Harrikadak

Batzuetan horrelako gezurrak esan behar dizkiot amari. Ez duelako molestiarik sortu nahi eta abar. Dioossss.

Biderako disko bat aukeratu dut: Planes de fuga, Berriok Derivarekin duela hogeita bi urte grabatutako diskoa.

Ez dut autoan gogoratu beheko istorio hau, baina orain ondo geratzen da esatea autoan gogoratu naizela.

Duela 40 bat urteko arratsalde bat. Eguraldi ona. Aita fabrikatik etxeratu da. Arratsaldeko lauretan etortzen zen.

Arropak aldatzen ari da. Umorez dago eta dantza egiten du galtzontzilotan. Inguruan gauden guztiok, etxekook, barrez gaude, irribarrez bai behintzat.

Etxeko atarian gortina bat dago, tiraduna, garai bateko arrandegietan eta dendetan euliak ez sartzeko jartzen zituzten horietakoa.

Esku batzuk gortina baztertu eta etxeko sotoan agertzen zaigu gizon bat. Ez dugu ezagutzen.

Hasierako sorpresa gainditu eta barre algaraka hasten gara.

Uste dut saltzaile bat zela. Txakurrak ez zuen zaunka egin edo behintzat ez genuen entzun. Seguruenik ez zen enteratu erdi lo egongo zelako.

Amari kontatu diot istorioa. Ez du gogoratzen.

Aldiz, fabrikako komeriak eta aitaren beste komeria batzuk kontatzen dizkit.

«Ama», mozten diot, «nik oroitzapen on bat kontatu nahi nizun».

Ez dago modurik.

Txarrerako joera hori.

«Muchos esperan el día después e imaginan un momento cinematográfico en el que regresaremos a las calles sin mascarillas, sudaremos en recitales y nos apretujaremos en salas de teatro. Sospecho que será muy diferente.»
La vida que tenemos, Leila Guerrierohttps://t.co/IDWXMw1MF3

— Mikel Iturria (😷) (@iturri) April 18, 2021

Leila Guerriero entzun dut gaur goizean irratian, Del Pinorenean. Besteak beste 85 urteko tango abeslari argentinar baten berri eman dit Guerrierok.

Zuekin, Susana Rinaldi: «El día que me quieras».

Mintiendo, este apunte en castellano.

Emakume (artista) askok ez dute behar duten tokia gure oroimenean, egindako lana ez baita aintzat hartu. Bi hitzetan Leire Narbaizak aste honetako Gipuzkoako Hitzan argitaratu duen Lourdes, Maite, Estitxu, Amaia… zutabean dioena.

«Gizonak izan balira, ahaztuta leudeke? Kantatzeari lagako zion Lourdesek? Abandonatu egingo zuten Estitxu?»

Lourdes Iriondo, Maite Idirin, Estitxu Robles-Arangiz eta Amaia Zubiria dira lerroburuan aipatutako lauak.

Aurreko batean entzun nuen Lizardiren baratza saioan Lourdes Iriondori buruz Jose Luis Padronek egindako programa. Sakatu eta entzun, mesedez.

Urte amaieran Izar eta ezin erreportaje luzea eskaini zion Amagoia Gurrutxagak Iriondoren ibilbideari Berrian, haren heriotzaren hamabosgarren urteurrena betetzen zela aprobetxatuz.

Aste honetan diskrezioz, zuhurtziaz, erdi ezkutuan (ibil)bidea egiten duen jendea agertu egin zait behin baino gehiagotan. Batzuk beraien erabakiz, besteak guk geuk isilarazi ditugunak.

Ricardo Aldarondoren txio hau adibide.

Iñaki Pemán siguió a Rafael Berrio como fotógrafo y amigo durante casi 40 años, y el espectacular resultado de esa relación está en la exposición que se ha inaugurado hoy en su ‘templo’, el bar @LeBukowski , con fotos desde UHF, con un Berrio de 18 años, a sus últimos conciertos. pic.twitter.com/9OWCCzHimO

— Ricardo Aldarondo (@raldarondo) April 8, 2021

Juan González Andrések aipatu zidan txiolandian bertan Berrioren hainbat argazki zahar zeudela Ipernityn, asko Pemanenak. Horietako bat hartu eta lerro hauek ilustratzeko ipini dut. 1981ekoa da, UHF taldearen garaikoa.

Aldarondok eta González Andrés kazetariek dioten bezala, 40 urtez jarraitu zuen Rafa Berrio laguna Iñaki Pemánek argazki kamera beti prest.

Duela hamar bat urte ezagutu nuen eta hain da zuhurra gizona (eta ni despistatua) ezen abizena bera ahaztu egin zitzaidala.

Astean zehar inauguratu dira Berrioren argazkiekin egindako erakusketa. Bi tokitan dago: Bukowskin eta Egiako La Tabernan.

Gustatuko litzaidake egunen batan erakusketa ederra egin ahal izatea oraindik etxean gorderik duen materialarekin. Merezi du.

Diskrezioa dela eta, Andrés Porterok Don Inorrez proiektuari buruz egindako beste hau irakurri nuen astean zehar: «Imanol Ubeda: La sombra de Bide Ertzean es muy alargada».

Galdera Porterok: Le acompaña Arancegui. ¿Mano derecha y puede que el mejor batería vasco?

Erantzuna Ubedak: Más que eso, es imprescindible en este proyecto, como en Bide Ertzean. Su aportación va más allá de la batería. Podría ser un gran productor si no fuera tan tímido y humilde. Tiene un sentido musical que va más allá de lo rítmico.

Primerako ekoizle izan zitekeen hain lotsati eta umila izango ez balitz.

Karlosen nortasunaren beste adibide bat, duela urtebete zabaldu du profila Instagram sarean Karlos Arancegui-k.

Ez dira kasu bakarrak. Jende asko dago horrelakoa isilpean lanean ari dena. Batzuk nahita, beste batzuk ezinean.

Ez baita gauza bera jende isila eta jende isildua, isilarazia.

Gente silenciosa y gente silenciada, este apunte en castellano.

Rafa(el) Berrio

Martxoaren 31n urtebete egin zuen Rafa Berrio hil zela. Aitzakia horrekin lagun talde batek eta Donostia Kulturak hainbat ekitaldi antolatu dituzte mimo handiz:

• «Yo ya me entiendo, Rafael Berrioren paradoxak» izeneko erakusketa Ernest Lluch Kultur Etxean. Hauxe da zikloaren ardatza eta berau muntatu ahal izateko lan bikaina egin du Cheli Lanzagortaren gidaritzapean talde batek. Oso gainetik ikusi nuen asteartean, baina behin baino gehiagotan bueltatu beharko dut dena behar den bezala ikusteko.
• Kultur etxean bertan hainbat ekitaldi antolatu dira. Apirilaren 15ean hasiko da zikloa Harkaitz Cano eta Rafa Ruedak egingo duten hitzaldiarekin: «Abesti baten anatomia». Adi, zazpi egun lehenagotik hartu baitaiteke tokia. Informazio guztia albiste honetan dago: Rafael Berrioren omenezko erakusketa eta zikloa Ernest Lluch Kultur Etxean.
• Maiatzaren 19an eta 20an «Rafa in memoriam» kontzertua izango dugu. Gorriz markatua daukat agendan. Joserra Senperenaren gidaritzapean hainbat musikari igoko dira Victoria Eugeniako eszenatokira.
• Instituzioen kanal ofizialetik kanpo, Rafaren alde gaixtoena omenduko dute hiriko hainbat tabernatan: «El hijo ingobernable de la luz del sol». Sarrerak salgai jarri ziren apirilaren 1ean eta arin ibili beharko da.

Mañana jueves 1 de abril salen a la venta las entradas del circuito ''El hijo ingobernable de la luz del sol' en homenaje al gran Rafael Berrio (aforo: 50/60 personas). A la venta en @LeBukowski y @DabadabaSS . ¡Viva Rafa! pic.twitter.com/PaZQ1TahWs

— Pavlyuchenko (@LosBracco) March 31, 2021

Reala txapeldun

Ia dena esanda dago eta ezer gutxi gehituko dut nik.

Lehen aldia zen Realak eta Athleticek goi mailako Erregearen Kopako finala jokatzen zutela (Generalisimoaren garaian ere ez zuten jokatu). Covid-agatik inoizko finalik luzeena eta hutsena izan da, urtebeteko atzerapenarekin eta harmailetan zalerik gabe aritu baitira bi taldeak.

Gizonezkoen Athletic berpiztu zuen Marcelinok urtarrila-otsailean zehar eta horrek Superkopa irabaztea eta bigarren urtez jarraian finalera iristea ekarri zuen.

#realsocialismo pic.twitter.com/awmP2h2K2H

— Mikel Iturria (😷) (@iturri) April 3, 2021

Baina gizonezko txuri-urdinek segida eman diote 2019ko maiatzaren 11n neskek lortutako Kopari. Granadan orduan, Sevillan orain.

1981eko eta 1982ko apirilean irabazi zituen talde txuri-urdinak lehen ligak eta oraingoan ere probetxuzkoa izan da hilabetea.

Beste kointzidentzia bat. Mutilek bigarren mailako titulua irabazi zutenean 2010ean,  Xabi Prieto kapitaina herrenka ikusi genuen zelaian; orain makuluen laguntzarekin ibili dena Illarra izan da.

Ea asteazkenean irabazten jarraitzen dugun Anoetan eta Imanolen gidaritzapean maiatzean Europarako sailkatzen garen.

Marcas, este apunte en castellano

quién puso fin
la noche puso fin
el día puso fin
el viento puso fin
la calma puso fin
la lluvia puso fin
todo puso fin
y todo era nada#rafaberrioinmemoriam https://t.co/f7TKLzIycI

— Mikel Iturria (😷) (@iturri) April 4, 2021

Amarekin telefonoz hizketan abiatu nintzen ostiral arratsaldean Igeldorantz. Arnasestuka maldan gora, 50 bat minutuz egon nintzen berbetan.

Amaitu nuenean, telefonoan nituen audioei erreparatu nien. Lizardiren baratza saioan ikusia nuen Padronek Itoizeko liderrari dedikatutako saioa.

Sarrera hauxe:

«Udaberriaren etorrera irratsaio berezi batekin ospatu dugu: Juan Carlos Perezen musika bitala eta istorio zoragarriak».

Hasi nintzen ba saioa entzuten eta hamaikagarren minutuaren bueltan Juan Carlos bera entzuteko parada izan nuen Itoizen agurrari buruz (gogoratu 1978an hasi eta 1988an amaitu zela XX. mendeko euskal musikaren erreferente den taldearen ibilbidea; bide batez, Kortatu ere urte horretan bukatu zen). Ordukoa, 1988koa, da bi minutu eskaseko audioa.

«Bueno nik esango nuke honaino ailegatuz gero, ezin dugu(la) musika utzi. Esate baterako, akordatzen naiz gure lehenengo diskoa grabatu genuenean, justu atera zela diskoa eta taldea desegin zen. Orduan ez betirako, porlovisto, gero hasi baikinen berriz Ezekielekin eta. Baina orain bai, orain ia 30 urterekin jada ezin dugu utzi musika, baina bakoitzak hartu behar du bere bidea eta, batez ere, arnasa hartu Itoizen rollotik; ez da izan hainbesterako luzea, baina izan dira bederatzi urte nahikoa intentsuak, beti hor, intentsitate horrekin, jotzen eta ematen du bizi osoa daramagula jotzen. Foisis, esate baterako, oso enrollatuta dago kontrabaxuarekin eta musika klasikoarekin; ni ere pianoarekin eta beste lan txiki batzuekin ari naiz, pentsatuz urte hau de maniobra izango dela, ez? Gero ikusteko zer egiten den. Jimmyk ere bateriarekin jarraitzen du jotzen hortik. Dena dela, badakigu jada ezin dugula utzi musika eta barruan sartuta geldituko garela. Zorionez edo zoritxarrez. Ez dakigu.»

Ez nuen inoiz zuzenean ikusi Itoiz, baina gogoan dut Juan Carlos Perezek Hiriko istorioak diskoaren biran Lugaritz Kultur Etxeko Imanol Larzabal aretoan emandako kontzertua laukote edo boskote formatuan.

Goiko aldean badu aretoak balkoi edo palko moduko bat eta hantxe jarri nintzen, seguruenik berandu iritsi nintzelako.

Kontzertuarekin gozatzen ari nintzen bakar-bakarrik. Halako batean, atea zabaldu eta gizon bat sartu zen. Aldamenean jarri zitzaidan. Mikel Laboa zen gizon hura.

Mikelek entzundako lehen kanta amaitu eta komentatu zidan: «Oso grabe entzuten da. Oso grabe». Nik buruarekin baietz esan nion. Beste behin ere antzeko komentario bat egin zidan. Lehen eta azken aldia izan zen Laboak zerbait esaten zidala bere bizitza osoan.

Handik pare bat urtera, 2008an, tamalez hil egin zen eta nik Mikel Laboa palkoa jarri nion balkoi hari. Esan zidaten ohikoa zela gustuko kontzertuetan sartzea eta toki hartan esertzea.

Udaberrian zazpi urte beteko ditu Dabadaba aretoak. Makina bat kontzertu antolatu dituzte bertan. Ospakizunen artean, atzo eta gaur, martxoak 27 eta 28, hiru pase egingo ditu Chill Mafiak. Badakizue mixtape-a argitaratu berri duela Iruñeko bandak eta horrek astindu egin duela euskal eszena. Reggae, punk, trap, euskal kantagintza tradizionala, autotune-a.

Atzo eguerdian ikusi nituen eta arrakasta lortuko dutela uste dut: ezagutza badute, lana ere badago atzean eta jarrera soberan.

Chill Mafia Dabadaban. Ezagutza, lana eta jarrera dute. Arazo teknikoak egon badira ere, lehen showa zuten, publikoarekin konektatu dute hasiera-hasieratik. Jende gazte asko, neskak eta mutilak. Urte arraroa da, baina dena dute arrakasta lortzeko.

— Mikel Iturria (😷) (@iturri) March 27, 2021

Urteurren tristea orain. Datorren astean, hilaren 31n, beteko da Rafa Berrioren heriotzaren lehen urteurrena. Ernest Lluch Kultur Etxean erakusketa bat antolatu da (Yo ya me entiendo. Rafael Berrioren paradoxak) eta hainbat ekitaldi osagarriren berri ere emango da (jada aurreratu zen bi kontzertu egongo direla Victoria Eugenian maiatzaren 19 eta 20an: Rafa in memoriam).

Amaitzeko, Juan Carlosen hitzak errepikatuko ditut «badakigu jada ezin dugula utzi musika eta barruan sartuta geldituko garela. Zorionez edo zoritxarrez».

Padronek zorionez dio irratsaioan. Amen.

Juan Carlos Pérez en primavera, este apunte en castellano.

Rambal, un transformista en el imaginario gijonés, este apunte en castellano.

Goiko deskribapena gaztelaniazko Wikipediatik hartu eta egokitu dut.

2020ko irailean entzun nuen goiz batez Espainiako Radio 3 irratian Rambalen istorioa. Ez nuen ezagutzen.

Duela gutxi pasadizo harekin gogoratu naiz Rodrigo Cuevasen Rambalín kanta entzun dudanean.

Manual de Cortejo izeneko albumean plazaratu zuen 2019ko abenduan Cuevasek Raül Refree-k ekoitzitako diskoan. Abestian Coro Minero de Turón-ek hartzen du parte, baita La Tarabica izeneko pertsona batek ere. Azken honen kasuan kontakizun bat da, AFOHSA-tik hartua; hots, Asturiaseko Historia Sozialerako Ahots Iturrien Artxibotik.

Esan bezala, Alberto Alonso Blanco (Rambal) izeneko profila dago Wikipedian, gaztelaniaz zein asturieraz. Lehena bigarrena baino osatuago dago une honetan bertan.

1928ko maiatzaren 29an jaio zen Xixonen eta bere bizitza Cimavilla auzoari lotuta pasa zuen. Arrantzale giroko auzoa, baina baita prostituzio eremu ere, goizetan auzoko emakumeak laguntzen zituen eta gauez transformista gisa aritzen zen. Homosexuala izaki, aktibista gisa ere ezaguna zela diote.

1976ko apirilaren 19an hil zuten, 47 urte zituela, malamaneran, etxean bertan. Hura hil ondoren, su eman zioten etxebizitzari. Suhiltzaileek botatako urak zein poliziaren garai hartako metodo eta tresna eskasek krimena argitu gabe utzi zuten. Egun berdin jarraitzen du.

Xixongo imajinarioan oso presente dago oraindik ere. Wikipediako orriari errepaso bat ematea besterik ez dago:

• 1986an, Vicente García Oliva idazleak L'aire de les castañes liburuan jorratu zuen Rambalen bizitza eta erailketa.
• 1999an, Eva Lesmes gidoigileak gidoi onenaren Pilar Miró saria irabazi zuen García Olivaren liburuaren egokitzapena egiteagatik. A simple vista zen gidoiaren izena, baina ez dut topatu filma gauzatu zenik.
• 2016an, Miguel Barrero idazle eta kazetariak gauza bera egin zuen La tinta del calamar. Tragedia y mito de Rambal liburuan. Elkarrizketa hau irakurri, nahi baduzue.
• 2018an, Pilar Sánchez Vicente idazle eta historiagileak Rambal aipatu zuen Mujeres Errantes liburuan.
• 2019an, Diego Medrano idazleak El raro crimen de Rambal nobela argitaratu zuen.
• 2019an, Pablo und Destruktion-ek Rambal aipatu zuen Gijón kantan. Zalantza daukat orain ez ote zen musikari hauxe bera Radio 3-n entzun nuena pasa den irailean.

• 2019an bertan, José Fernández Riveiro zinemagileak Si yo hablara dokumentala egin zuen. 20 minutu irauten ditu eta Filminen dago ikusgai (Rambal izenarekin topatuko duzue).
• 2020an, hilketaren urteurrenean, Rodrigo Cuevasek Rambalín en cuarentena jarri zuen sarean. Mapi Quintana, Rubén Bada, Tino Cuesta eta Juanjo Díaz musikariekin batera grabatu zuen, bakoitza bere etxetik (itxialdi beteko garaia zen).
• Bertsio hau entzun aurretik, esan dezadan 2020an zehar Asturiasko kultur munduko hainbat izen esanguratsuk eskatu zutela Xixongo La Tabacalera guneari Rambal izena jartzea. 2023an da zabaltzekoa.

Eta honaino Rambal gogoratzeko idatzi nahi nuena. Gugan bego!

Martxoak 12, ostirala.

Gaur urtebete hartu nuen taberna batean (Artikutzan) azken zerbeza (zuritoa, oker ez banago) itxialdiaren aurretik.

13:45. Irungo txertodromoa. Amak hitzordua du lehen dosia hartzeko Elizatxoko auzo elkartean.

Etxetik oinez joan gara. Hainbat kontu aipatu dizkit: etxe honetakoak honelaxe, hango haiek halaxe, hirugarren bat halakoxe... Jende asko ezagutzen du.

Iritsi gara txertodromora. Toki umela da eta haizea dabil, gainera.

Sartu aurretik hiru aste barruko hitzordua eman digute. Ondoren, ama barrura eta ni beste aldera bidali naute, itxoitera.

Ordu laurden egin dut zain. Bera bezala txertoa hartu duen hainbat lagun eserita dago denbora-tarte hori noiz pasa.

Hamabost minutu pasa ondoren, eta sintomarik ezean, bakoitza etorritako bidetik abiatzen da. Berriro oinez etxera.

Martxoak 13, larunbata.

Rüdiger ikustera Dokara. 60 lagunentzako tokia du orain kafe antzokiak. Denak eserita. Ez dago trago bat hartzeko aukerarik.

Felix Buff bateria-jotzailea bakarkako lehen diskoa aurkeztera dator. Johannes anaiarekin grabatu du etxean. Instrumentu guztiak Felixek jotzen ditu. Zuzenean gitarra akustikoa soinean, alboan Joseba Irazoki duela. Kontzertu laburra eskaini dute. Doinu lasaiak, melodiak, zarata gutxi...  Dena oso minimalista. Azken kantarako beste bi musikarik ahotsak egin dituzte. 30 segundo grabatu ditut.

Rüdiger-en bukaera. 50 minutu @DokaAntzokia-n. Abesti lasaiak, melodiak, ahotsak, gitarrak. Aldamenean @JIrazoki. Azken kantan bi ahots gehiago (barka, baina ez naiz izenekin geratu). Felixek berak egin du gaurko traola: #alegríaypandemia pic.twitter.com/quc7V5zidm

— Mikel Iturria (😷) (@iturri) March 13, 2021

Felixek aipatu du gauzak ondo bidean aukera egongo dela laster diskoa zuzenean bandarekin aurkezteko.

Kontzertuaren ondoren bi hitz gurutzatu ditut beraiekin. Irazokik aipatu du diskoa grabatzen ari dela lagunekin (Joseba Irazoki eta lagunak). Agian kanturen bat kaleratuko du uda aurretik, baina seguruenik lan luzea udazkenean plazaratuko du.

Aspaldi ez nituela Ion Martinez Txiki eta Jon Iraundegi ikusten. Pena taberna itxita egotea, baina soilik kontzerturako zabaldu dute aretoa. Udalaren laguntza txiki bat dago, Dkluba zirkuitua medio, baina ondo etorriko litzaiguke AHTan (alferrik?) gastatzen den diruaren zati bat horrelako zirkuituak ongi hornituak egoteko.

Eskatzea libre baita.

Martxoak 14, igandea.

Goizeko 7:00ak pasata esnatu naiz. Aldamenean dudan irratia piztu eta SER katean La hora extra izeneko saioarekin egin dut topo. Marta García Miranda da aurkezlea eta ezagutzen ez dudan Angélica Liddell antzerkigilea elkarrizketatua.

Aquí tenéis la entrevista a Angélica Liddell en #LaHoraExtra, una conversación emocionante sobre escritura, orfandad, el trabajo como consagración, su visión del feminismo y sus nuevos proyectos, uno de ellos con otro grande, Rodrigo García.https://t.co/OtsORsm8w3 vía @La_SER

— marta garcía miranda (@guapapasea) March 14, 2021

Marta gutxitan entzun dut. Angélica ez dakit nor den.

Elkarrizketan zehar jakingo dugu ia bost urte pasa dituela adierazpenik egin gabe eta entzuten ari garena aurrez aurre egindako lehena dela (El País egunkarirako egin baitu beste bat, baina bertan bidalitako galderak idatziz erantzun ditu).

Aspaldi erabaki zuen Frantziara joatea, baina ez dago garbi zergatia. Han askoz ere gehiago errespetatzen dutela sortzaile gisa.

Gurasoak hil zitzaizkion duela pare bat urte eta dolua gogorra izan omen da. Alaba bakarra, aita militarra, harremana ez zela oso ona, baina asko kolpatu duela bien heriotzak.

Transgresorea da hainbat planteamendutan: sinestuna, Mee To mugimendua ez zaio gustatzen, antzerki munduarekiko ere erreparoak ditu...

Tira. Nahi baduzue entzun goian dagoen lotura edo irakurri El Paísekoa.

Bestela behean itsatsi dudan Rüdiger-en Medication entzun eta listo.

Pedir es libre, este apunte en castellano.

Querida Yoli, este apunte en castellano.

2021eko martxoaren 5eko eguneratzea: beheko testua 2020ko urriaren 28an argitaratu nuen. Besteak beste, berak irakurtzeko idatzi nuen. Maite dudan jendeari ez diodalako esaten zenbat maite dudan.

Penaz, baina Yoli jada ez dago gure artean. Paperek esango dute gaur hil dela. Baina noiz hil zen Yoli?

Bihar, larunbata, izango da hura agurtzeko eguna.

Aste honetan Facebook-eko bere profiletik nik ezagutu nuen Yoliren argazkia lapurtu eta hemen jarri dut. Gaur Clara Peya-ren Mujer Frontera kanta gehituko dut haren omenez.

Yolanda Rodrigo Gozalo, in memoriam.

2020ko urriaren 28an argitaratutako testua.

Duela aste batzuk gure lagun Yoliri medikuek esan diote ELA duela. Lagunek eta gertukoek oraindik irentsi nahian gabiltza diagnostikoa. Bera, aldiz, sendo agertzen da. «Ezagutu duzuen Yoli hura hil egin da jada. Orain beste bat naiz».

1990eko hamarkadaren hasieran ezagutu nuen Yoli. Pasa dira urte batzuk, beraz.

Gogoan dut garai hartako egun batean joan ginela trago bat hartzera Hondarribira. Kuadrillakoak ez ziren animatu eta biok bakarrik joan ginen. Aparkatu nuen autoa plaza batean, pare bat trago hartu eta etxerantz abiatu ginen. Asteguna zen.

Autoaren bila joan ginenean giltzarrapoa jarria zion Hondarribiko Udaltzaingoak. Udaletxetik gertu geunden eta hurbildu egin ginen. Ez nintzen ohartu (bai, hala izan zen, ez nintzen konturatu) minusbaliatu baten plaza okupatu nuela autoarekin. Giltzarrapoa kentzeko isuna pagatu eta aire.

Seguruenik bizilagun bat nitaz akordatu zen egun hartan. Etxera hurbildu eta ezin izan zuenean autoa bere tokian aparkatu. Nire memorian iltzatuta daukat konturatu egin nintzela hanka sartu nuela, baina batek daki. Oroimenak norberaren onerako gordetzen ditugu-eta.

Gaur egun minusbaliatu plaza okupatu zezakeena Yoli bera izan zitekeen.

Ekainean elizkizun baten ondoren elkartu ginen azken aldiz Irungo kuadrillakoak. Yoli ere kuadrillakoa da eta hantxe ikusi nuen bertatik bertara azken aldiz.

Irungo Zabaltza plazako terraza batean eseri ginen denak bokata bat jatera, pare bat trago hartu eta gure gauzei buruz hitz egiten genuen bitartean.

Halako batean komunera altxatu zen Yoli eta mugimendu arraroren bat atzeman nion. Zer gertatzen zitzaion galdetu nion. Apiriletik mugikortasun arazoak zituela, berak. Ea zer zioten medikuek, nik. Familia medikutik pasa ondoren espezialistaren zain zegoela. Joateko berehala larrialdietara erantzun nion. Berak ezetz, bere martxa behar zutela gauzek.

Gauzek jarraitu zuten bere bidea eta berriro berarekin hitz egin nuenean, demagun abuztua zela, gaixotasun arraro bat zuela esan zidan. Diagnostikoa ez zela erabat ziurra, baina zantzu guztiek hori ziotela. Bi urte beharko zituela mantso-mantso errekuperatzeko, baina itxaropen handiak eman zizkiotela. Poztu nintzela esan beharko dut, jakinda egoera zaila zela.

Irailaren amaieran bidali nion mezu bat eta esan zidan gauzak hobetu beharrean, okertu egin zirela.

Handik gutxira Jun-en (Yoliren gertuko laguna) deia jaso nuen. Diagnostikorik txarrena eman ziotela egun hartan bertan. Ez ziren hiru ordu pasa: Yoliren mezua kuadrillak duen WhatsApp taldera.

Data begiratu dut oraintxe: urriaren 8a zen. Diagnostikorik txarrena eman berri ziotela, bazekiela gu gertu geundela, baina, mesedez, ez deitzeko telefonoz.

Oraindik ez dut berarekin hitz egin.

Egun hartan bertan hasi nintzen informazio bila sarean. Espainiako estatuan 4.000 kasu daudela jakin nuen. 4.000 kasu eta gertuko bati tokatu behar, izan zen pentsatu nuen lehen gauza.

Berehala etorri zitzaidan hil aurretik Mariano Ferrer-ekin egin nuen azken hizketaldia. «Hasiera batean, zergatik niri? galdera egin nion nire buruari. Baina oker nengoen: zergatik ez niri?». Horixe baita gakoa. Ez garela superrak. Edozeini gerta dakioke.

Osasunako eta Bartzelonako jokalari eta entrenatzaile ohi Juan Carlos Unzuek publiko egin zuen udan ELA duela.

Urriaren 9an sarean Jordi Sabaté Ponsekin egin nuen topo. Ikus dezakezuenez hiru urte lehenago eman zioten gaixotasunaren berri. Nik mezua utzi eta haren elkartasun erantzuna berehala hartzea, zer nahi duzue esatea, hunkigarria eta birrintzailea izan zen.

Birrintzailea zeren txiki uzten bazaituzte. Oso txiki. Gure zilborrari begira gauden garai hauetan, are gehiago.

Lici bikotekidea, Javi anaia eta ama ditu orain gertuen Yolik. Txikitako lagun batzuk ere bai, noski.

Lici duela urte gutxi ezagutu nuen, Yolik aurkeztu zigunean bere bikotekidea. Portugalgo herri txiki batean jaioa, zaildutako pertsona da eta kristoren tipoa. Lagun batek esan zidan, eta nik berresten dut, horrelako egoera batean zure aldamenean nahiko zenukeen pertsona bat dela Lici.

Euskal Herriko ADELA elkartearen lotura utziz amaituko dut gaurkoz.

Hori eta Yoliri muxu bat bidaliz. Zuei beste bat.

P.S. Batzuetan pentsatzen dut erabat umetuta ari garela Covid-aren krisiari aurre egiten. Herenegun, adibidez, Luis Ortiz Alfau etorri zitzaidan akordura. 2019ko martxoan 102 urterekin hil zena. Gaur Maravillas eta Josefina Lambertorekin gogoratu naiz. Pertsona eredugarriak ditugu gertu. Haiei erreparatu behar aurrera egiteko.

Migrantes, este apunte en castellano.

Edurne Portelaren «Formas de estar lejos» liburua ari naiz irakurtzen egun hauetan. Euskal Herritik Estatu Batuetara joan da Alicia 1990eko hamarkadan eta han Matty estatubatuarra ezagutuko du. Bikote-harremana hasi, ezkondu, gauzak konplikatu eta banatu egingo dira.

Esan bezala, ez dut liburua bukatu, baina badakigu banatu direla hasieran kontatzen baita.

Gaur eta hemen 75. orrian dagoen zerbaiti erreparatu nahi diot.

Aliciaren lagun onena Garbiñe da eta zera dio narratzaileak.

«Cuando Alicia se fue a América, el correo electrónico era una novedad. Ninguna de las dos tenía ordenador en casa: Alicia tenía que escribir desde la universidad y Garbiñe desde la biblioteca pública, así que los dos primeros años mantuvieron una activa correspondencia por carta. Cuando las dos consiguieron un ordenador les costó abandonar la costumbre de enviarse cartas manuscritas, pero se rindieron ante la obviedad de que era más fácil y más barato comunicarse digitalmente».

1990eko hamarkadaren bigarren zatian gure lagun bat, Alberto, Miamira joan zen eta berari bidaltzen nizkion gutunak ordenagailuan idazten nituen, gero inprimatu eta postaz bidaltzeko. XXI. mendera arte ez bainuen izan Internet etxean, ezta posta elektronikorik ere.

Albertok bospasei urte pasa zituen Miamin eta beti esaten zuen: «Nik hemen migratzaile bizitza egiten dut eta ez dut bertan integratu nahi». Urte horiek han pasa eta berriro gurutzatu zuen Atlantikoa; Madrilen aurkitu zuen bizimodua.

Euskal Herrian bizi den emakume kolonbiarra da Aurora Mora artista. Ama hiltzen denean, ahizparen deia jasoko du herrira bueltatzeko. Joan-ez joan komeriak jorratzen ditu «Atzerrian lurra garratz» antzezlanak, Artedramaren ekoizpen berriak. Biran da eta asteburuan pasa zen Egiatik. Ez zitzaidan erabat borobila iruditu, baina Artedramaren antzezlanak beti ikusi behar dira eta hau ere bai. Beraz, begiratu goiko loturan egiten ari diren bira eta ea zer iruditzen zaizuen.

Migratzaileen komeriak kontatzen ditu «Bost egun, bost gau» liburuak ere. Egilea Manuel Tiago da (Álvaro Cunhal politikari portugaldarren ezizen literarioa). Iñigo Roque Eguzkitzak euskaratu eta Katakrak-ek argitaratu zuen liburua 2020an.

Bi diktadoreen garaian (Salazar han, Franco hemen), Portugaletik Espainiarako bidai bat kontatzen du liburuari izena ematen dion kontakizunak. Badago ere beste kontakizun labur bat («Pirinioetako muga-pasa») Bidasoa gurutzatzeko hartu beharreko lanei erreparatzen diena.

Gaiarekin jarraituz, migratzaile portugesak aipatu zituen igandean Gorka Erostarbek txio batean. Kasu honetan, Eneko Aizpuruaren «Bidasoan gora» liburuan agertzen direlako.

zer gutxi nekien Bidasoa zeharkatzen hildako migrari portugaldarrez; ederki dokumentatua dakar @enekoaizpurua-k 'Bidasoan gora'-n, beste perla askoren artean. pic.twitter.com/Tvwgq2WX95

— Gorkaerostarbe (@gerostarbe1) February 28, 2021

Ez dut liburua irakurri, baina inguruko gero eta jende gehiagok aipatzen du eta, beraz, laster iritsiko zaio txanda.

Arin hasi naiz, baina garrazten joan da testua. Atzo bertan irakurritako beste txio bat aipatu nahi dut jarraian. Unai Beroiz fotokazetariaren argazkia eta kronikaren sarrera moduan idatzi zuen Mikel Urabaien txiolariak. Gizon nekatu horren begiek dena esaten dute.

Hain modu sentiberan jorratutako gai bortitzekin zaila da egilea merezi bezala zoriontzea salatutako gordintasuna baztertu gabe. Eskerrak zor dizkiegu bidegabekeriak aldatzen ahalegintzen direnei eta, bide batez, kazetaritza salbatzen dutenei. @UnaiBeroiz https://t.co/KSocPYNUd1

— Mikel Urabaien Otamendi (@mikel_ura) March 1, 2021

Zerbait gehitu behar nuen, baina zertarako. Irakurri Unairen kronika: ¿Cómo mirarles a los ojos ante la crueldad de Europa?

Baina ez dut hain modu garratzean bukatu nahi. Hona hemen Paula Estevez eta Aritz Aranburuk osatzen duten Oki Moki taldearen Intzak/n higatik kantua.

Memoria: la primera vez de alguien, este apunte en castellano.

Juduen holokaustoari buruzko pare bat liburu irakurri ditut otsailean zehar. Lehenengoa Auschwitz-etik bizirik irtendako Ruth Klüger-en «Seguir viviendo», bigarrena Europako juduen suntsipena aztertu zuen Raul Hilberg-en «Memorias de un historiador del Holocausto».

Bere bizipenak kontatzeko tenorean Klüger-ek ez du batere tonu epiko edo heroikorik erabiltzen. Kontrara hauxe dio:

#Seguirviviendo
Ruth Klüger. pic.twitter.com/zJeqZ2zpls

— Mikel Iturria (😷) (@iturri) February 8, 2021

Hilberg-ek bere inbestigazioak aurrera eramateko izandako traba eta komeriei buruz idatzi zuen liburua. Haren tesia hainbatek ez zuelako gustuko, judutar komunitate ofizialak barne: The Destruction of the European Jews (gaztelaniaz, La destrucción de los judíos europeos).

Biek ala biek tonu gordin samarra erabiltzen dute, beraz.

Vienan jaio eta bertan pasa zituzten lehenengo urteak. 1926koa zen Hilberg, 1931koa Klüger. AEBetara egin zuten ihes familiek eta mundu akademikoa izan zuten ogibide biek.

Hilberg-en gurasoek eta berak ez zituzten kontzentrazio-eremuak ezagutu, lehenago egin zutelako hanka. Europara bueltatu zen Bigarren Mundu Gerraren azken hilabeetan AEBetako soldadu gisa. Naziek Klüger-en aita eta anaiordea hil zituzten; amarekin batera lortu zuen onik ateratzea eta Atlantikoa zeharkatzea.

Atzo gauean Josu Goikoren txio hauxe irakurri nuen.

Hau hausnarketarako; nik ez daukat argi: komeni zaigu iraganeko zenbait gertaera lazgarri urtero gogoratzea?

— Josu Goiko (@josu_goiko) February 20, 2021

Nik uste dut beste erremediorik ez dugula.

Aste honetan bertan hainbat kontu gogoratu ditugu: 2003an Euskaldunon Egunkaria itxi zutela, 2002an Eduardo Madinaren aurkako atentatua... eta 1992ko Santanderreko atentatu bat.

Santanderren auto-bonba bat jarri zuen ETAk eta hiru hiritar hil zituen. Silvia Gómez Ríos-ek 18 urte zituen, Jesús anaiak 16. Gurasoak galdu zituzten (Eutimio Gómez eta Julia Ríos).

2015ean gutuna idatzi zion Iñaki Rekarteri, honek liburua kaleratu eta telebistan Evolek eginiko elkarrizketa ikusi ondoren. Bere garaian ez nuen testua irakurri. Orain leitu dut COPEn eginiko elkarrizketa hau entzun ondoren.

Gurasoak hain gazte galdu ondoren, anaia istripuz hil zitzaion Silviari.

Bueltatu gaitezen hasierako kontuetara lerro hauek amaitzeko. «Auschwitz ikusten» erakusketa paratu dute sei hilabetez KMn. «Auschwitz-etik haratago» jarduera zikloa ere antolatu dute. Kosta egiten da ulertzea euskararen presentzia hain urria izatea (soilik bisita gidatuak?).

Bonus track: Astizen erantzun hau.

Nik pentsatzen dut (eta niri gertatzen zait), urteroko diren oroitarazle horiek norbaitentzat beti direla lehenengoz berri

— Inigo Astiz (@iastiz) February 20, 2021

Una actividad cultural en vivo a la semana, este apunte en castellano.

Orain artekoak

Urteko lehen kontzertua Niña Coyote eta Chico Tornadok Victoria Eugenian eman zutena izan zen. Errege egunean.

Urtarrilaren 15ean «Los últimos románticos» aurkeztu zuen Okendo Kultur Etxean Txani Rodriguezek, Ylenia Benitoren laguntzarekin.

Lugaritz Kultur Etxera abiatu nintzen urtarrilaren 21ean Pelaxen emanaldira.

29an Victoria Eugeniara: «Sisiforen paperak» antzezlana oholtza gainean.

Buelta antzokira otsailaren 7an: Olatz Salvadorren kontzertua.

Hilaren 12an, berriz, Ernest Lluch Kultur Etxean «Kax kax kax» ikuskizuna, Katixa Agirre eta Maite Larburu bikotearena.

Datozen asteetan

Joseba Irazoki Dabadaban egongo da datorren ostiralean, hilak 19.

Egiara itzuliko naiz 26an, baina Gazteszenera: «Atzerrian lurra garratz» eramango du oholtzara Artedramak.

Martxoaren 4an idazle bat dator Ernest Lluch-era liburua aurkeztera, baina oraindik ez dutenez iragarri, nik ere ez dut izenik aipatuko.

Auzoan geratuko naiz martxoren 13an: Rüdiger (Felix Buff) Dokan.

Zergatik

Pandemia (sindemia esaten diote orain) garai hauetan astean behin joatea nahikoa dela uste dut. Baina igual astearen batean bigarren inkurtsioren bat egingo dut.

Zuzenekoa ez bada ere, zinemara. Ez bainaiz zinemara joan urritik. Eta etxean ez dut ez serierik ezta pelikularik ikusten. Eguna pantailei begira pasatzen dut: ordenagailua, nire patrikakoa, laneko sakelekoa, tableta... Erlaxatzeko nahiago dut liburuak paperean irakurtzea.

Zergatik kontatzen duzu hau? galdetuko duzue. Konpartitu nahi nuelako eta aste honetan ez nuelako blogerako gairik.

Musika JP Lohian-ek jar dezala: «Alperrik da apaintzea»

P.S.: argazkiko txakurra Ernest Lluch-eko atarian topatu nuen ostiral iluntzean. Gu baino lasaiago zegoen. Ea ikasten dugun.