaio, eta horretan oso ondo asmatu behar dugulakoan nago. Nire ustez emakumeak euskal dantzetan berdintasunean parte hartzeko jarri zaion traba handienetako bat hilandera jantzia asmatzea izan da. Izan ere, ordurarte dantzariak bakarrik zeuden. Noski, gizonezkoak ziren dantzari horiek. Emakumeak dantzan hasteko jantzi eta errepertorio propioa sortu-egokitu zitzaien. Ondorioz, ordurarte ez zegoen bereizketa sortu zen: gizonezkoen jantziak, emakumeen jantzia; gizonezkoen dantzak, emakumeen dantzak. Eta horrekin batera dantza egiteko modu maskulino bat eta modu femenino bat garatu da.

Bereizketa hori traba handia izaten ari da orain gizon-emakumeak berdintasunean jarduteko dantza tradizionalean. Eta argi dago bereizketa hori ez dagoen tradizioetan arazo gutxiago izaten ari dela. Patxik jarritako adibideei erreparatuz ikusten da Ituren-en ez dagoela joaldunaren bertsio femenino bat. Cortes-en emakumeek dantzaren beraren berpiztean izan zuten garrantzia kontuan hartuta ez dira baztertuta geratu, baina prakadunek talde bat osatzen dute eta gonadunek beste bat gaur egun. Mikel Aranburuk Fronteras y Puentes culturales liburuan Ablitas-eko paloteadoan gertatutakoa kontatzen du. Jantziak, arkuak eta funtzio propioa aurkitu diete emakumeen taldeari, eta ondorioz gizonezkoena den paloteadorako sarrera itxi.

Emakumeentzat funtzio, dantza eta jantzi propioak sortzeak, arazoa momentuz atzeratzea eragin dezake, baina akaso urte batzuk barru agertuko da berriz, eta orduan oraindik zailagoa konponketa. Izan ere, dantzari eredu bakarra dagoenean aukera bi daude: BAI ala EZ. Baina, gizonentzat eta emakumeentzat ereduak daudenean galdera gehiago sortzen dira. Zergatik gizonez jantzi emakume jantzia duzunean? Emakumea gizon jazten bada gizona emakume jantzi al daiteke?...

Aurten Elorrioko errenbonbiloetan neskek ere parte hartu dutela kontatu zigun Kezka dantza taldeko Ane-k orain hilabete batzuk. Baina mutilen jantzi bera erabili dute. Ondorioz, soka-dantza egiterakoan sokan aritu dira neskak, mutilen ondoan. Eta beraientzat bikotea ateratzerakoan, dantzari bakoitzari kontrako sexukoa atera diote. Irtenbide ausarta eta imajinatiboa izan da.

Tradizio bakoitzak bere bide aurkitu beharko du. Eta nire ustez dantzaren mundutik denei babesa eskaini behar diegu, hartzen duten edo ez duten bidea dela ere. Interesgarria litzateke ematen diren urratsen berri ematen joatea, xehetasunak agertzea, albistea hedatzea, tradizio eta talde bakoitzak ahalik eta informazio gehien eskura edukita joan dadin hartzen egokien deritzon erabakiak.

Hondarribia eta Irungo alardeetako liskarrek tradizioetan emakumeen parte hartzeari buruzko debatea zentralizatu dute azken urteotan. Fokoa norabide bakarrera zuzentzeak beste hainbat gertaera itzalpean ezkutatu ditu. Dantzari-jendea tradizioaren inguruan ari gara bueltaka aspaldiko urteetan eta tamaina horretako liskarrik gertatu ez denez, mugimenduak zalapartarik gabe doaz gertatzen.

Halako batean Eskiulako gazteek emakume hutsez osatutako maskaradak plazaratzea erabaki zuten. Maskarada horiek eragindako erreakzioak, iritziak eta gertaerak bildu zituen Kepa Fernandez de Larrinoa antropologoak saiakera-liburu interesgarri batean. Oztopoak oztopo, 1992an plazaratu zituzten Eskiulako emakumeek maskaradak. Bazirudien barrikada guztiak gainditu zituztela. Baina gaur egungo maskaradetan bereizketa lerro batek indarrean jarraitzen duela antzeman daiteke. Emakumeek dantzari lanak egiten dituzte, baina buhame eta kautera orru-zale, narrats eta zakarren taldeak gizonezkoen eremu dira. Zuberoako mutil gazteek ez dute dantzarako irrikarik, eta baloirik gabeko mele baldarrak bakarrik erakartzen ditu tradiziora. Beraz, Eskiulako emakumeek rol guztiak betetzeko gai zirela frogatu arren, praktikan gizonezkoek nahi ez dituztenak egitera mugatzen dira. Maskarada gorria eta beltzaren bereizketa klasikoan ezaugarri berri bat dugu orain: generoa.

Hondarribia eta Irunen iskanbilak gertatu badira arrakasta izan duten tradizioak direlako da. Mota horretako alardeak badira beste zenbait tokitan baina ez dute horrelako jendetzarik biltzea lortu. Batzuk bizirauten nahikoa lan. Nik ez dakit zergatik izan duten arrakasta Hondarribia eta Irungo alardeek. Akaso instrukzio militarra, uniformearen erotika eta parranda ongi uztartzen asmatu dutelako. Auskalo. Baina, Antzuola edo Elorrioko alardeetan gertatu bezala, konpainia txiki bakar bat osatzeko zailtasunekin jarraitu izan balute, ziur aski emakumeen parte hartzeak ez zuen sesiorik eragingo.

Bidasoaldeko alarde atzerakoien aurrean genero berdintasunaren eredutzat Tolosako alardea aipatzen denean ni harrituta geratzen naiz. San Joan egunean Tolosan festa eta tradizioak gailurra jotzen dute. Elizatik ateratzerakoan sortzen den une majiko horretan, kanpaien hotsa eta txistu doinuak eskopetarien salba eta ke artean nahasten diren tarte berezi horretan, plazaren beraren antolaketa genero bereizketaren argazki bikaina da. Nagusiki emakumez osatutako eskopetarien konpainiak plazaren bazterretan daude, denak plazara begira, eta plazaren erdi erdian hogeita bost protagonista, hogeita bost dantzari, hogeita bost gizonezko. Tolosan, Zuberoako maskaradetan bezala, emakumeek gizonezkoek nahi ez zituzten tokiak bete dituzte, baina bordon-dantzari taldea gizonez osatzeko arazorik ez dute momentuz, eta beraz, hor ez dago emakumeentzat tokirik.

Arrakastatsu dirauten tradizio gehienetan ez dago momentuz emakumeen parte-hartzerako aukerarik: ez Tolosako bordon-dantzan, ez Lesakako zubi-gainekoan, ez Iurretako dantzari-dantzan, ez beste hainbat dantza tradiziotan. Eta hain zuzen ere, orain, gauzak pakean daudenean, eta lasai hitzegiko giroa dugunean, aztertu eta eztabaidatu beharko genuke aurrera begira zer nolako tradizioak izan nahi ditugun. Aldarrikapenak sortu aurretik. Istiluetan hasteko gutxi behar izaten baita, eta gatazka sortzen bada zaila izango da konponbide onik aurkitzea. Aurrea hartu behar diegu horrelako egoerei, gaia aztertu, hitzegin, eta gure tradizioen etorkizuna gaur bertan egiten hasi. Tradizioaren ustezko jagoleok bultzatu beharko genituzke hausnarketa horiek, tradizioak maite ditugulako, eta beraz, genero bereizketarik gabeko tradizioak nahi ditugulako.

Gaur lagun batek Reenvialo porfi izenburua zeraman mezua helarazi dit. Ireki bezain pronto konturatu naiz dagoeneko bide luzea egina zuela mezuak, izan ere, niri iritsi aurretik mezua jaso eta berbidali duten askoren helbideak agertzen baitziren bertan. Segundo gutxi behar izan ditut hoax bat edo interneteko mezu-kate bat zela ohartzeko. Baina arrakastatsua benetan, izan ere, mezuaren azpi-azpialdean zetorren mamira iritsi aurretik gutxienez zientoka lagunen posta helbideak ageri ziren. Kalkulu azkar bat eginez niri iritsi zaidan mezuan 500 helbide inguru zetozela ikusi dut.

Azkenean iritsi naiz azpialdera, eta ikusi dut gainera erantsitako artxiboa zekarrela, eta mezuak artxiboa irekitzera gonbidatzen gintuela.

Elefantiasis gaitza duen Cleto izeneko ume bati buruzkoa da mezua, umearen argazkia ere ageri da, eta ondoko testuarekin lagunduta dator erruki gaitezen:

Me llamo Cleto y tengo 5 años...ayudame por favor. Solo reenvíalo, por caridad. (Y da gracias a Dios si tienes hijos >sanos). Cleto es un niño de Bogotá Colombia, cuenta con cinco años de edad y desde los dos años sufre de una rara enfermedad llamada elefantiasis cumerdi,lo mismo que en sus brazos debido a la gran desnutrición ha sufrido una malformación de sus huesos. Te pedimos de todo corazón tu ayuda. ¿Cómo? Reenviando este e-mail a cuantos corresponsales tengas en tu libreta de direcciones. Por cada e-mail que se reenvie, Cleto recibirá una cantidad de dinero la cual se destinará a ayudarlo en su recuperación y terapias. Cleto más que nadie y sus papás te lo agradecerán infinitamente. Dios te bendiga.

Ez nuen uste esan beharrik zegoenik, baina iritsi zaidan mezuaren kate luuuuuzeeeeaaaaa ikusita berriz gogoratu beharko dugu: hau mezu hau FALTSUA DA, mota honetako gehienak diren bezala. Hoax bat da, alegia, interneten hedatzen diren mezu-katea eta duen helburu bakarra hain zuzen ere ahalik eta gehien hedatzea da. Cleto horrek ez du xentimorik ere jasoko guk miloika mezu berbidali arren.

Horrelako mezu bat iristen zaigunean egin behar den lehen gauza Benetakoa den ala Faltsua den ikustea da, eta horretarako bi tresna on Google eta Rompecadenas dira. Rompecadenas-en oso ondo esplikatzen du zer diren hoax-ak eta zein kalte eragiten dituzte. Bertan hauek aipatzen dira besteak beste:

• Denbora eta dirua galarazten digute
• Zerbitzarietan alperrikako trafikoa eragiten dute
• Postontzia publizitatez eta zaborrez betetzen digute
• Benetako beharra eta garrantzia izan dezaketen mezu-kateen eragina txikitxen dute

Rompecadenas-eko tipoa fina da eta hoax-en artxiboa egina dauka. Bertan ageri da Cleto-ren inguruko hau baita ere.

Hala ere, mezua benetakoa balitz ere hoax-ek agerian uzten dute zein gaizki erabiltzen dugun posta elektronikoa. Esan bezala, niri iritsi zaidan mezu horretan 500 email inguru zeuden. Baina inork ez al daki mezu bat berbidaltzen duzunean aurretik berbidalitakoen helbideak ezabatu behar direla? Mezu hori nire postontzira iritsi denetik nire posta kudeatzailean ezagutzen ez ditudan 500 lagunen helbideak daude. Besteak beste Cajaduero-ko langile guztien posta helbideak ditut nik orain. Demagun birus bat sartzen dela nire postontzian. Hori mauka! Nire ohiko ezagunen helbideez gain ezagutzen ez ditudan beste 500 lagunen helbideetara iritsi ahal izango da.

Nik posta kudeatzeko thunderbird darabilt eta birusek ez diote eragiten outlook-ari beste, baina kontua da, mezu hori nire postontzian dagoen bezala, dagoeneko beste 500en postontzian ere egongo dela, eta ziur aski tartean nire helbidea era egongo da, mezuan zetozen helbideak ez ezabatzeaz gainera, helbideak BCC: atalean jarri beharrean denontzat agerikoa den TO: atalean jartzen baititugu.

Ez dago esan beharrik internet bidez publizitatea egitera dedikatuko banintz, iritsi zaizkidan helbide guzti horiek gorde eta jendea spameatzeko erabiliko nituzkeela. Baina hori baino gehiago egingo nuke, Colombiako ume gaixo baten argazki lastimeroa hartu eta mundu guztiari bidaliko nioke esanez berbidali mesedez!. Denbora gutxi beharko luke mezu kateak buelta eder bat eman eta berriz nire postontzira iristeko, zientoka lagunen emailak ekarriz.

Aratusteetakoa deitzen zaion aste hori -erdia garizumakoa badu ere-, aprobetxatu nahi izan du Carmen Rodriguez Suso gure irakasleak egin digun oparirako. Musika gregorianoaren sustraietara eraman gaituen bidaian sartu gintuen inauterietako larunbat goizean, eta astebete trinko, bete-betea eskaini digu, informaziotan ito ere, ohiko ikasleak oporretan zituela aprobetxatuta.

Oparia izan da, gregorianoa normalean bezala ezagutzen dugun, eta berak musika liturgiko latinoa izendatu duen errepertorio hori Carmenek bezala ezagutzen dutenak gutxi izango baitira. Ez dut esango irakasle bikaina denik, pazientzia aldetik urri samar baitabil eta nekez ezkutatzen baitu ikaslearen ezjakintasunak sortzen dion mina. Baina, unibertsitate ibilbidean gutxitan bezala, bere lanarekin leporaino konprometituta dagoen irakasle sutsu eta zorrotzarekin gozatzeko aukera izan dut.

IX. mendean Karolingiarren eskutik egindako bateratze lanaren emaitza den musika gregorianoaren ezaugarriak ezagutu eta gozatu ditugu aste honetan. Baina oraindik atzerago joanda, I. mendetik aurrera garatzen hasi zen kristau musikaren bilakaera hurbiltzeko aukera eskaini digu Rodriguez Susok. Eta kantuan jarri gaitu, X. mendeko zein VII. mendeko musika irakurtzen eta kantatzen jarri gaitu.

Astea bukatzera zihoanean, Gasteizen bertan agertutako harribitxi baten berri eman zigun. XIII. mendeko musika liburu baten pergaminoa zen, 1607an notario batek protokolo liburu bat enkoadernatzeko erabili zuena -eta horri esker iritsi dena gaurdaino-. Pergamino horretan agertutako doinuetako bat IX. mendean teoriko karolinjiarrek ezarritako sistematizaziotik kanpokoa zen, eta Carmen Rodriguez Susoren irmotasunari esker, ustez VIII. mendean desagertu zen bisigotiar liturgiaren arrasto bat dela jakin dugu.

Xabier Mendiguren Elizegiri

> Lortu al du euskal dantza tradizionalak moderno bihurtzea, gazta zaharrak baino har gehiago ez izatea?

Galdera horrekin abiatu du Xabier Mendiguren Elizegik euskal dantza tradizionalari buruz egindako hausnarketaren bigarren idatzia. Lehenengoan ezkor ageri zitzaigun, bigarren honetan baikor: "Neurri batean bai, nik uste" erantzun dio gorago egindako galderari.

Euskal kulturaren munduak badu azken urteotan modernitatearekiko obsesio moduko bat. Kultura moderno bezala homologatu nahi du bere burua, zaharkinak eta folklore usaina dariotenak zulora eta berri itxura duen edozer aldarera. Euskal dantza tradizionalak egitura eta nortasun arazo larriak ditu, eta noraezean dabil aspaldiko urteetan. Gainera estekikoki gainontzeko alorrek egindako bidearen kontrakoa hartu izan du. Bertsolariek, trikitilariek, aktoreek, idazleek… izurria bailitzan ihes egin diote estetika kostunbristari, txapelak kendu eta piercingak jantzi dituzte. Dantzak kontrako bidea egin du, atzera begira jarri da, eta besteak beste jantzi eta estetika tradizionala berreskuratu eta aldarrikatu ditu.

Azken urteotan talde batzuk hasi dira dantza tradizionalak estetika modernoaz janzten. Ondorioz, programatzaile, komunikabide, erakunde eta kulturaren agenteen babesa jaso dute.

Ni ez nau inoiz moderno izan beharrak arduratzen. Ni garaikidea bainaiz, nire garaikoa, XXI. mendeko euskal dantzaria. Txapela, gerrikoa eta abarketak jantzita ere 2005eko dantzaria naiz, eta jeans-ak, tixertak eta belarritakoak janzteak ez naute modernoago egingo. Eta gainera gazta zaharra gustatzen zait. Baina gazta, zaharra izan arren, gaur jaten dut.

Xabier Mendiguren Elizegik aipatu dituen ikuskizunak bi multzotan sailkatuko nituzke nik. Juan Antonio Urbeltz eta Mikel Sarriegin proposamenak daude alde batetik, eta Jon Mayaren ingurukoa eta Aukeran-ena (Xabierrek ez du aipatu baina bigarren multzo honetan sartu beharrekoa iruditzen zait) bestetik. Bi motatakoak direla diot, lehenengo multzokoek tradizioaren aldarrikapena, bere jantzi eta molde koreografikoekin, egiten jarraitzen dutelako, eta bigarren multzoan irudi modernoaren bilaketa nagusitzen delako.

Bi multzo horien artean paradoxa bitxia gertatzen ari dela iruditzen zait niri. Tradizioaren eskema estetikoan lan egiten jarraitzen duten multzokoek dantza tradizionala barrutik, koreografikoki, berritzen eta eguneratzen ari direla iruditzen zait. Estetika tradizionalari uko egin diotenak ordea, lan handiak dituzte dantzaren lengoaia berri bat sortzen, eta apenas ekarpen koreografiko interesgarririk egiten asmatzen duten. Alegia, hizkuntza koreografikoaren bilakaeran urrats sendoak ematen ari direnak dira estetikoki tradizioaren moldeekin jolasten jarraitzea erabaki dutenak. Baina, estetikoki aldaketa handiena egin dutenak bigarren multzokoak dira, eta ondorioz horiek dira euskal dantza tradizionalaren berritzearen ikurra komunikabide, programatzaile eta kultura agenteen begietan.

Horregatik ni ez nau batere harritu Xabier-ek aipatutako Mikel Sarriegi-ren ikuskizunak komunikabide nazionaletan aipamenik jaso ez izana. Niretzat, koreografiaren ikuspuntutik, eta dantza tradizionalaren lengoaia berritu eta eszenaratzeko ahaleginari dagokionez, azken urteotan egin den ekarpen interesgarrienatakoa izan da beasaindarrarena. Baina estetika eta diskursoa tradizioaren ingurukoa du, eta horrek ez du saltzen berria hitza gurtzen duen merkatuan.

Bitxia da ikustea nola urteetan euskal dantzari bizkar emanda jardun duen jendeak, aldaketa estetiko horrekin koreografo berrien baloreak goraipatzen dituzten orain. Poztekoa da hori niretzat, ikusleen gozamena eragiten duten dantza horietako gehienak euskal dantza tradizionalak baitira, ongi eginak eta jantzi desberdinetan emanak, baina betiko dantza berak. Lehen tristeak iruditzen zitzaizkigun berberak. Eta beraz, dantza tradizionalak berak dituen balio propioak nabarmen uzten ditu. Pentsatzekoa da beraz, orain arte horiek gozatu ez dituztenek prejuizio estetikoaren ondorioz ez zutela egingo.

Antzokiko ikuskizunak dantza tradizionalaren banguardietako bat izan ohi dira, eta oro har, dantzaren osasunaren neurgailu izan daitezke. Baina oraingo honetan, ikuskizunen alorrean une interesgarri batean egon gaitezkeela onartuta ere, saio horiek ez dira dantza tradizionalaren alorrak berak dituen nortasun arazoentzat konponbide. Antzokietan dantza oinarrian edo laguntzaile dituzte ikuskizun erakargarriak egiten asmatuta ere, horrek ez ditu herrietako eta plazetako dantzariak dantzari alai bihurtuko. Eta horietan denetarik dugu. Dantzari alai batzuk ditugu, baina dantzari triste asko, gehiegi, ere bai. Hori beste egun baterako.

Xabier Mendiguren Elizegiri

Bertsolariari gaia jarrita bezala nator Xabier Mendiguren Elizegiren puntuari erantzutera. Dantzari tristeak izenburupean dantzak eragiten zion alergiaz idatzi du eta dantzari-talde haiek eta haien saioak tristeak, kutreak, zaharkituak eta -modako beste berba bat erabilita- patetikoak iruditzen zitzaizkiola kontatu digu. Gaia bera nahikoa amu ez balitzait Oier Araolazari ez du jarri ba goiburuan! Ez dut asko behar izaten horrelako amuei kosk egiteko, eta oraingoan nire izena darama zomorroak, beraz, eutsi gogor kainari Xabier!

Hemezortzi urtekin dena probatu beharrean nenbilen. Kirolari nekaezina nintzen, atletismoan -krossean batez ere- gogor jarduten nuen, fondoko eskian, bizikletan, triatloietan ere probatu nuen... Literatura lagunekin konpartitu eta gure testu batzuk argitaratu genituen fotokopiekin egindako literatur-fanzine batean Mandragora izenpean, ...etakitto euskara elkartearen abiatzean buru-belarri sartuta nengoen eta lehen kazetari lanak ere bertan egiten hasi nintzen. Eta beste hainbat konturen artean dantza taldearekin hara eta hona nenbilen. Ekintza guzti horien artean dantza izango zen nik aukeratu ez nuen bakarra, umetatik egiten nuena. Dantzan gustura egiten nuen, baina ez ninduen erabat betetzen, dantzarako arropak jartzeak lotsa ematen zidan gehienetan, eta ziur aski, taldean giro oso ona geneukalako jarraitzen nuen.

Hemeretzi urtekin dantza taldearen ardura hartu genuen Aresatz eta biok. Ez genuen asko pentsatu zer esan nahi zuen erabaki hark. Talderaren zuzendariek uztea erabaki zuten, eta beste arduradunik aurkeztu ezean taldea desegin egingo zela esan ziguten. Ba arduratuko gara gu. Inuzente bikote ederra.

Niri Metallica gustatzen zitzaidan. Eta AC/DC. Eta Guns N' Roses. Apetite for destruction atera berri zegoen. Itzela. Ez nintzen heavy-heavya, hard rocka gustatzen zitzaidan, baina Sutagarren jaiotza hurbiletik ezagutu genuen eta belodromoan Iron Maiden, Anthrax, Aerosmith eta Metallica bera ikusi nituen urte gutxitan. Muturreko kirolak, literaturak eta musika gogorrak hunkitzen ninduten. Dantzak ez zuen horretarako balio, lotsa piskat pasatzeko gehienera.

Halako batean dantza emanaldi handi bat iritsi zen Eibarrera. Piska bat lehenago Etorki izana zen, eta antzeko zerbait espero nuen. Interes handirik gabe, militantzia hutsagatik, joan nintzen. Ukitu egin ninduen. Ukitu eta hunkitu. Ez nuen espero horrelakorik. Ez nuen uste dantzaren bidez inor hunkitu zitekeenik. Eta oraindik gutxiago dantza ikusiz ni hunkitu nintekeekin. Zortziko zuen izena eta Juan Antonio Urbeltzek gidatzen zuen. Hala ere horrek ez zuen asko aldatu gure taldearen jarduna. Lagunekin futbitoan jokatu eta telebistan Ronaldinho ikustea modukoa izan zen. Bi mundu desberdin. Ez zeuden elkarrengandik oso urruti baina guk hala ikusi genituen.

Taldearen ardura izateak dantzara begira jarri ninduen, eta beste taldeek zer egiten zuten ikusten eta dantzari buruz zer idazten zen irakurtzen hasi nintzen. Aldameneko herriko taldean, Elgoibarren, hartu gintuzte apopilo eta haien eskutik Zortzikon antzeman genuen mundu berri hartan barrena murgiltzen hasi ginen. Zortzikoren segida, Alakiketan izenekoa ikustean, hiru urte lehenago bizitako sentsazioak berritu zitzaizkidan. Horrelako bihotz taupadak dantzaren bidez sustatu zitezkeela baieztatuta, eta lehen esperientza hura errepikatzen zela ikusita, sentsazio haiek berrituko zizkidaten saioen bila jo nuen. Makina bat talde, plaza, frontoi, emanaldi, saio eta ikuskizun ikusi nituen, baina kale. Dantzari tristeak nire begietan, bai horixe!

Lehen bolada horretan oso dantza saio gutxirekin gozatu nuen. Baina bidean mundu zoragarri eta aberats batekin egin nuen topo. Ageriko soiltasun eta estetika zaharkituaren atzean lengoaia elaboratu, konplexu eta aberats bat antzeman nuen, eta XX. mendeko bolada politiko bakoitzaren beharren araberako funtzioak bete ondoren, erabilitako kleenex-a bailitzan zokoratua, mespretxatua eta gutxietsia ikusi nuen.

Beste ezer baino gehiago dantzak gozamena eskaini dit eta eskaintzen dit. Gozamen fisikoa. Erritmoaren araberako ariketa fisikoa plazer emailea da, eta ez daude alperrik modan orain spinning eta halakoak. Euskal dantza tradizionalak plazer hori eskaintzeko gaitasuna du eta horretarako tresna baliagarria gaur ere, orain modan dauden beste hainbat dantza mota (aretoko dantzak, salsa, merenge-eta-abarrak, aerobika, e.a) baliagarri diren moduan. Dantza emanaldiak aukeratzen eta aurkitzen ikasi ahala, dantza saio ederrekin gozatzen hasi naiz. Baina euskal dantzak egiturazko arazo latzak ditu, bere nortasuna, funtzioa eta norabidea aztergai ditu, eta dantzari tristeak izaten jarraitzen dugu gehiegitan.

Nahikoa gaurkoz niretzat ere. Gaur, berriz, ez ditut berdin ikusten (...) Dantzariek ere jakin dute modernizatzen dio Xabier Mendiguren Elizegik. Susmoren bat badut, baina aldaketak eta modernizatzea zertan antzeman duen jakin nahiko nuke. Txanda Xabier!

Berriz ere milagrua gertauko da Zuberoan. Maskarada baten 40 lagun inguruk parte hartzen du. Ondo trebatutako dantzariak behar dira, eztarri fineko kantariak, jendaurrean uzkurtuko ez diren aktoreak, musikariak, pherediku zorrotzak egingo dituzten idazleak,... Altzürüküko gazteek plazaratuko dituzte maskaradak aurten. 240 biztanle ditu Altzürükük. Nola demonio konpontzen dira 240 bizilaguneko herri batean, belaunaldi bakoitzean 40 artista ateratzen?

Nire etxe-sagarrean 200 lagun inguru biziko gara, eta maskarada bat atera nahiko bagenu bi dantzari bakarrik ezagutzen ditut etxe buelta osoan. Kantaririk baterez! Bertako gazte gehienak mobilizatu dira maskarada egiteko dio gaur Garak. Noski, ez dago beste modurik. Baina gainera maila txukuneko emanaldiak izaten dira, hori da harritzekoa!

Eta hori Zuberoa eta zuberoako kultura maldan behera dihoala. Izan ere ekonomikoki aukera handirik ez omen du eskaintzen, gazteak kanpora joaten dira ikasteko eta lanerako, euskara galtzen ari dira gazteak, mutilek ez dute dantzarako zaletasunik (neskak dira aurtengo dantzari guztiak) e.a.

Beraz, panorama beltza, eta hala ere... Lourdesera bidean Zuberoan gelditu, milagruak egiten dituzte eta...