Dantzing

Bukatu dira akondia berdeak Jazzmanean. Azken aldian gero eta aukera gutxiago izaten genituen hanburgesaren ogitartean jarritako oilasko paparra plantxan, pipar berdea, gazta, letxuga eta maionesa konbinazio ikaragarria gozatzeko, baina oraindik irekita harrapatzen genituenean ez genuen barkatzen. Ba bai, udako hustualdiaren babesean, ixilpean itxi ditu bere ateak betirako Jazzman-ak. Eibartarrak posta zerrendara Asier-ek bidalitako mezu baten bidez jakin dut. Eibar.org-en ere irakurri dezakezue Albistea. The Jazzman itxi da.

Eibarko San Juan kaleko hanburgeseria txikia zen The Jazzman. Garai batean kalearen beste aldean zuen izen berarekin diska denda ezagutu genuen. Harek gutxi iraun zuen, baina hanburgeseria betirako zela uste genuen.

Termita kuadrilla batek etxea jan du barrutik eta etxea botatzeko asmoekin bat eginez itxi dute taberna. Termiten kontu horrek Julian Barnes-en liburu bat, A History of the World in 10 1/2 Chapters gogorarazi dit, nik gazteleraz irakurri nuen, Una historia del mundo en diez capitulos y medio, liburu ederra eta gozagarria. Bertan bada termitekin lotutako ipuin zoragarri bat. XVI. mendean, termita bati egiten dioten epaiketa baten berri ematen du, gizonek eraikitzeko 2-3 mende behar izan dituzten katedral handia urte gutxitan barrutik jan baitute termitek. Fiskalak ahalegin handiak egiten ditu frogatzeko termitak ez zirela Noe-ren arkan baimenduta sartu eta beraz ilegalki (papelik gabeko etorkinak bezala) daudela mundu honetan.

Baina desbideratzen ari naiz. Egia da The Jazzman umetatik ezagutu dudala eta koadrillakoekin maiz izaten ginela bertan zerbait jateko asmotan. Baina orain 12 urte Eibartik Elgoibarrera dantzan ikastera joaten hasi ginenetik toki berezia bihurtu zen guretzat Jazzman-a. Ostiralero Elgoibarren ensaioa egin, 9.30etan hasita eta gaueko 12.00ak aldera iristen gara Eibarrera, zuzenean San Juan kalera, afari tenorea egiteko asmotan. Maltzagari iritsi aurretik Akondia berdearekin ametsetan etortzen ginen. Aitortu behar dut Elgoibarrera joaten hasi ginenean, bueltan, Robertok esaten zidala goazen Jazzmanera zerbait jatera! eta nik ezetz etxera nihoala. Gero Enrike hasi zenean hau persuasiboagoa izaten denez konbentzitu ninduen behin eta betirako.

Elgoibarko dantza saioekin batera gure lagunartea sendotzen, pitzatzen eta berriz sendotzen ezagutu du The Jazzmanek urte guzti hauetan. Roberto, Aresatz, Enrike, Virginia eta Oier izaten ginen lehen urteotan, gero Ainhoak, Josuk eta Anek osatu zuten taldea, baina ordurako aurreko taldeko Virginiak utzita zuen, eta gerora Aresatz eta Robertok ere, dantza kontuetatik piskat aldendu ahala.

Argazkia: Azken urteotako laukotea, Ane, Enrike, Ainhoa eta Oier Jazzmanean. 2001ekoa da argazkia.

Azken aldian gero eta lehenago ixten hasita ziren Jazzman-a ostiral gauetan, eta gu 12.00ak baino lehen iristea milagroa izaten denez, gero eta gutxiagotan lortzen genuen akondia berde berdinezinarekin gozatzea. Orain urte batzuk egindako argazkia geratuko zaigu dozena bat urtez ensaio osteko ostiraleko gure afaria bikaina zein izan den gogoratzeko.

Hona Jazzman-eko Akondia berdea. XX. mendeko sukaldaritzaren gailur handienetakoa:

Toki ederra da Azurtza. Goimendi ere deitzen diote. Eibar, Elgeta eta Soraluze artean dago, eta administratiboki Elgetari dagokio.

Honela ikusten da Eibar Azurtzatik.: Uztailaren 25a, Santiago eguna, auzoko jaiak ospatzen dira eta bertako ermita ederrera eraman gintuen Josuk soka-dantza egitera.

Josu aurresku zela, Aiert atzesku eta Enrike eta biok zerbitzari lanetan auzoko gizonekin osatu genuen soka.

Auzoko emakumeak atera genituen sokara. Hemen Josu Agurra dantzatzen haietako bati.

Eta Aiert eta Josu Aita SanMigel dantzatzen.

Soka gizon eta emakumez osatuta.

Bukatzeko dantza soltean.

Txistulari lanetan Andonik jardun zuen eta argazkiak Ainhoak egin zituen.

Argia, Oier Araolaza, 2004/07/09.

Aurretik eta ondoren beste hainbat ekimen izan badira ere, nabarmendu nahiko nuke badirela ia 15 urte Gasteizko Folklore Eskolak hiri handi bateko plaza eder bat fandango, arin-arin eta larrain-dantzen dantzaleku bihurtzeko estrategia interesgarria bideratu zuela. Ekimen hori arrakastarekin kopiatu da plaza batzuetan eta porrotarekin beste zenbaitetan.

Gasteizko eskarmentuak bazituen zenbait irakaspen interesgarri. Adibidez ekimen xumeek ondo funtziona dezaketela, eta interesgarria dela sistematizatua izatea, alegia, ohitura errotu ahal izateko maiztasun egokian gauzatzea. Piezak tentuz aukeratu eta dantzatzeko moduko erritmoan eskaintzea komeni dela, eta dantzarako prest dagoen nukleo txiki bat egonez gero, xaxatzaile lana beteko duen dinamizatzaile on batek plaza osoa jar dezakeela dantzan. Aurten Zerain-en bideratu denak antzeko ereduari jarraitu dio.

Horien ondoan egun bakarreko erromeria erraldoiak sortu dira. Dantza bat "dantza nazionala" bataiatzearen txapelkeriaz oraindik osatu gabe gaudenean, orain "erromeria nazionalak" sortu ditugu. Jai mundialak izan nahi dute, handik eta hemendik hurbildutako dantzazaleen elkartoki, baina, su artifizialak bezala, eztanda egin orduko itzaltzen dira, tonaka erregai xahutuz eta zeruan izarrak ikustea eragotziko digun kea utziz. Erromeriak plaza eta herri guztietan sustatu, eta horiek funtziona dezaten oinarriak jartzen saiatu beharrean, dantzazale konbentzitu apurrak egun eta toki batean biltzeak erromeriaren ghettoa sortzeko lehen urratsa dirudi. Erromeriak folklorizatu, fosilizatu, eta urtean egun batera zokoratzeaz haratago, zaila da irudikatzea zein emaitza eskain dezaken horrelako ekitaldi batek.

Ez dut ezagutzen dantza munduan beren dantzen jatorriaz morris dantzariak baino jakinmin handiagorik duenik. XX. menderen hasieran morris dantzak ia erabat utzita zeuden Ingalaterran, baina Cecil Sharp eta beste ikertzaile batzuen ekarpenen ondoren beraiek "revival" bezala izendatzen duten berpizkunde prozesua eta loraldi izugarria burutu da. Gaur egun, morris dantza taldeak Ingalaterra osoan errotuta daude, baina AEBtan, Kanadan eta Australian ere ehunka morris dantzari eta talde daude. Eta azken hauetan gainera Unibertsitatean ikertzaile dabiltza zenbait, beraz, beste inon aurkitzerik ez dagoen publikazio, mintegi eta informazio truke dinamika aberatsa dute morrisek. Horien bizkarhezurretako bat The Morris Dancing Discussion List (MDDL) da, morris dantzen inguruan hitzegiteko posta zerrenda. Aste honetan Euskal Dantzen eta morris dantzen arteko loturaz galdetu du norbaitek. Euskal dantzetaz hasi dira hizketan, eta ezin aguantatu ezer esan gabe. Hitzegin badut hitzegin dut. Erotuta dauzkat orain, galderak eta hipotesiak eginez, nik erantzun ditzadan.

Kontua zera da, morris dantzen ezaugarri asko, euskal dantzen berberak direla: 6-8 dantzaritako taldeak, bi hilaratan antolatuak, txuriz jantzita, txintxarriak belaun azpian, koloretako bandak eta apaingarriak paparrean, ezpatak eta makilak elkar joz egiten dute dantza... Argazkiak ikusten hasi eta familia bereko emaitza desberdinak dirudite. Horretaz aspaldian konturatu ziren XX. mende hasierako folkloristak, eta ez alperrik euskal dantzei buruz idatzi zuten Violet Alford eta beste zenbait ikertzailek.

Baina begirada irekiz gero Europako lurralde askotan aurki daitezke antzeko dantzak. Espainian makina bat dira. Aragoan, Gaztelan, Extremaduran... Kataluniako Bal de Bastons, Rumanian, Austrian, Alemanian... Baina XX. mendeko folklorizazioak estalita utzi ditu askotan dantza horiek eta horien ordez sartutako beste batzuk (jotak, kontradantzak e.a. ) eta erritorako eta kalerako jantziak nahasiz egin diren jantzitegiekin tradizio horien erreferentziak ezkutuan geratu dira. Baina hor daude, eta begibistan begirada piskat behartuz gero.

Kontua da XX. mende hasierako lehen ikertzaileen ekarpenez gero euskal dantzak beti izan direla ingelesentzat erreferente, lotura, eta beren buruaren jatorria ezagutzeko ezinbesteko urrats. Ez ziren alperrik 1920ko hamarkadan Berrizko dantzariak Londresen dantzan izan.

Morris dantzariek galdera asko egiten dizkiete beren buruari. Zergatik dute izena morris beren dantzek? Mairuen erreferentzia ote da? Nola liteke hori? HOrren erantzuna ere Iberiar penintsulan aurkituko dutela espero dute.

Guzti honen inguruan hipotesi iraultzailea dauka Juan Antonio Urbeltzek, baina momentuz bere lanak euskaraz eta gazteleraz argitaratu direnez morrisek ezin izan dute horren berri izan. Bitartean hemen nabil ni galderak erantzun eta erantzun morrisen posta zerrendan. Nire ingeles makarronikoarekin!