Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak

Eibarko peoria, San Blasa baino hobia
Hemen zaude: Hasiera / Blogak / Ingelesen hilerria

Hirugarren Mundu Gerra Txinak eta AEBek borrokatuko dute eta nire alabak ilustratu du

Luistxo Fernandez 2015/10/19 15:51
Blogean ez dut asko idazten, baina bai dexente, azken aldi honetan, Mugikaria aplikazioan. Eta bide batez, baita tarteka ere Etzi.pm agerkarian (Mugikariaren 'partnerra' edukian) eta Sustatun ere. Artikulu horietako pare batean, alabak lagundu dit ilustrazioekin.
Hirugarren Mundu Gerra Txinak eta AEBek borrokatuko dute eta nire alabak ilustratu du

Artur Mas by Lili Manterola

Hauxe da artikulu horietako bat: Hirugarren Mundu Gerra Txinak eta AEBek borrokatuko dute eta horrela gertatuko da.
Tigre asiarra, arrano amerikarra, eta bi herrialdeen sinboloak nahasteko eskatu nion alabari. Igual ez da hain dotore geratu, baina ni konforme nago.



Beste artikulu bat, gogoeta politiko batekin egin nuen: Singularitatea. Kataluniako hauteskunde plebiszitarioen aurreko gogoeta bat.



Horretarako, estelada eta Artur Mas nahasteko eskatu nion alabari. Uste dut oso Artur Mas txuloa irten zitzaiola, oinarri gisa argazki bat erabiliz. Irudiaren bi bertsio erabili genituen, bertikala eta horizontala.

Irudi hauek Ubuntu ordenagailuan egin ditu alabak, Inkscape marrazketa bektorialeko programa doakoa erabiliz, marrazteko Wacom tableta gehigarria lagun zuela (arkatz optikoarekin). Inkscape eta Wacom-a Windows-en ere badabiltza.



Wacom-a opari tokatu zitzaion iaz 11 urte bete zituenean, eta horrez gain, klase partikular batzuk ere ordaindu nizkion, Pernan Goñi ilustratzailearen bitartez.

Alaba pozik dago, eta ni ere bai. Lan gehiago enkargatu behar diot jada 12 urte dituela. Beste inon baino lehenago ikusi nahi badituzue, instalatu Mugikaria app-a zuen mugikorretan.

Eta bide batez, liburu haren erreseina:

Hirugarren Mundu Gerra Txinak eta AEBek borrokatuko dute eta horrela gertatuko da

Oporretan irakurri dudan liburu bat, irakurketa arin eta entretenitu horietako bat: Ghost Fleet: A Novel of the Next World War. Tituluaren bigarren parteak argitzen du kontua, 3. Mundu Gerraren kontakizun bat da, 2030eko hamarkadan kokatua. Estatu Batuen eta Txinaren arteko gerra izango ei da Mundu Gerra hori. Ez baduzue jakin nahi nola amaitzen den, ez irakurri gehiago, ze spoilerrak daude artikulu honetan.

Ingelesez irakurri dut, epub-a aurkitzea erraza baita sarean. Kronikaren batean irakurri dudanez, paperezkoa oin-ohar mordoarekin dator, aipatzen diren armak eta kontuak dokumentatu egin dituztelako egileek, P. W. Singer eta August Cole analista militarrek, gaur egungo erreferentzia errealekin. Hortaz, gaur egungo teknologia eta analisi militarrak omen daude prospektiba ariketa honen oinarrian. Nire epub bertsioak ez zuen oin-oharrik, baina gaitzerdi: datu tekniko baten edo bestearen benetakotasunak ez dut uste asko ematen dionik liburuari.

Entretenitua egin zait liburua, baina, tira, ez du asko balio. Gauza batean asmatzen duelakoan nago, Txina eta Estatu Batuen lehia globala izan daitekeela 21. mendeko geopolitikaren ardatza. Baina hortik aurrera… Gerra hasteko eta garatzeko modua ez zait sinesgarria egiten. Japoniak eta AEBek II. Mundu Gerran egin zutenaren pareko kontu bat kontatzen zaigu: eraso asiarra Hawaiin (Pearl Harbourrekoa baino eraginkorragoa oraingoan, uharteen okupazioarekin), eta handik tarte batera untzidi amerikarraren kontraeraso bat indar txinatarrak txikitituko dituena (Midway-ko bataila izango zen horren parekoa II. Mundu Gerran). Horren ondoren, halako impasse arraro batean amaitzen da liburua (eta gerra): gerra aurreko posizio geopolitiko berdintsuetan geratzen dira Estatu Batuak eta Txina, eta hori da dena.

Hala ere, detaile batzuk baditu, ikuspegi prospektibo batetik interesa izan dezaketenak:

Ziber-gerra inportantea da gerraren eta nobelaren narratiban, espero daitekeen bezala. Eraso txinatarraren gakoetako bat da hainbat urtez Txinako lantegietan ekoiztu den hardwarea krakeatua dagoela, une jakin batean gaiztoen aginduen “kontrolpean” geratzeko. Urrutiko ziberkontrolaren kontu hau interesgarria da: liburuan, txinatarrek bakarrik egiten dute, jakin badakigunean (Snowdeni esker), izatekotan, orain, AEBek egiten dutela hori, gure Interneteko komunikazioak AEBetako NSAk kontrolatzen dituela. Hala ere, tira, hipotesi posibletzat jotzen dut: NSAk espiatzen gaitu darabilgun komunikazio tresneriari esker, baina Txinak ere bai akaso… ez nuke deskartatuko. Liburuan, ziber-gerrari buelta ematen diote amerikarrek Silicon Valleyko ekintzaile listoenek gerra-ahaleginean bat egiten dutelako eta super-operazio magiko batekin buelta ematen diotelako egoerari.

Ziber-gerraren beste osagarri bat da espazioko gerra. Txinako ahalegin espazialak poliki doaz, baina argi dago interesa dutela horretan aurrera egiteko. Liburuan, gerrako lehen ekintza da espazio-estazio txinatar batek satelite sare amerikarra suntsitzen duenean. Besteak beste, komunikazio sareak eta GPS sistema desgaitzen dute horrela.

Droneak ugari erabiltzen dituzte bi potentziek gerran. Airekoak, lurrekoak eta ur-azpikoak ere bai. Bereziki, erabaki autonomoak hartu ditzaketen droneak agertzen dira. Urrutiko aginterik gabe, adimen artifiziala* erabiliz erabaki autonomoak hartzen dituzten droneak, tiro egiteko autonomoak direnak. Arreta deitu dit honek, hain zuzen ere aurtengo udan publiko egin delako manifestu bat robot militar autonomoen debekua eskatzen duena. Argi dago liburuaren egileak ez datozela bat Steve Wozniak, Elon Musk edo Stephen Hawking-en eskaera horrekin. Izan ere, liburuan aipatzen da nola drone autonomoen garapena geldituta egon ei den AEBetan hainbat urtez, eta horrek gerraren balantza desorekatu duela Txinaren alde. Puntu horretan zein beste batzuetan, Singer eta Cole-ren intentzio argi samarra dirudi: teknologia militaristetan inbertitu behar dela Txinari aurre egiteko. Badirudi kontratisten propagandistak direla. Auskalo Pentagonoko aginte-postuetara iritsiko diren Trump presidente bihurtzen bada.

Teknologia eramangarria. Gaur egungo joera teknologiko batzuekin ere egiten da prospektiba apur bat eleberrian. Bereziki, mugikorretan oinarritutako itzulpen automatikoa garatua dago guztiz ingelesaren eta txineraren artean, eta Hawaii okupatzen duten txinatarrak horrela komunikatzen dira okupatuekin. Bestalde, Google Glass bezalako batzuen erabilpena globala da, marka amerikar zein txinatarreko gailuekin, kristo guztia dabil horiekin.

Kontestu historiko eta geo-politikoa ez da asko garatzen, baina pistaren batzuk badaude, gaurko mundutik gerra hori gertatu arte zer pasatuko den. Horien artean, gerraren kontesturako inportanteena da Txinan ez duela Alderdi Komunistak agintzen. Txinako erregimena “Directorate” bat da (Napoleonen Direktorioa bezalako zerbait?), eta aliantza bat ei da Txinako militarren eta oligarkia kapitalistaren artean, une jakin batean elkartu zirenak aparailu komunista gainetik kentzeko. Iraultza ez-odoltsu hori gertatu eta zenbait urtetara garatzen da liburuko gerra. Direktorio txinatar honek aliatu bat ere badu gerran, Errusia, baina konpartsa hutsa da garapenean. Europari dagokionez, lerro solte batzuk, kontestu geopolitikoan zentzu gutxi daukatenak. Liburuaren akatsetako bat da hau: ustez Mundu Gerra bat deskribatzen zaigun arren, azkenean Ozeano Barean kokatutako operazio militar mugatu batzuk deskribatzen dira, Txina eta Estatu Batuen artean, errusiarren eta poloniarren (!!) konpartsa paper batzuk tartean direla.

Kontestu historiko horretan, aipu pare bat islamismoaz. Batetik, badirudi islamismoarekin erlazionatutako munduko eremu legegabeen esparrua handitzen dela. Gaur Libia edo Siria izan daitezkeen bezala, etorkizune horretan Indonesia kaotiko bat omen dago hainbat fakzioren artean zatikatua. Ez dakit fantasia hau posible ote den, baina beldurgarri samarra da: Siriaren populazioa 15 bider da Indonesiakoa. Bestalde, badirudi une jakin batean eztanda nuklear “terrorista” bat gertatu izan dela: ez da asko esaten honi buruz, baina Dharango intzidentea bezala aipatzen da zenbait alditan liburuan (Saudi Arabiako hiri bat da Dharan). Eta beste detailetxo bat: Hawaiin amerikarren artean okupatzailearen kontra antolatzen den gerrila mugimenduak Muj edo Mujaheddin izena hartzen du beretzat.

Enfin, agian zain egon zaitezkete pelikularaino, liburua irakurri gabe. Prosa bastante txarra da, eta pertsonaien marrazketa, ezin topikoagoa. John Wayne 1950eko pelikuletan mintzatzen zen tono heroikoan ari dira pertsonaiak. Hori bai, emakumezko protagonista militar dexente daude amerikarren artean, baina horiek ere testosteronaz betetakoak ematen dute. Baina tira, batzuetan amerikanada lotsagabeak ere entretenigarriak izan daitezke, bereziki eszeptizismo pixka batekin hartzen baditugu.

R1b haplotaldearen misterioa euskaldunen jatorrian (Geno-5)

Luistxo Fernandez 2015/01/24 12:25
Duela ia urtebete idatzi nituen nire analisi genetikoaren inguruko mezu batzuk eta gero... hozten utzi nuen gaia. Baina KZjaia dela eta, kontua berpiztea erabaki dut.
 R1b haplotaldearen misterioa euskaldunen jatorrian (Geno-5)

R1b azpitaldeen zabalkundea Europan

Orduan idatzi nuen bezala, aitaren aldetik, patrilinealki, R1b haplotaldekoa naiz. Eta halako jatorri ez-euskaldun bat espero nuen arren Fernandez naizen aldetik, tipikoki euskalduna suertatu da emaitza. Euskal Herrian eta inguruan gehien zabaldutako haplotaldea da R1b. Hortaz, baliteke Fernandeztar horiek arabarrak izatea besterik gabe (lagun batek iradoki zidan bezala, erantzunetan), edo, bestela, jatorri karpetobetoniko jatorrago batekoak izanda ere, Espainian ere R1b aski barreiatua egonik, ez dago zertan harritu beharrik.

Nolanahi ere, nire lerro patrilinealaren gorabehera partikularra baino gehiago, R1b haplotalde tipikoki euskaldunaren historia bitxia eta misteriotsua kontatzera nator hona.

R1b taldearen mutazioa
, duela 18.000 urte inguru gertatu zen. Horrek esan nahi du, gizonezko zehatz eta erreal batengan mutazio genetikoa gertatu zela orduan, eta gaur, haren ondorengo zuzen-zuzenak garela mapa honetan agertzen garen populazioen portzentaiak. Maparen esanahia literalki ulertu daiteke: inguru ilun horietan, gizonezkoen erdiak baino gehiago patrilinealki gizon berberarengandik gatoz.

(1. irudia)



Punturik ilunenak, beraz, Europa mendebaldean ditugu (nolabait zentratuta Euskal Herriaren inguruan) eta halako bi puntu bero bitxi, bata Ural mendien inguruan (Baxkir herriaren artean) eta bestea Afrikako Sahel aldean: Niger iparraldeko etnia batzuen artean, oso hedatua dago, Boko Haram-ekoak gaur egunean dabiltzan lurretan, kurioski.

R1b haplotaldearen hedapen hau ulertzeko, duela 10 bat urte, teoria bat zen hedatuena. Europako mendebaldeko haplotaldeei begiratuta, bai orokorrean R1b-en zabalkundea ikusirik, eta baita populazioz populazioz haplotalde nagusiak ikusirik...

2. irudia

3. irudia

 

Erraza da ondorioztatzea, R1b-eren zabalkundea, Europako mendebaldean, euskaldunen ondorioa dela. Zuhaitz zahar honek hala adierazten du, adibidez:

4. irudia



Babesleku franko-kantabrikoaren teoriarekin egiten dugu topo hemen. Duela 14.000 urteko glaziazioaren une larrienean, Europako populazioa gune oso txikietan baizik ez zen bizirik geratu, eta izotzak desagertzean, duela 12.000 inguru, Europa babesleku horietan zeudenen populazioekin birpopulatu zen. Hortaz, hipotesi horren arabera, Europan zabaldu zen R1b, azken glaziazioaren ondoren babesleku kantabriarrean babestutako populazioa zabaldu zenean. Zabalkunde eskema argi bat adierazten dute koloreek hain zuzen, 2. eta 3. irudietan. Badirudi R1b ageri-agerikoen gure inguruan dagoela, eta Euskal Herritik urrundu ahala gutxitzen doala.

Irakurketa hori nahiko zabaldua dago "dibulgazio orokorrean" oraindik ere. Irlandan eta Euskal Herrian R1b gehien topatzen da, eta hortaz, halako konexio eusko-zeltiko bat egon behar da horren jatorrian, gero beste herri batzuen etorrerak zokoratu zuena.

Analisi genetiko komertzialak egiten zituen lehen enpresa 23andMe izan zen, Silicon Valleyko ekimen bat (fundatzaileetako bat, Googleren sortzaile batekin ezkondua), eta promozio gisa Techcrunch blog ezaguneko sortzaileari 2008. urtean eskaini zioten testa: R1b suertatu zen Michael Arrington (r1b1c, zehazki), eta emaitzak argitaratu zituen Techcrunch-en. Bertan azaltzen da, trikuharri baten irudiarekin, 23andMe-k Arringtoni kontatu zion historia. Europako Hegoaldean "murriztuta" egon ondoren glaziazioen garaian, R1b zabaldu egin zela Europako Mendebaldean zehar 12.000 urteen bueltan.



Kontua da, irakurketa hau zaharkitu geratu dela. Eta nola!

R1b haplotaldearen lehen mapa eta irakurketa hauek egin zirenean, duela 10-15 bat urte, munduan analisatutako DNA pertsonalak milaka gutxi batzuk izango ziren. 2015 urte honetan berriz, eta ororen gainetik, Genographic proiektuak aztertu dituenekin, milioi bat analisi izango ditugu: 700.000 baino gehiago Genographic-en bakarrik, tartean neurea. Biderkaketa esponentziala gertatu da.



Gainera, analisi hauek batez ere ordaindu egin dugun boluntarioek egin ditugunez (eta erakunde anglofono baten baitan), analisatuen artean Europako Mendebaldean (eta bereziki Britainiar Uharteetan) jatorria dutenak laginaren parte handi bat dira. Estatistikoki, beraz, R1b izateko aukera zuten gizonezkoen artean gertatu dira analisi asko eta asko. Dozenaka milaka analisi, bakarrik R1b populazioaren artean.

Honek, R1b-en barruan gertatu izan diran azpi-mutazio eta adarkatze ugarien koadroa asko handitu du. Argitu ere bai, zentzu batean, baina batez ere, biderkatu eta ugaldu.

Hona, R1b-ren zuhaitz filogenetikoaren gaurko irudi ba, eta konparatu goiko 4. irudikoarekin.

5. irudia



Guri interesatzen zaiguna, Euskal Herrian zabaldua dagoen DF27 azpitaldea da, Ibero-Atlantic gisa zehaztua zuhaitz horretan. Ikus dezagun, beraz, DF27 azpitaldearen zabalkunde mapa:

6. irudia



Glaziazioko babesgune kantabriarra izan balitz R1b-ren Europako zabalkundearen iturria, ez luke zentzurik DF27 izatea gure inguruko azpitalde nagusia, haren "aita/guraso" diren talde zaharragoak baitaude barreiatuta Europan.

Europa mendebaldean dauden adin bertsuko lau talde hauen mapak ikusten baditugu...

7. irudia


Izatez, R1b azpitaldeen adin eta hedapenak oso bestelako irudia erakusten du. Europa ekialdetik zabaldu zen R1b mendebaldera, eta denboran oso berria den azpitalde bat da R1b-DF27, Euskal Herrian hedatuen dagoena.

Goiko lau mapa horien arteko erlazio kronologiko eta filogenetikoa ulertzea interesgarria da. Zuhaitz honek erakusten digu:

8. irudia

L11 mutazioa, duela 4.500 urte inguru gertatu zen, eta haren azpi-mutazio bat, S21 delakoa, da goiko mapan herri germanikoekin bat datorrela erakusten duena. Beste hiru zabalkunde handiak, DF27 euskalduna, S28 eta L21, berriz, tarteko beste mutazio extra batekin ere identidfikatzen da, S116 gisa identifikatua (beste nomenklatura batzuetan P312 izenarekin ere izendatua).

Zabalkunde honen azalpen argiena Eupedia foroan aurkitu dut, bertako erabiltzaile baten testu honetan. Sentitzen dut erreferentzia zientifiko serioagorik topatu ez izana, baina hauxe da dagoena.

Funtsean, Maciamo erabiltzaileak R1b-ren Europako adarrak jarri ditu mapan, eta kronologikoki antolatu, azaltzeko, ekialdeko estepetatik zabaldutako zenbait kulturarekin, eta, bereziki, indo-europarren etorrerarekin, uler daitekeela Europako R1b-en hedapena.

9. irudia


Ekialde hurbileko, Kaukasoko eta estepen inguruko kontakizuna interesgarria da baina, euskaldunoi dagokigunez, maparen mendebaldean gertatutako R1b-en zabalkunde bitxiaren unea eta modua ulertzea interesatzen zaigu.

Lehenengo eta behin, L11 izeneko azpitaldearen mutazioa daukagu (ikus 9. irudiko mapan). Duela 4.500 urte inguru gertatu zen, Europa Erdialdean. Mutazio horren ondoren, beste bi mutazio nabarmen ikus daitezke, U106 delakoa, eta bestea P312 delakoa, zeina, era berean, 3 azpitalde nagusitan banatu zen, oso jarraian: DF27 (geurea), U152 eta L21. Gizaldi gutxiren buruan, beraz, L11 mutazioa zutenak, beste lau mutaziorekin identifika daitezke nagusiki, eta mutazio hauek guztiak duela 4.000 urte inguru gertatu ziren.

Berriz itsatsiko dut goiko mapa, erakusten duena L11ren ondorengo zatiketa, eta azpitalde bakoitzaren hedapena Europan:



Nahiko bitxia da talde-etnolinguistiko zehatzen historia eta zabalkundearekin lotzea dagoela talde hauetako bakoitza: herri germanikoak, uharteetako zeltak, italo-zeltak eta, DF27ren kasuan... euskaldunak?

Indoeuropearrek garai horretan Europa Mendebaldea okupatu zutela ere ondorioztatu daiteke, eta, bereziki, P312ren hiru azpi-adarrak, nolabait, zelten zabalkundearekin identifikatu daitezke. Gertatzen dena da, DF27, hirugarren adar hori, zeltiberiar baino gehiago, geografikoki eta gaur egungo populazioaren arabera, tipikoki euskalduna dela, inolaz ere ez zelta.

Perplexitatez bete behar gintuzkeen paradoxa dugu hemen: R1b taldeen hedapenak, ekialdetik mendebaldera, indo-europearren zabalkundearen kointziditzen du. Mendebaldeko azpitalde nagusien kasuan, gainera, herri germaniar eta zeltikoen zabalkundearekin, are modu zehatzagoan. Salbu eta... gu: euskaldunok, DF27 azpitaldekoak.

Maciamo berak azalpen bat eman du Eupedian, nola izan daitekeen hori.

Bere hipotesian, R1b inbasioa edo populazio-olatua irisi zenean gure ingurura, zeltiar zaldun gerlari batzuek, menperatu egin zituzten Iberian aurkitutako herriren batzuk, eta gizonezkoak hil zituzten: emakumeez jabetu ziren, nolabait. Pre-euskaldunak izango ziren talde hori, edo talde horietakoren bat. Zeltiar zaldunek menderatuak, gizonezko pre-euskaldunen jario genetikoaren parte handi ezabatu egin zen, eta zeltiarren lerro patrilineal R1b-tarrak nagusitu ziren. Gainerakoan, euskaldunen beste bereizgarri genetiko batzuek eutsi zioten, lerro matrilinealetan batez ere; eta hizkuntzari dagokionez, emakume pre-euskaldun eta inbaditzaile gizonezko zeltiko haien arteko ondorengo belaunaldiek pre-euskaldun izaten jarraitu zuten. Jario genetiko patrilinealaren ordezkapen handi bat egon zen, baina ez hizkuntzaren ordezkapena.

Duela 4.300 edo 4.000 urte artean gertatuko zen, datu genetikoen arabera, Macianok deskribaturiko gertaera dramatiko hori.

Horrela gertatu ote zen? Nik ez daukat daturik Macianorena zuzen ala oker dagoen asmatzeko. Datu bat argia iruditzen zait ordea. Duela hilabete batzuk, azkenean dexente atzeratu den artikulu honetarako prestatzen, bilera bat izan nuen Gasteizen bi irakaslerekin, Joseba Lakarra hizkuntzalariarekin eta Alvaro Arrizabalaga historialariarekin. Biak oso eszeptiko agertu ziren azaldu nizkien mapa eta kontuekin; oro har, esperantza gutxi azaldu ziten analisi genetikoek euskaldunen historia eta aurre-historia asko argituko ote duten.

Ulertzen dut eszeptizismo hori. Duela 4.200 eta 2.000 urte inguru gertaturiko ebento batzuen inguruan, ezer garbi ez dagoenean, profesore hauek ez dute ontzat emango espekulaziorik. Stricto sensu, bestalde, euskaldunak euskararen herria garenez, esan dezakegu euskaldunen lehen agerpen historikoa Akitaniako esteletako euskara-antzeko testuetan dagoela. Ondoren, autore klasikoen testuetan agertzen diren baskoi (vascones), barduliar, karistiar eta ingurukoak, akaso lotu daitezke euskaldunekin (batez ere baskoiekin). Euskararen antzinate aztarnetatik osa daitekeen proto-euskararen errekonstrukzioa, bestalde, gure aroko (kristo ondorengo) 4. edo 5. mendean jar daiteke, itxura batean, eta Nafarroan. Akitainera izan daitekeen pre-euskara horren eta Nafarroako proto-euskara horren artean zulo handi bat ere badago, Erromaren nagusigoaren garaia hain zuzen, non hizkuntzaren egoeraz ezer ez dakigun.

Garai hori, erromatarren garaia, gugandik 2.000 urtera dago. Eta R1b haplotaldearen ezarpena, beste 2.000 urte atzera eginda. Oso oso zaila izango zaigu zer izan zen argitzea. Hala ere, nik uste paradoxa genetikoa argia dela. Azalpen bat izan daiteke Macianok dioen hori: "inbasio maskulino" zelta bat pre-euskaldunen artean nagusitu zen, lerro patrilineal gehienak ordezkatuz; baina inbasioaren ondorengoak asimilatuak izan ziren herri haren hizkuntzan. Ba ote dago beste azalpenik? Beharbada bai.

Ezjakintasunetik, bota dezadan disparate bat: DF27ren zabalkundea ez da horrenbeste euskaldunen zabalkundearen aztarna bat, baizik eta barduliar eta karistiar herriena, eta herri horiek, demagun, zeltikoak ziren osoki (beharbada kirtenkeriak ari naiz esaren, baina permititu eidazue, mesedez). L21 taldearen markak britainiar uharteetako sustrato zeltiarra adierazten duen bezala, Bizkaiko Itsasoko honek ere herri zeltiko batzuena adierazten du. Gero, nolabait, erromatarren garaiko hizkuntza-panoramaren iraultza eta ordezkatze masiboan, Iberiako gainerako hizkuntzak bezala galdu zituzten herri haiek euren mintzaira zeltikoak, baina gure paraje hauetan hizkuntza-ordezkapena, latinaren eskutik etorri beharrean, akitaniar-baskoien ezkutik etorri zen. Paragrafoaren hasieran nioen bezala, disparatetzat har ezazue.

Eta hala ere, zerbait egon behar du. Eta nik uste dut, genetikaren ildotik gehiago jakin ahal izango dugula. Duela 10 urteko ikuspegia zen R1b zabaldu zela "glaziazioko babesgune kantabrikotik". 100 bider datu gehiago ditugunean, badakigu ez zela horrela izan. Datu kantitatea inportantea da.

Genographic testa egin duen beste inor ez dut ezagutzen pertsonalki: euskaldunon analisiak x100 biderkatuko balira, askoz gehiago jakingo genuke. Eta, era berean, askoz gehiago jakingo dugu eneolitiko, brontzearoko eta burdinaroko aztarnategietatik material genetikoa lortzeko teknikak eta moduak biderkatzen badira. Antzinateko eta gaur egungo analisi genetikoen biderkatzetik, gehiago jakingo dugu euskaldunen jatorriaz.

Goragoko eskema eta mapa gehienak, eta erabili ditugun hipotesi eta misterioak, DF27 haplotaldearen zabalkunde eta kokapenaren ingurukoak dira. Baina izatez, dagoeneko DF27 talde "euskaldunaren" azpitaldeen adarkatze oso bat ari da azaltzen. Azken 4 milurteetako mutazio berrienen mapak, kronologiak eta zuhaitz zehatzagoak ikusiko ditugu hurrengo urteetan.

Hau da, nonbait, DF27ren azpizatiketaren eskema bat. Nik uste dut nire azpitaldea, R-CTS7768 Genographic-en arabera, izenekoa, hor nonbait dagoela, agian C7768-rekin identifikagarria, baina ez nago oso seguru.

10. irudia



Lagun batek dioen bezala, informazio gehiegitasunetik informazio zehatza ateratzeko modu bakarra dago: informazio gehiago pilatu. Horixe behar dugu, informazio gehiago, datu genetiko gehiago, adar konplikatuagoak, azpitalde gehiagoren mapa xeheagoak, mutazioen kronologia eta geografia lotuko dituztenak.

Ez da merkea norbearen genetika analisatzea, baina nik animatzen zaituztet. Prozedura azaldu nuen hemen.

Kontestu apur bat, amaitzeko:

Eta nire geno-artikuluen segida:

Daukanak ez daukanari, kolkoa bete madari

Luistxo Fernandez 2015/01/02 13:15

Gure aita otsailean hil zitzaigun, eta familiako Gabonetako tradizioak aldatu behar izan genituen, ondorioz. 37 urtez, nik uste, haren etxean elkartzen ginela bazkaltzeko, ez beti denok batera, baina bai behintzat, Natibittate egunez, lau seme-alabak aitarekin.

Aita barik, etxea ere salgai jarrita, antolakuntza berriak egin behar izan ditugu. Nire etxea jarri nuen boluntario, eta bueno, elkartu ginen batzuk. Paperezko mantela, plastikozko edalontziak: gabon proletarioak, betiko moduan alegia.

Urte berriarekin, bestalde, wasap talde batean baino gehiagotan ikusi dut modan jarri dela (ustez) animazioko katu batek abesturiko gabon-kantuena. Lagun bati grazia handia egin zion apenas ulertzen zuen bizkaierazko Urte-barri-barri batek, katuaren ahots bitxian... Gure aita zenak kantatzen zuen haren bertsio bat, eta, tira, gerorako geratu dadin, arbolaren aurrean grabatu eta abestera ausartu naiz. Horra, lotsa gitxirekin:

Uztarriaren urteurrenean, mahaingurua

Luistxo Fernandez 2014/11/19 13:10
Azpeitian, azaroaren 25ean (Sanagustin kulturunean, 19.30etan), mahainguru batean izango naiz: 'Kazetaritza gaur egun. Komunikatzeko moduak, tresnak, subjetuak...'
Uztarriaren urteurrenean, mahaingurua

Uztarria webgunea

Uztarria aldizkariak (Azpeitiko hedabide lokalak) 15 urte egin ditu azaroan, eta horren harira antolatu dute gauza hau. Pozik joango naiz. Uztarriaren webgunea izan zen gure enpresa CodeSyntax-en lehen hedabide proiektuetako bat, eta bikain ibili da, hamarkada batean baino gehiagotan. 2014 honetan, urtea amaitzerako, milioi bat bisita izatera iritsiko dela uste dugu. Milioi bat!
Mahainguruan egongo gara ni neu, Lander Arbelaitz (Argia), Enekoitz Esnaola (Berria) eta Nekane Zinkunegi (Info7 irratia). Eneritz Albizu Uztarriako kazetariak egingo ditu moderatzaile lanak. Erlo telebistak streaming bidez emango du agian.

Atentzioa deitu dit Uztarriatik mahaingururako puntu zerrenda luze bat bidali digutela, prestatzeko. Hementxe itsasten dut, publiko potentzialaren arreta pizteko:

 

  • Informatzeko ohitura aldatu da, baita informazioa ematekoa ere. Gero eta informazio iturri gehiago daude. Sare sozialekin "edonork" zabaldu dezake bere informazioa. Nahas-mahas horretan, zein da komunikabideen eta kazetarien egitekoa?

  • Batik bat, herrietako komunikabideak, eta komunikabide nazional batzuk, herritarren ekimenez sortu/abiatu ziren. Herri ekimen hori garrantzitsua da, eta bestelako herri ekimenen berri ematea ere garrantzitsua da komunikabide horientzat. Batez ere, tokikoentzat. Orain, Interneteko webguneetan txertatu diren parte-hartzeko atalekin (Komunitatea, esaterako) herriko taldeek-eta eurek eman dezakete informazioa. Baina, nola bereizi batzuen eta besteen lana (herriko taldeena-eta zein kazetariena)? Nola egin filtro lanak, alegia. Dena al da albiste?

  • Luistxok behin, behintzat, esan zuen honakoa: "Twitter-ik ez baduzu, ez zara kazetaria". 

  • Twitter-en kazetari ez den asko dago berriak ematen. Denok al gara kazetari?

  • Halako sareetan-eta, informazio objektiboa bilatzen dugu, edo entzun nahi duguna esaten diguna?

  • Horri lotuta, nola egin behar da filtro lana?

  • Byung-Chuk Han pentsalari korearraren esaldia: “Twitter-en zarata gehiegi dago, eta pentsatzeko isiltasuna behar da". (Begiratu egin behar dugu zehazki nola d, Deiaren ed. elektronikoaren arabera: Chimæra berria)en esaldia, hau ez baita guztiz zuzena). Pentsatzen ahaztu zaigu?

  • Horren harira, nola egin bateragarri Twitter-eko zarata, eta pentsatzeko behar den isiltasuna?

  • Papera badoa euskarri bezala?

  • Komunikabideek zer egin behar dute bizirik mantentzeko? Borondatezko lana izan behar al du komunikazio-informazioak? 

  • Interneteko hedabideak noraezean dabiltza. Hala nola, edukiak irakurtzeko ordaindu edo ez ordaindu probak egiten ari dira. Formula berrien bila ari dira. Nola ikusten duzue kontua?

  • Tokikoak/nazionalak eta txikia/handiak: denen arteko elkarlana behar al da?

  • Hizkuntza gutxituaren jabe izateak, euskaraz lan egiteak, nola eragiten du gaur egungo hedabideen testuinguruan? (Aurretik aipatu ditugun erronka horietan, alegia).

Blogista izatea, herritartasun agiri bat

Luistxo Fernandez 2014/10/20 09:51
Joan den larunbatean (2014.10.18), Eibar.org-eko blog komunitatearen 10. urteurreneko ekitaldian irakurri nuen testua.
Blogista izatea, herritartasun agiri bat

Eibarko eta inguruko blogista eta lagun batzuk

Duela 10 urte, hemendik gertu, Bidebarrietako kaleko soziedade batean egindako afari batean plan bat aurkeztu nien Eibar.ORG elkartearen afari hartara etorri ziren lagunei.

 

Blog komunitate bat ireki behar zela. Eta egin egingo genuela.

 

Iragarpenak bi alderdi zituen.

 

Bata, teknikoa. Eibar.org-eko muin honetatik elkartu ginen zenbait lagun Interneteko enpresagintzan, eta blogen kontu hau enpresaren jarduna ere izan zitekeela pentsatu genuen. Hortaz, azpiegitura antolatzeko lana hartzeko gogoz geunden. Ikasteko, probatzeko.

 

Beste alderdia inportanteagoa zen ordea. Alde editoriala, nolabait esateko. Eibar.org-eko afarira etorritakoei esan nien. Blogak ZUEK egin behar dituzue, ZU, ZU eta ZU, boluntario, benga.

 

20 urte badira hemen dagoen baten bat Interneten hasi zenetik. Komunikazioaren aroan ordura arte ikusi ez zen promesa batekin hasi zen Internet: hartzaile guztiak, emaile izan gintezkeela.

 

Promesa teknikoa hor zegoen, eta baliabide batzuk ere asmatzen joan ziren: posta-zerrendena izan zen Eibarko internauta euskaldunen koadrila honek erabili zuen lehena. Eta Blogena etorri zen gero.

 

Gaur egunean, Interneteko promesa eta errealitate horren inportantzia funtsezkoa azpimarratuko nuke. Wasap erabiltzen dugu, eta komunikatzen gara, akaso tartean Internet dagoela konturatu barik.

 

Baina promesa teknikoaz aparte, Internetek beste zerbait behar du, orduan esan nuena: boluntarioen lana. Herritar boluntarioak ahotsa izateko prest daudenak, ez dutenak gehiago esango "honetaz ez du inork ezer esaten", baizik eta esan behar dena pertsonalki esaten dutenak.

 

Interneteko promesa, hiritargo parte-hartzaileago batek bete behar du. Izen-deiturekin eta ahots pertsonalarekin, artaldearen bozak jarraitu barik, pentsamendu, informazio eta iritzi pertsonala emateko prest daudenak. Horiek dira blogistak, Interneteko herritarrak.

 

Oraindik ez baduzue, hemen zaudetenon artean, zuen "herritartasun agiria" jaso, oraindik adin txikikoak bazarete komunikatiboki, oraindik ez baduzue blogik zabaldu; lasai, animo, laster bihur zaitezkete blogista, laster herritar eta hiritar, kexatzeko eskubidearekin, ideiak emateko erantzukizunarekin.

 

Eta Eibar.org-eko komunitatean beste hainbat lagunen berotasuna ere sentituko duzue, bide batez.

Primerako partidua Eibarren

Luistxo Fernandez 2014/10/06 10:50

Behin bakarrik izana nintzen Espainiako Primera Dibisiñoko partidu batean asteburu honetara arte. Aitarekin Real Sociedad - Valladolid bat ikusi nuen Anoetan, Egunkariako prentsa paseekin.

SD Eibar Primerara igo zela eta, behintzat partidu bat ikustea tokatzen zela erabaki nuen. Real Madrid edo holako bat etortzean zaila izango zelakoan, aurkari ez hain entzutetsu batekin, Levanterekin, aukeratu nuen. Seme-alabak gonbidatu baina alabak bakarrik onartu zuen. Eta joan ginen ba, larunbatean, Ipuruara. Lili harro zegoen Lili dioen Eibarren elastikoarekin. Eibarren askok dute, baina "pobreak," izen bakoak, eta horrek harroago jarri zuen alaba.

Partidua amaitzean pozik geratu ginen. 3-3 berdinketa: gol onak eta galdu ez genuen galdu. Azken uneko berdinketak zapore gozoa utzi zuen.

Baina dena ez da polita. Arbitroa gaizki egon zen, eta aurkari batzuk marrullero, baina hainbeste irain gure tribunatik... zatarra da hori. Ez dit gogorik ematen itzultzeko. Gola anulatu zigutenean ere, sekulakoak entzun behar izan zituen arbitroak. Baina, egia esanda, gure tribunatik ez zegoen modurik jakiteko jokoz kanpo izan zen ala ez (telebistako irudietan ikusten da, ez zegoela jokoz kanpokorik).



Bestalde, tribuna probisionala eraiki da Ipuruan (argazkian), eta susmagarri samarra da. Ez segurtasunaren aldetik, ezta hirigintzarenetik (kale erdia okupatuz), ez dakit nik guztiz fiatzekoa den hori. Susmoa dut futbolari gauza asko barkatzen zaizkiola. Gu ez ginen han jarri.

Levantekoak izkina hesitu batean egon ziren. Bandera beltz filonazi bat jarri zuten, Ultras LUD. Beste bandera normalago batzuk bazituzten, eta beltz hori bakarra zen, baina beldur pixkat eman zidaten. Partidua amaitzean Levanteko jokalari gehienak Ultra horien bazterrera joan ziren eskerrak ematera. Levanterekin jokatu zuten bi jokalari beltzak, ostera, ez ziren joan. Nire txaloa beraz Sissoko eta Diop aurkariei keinuagatik eta puntu saiatuagatik.

Eskerrik asko Felix Morquecho argazkilariari (DV) hau atera zigulako.

Haplotaldeak eta ahaideak [geno-4]

Luistxo Fernandez 2014/05/20 20:05
Gaurko kapituluan, zuhaitz kladistikoak, haplotaldeak eta ahaidetzaren inguruko azalpen tekniko samar batzuk.

Genographic testarekin jakiten duzun datu nagusia zure haplotaldeak zein diren da: matrilineala eta patrilineala (bi, gizonezkoen kasuan, emakumezkoen analisian bakarrik matrilineala jakiten da). Haplotalde bat da, arbaso komun baten aztarna genetikoa daraman talde bat da. Milaka arbaso ditugu, eta haien guztien geneak ditugu, baina aztarna genetiko finkoak Y kromosomakoak eta mitokondrietakoak direnez, bi haplotalde motaz mintzo gara egiazki.

Aztarna genetiko horietan, mutazio bat gertatzen denean, azpi-haplotalde bat sortzen da. Horrela, haplotaldeak zuhaitz kladistiko baten eran antolatzen dira. Eboluzioaren zuhaitza ere, gaur egunean, horrela antolatzen da, animalia "moten" arabera baino gehiago, genetikaren arabera.



Ugaztunen zuhaitz honek erakusten du, adibidez, primate gisa ahaide hurbilagoak ditugula saguzarrak elefanteak baino.

Hala ere, haplotaldeen zuhaitzak, itxuraz antzekoak diren arren, esanahi desberdina dute. Ikus dezagun haplotalde mitokondrialen zuhaitz hau:



Ni, amaren partez, X2c taldekoa naiz, eta hortaz, ahaide hurbilagoa naiz X2a taldeko indiar amerikarretik? Ez. Saguzaharrak eta primateak bagara ahaide hurbilagoak, elefanteekin alderatuta, baina kasua ez da berdina haplotaldeekin. Eboluzioaren zuhaitz kladistikoan, populazioen genetikaz ari gara; haplotaldeen zuhaitz kladistikoan, pertsona indibidualen genetikaz ari gara, lerro matrilineal edo patrilinealen arabera transmititu diren gene zehatz batzuez.

Haplotaldea, modu figuratuan, leinu bat bezala ikusi daiteke. X2 leinukoa naiz, amaren partetik, eta euskaldunen %1 bakarrik omen da leinu horretakoa. Aldiz, Ojibwa indiarren artean, %25 dira X2koak. Horrela esanda, benetan harritzekoa dirudi eta, euskaldun euskaltzale indio samar bat naizen aldetik, harrotasun puntu baterako eman dezake... baina gauzak kontestuan jarri behar dira.

X2 izango naiz, baina horrek ez du esan nahi amaren aldetik lehengusu hurbilagoak ditudala Ojibwa indiarrak, euskaldun gehienak baino. Alderantzizkoa da egia: euskaldun gehienen ahaide zuzenagoa naiz, dudarik gabe, Amerikako indiarrena baino.

Kalkulu matematiko batzuk, Urkullu lehendakariaren ahaide ote naizen jakiteko


X2 markatzaileak adierazten du amaren amaren amaren lerroa... Lau 8 birraitona-birramona dauzkat, eta batengandik bakarrik jaso dut DNA mitokrondiala. Birramona hura zen X2 leinukoa, eta beste 7 arbasoak ba, ez dakit, estatistikoki aukera gutxi izatekoak, eta izan balira ere, haiengandik ezin jaso mitokondriak, iturri bakarrik baitatoz gene horiek, lehenago azaldu dudan bezala.

Egin dezagun matematika: 3 belaunaldi atzera joan, eta 2^3 (2 ber 3) arbaso ditut, 8 pertsona, eta 8ek pasatu didate arrasto genetikoa eta ahaidetza, baina bakarrak DNA mitokondriala eta X2 leinuaren marka. Egin dezagun atzera, 20 belaunaldi demagun, 500 urte edo, 1500 urteraino edo. 20 belaunalditan, esan nahi du nire arbasoak izan behar direla 2^20 (2 ber 20), hau da, 1.048.576 bir-arbaso. Ondo pentsatzen badugu, hau ez da posible: zuhaitz genealogiko horretan, lehengusu urrunen arteko parekatzeak egongo ziren (lehengusu hurbilenak ere bai, auskalo) eta izatez, askoz pertsona gutxiago izan behar dira, seguruenik, milioi hori baino.

Zenbat, ez dakit, populazio-genetista batek akaso kalkulu zehatzagoa izango da, baina demagun bakarrik 20.000 lagun direla benetan, garai hartako nire arbasoak: 1500. urtean bizirik zeuden 20.000 lagunek utzi dituzte geneak nigan. Igual oso zenbaki okerra da, baina utz dezagun, ariketa azaltzeko. Gauza bat dago argi, ordea, 1500. urtean bizirik zeuden pertsonen artean, bakarra da amaren aldeko amama matrilineala benetakoa, pertsona bat bakarra, eta haren X2 leinuko DNA mitokondriala da nik daukadana, emakumezko bakar horrena.

Orduan, nire ariketa hau errepika bedi beste edozein euskaldunekin. Adibidez, Urkullu lehendakaria. Seguruenik ez da X2 leinukoa (estatistikoki oso aukera txikia da). Baina 1500. urteko bere arbasoei begiratuta, bere  1.048.576 bir-arbaso potentzialetatik, 20.000 lagunera egindako murrizketa egingo bagenu, seguru-seguru bere jatorri bizkaitar horretan eta neure amarenean, kointzidentzia asko egongo direla. 1500. urtean Bizkaian bizi ziren pertsonen artean, estatistikoki oso posible da arbasoren bat izatea neuk eta Urkulluk. Hori bai, bere birramama matrilineala, seguruenik ez dator neurearekin. Hortxe dago koxka.

Hortaz, berriro begiratuta haplotaldeen zuhaitzari, irudiak adierazten duena hau da: amaren amaren amaren lerro matrilineal zuzenean, super-amama komun bat dugula x2c-ko guztiek. Eta X2c super-amama hori, benetan esistitu zen pertsona bat izan zela. Era berean, x2c super-amama (euskaldunen %1arena edo) eta x2a super-amama (Ojibwa indiarren %25arena), biak dira ondorengo zuzenak (matrilinealki), X2 taldea definitu zuen beste super-amama batenak. Euskaldun gehienon lerro matrilinealek N super-amaman egiten dute bat, duela 70.000 urte inguru.



Haplotaldeen zuhaitzean letra edo bifurkazio bat ikusten dugun bakoitzena, benetan esistitu zen pertsona baten aztarna erreala dagoela jakin dakigu, genetikatik, eta azken batean, denok gatozela Eba mitokondrial batengandik, duela 200.000 urte inguru bizi izan zen hiper-amama haren ondorengoak garelako gizaki guztiak.

Baliteke, Europako haplotalde mitokondrialen grafikoari begiratuta, Urkullu eta bion super-amama matrilineala N pertsona hori izatea. Ojibwatarrekin dudan super-amama komuna, aldiz, X2 (dudarik gabe hala da, Genographic-eko datuen arabera) agian duela 20.000 urtekoa da. Auskalo, beharbada Urkullu ere X2 taldekoa da. DNA analisatzera gonbidatzen dut hemendik.

Orain artekoak:

1. DNA analisatu dudala

2. Nola egin Genographic testa.

3. Nire zortzi deiturak, eta zer espero nuen.

Sei abizen euskaldun, eta bi erdaldun [geno-3]

Luistxo Fernandez 2014/05/15 20:55
Kapitulu honetan azaltzen dut ze espektatiba nituen, familia eta abizenak ezagututa. Jatorriaren nondik norako jakin bat jasotzea espero nuen, gutxi gora-behera. Emaitza ikusirik, sorpresa hartu dudala ikusiko duzue, baina paradoxa azalekoa da bakarrik, azaltzen saiatuko naizenez.

DNA analisia egiteko orduan, zertxobait espero nuen, aitaren eta amaren abizenengatik... Lerro matrilineala eta patrilineala aztertzen direnez nagusiki, gure aita eta amaren jatorri desberdinaren arrastoa espero nuen aurkitzea. Emaitzak pixkat paradoxikoak izan dira alde horretatik.

Hauek dira nire zortzi deiturak: Fernandez Ostolaza Zubimendi Sarasua Rubio Egaña Ibartzabal Arrate

Aitaren lerrotik datorkigu Fernandez, eta amaren partetik Ostolaza, nahiz eta, jakina, amaren deiturak ere maskulinoak diren azken batean. Hala ere, amaren amaren amaren aldetik, ez dugu zalantza handirik: Mallabiako zen ama, eta haren ama ere bai (amaren aita Ostolaza Itziarren jaioa zen: Gipuzkoako kostan zabaldua dago deitura hori, Ostolaza). Guk dakigunagatik, lerro matrilineala Oiz mendiarne inguruko Bizkaia baserritar, barnealdeko eta erabat euskaldunean kokatzen da.

Aitaren Fernandez eta Rubio horiek berriz... Aita Elgetan sortu zen, eta haren aita, gure aitita, izen espainol petokoa genuen: Agustin Fernandez Rubio. Izen espainola, baina Bergaran sortua eta euskalduna. Haren gurasoak ziren "kanpotarrak" eta, ustez, erdaldunak nahiz eta litekeena den euskara ikasiko zutela. Kanpotik etorritako maisu-maistrak ziren, aititaren ama Teresa Rubio Aragoikoa, eta aita Fernandez, uste dugunez arabarra. Arabar erdaldun eta Fernandez horretan amaitzen da nik dakidana letro patrilineala eta uste du gu familian, nolabait, ba "beheragotik igotako" Fernandez batzuen ondorengo izango zela hura, Espainiatik edo bederen Gaztelatik datorrela Fernandez izen hori. Fernandez de Zeozer formula arabarrekoa ere ez baita izena.

Orduan, bada, aitaren lerro patrilineala eta Y kromosomaren analisiak arrasto hegoaldetar eta espainol bat emango zidala uste nuen. Eta amaren lerro matrilinealetik analisatutako DNA mitokondrialak emango zigula zerbait autoktonoa eta euskalduna.

Eta hartutako sorpresa izan da, aitaren partetik, R1b haplotaldekoak garela, eta azpi-adar batekoak gainera, non euskaldun tipikoen ar/gizon gehienak sartzen diren (!). Eta amaren aldetik, berriz X2c talde exotikokoak garela.

Hona pare bat mapa, batak R1b taldearen azpitalde bat erakusten du (nire DNA hor sartzen da), eta X talde matrilinealaren mapa, izatez, are dispertsoagoa litzateke, baldin murriztuko bagenu nire DNA mitokondrialaren X2c taldera.



Paradoxa azalekoa da, egiazki

Hala ere, datu eta mapa hauek eragin didaten sorpresa eta paradoxa efektua, egiazki, azalekoa da. R1b euskaldunen artean hedatua dago, baina inguruan ere bai, Europako Mendebalde osoan dago zabaldua eta gure azpitaldea, berezikiago, Iberian eta Gaskoina aldean ere bai. Alegia, normala dela euskaldunak R1b izatea, eta baita ere, oso normala dela espainolak R1b izatea. Normala eta, areago ere esan daiteke, tipikoa ere bai, bi kasuetan.

Amaren aldetik ere paradoxa azalekoa dela uste dut: gutxiengo baten haplotipoa da X2C, baina %1 edo %2 baten markatzailea izan bada. Gutxi gara, baina bagara, eta zantzuak daude, gainera, aspalditik dagoela adar hori Euskal Herrian.

Hurrengo kapituluetan haplotaldeen saltsan sartuko naiz, aitaren eta amaren haplotaldeetan ikerketa egiten ari naiz, eta datuak bildu ahala joango naiz argitaratzen.

Orain artekoak:

Nola analisatu DNA Genographic proiektuan [geno 2]

Luistxo Fernandez 2014/05/13 18:20
Sorta honetako bigarren kapitulu gisa, Genographic analisiaren alderdi logistikoa azalduko dut.

Edozeinek analisatu dezake bere DNA, ordainduta, jakina. Adi, ez da merkea: 200 euro, biribilduta.

Kit bat erosi behar da National Geographic-eko sareko dendan, Europarakoa, zehazki. Aste pare baten buruan etxera iritsiko zaizu. Ireki, instrukzio labur batzuk ingelesez (grafikoekin), informazio orokor apur bat, eta eskuila txiki bi, flasko birekin.



Aho barruan, masailaren barruan eskuilarekin gogor eraginda, horrela lortzen da DNA. Bi eskuila daude, ezker eta eskuin egiteko eskatzen baitizute. Beraz, masail-barru bakoitzean eragin, eta eskuilaren muturra flaskoan sartu (beste ertzetik sakatuta, punta askatu egiten zaio). Bietako batean odola irten zitzaidan apur bat ("energikoki" egiteko esaten zuen instrukzioetan), eta lagina gorrituta joan zen horrela. Suposatzen dut kalterik ez zuela egin, odolean ere DNA baitugu, eta emaitzak lortu, lortu ditut. Baina tira, bi lagin hartzen badira badaezpada izango da. Prozedura honetan Lili alabaren laguntza preziatua izan nuen, eta interes bizia piztu zitzaion kontu guztiarekin, baita orain ere emaitzekin.

Flaskotxoak itxi, eta kit-ean jaso duzun gutunazal batean sartu behar dira. Texaseko helbide bat jarrita dauka han, eta hara iritsiko da postatik bidaltzen duzunean. Nik bidalketa arrunteko seiluak ordaindu nituen eta iritsi zen.

Kit-ean kode bat ere badago, eta kode horrekin Genographic webgunean konektatzen ahal zara. Hala egin nuen, baina jakina, emaitzarik ez zegoen hasieran. Halako batean, abisua, jaso zutela. Hurrengoan, DNA isolatu zutela. Gero, analisatu zutela eta azkenean, kontrol-test bat gainditu ondoren, txostena. Bost edo sei aste joango ziren horretan.

Emaitzak, beraz, Interneten dauzkazu, zure kodearekin sartzen zarelarik, deskargatzeko. Batetik, halako txosten labur bat jasotzen duzu, irudi batzuekin, eta baita CSV fitxategi batzuk, ze elementu analisatu dizkizuten eta ze emaitzarekin zehazten dutenak.

Gainera, emaitzak aberastu edo aldatu egingo dira denborarekin. Ondo ulertu badut, analisi genomikoan dakiguna hazten ari da denborarekin. Hain zuzen ere, analisi hauekin, lagin gehiago dauzkate, eta talde eta azpitaldeen historia genetikoaz gehiago dakite. Zenbat eta gehiagok egin testa, orduan eta emaitza hobeak. Horregatik, gaur egun baino gehiago jakin ahal izango dut, agian, sei hilabete barru itzultzen banaiz nire emaitzen analisi-orrira.

Baina bueno, hurrengo kapitulurako ez dut sei hilabete itxoingo, orain dakidanakin jarraituko dut hemen.

Oharra (emakumezkoentzat): zure DNA analisatu nahi baduzu eta emakumezkoa bazara, pentsatu pittin bat. Baduzu nebarik? Lehen kapituluan azaldu bezala, amaren jatorri genetikoa jakin daiteke DNA mitokondrialetik, eta hori denok dugu, gizonezko zein emakumezkook. Ostera, aitaren aldeko jatorri genetikoa bakarrik jakin daiteke Y kromosoma dugunon DNAtik, ar edo gizonezkoengandik. Horregatik, emakumezkoa bazara, nebaren DNA aztertuz gero, zeurea aztertuta baino datu gehiago jakingo duzu. Ez baduzu nebarik, baina semea baduzu, orduan jakingo duzu zure jatorri matrilineala (semeak zure DNA mitokondriala daukalako) eta baita zeure ume horren aitarena. Haur baten DNA analisatzea posible da, dokumentazioan ontzat ematen duzula sinatzen duzu eta kito. Jatorri patrilinealak ez badizu inporta, ahaztu gomendio hau.

Oharra (euskaldun alfabetatuentzat): Lehenengo kapituluan ADN eta ADNaz jardun nuen lehen bertsioan. Euskaraz DNA esan eta idazten da, eta artikulua duenean ere, berdin, DNA. Zuzendu dut hura, eta aurrerantzean ondo idatziko dut.

Genographic proiektuan DNA aztertu dut :-) [geno-1]

Luistxo Fernandez 2014/05/12 16:50
Nire DNA aztertu dut National Geographic institituaren Genographic proiekturako. Emaitzak ulertzeak denbora hartuko dit, eta blogean argitaratuko dut pixkanaka ikasten dudana, kapitulu desberdinak idatziz.
Genographic proiektuan DNA aztertu dut :-) [geno-1]

Amaren amaren amaren X leinua!

Genographic proiektua giza-populazioen jatorria ezagutzeko proiektu bat da, National Geographic erakundeak bultzatua. Test bat egin dut, eta emaitzak jaso ditut. Emaitza horiek ulertzeko gauza gehiago ikasi behar dut orain, eta artikulu batzuen bidez dokumentatuko dut hori nire blogean.

Lehenengo eta behin, saiatuko naiz azaltzen zer den Genographic-ek aztertzen duena.

DNA aztertzeko test bat da Genographic-ena. Etxera bidaltzen dizute kit txiki bat, instrukzio batzuekin (ingelesez), eta bi lagin itzuli behar dizkiezu postaz Estatu Batuetara. Handik bi hilabetera edo, emaitzak jasotzen dituzu sarean.

Batez ere, bi gauza aztertzen dira: pertsonaren jatorri patrilineala eta matrilineala. Gizonezkoa bazara hori; emakumezkoa bazara, matrilineala bakarrik. Bereizketa hau inportantea da ulertzeko, aztertzen den material genetikoarekin oso lotuta baitago.

Pertsona baten DNA bere bi gurasoen kromosometako geneen nahasketa bat da. Geneen erdiak amarengandik jasotzen ditugu, beste erdiak aitarengandik. Eta nahasketa aleatorioa da. Baina badaude bi DNA eremu non ez dagoen nahasketarik, Y kromosoma eta DNA mitokondriala.

  • Y kromosoma da (batzuk) ar egiten gaituen kromosoma. Gizonezkook bakarrik dugu Y kromosoma, ez emakumezkoek. Eta aita batek semeari pasatzen dio, aldaketa eta nahasketarik gabe. Hau da, nire Y kromosoma aitarengandik jaso dut, eta hark bere aitarengandik, eta horrela, aitaz aita...
  • DNA mitokondriala, berriz, zelulen barruan dauden mitokondria elementuetan dago, eta ez dago lotuta berez 23 kromosomen gizakiaren informazio genetiko orokorrarekin. Gauza da, mitokondrien DNA transmititzen dela osoki amaren bitartez, ez da nahasten. Hortaz, amak eman dit niri DNA mitokondriala, eta amari amamak eman zion, amaz ama transmititzen da hau.


Konbinazio edo nahasketarik gabe transmititzen dira beraz DNA zati espezifiko horiek. Ez dira eraldatzen belaunaldiz belaunaldi ez bada mutazio aleatorio bat gertatzen dela une jakin batean. Honek ondorio interesgarriak ditu. DNA, azken batean, kode bat da, kate luze bat non elementu batzuk konbinatzen diren, zehatz esateko lau nukleotido, bakoitza letra batekin azaldu ohi dena (G, C, T, A). Pentsa daiteke DNA zati bat dela esaldi luze bat, lau letrako alfabeto batez idatzia. Adibidez:

...TAGCGTTAAAAAAGTCAAGAAATCACAAGAAAACATTGGTTCTAAATTAGCCCTCGTCATGAAGAGTGGTAAATCCCAATTAGGTTA...

Testu bat dugu, azken batean, hor goian. Testu horretan, mutazioak puntualak dira, une jakin batean letra bat aldatu egin daiteke ausaz, eta harrezko haren umeei ere transmititu egingo zaie aldaketa. Demagun, aitita Albertok kode hau zuela:

AAAA

Baina seme bakarra izan zuen Albertok, eta AGAA mutazioa pasatu zion Gorka semeari. Gorkak, berriz, bi seme izan zituen, Gaizka, zeinak AGAA sekuentzia jaso zuen bere geneetan, eta Toribio zeinak, beste mutazio baten ondorioz, AGTA sekurentzia daraman.

Lau letrako sekuentziak izan beharrean, izan kontuan milioika karaktereko sekuentziez ari garela, eta hortaz, zaila dela mutazio bat toki berean gertatzea aurreko egoerara itzultzeko (nahiz eta posible den). Kontua da, mutazioen akumulazioa ondorengontzan ikusi egiten dela, eta AGTA sekuentzia duten guztiek, arbaso komun bat dutela, Toribio. Izatez, AGAA sekuentzia dutenen ahaide ere badira, baina aurreko belaunaldi batean, sekuentzia askoren konparaziotik ikusten baita lehenbizi gertatu zela AGAA mutazioa, eta ondoren AGAA-ren ondorengoen artean, batzuetan ikusten dela AGTA mutazioa.

Mutazio zaharrenak datatu dira horrela, eta era berean, segurantzia osoa dago, AGTA mutazioa duten guztiak direla, aita-seme oinordekotza maskulino zuzen batean, Toribio haren ondorengo, eta haren aurretik, halaber, Gorkaren ondorengo direla, eta lehenago, Alberto lehen patriarkaren ondorengo garela. DNA mitokondrialaren azterketaren arabera, adibidez, jakin dugu, benetan, denok garela, amaren-amaren-amaren arbaso lerroan, benetan Afrikan duela 100.000 eta 200.000 urte artean bizi izan zen emakume batengandik.

Eta, nagusiki, horixe aztertu dut nire DNAn. Hurrengo kapitulu batzuetan gehiago detailatuko dut, baina, aurreratzeagatik, amaren-amaren-amaren partez, X2 taldekoa naiz, Ipar-Amerikako Lakota/Sioux populazioaren %15 bezala (baina euskaldunen %1 edo %2 bakarrik, nonbait, gara halakoak). Beste modu batean esanda, Ekialde Hurbilean duela 22.000 urte bizi izan zen super-amama (benetako pertsona erreal bat, kontuan izan) baten ondorengo zuzenak garela (amaz amako lerroan) bai Lakota horiek eta bai neu.

Aurkezpena

Luistxo Fernandez

Lan egiten dut CodeSyntaxen, Sustatun ere dexente editatzen dut. Eibarren jaioa naiz (1966) eta Donostian bizi naiz. Twitterren @Luistxo naiz. Azpìtituluak.com proiektuan ere banabil, eta niren kontsumo kulturala zertifikatzeko. Gainera, blog honek erdarazko bi bertsio ditu:

The English Cemetery

El cementerio de los ingleses

Nire kontsumo kulturala: 2012/13 | Zinea | Telebista | Artea | Liburuak | Antzerkia | Musika

Hemengo edukien lizentzia: Creative Commons by-sa.

E-postaz harpidetu: hemendik.

artxiboa
2024 2023 2022 2021 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004