Ingelesen hilerria

Testu hauek Luistxok idatzi ditu, baina bertako kontu, datu eta abarrak Jose Angel Urkia araoztarrak emandakoak dira.

Araotzera sartzen, Jaturabe

Urteagain gainean, Uribarri auzoan. Taberna eta etxe batzuk, Urtiagaiñ, eta diputazioaren Guardetxea. Hantxe geratu gara, baina gero jaitsi gara Arrikrutzeko leizeetarako egin den aparkalekura. Errepidez, hantxe hasten da Araotz, esan liteke.

Gainean, Akerraitz eta arkaitz horietan iparralderako, Aitzulo. Azken honek ematen duen ikusmiran, leize edo arku naturalaren barruan segun eguzkiak nola eman, barrualdeko harri batek gizon baten itxura hartzen du, obispua, gotzaina, bertakoek esan bezala.

Inguru honek, harroila honek, Jaturabe du izena. Baserri eta errota izandako bat bada bertan. Jaturabeko urtegian, ezkerreko labarrak Sandailikoak, eta eskumakoak, Maiñako haitza, edo Madinakoa, goian auzo hori baitago.

Hortik du sarbide nagusia auzoak orain, errepidea, 1930ean egina. Bestela, oso bide zaila zuen arroila honetatik (istripuen lekukotza dago bertan). Mendialdetik Aretxabaleta eta Araba alderako beste pasabide batzuk ere baditu haranak,

Araozko hegoaldeko muga hartzen du Elgeako mendikateak, Arabarekin muga da. Eta bertan izen berezia du: Araba-mendia. (ala Araba-mendiak pluralez?). Gaur egunean haizerrota elektrikoak nabari dira mendien perfilean, hegohaizea denean erlojuz kontra biraka, eta iparraldearekin, erlojuaren zentzuan (Araoztik ikusia).

Amillana haizeak (hego haize freskoak) sortzen duen lainoa ere nabari da Araba-mendietan.

Errepide ondotik, ur kanal bat ere badoa Araoztik, Union Cerrajerara zihoana. Orain ba omen du aprobetxamendu bat… badira beste kanal batzuk ere haranean.

Ikusi ditugun landareak, ipuru edo kiniebroa, zumarra (ugari baina asko gaixo), kobetako asuna (urtica membraneacea…). Espezie urri-urri batzuk ere seinalatu dizkigu haraneko puntu batzuetan Urkiak, baina ez ditugu markatu argazkiz, ez dadin kokapena agerian jarri furtiboentzat.

Jaturaben zenbait hilarri daude bide bazterretan. Istripuz hilak batzuk, borroka batean amilduta hil zen Juan Angel Beitia kontrabandistarena bestea. (historiak merezi du).

Sandailiko ermita eta kobazuloa

Jaturabeko harroilaren gainean, ezkerrean, labarretan gora doan bidexka batetik iristen da bertara. Bide horretan bada iturri lehor bat, garai batean ur miraritsua zuela esaten zutena. Sandailiko iturrikoa baino, benetako ur miraritsua horixe zela dio Urkiak.

Sandailin, Urkiak zalantzak ditu izenaren etimologia kristauaz (San Elias), eta aurretiazko substratu paganoaren susmoa du berak. Etxe abandonatu bat dago harpearen sarreran, eta harpearen barruan, baseliza bera, azpian solairu parea ere baduena.

Harperako eskilaretan dago ur miraritsuaren aska, ez iturri batek hornitua, baizik eta goitik itoginek estalagmiten eran elikatzen dutena, tantaka, etengabe. Ur horren erabilpena fertilitatearekin lotzen da alegia popularretan. Umeak izan aurretik, hatzamar bat edo bi sartu behar direla (ume bat edo bi eskatzeko); edo ipurdia sartu behar dela askan… Baita haur jaioberriari osasuna opa izateko, umea osorik askan sartu behar ote den. Horien arrastoren bat bada 21. mendean; haurren arropak uretan busti, eta baseliza barruan utzi dituztenak badira (ikusi ditugu haurtxo jantzi horiek atetik).

1980ko ekainean berriztu zuten, eta orduan egin ziren azken erromeriak. Ordura arte, urteroko zita zen bazkaria egitea Sandailin 1972. urtearen ingurura arte, baina ez San Eliasen egunean, baizik eta San Joan igaro eta hurrengo asteburuan, ekainean. Ukitu irreberente bat zuen jaiak, baimendua zegoen abadeez txarto berba egitea, abadea bertan zela ere.

Sandailin aurki daitekeen faunan, Ptyonoprogne rupestris edo haitz-enara, Araotzen Sandaili-txoria izendatzen dutena.

Zubia auzoa

Zubia auzoa, artikuluarekin ahoskatua (Zubixa… Zubiko ermita), errepidetik aurkitzen den lehen auzoa da. Badira etxe batzuk errekaren pare, ermita zahar baten hondakinekin, baina ekialderanzko maldetan dago baserri gehienen muinoa eta latsarri edo labaderoa, Argiñena baserrira itsatsia.

Auzo txikiak dira Araozkoak, batzuk elkarren ondoan daude, baina bakoitzak badu bere labaderoa eta identitatea. Araoztarrek elkar kokatzen dute auzune hauen arabera, honakoa Uxartekoa, eta bestea Aizkorbekoa…

Zubiatik beste zenbait auzo ikusten dira ondo… Gerneta izan ezik. Zenbait familia ospetsuren jatorria bertan dela diotsute bertakoak, Guillermo Zubia enpresariorena, adibidez; edo Txillardegiren arbaso Enparantzadarrak handik sortuak direla. Lopena baserri bat ere bada, eta horrek Lope de Agirrerekin lotura ote duen diote batzuek… Agirreren araoztartasuna frogatu gabea da, noski, baina bertakoen artean ere, probableagotzat jotzen dute Agerre auzokoa ote zen.

Zubiako gainaldetik bidea doa Aitzulora, mendizaleek ezagun dutena. Horren ondoan, Eugenio Barrena bertako artistak egindako eskulturazko mausoleo bat dago, harriz, burdinaz eta egurrezko sorkuntzekin.

Agerre gainean dagoen Santa Kruz baseliza ere ikusi dugu Zubiatik, Andarto mendiaren azpian. Hara ere egiten ziren prozesio edo bisitak, errogatibak euri eskean.

Nolakoa den Araotz eta bere herrigunea, Elizondo

Zubiatik Araotz 21. mendearen hasieran nolakoa den ikusi dugu. Zelai berde ugari, baina oso gutxi nekazaritzarako landuak (ez bada ortu txikiren bat etxeren batek kontsumo propiorako). Abeltzaintza gehiago ikusten da, ganadua, ardiak, behorrak… Apenas dira 60 biztanle, eta ematen du etxe gehiago daudela (litekeena), baina baserriak oro har egoera nahiko onean daude, etxe funtzionalak dira, bigarren etxebizitza moduan funtzionatzen dute Oñatin eta oro har Debagoienean kooperatiba eta gainerakoetan lana eta bizibidea topatu dutenentzat; asko Araozkoak jatorriz. Horrela, biztanle urriek adieraziko luketena baino biziagoa dirudi haranak. 

Era berean, Oñatiko kontestuan, Araotz herri bat dela ikusten da, elizatea ofizialki, baina bere auzune propioekin, haran geografia argiarekin, hau herria da. Alkate bat ere badute, lau urtean behin hark proposatzen du terna bat bere burua ordezkatzen, eta hiru horiek elkartzen dira euren artean hurrengoa nor izango den adosteko.

20. mendean auzolana oso ohikoa zen, baina istripu larriak eta heriotzak ere izan ziren zenbait lanetan, adibidez frontoiaren 1950eko hamarkadako eraikuntzan; eta lan horren oroitzapen onik ez dagoela sumatu dugu bertako batzuekin hizketan. Gaur egunean, kontratupeko lana nahiago dute, eta auzolana egiten denean, aseguru egoki batekin.

Elizondo herrigune nagusian, auzoko etxea, San Migel eliza, frontoia, bolatokia.. eskola zaharrak: mutilena zaharrena, sakristuaren etxeari itsatsia, eta beriragoa, neskena zena, berrizten arin dena 2021. urtean, ostatu bihurtzeko.

Kanpandorrean, alde baterakoek apaindura gutxiago dute. Zergatik? auzo bateko aberatsen batek kendu zituelako akaso?

Joaldi desberdinak ere bazituzten kanpaiek, haur bat hiltzen zenekoa, soinu finagokoa, Agerre auzora ematen zuen aldeko kanpaiak ematen zuen. 

San Migel da elizaren santua, baina Araozko jaiak Trinitateak dira, data mugikorrekoak, Bergarako Pazkoak izan eta astebetera egiten dira. 

Beste ohitura bat San Migel elizara lotua, San Joanetan erruda eta apioa eraman bertara kutun zintzilikario batzuetan sarturik, eta apaizak bedeinkatzen zituen. Sorginkeria eta gaiztakeriaren kontrako babesa emateko edo.

Araozko beste auzoak

Elizondotik oso gertu, bi auzo, errepidean gora Uriarte (Uxarte) eta gorago Aizkorbe, bakoitza bere labaderoarekin.

Elizondo baino beherago, errekaren pare, Ugaran eta Jausoro.

Aparte haran nagusiko bistetatik, Gerneta; Gérneta esdrujuloa ahoskatzeko orduan. Mariuntz izeneko gainaren azpian; hiru baserri baizik ez: Gerneta-Etxebarri, Gerneta-Erdikoa eta Gerneta-Andikoetxe.

Mariuntzeko gainean, Gernetara begira, burdinazko gurutze bat dago. Araotz inguratzen duten mendietan harrizko gurutze zenbait daude… ohitura zen 20. mendera arte apaizak ibilbidea egitea gurutzeak bedeinkatzen, txingorrradarik (“harri-zaparradarik”) egin ez eta eguraldiaren alde.

Aratzurti (Araotz Urriuti), eta Madina (edo Maña, Maiña, Madiña) urrutiagotik ikusi ditugu.

Berezao 

Araotzen ibili ondoren, haranetik irten gara, eta Oñatiko bertako paraje batzuk ezagutu ditugu. Oñatiko hegoaldetik luzatzen diren bi auzune dira Berezao eta Murgia…

Berezaoko parte bat, kaletik gertukoena, industrialde bihurtua da 20. mendetik. Bertan zegoen Zahor txokolate lantegia, gaur egun Natra izena duena.

Auzoaren nukleoa hortik gertu dago, Santa Lutzia eliza eta auzoko eskola zaharrarekin, eta parke-baso batekin. Baserri multzo bat da zentro honetatik gertu, baina beste baserri batzuk urrunago eta sakabanatuago daude.

Baserrien artean, lau aldeko teilatua duten ale ederrak daude, Agerre adibidez (bertako toponimian Agirre markatua dagoen arren), eta Lizarralde. Azken etxe honetako Ramon Markuletak eta bere arrebak etxea erakutsi digute. 400 metro koadro oinazalean, barruko egurrezko habe eta teilatuekin, eraikuntza ikusgarria da. Tresna zaharren eta jakintza gordailu bat da leku hau.

Bertakoek aipatzen duten beste etxe bat, Gipuzetxe edo Kipuetxe (tarteko beste zenbait grafiarekin). Don Juan Borboikoaren inude izan omen zen horko norbait… Ez hori bakarrik, antza ere, antz handia izan du Berezaoko bateren batek Borboiko gizonezkoekin, gizon gorputzez handiak, baldar itxurako eta parrandazale frogatuak… Ipuin bat besterik ez da izango.

Berezao eta Murgia bereizten dituen Ubao errekan bada zenbait errota, batzuk Murgiako aldekoak, besteren batzuk Berezaoko aldekoak. Hauetan etxe nabarmena, Tokilloko Errota. Baserri kanpoan dute orain errotarri zahar bat, eta ondoan elurtzulo antzinako bat berrizten ari dira.

Murgia

-A artikuluduna da Murgia hau. Murgiko ermita, esaten dute adibidez, Asentzioko ermita edo eliza, izatez. Bertara doan bideari elizbidea esaten zaio… Ermita inguruan bada nukleo moduko bat zenbait baserrirekin, eta auzoko eskola izandakoarekin. Oñatiko kaleetatik ia bi kilometrora dago nukleo hau.

Gainerakoan, hegoalderantz, baserri sakabanatuagoak badaude. Ikusi dugun bat, Jauregi, eraikuntza dotorea. Oñatiko baserri auzoetako kartelek darabilten baserri-irudia etxe honetakoa da (eraldatua, ezker-eskuin ardatzei buelta emanda); eta Eroskik ere erabili du bere esnea saltzeko.

Murgian ikusi dugun beste bat, Santa Kruz errota, Maristegi baserria… Baita nekazaritza esplotazio gisa Oñatin oraindik lantzen den azken adibideetako batzuk.

Aloña mendira begira; Gaiztozulo

Murgiko bide bazter batean erruda aurkitu dugu, sendabelar eta landare usaitsua. Araotzen nola bedeinkatzen zen kontatu digu Jose Angel Urkiak.

Eta Aloña mendiko tontorren artean, Gaiztozulo non egon litekeen kokatzen lagundu digu. Mari sorginaren babesleku ustezkoetako bat… aitzarte batean omen dago, Gorgomendi eta Kurtzezahar mendien artean.

Kontuz hara sartzekotan, sorginekin topo eginez gero… Badago baina, babesteko metodorik. Batetik, erruda daukaten kutunekin joan; eta barruan, sorginari ostikoka eman aurkitu bezain pronto, baina adi, ostikoak zenbatu, izan daitezela bakoitiak eta ez bikoitiak. Hiru ostiko, ondo; lau ostiko, txarto.

Sorginei aurre egiteko sartu zen batek, hala entzun omen zien barrukoei: “Elduixok albalixok, eskuan ez baleuka, erruda ta apixo”.

Ez dut uste oso boto erabilgarria izango denik, EAJ-PSOE koalizioaren errepikapenak ziurra dirudi-eta. Baina protesta boto bat da, batetik, eta aldaketa beharrezko baten aldeko aldarria bestetik.

Protesta, ze egungo agintarien kontinuismo proposamena ez dut jada irensten. Eragin eta botere banaketa bi-partidista hau klientelismo hedatu eta eroso batean ezartzen da, onuradun zuzen, erdi-zuzen eta “badaezpada ez sartu” pentsatzen dutenen sarean. Think tank-ak antolatzen dira, thinkamendu bakarra ez ukitzekotan, gobernantza esaten dute; baina gobernatzaileak dira batzuk, eta gobernatuak besteak… esate baterako, politika ekononikoa ikuspegi confebaskista hutsetik egiten da, eta ez klase ekonomikoen desberdintasun funtsezkoei begiratzetik (honetan ere, itsutasun handiak ezkerrean, nire ustez, baina beste kontu bat da hori). Esaneko edo lerro ofizialeko adituak, komunikazioaren ustezko guruak… inteligentzia kolektiboa metatzeko pertsona gehiago eta bariatuagoak behar ditugu, eta entzuteko eta eragiteko gaitasuna duten liderrak.

Agintearen jarrera berrienek ere protestara naramate: Zaldibar eta Verterren lizentzia luzatzea, eukaliptoa basque green berria dela irenstaraztea, pandemiaren inguruko komunikazio okerra eta kudeaketa auskalo nolakoa.

Eta aldaketa behar da. Pandemiaren krisia, beroketa globala…  Bizia etorkizunaren erdigunean egongo den ikuspegi estrategiko bat behar da.

Klaro, ezker abertzalearen kurrikulumari begiratu, azkenengo esaldi horrekin alderatu eta ez dira ondo irteten. Ez bakarrik ETA/bizia binomioa alderatuta baizik eta, nire ustez bereziki, etorkizunerako ikuspegi analitiko eskasagorik nekez eduki zitekeelako hainbat urtean. Autokritika nahikoa egin dutela sinetsita egongo dira, baina niri ez zait iruditzen: zatitxo bat falta zaie. Eta inork tentazioa badu erantzuteko neuk ere, hemen, “ETAren komodina” aipatu dudala, nahita egin dudala argi gera bedi. Kartak dira direnak, eta ETAren komodina barajan dago, harekin jolasten ikasi behar dutenak batez ere ezker abertzalekoak dira, eta deseroso jartzen baditu aipamen hutsak, zerbait esan nahiko du horrek.

Esperantza txiki batekin emango diet botoa, dena dela. Eraldaketa potentzial bat ikusten dut ezkerrean oraindik, eta Euskal Herriko ezkerrean izatekotan, ezen ez Podemosko ezker espainolean. Eta esperantza horren oinarri Maddalen Iriarte bera ikusten dut, ganora eta sentsibilitate baten ziurtasuna ematen dit. Espektro politiko desberdinetan, emakume batzuk erakusten ari diren gaitasun beharrezko hori (Jacinda Andern, Angela Merkel, Nicola Sturgeon).

Círculo de Lectores 1962an sortu zen Espainian etxez etxeko salmenta sistema gisa. Hamabosteroko edo hileroko katalogoan liburu bat erostera konprometitzen zinen bazkide izanda, eta komertzial bat etortzen zitzaizun eskaerak betetzera eta liburuak ekartzera.

Ni ez naiz sekula bazkide izan, baina nire anaia nagusi eta aitaponteko Agustin bazen (gaur bere eguna da, zorionak Agus), eta hari esker, etxean, nerabezaroan, irakurketa gogoangarri asko osatu ahal nituen. Liburu azalak aipatzeko kate batean bi atera nituen duela ez asko Twitterren. Liburu ondo editatuak ziren, azal paperezkoaren azpian, tapa gogorrean ere ilustrazio eta erliebeak izaten ziren sarri. Irudira ekarri ditut nire bizitzako bi liburu faboritoetako bi, biak Círculo de Lectoresen anaiak erosiak.

Duela urte gutxi egin nuen topo berriro Circulorekin. Neskalagunaren etxean, tarteka etortzen zen Donostiako komertzial bat, eta neskalagunak egiten zion bere eskaera, jasotzen zituen liburuok.

Nobio izan ondoren tarte batez, aurten ezkondu egin gara Aintzane eta biok, eta aurrez nik hipoteka bidez erosia nuen pisura etorri gara. Fondo-putre batek erosi duen etxe bateko alokairu ez hain sozial batean bizi zen Aintzane, eta tira, nire etxe txikiagoan kabitzen garenez, honaxe egin dugu mudantza. Etxebizitzen aurrezpenarekin, beste gauza batzuetan ere ekonomizatu dugu: telefono eta Internet konexioak murriztuz eta bateratuz, adibidez. Nik uste nuen aurrezpen puntu bat Círculo de Lectores izango zela, ze konturatua nengoen Aintzanek apenas irakurtzen zituela Circuloko liburuak. Inertziaz egiten zituen eskaerak, baina irakurtzekotan, beste gomendio edo gustu batzuetatik jotzen zuen gehiago (euskarazko liburuekin ezinbestean, adibidez).

Circulokoa moztu behar zuela, moztu behar zuela... tabarra ematen nion. Eta berak baietz, ez irakurtzekotan, hobeto zela; baina lotsatu egiten zen komertzialari ezetz esaten edo. Azkenean, erabaki genuen traizioz egingo genuela: alokairukoa utziko zuenean Aintzanek, akabo Circulokoa, ez zuen bazkidetzan etxe aldaketaren berri emango eta kito, ez genuen liburu gehiago ordainduko edo jasoko.

Egin genuen ba etxe aldaketa, otsail partean. Ez da izan geografikoki oso handia: 900 bat metro etxe hartatik neurera. Eta, hara, aldatu eta gutxira, iluntze batean, etxeko txirrina jo dute eta ireki dut atea: Circulo de Lectoresko komertziala da, abegikor, Aintzaneri bere katalogoa uztera dator.

Nola aurkitu gaitu? Emazteak dio ez duela helbide aldaketaren berri eman... Auzoaren kontzeptu zabalean, Donostiako Antigua-Ibaeta delakoan, ikusia nuen inoiz kaletik komertziala, bere zorro, liburu eta katalogoekin, eta nonbait, bere zonaldeko etxeak ezagutzeaz gain, gizonak bizilagun guztien joan-etorriak ere kontrolatzen ditu. Bejondeiola! aurkitu bagaitu, aurkitu gaitu, eta oraindik Circuloko liburuak jaso beharko ditugula dirudi!

Esan nion emazteari: tira, Aintzane, etxe txiki honetan apal apurrak liburuz gainezka ditugu jada, eta gastu alferreko bat ez dugu behar oraindik liburu gehiago pilatzeko. Nik kindle bat, berak beste bat; ez dugu espainolezko letra gehiago behar. Esan zidan baietz, hurrengo zetorrenean komertziala, jakinaraziko ziola bazkidetzaren amaiera.

Etorri zen eta, jakina, Aintzane ez zen ausartu ezer esatera: jiji jaja, ekatzu beste liburu pare bat. Demontre! neuk hartu beharko dut bada ardura, euskal matriarkatua ez bada gauza! Erdi-hitzartu genuen, hurrengoan nik pertsonalki emango niola komertzialari albiste txarra.

Orduan, hurrengo bisita gertatu baino lehenago, beste zerbait gertatu zen. Larunbat iluntzea zen, 20:45ak edo, minutu batzuk falta ziren auzoko mini-superra ixteko eta zerbait falta zen etxean afaltzeko; edaria edo kolakao edo ez dakit, huskeria bat. Jaitsi naiz dendara gauza bakar hori erosteko, eta dendako ordainketa ilaran, justu nire aurrean, Circuloko komertziala dago. Makarroi paketea, marka zurikoa. Besterik ez darama. Larunbat gaua da, eta bere ospakizuna irudikatu du: makarroi egosiak telebistaren aurrean, horra gizon honen asteburua.

Nire aurretik irten da makarroiekin, eta jarraian ni nire erosketa bakarrarekin. Nire bidetik doa komertziala, nire kalera jotzen du izkinan, nik ere bai, bera 13. zenbakian sartzen da, ni aurrerago noa, 9.ean bizi bainaiz. Etxera iristen naizenerako, izena aldatu diot gizonari: jada ez da Circulokoa. Orain Macarrones deritzo.

Etxera sartutakoan iragarri diot emazteari: Aintzane, ez dugu etengo Circuloko bazkidetza. Ezinezkoa da. Macarrones ezagutu dut eta ezin diogu hori egin. Ez dakit nola duen izena, zer duen etxean, baina makarroi egosiak larunbat gauean... Zerbaitek krak egin dit bihotzean.

Harrezkero segitu dugu hilabetero birritan txirrina entzuten, iluntzeetan, astegun buruzurietan. Macarrones atean, katalogoa uztera, pedidoa hartzera, edo liburuak ekartzera etorri da.

Saiatu naiz, probatzeko, katalogoan datozen liburu elektroniko bakan horietako baten "kodea" erosten, liburu fisikoak baino traba gutxiago egingo didalakoan, baina alferrik izan da: DRM berezi batekin datoz, eta bakarrik gailu absurdo batzuetan irakur daitezke liburuok, ez Kindle edo irekurgailu estandarretan. Galdetu nion Macarronesi ea hori gerta ote zitekeen, baina berak ez zekien ondo azaltzen. Macarronesek ez du Kindlerik, susmatzen dudanez, ezin diot ezer leporatu.

Orain... akaso bisitak, suposatzen dut. Goizean goiz egin ditut erosketak larunbat honetan. Ez dut dendan 20:45etan sartu nahi norbait makarroiak erosten ikusteko. Triste eta urduri nago, arazo bat desagertu delako gure bizitzatik: Circuloko liburuen pilaketa.

(albiste bat hemen, nola ixten den Círculo de Lectores)

Hauteskunde ziklo luzean sartuta bizi gara azken hilabeteotan, behintzat Hego Euskal Herrian. Udaberri osoa eman dugu hauteskunde batzuekin (Espainiakoak), eta besteekin (beste hiru ondoren, maiatz amaieran: foru hauteskundeak, munizipalak eta Europakoak), eta udalbatzarrak osatu eta astebetera, beste gobernuen osaketareko matematika egiten jarraitzen dugu oraindik... Ez dakit uda ere ez ote zaigun joango horrekin.

Parte-hartze politikoaren puntu goren eta zirraragarriena behar luke izan honek. Eta egia da, bai, interesa jartzen diogula auziari. Guk ere egiten ditugu kalkuluak, alderdiei komeniko zaiena balantzan jarriz "herriari" komeni zaionarekin. Sentipen benetako eta sakonak izan daitezke aliantza batzuei diegun beldurra edo beste batzuek eragiten diguten esperantza. Baina... ez ote da azalekoa irrika eta zirrara hau? Topikoak dioen moduan, Politika Letra Larriz egin barik, ez ote da txontxongiloen teatro txiki bat geratzen zaigun politika... minuskulaz idatzia, eta minuskuloa irismenean.

Aitortuko dut: ilusio politikorik gabe bizi naiz. Eta badakit zergatik eta noiztik, anputazio bat egin izan balidate bezala sentitzen baitut. 2017ko udazkenean izan zen, Kataluniako urriaren 1eko independentzia erreferendumaren inguruko gertaeretan, mundua gainera etorri zitzaidan. Pentsakizun ilun honek hartu zuen nire gogoa: "Gogorra da hemen gertatu dena, baina EZ DA EZER gerta zitekeenarekin alderatuta". Urriaren 1ean herritarren kontra zenbait hauteslekutan erakutsitako indarkeria, edo buruzagi katalanen kontrako jazarpen politiko-judizial bidegabea, ez da ezer Espainia egiteko prest egongo zenarekin. Zapalketa militarreraino ere iritsiko ziren, ez daukat dudarik. Girona bonbapean? Behar izanez gero, bai.

Eta baldintza horietan, Espainiatik alde egitea ezinezkoa izango zaiela katalanei, horixe pentsatu nuen. Eta zer esanik ez euskaldunoi.

Independentista naiz, baina Espainian hilko naizela konturatu nintzen. Hortik aurrera, doluaren faseetan nabil, ukaziotik onarpen etsitura eta buelta, haserrera orain, negoziaziora... Oso pelikula tristea da hau eta, tarteka jartzen dizkiguten publizitate etenetan, zera besterik ez dut nabaritzen: politika minuskuloa, entretenigarri harri-kartoizkoa.

***

Tapp aldizkari digitalaren 37. alean argitaratua, Gipuzkoako edizioan, 2019ko ekainaren 21ean.

Lehen bi bideoak 2018an argitaratu ziren: Hegoaldekoak ala Iparraldekoak izan zen lehena, eta gero Gabonetako espeziala etorri zen.

Hirugarrena, otsaileko, pixelazio fraktalarena. Ohartxo bat azken honetaz: kutsadura digitala agertu bezain misteriotsuki, desagertuz joan da bideoa agertu zenetik, seinale estralurtarrek nire bideoa ikusi zutela.

Jada bideo gehiago ez, baina jarraitzen dut kolaboratzen. Testuzko azken zutabea Ttap 37 alean argitaratu zen, Gipuzkoako edizioan. Politika minuskuloa du izenburua.

Ttap eskuratzeko: ttap.eus

Nire autoaren kontrol panel argiztatuan pixelez osatutako argi-mantxa bat etengabe ari da hedatzen azken asteetan. Birus estralurtar kutsakorra, seguruenik, irudi fraktal baten eran ari da zabaltzen. Kalkuluak egin behar izan ditut zenbat denbora geratzen zaidan autotik irteteko, pixelazioak dena estali aurretik.

Berrikuntza eta garapena oparigintzan: Gabonetako opariak egiteko orduan, azken urteetan berrikuntzak gertatu dira: Lagun Ezkutuaren metodoarena da bat; eta beste bat opari-txartelak, balio jakin bateko erosketa bat uzten dizutena, ezer zehatza oparitu gabe. Dena dela, bi inbento horiek hobekuntza merezi dute eta azalpenekin ulertuko duzue. Ondo igaro jaiak!

Ipar haizeak ala hego haizeak ematen digu euskaldunoi? Kulturalki, nordikoak gara, ala mediterraneoak? Uste orokorraren kontra, nik esango dut Hegoaldekoak garela. Eta bide batez, turismo sustapenerako gomendio bat: galdetu Aguraingo turismo bulegoan eta joan ikustera Sorginetxeko trikuharria eta Alaitzako eliza zoragarria.

Zinearen historian John Ford-en western bikainena dela irakurria dut, eta Top zerrenda askotan ere bai. The Searchers, edo, gaztelaniaz zabaldu zen bezala, Centauros del Desierto. Kritikarien puntuazioetan ere, 100 puntutik gertu hemen.

Baina ikusi gabe neukan eta Joxe Aranzabal xaxatu nuen, zinearen historiako ale aukeratuak euskaratzen ari denez, hau ere euskaratu zezan. Ez dakit zer pentsatzen duen filmaz Joxek, baina nik, ikusi eta gero, dezepzio handia jaso dut eta damutzen naiz Joxe bultzatu izana hau euskaratzera.

The Searchers iruditu zait filma arrazista eta txar bat. Doinu ideologikoa garaiarekin lotu daiteke, eta hortaz, horren gainetik igaro gintezkeen, baina kasu honetan filman ezerk gutxik zuritzen du bekatua. Istorioa jauzi logiko absurdoz betea dago, eta ildo arrazista da, azken batean, zentzu pixkat ematen duen hari bakarra.

Tira, western-aren urrezko garaiko film hobeak egon badaude, eta pare bat euskaratuta daudenak gomendatzearren, beste bat zuzendari berarena eta John Wayne ere agertzen dena: Liberty Valance tirokatu zuen gizona. hau ere Joxe Aranzabalek itzulia.

Bestea, 1940ko The Westerner, Gary Cooper antologiko batekin.

Bidaia pixkat inprobisatua zen eta Konjic izeneko herri batera iritsi ginen. Urteko beste sasoi batzuetan gauza interesgarriagoak zituen, baina orduan ez bereziki, eta hurrengo egunean joan egin ginen.

Autobusa hartu behar genuen Sarajevora. Ez zegoen terminalik; geltoki bat kale nagusian, eta dendatxo batean erosten zenituen txartelak. Hantxe geundela zain, kale hartan, gure pareko etxeei begira, zuloz beteta zeudela ikusi genuen. Metralla, obus edo balak, zerk eginak ziren auskalo, baina porlanezko partxez konponduak zeuden hiruzpalau solairutako etxe haien paretak.

Partxez betetako paretena ez da ikustaldi arraroa Bosnian, baina kale hartan geundela, pentsatu genuen: nondik demontre egin zieten tiro etxe hauei? Ez zen oso zaila izan igartzea, buelta eman, gora begiratu eta kalearen gure aldeko 2. eta 3. solairuak ere zuloz beteak zeuden. Kale hartako 20-30 metroko zabalera, bi espaloiak, gerrako frente bat izan ziren une jakin batean. Pentsatu, Hernani kalea Donostian, zenbaki bakoitiak zenbaki bikoitien kontra tiroka; horrelako zerbait.

Gerrako oroigarri bat zegoen Konjic-eko plaza batean, izen musulmanez betea. Beste batzuk ere hilko ziren, baina akaso beste nonbait oroituko dira haietaz. Tayyip Erdoganen aldeko mural handi bat ere gogoratzen dut, Turkiak lagundu baitu herriko gauza askoren berreraikuntzan. Herri nagusiki musulman bat da, baina elizaren bat ere ikusi genuen. Tabernetan erre egiten da eta gizon nagusi kabalek, ardoa barik, yogur likidozko basokadak hartzen dituzte mokadutxo bat egunkariarekin gozatu bitartean, berriketan. Meskita handi eta moderno bat dago, petro-emirren batzuek ordaindua seguruenik, baina zaharrak ere bai. Argazkikoak itxura ia euskalduna du, bere teila gorriekin: minaretea nahita konpondu barik utzi zutela ematen du, gerraren oroigarri.

Bosnia herrialde ederra da, bertako kultura musulmana nik ikusi dudan Europako gauza interesgarrienetakoa da. Bidaiak merezi du, merkea eta segurua da, eta buruarentzako elikadura ere bada.