Harrikadak

Abuztu amaieran, Booking.com-en bidez Istriako Poreč herrian hartu genuen ostatu. 60 urtetik gorako gizon bat genuen zain. Gaztelaniaz hasi zen, atzerriko doinuaz: «¿Ustedes son vascos, no?». Guk baietz.

Iturria: Wikipedia. Egilea: Hobe. Domeinu publikoa.

Kontatu zigun aita donostiarra zuela eta, Gerra Zibilaren ondorioz, Kanadara joan zela ihesi. Halere, lehen ideia Australiara joatea omen zen, baina ez zegoen lekurik. Hurrengo ontzia Kanadara zihoan eta han igo zen gure gizona.

François G.-k québécois gisa aurkeztu zuen bere burua. Duela hamabi bat urte etorri zela Kroaziara, Kanadan ezagututako emazte kroaziarrarekin batera.

Zergatik? Kanadan denak ondo baino hobeto funtzionatzen du, baina sei hilabete jarraian paisaia elurtuei begira egotea nekagarria dela. Lehen ez zela horretaz konturatzen, merkataritza-ontzietan zebilelako munduan barrena.

Aipatu nion bere abizena oso ezaguna dela Donostian, establezimendu batengatik. Ez dela hemen inoiz egon.

Istriatik gertu Bilborako hegaldi asko izango zituela, nik. François-ek, berriz, ea 80ko hamarkadan Oiz mendiko abioi istripuaz gogoratzen ote nintzen. «Bai, noski». Ba berak tiketa zuela hegaldi horretarako, baina bezperan gehiegi edan eta ez zela garaiz jaiki. Irratia piztu eta istripuaren berri izandakoan, 24 ordu pasa omen zituela «zombie» bat bezala.

Biharamunean enpresara deitu zuenean, haiek hildakotzat zutela erantzun ei zioten. «Batzuetan edatea ez da hain txarra», bota ziola enpresako ordezkariak. Oporraldia hamabost egunez luzatzeko esan zioten, izua pasa bitartean. Azkenean hiru hilabete behar izan zituela bere onera bueltatzeko.

Irailaren 3an elkar ikusi genuen berriro. Pagatu behar genion azken zatia eta 50 kuna eman genizkion Donostian lehen tragoa gure kontura hartzeko. Ez dakit hona etortzerik izan ote duen.

Bidaiako etxerik onena zela esan genion. Saldu egin zuela, hark. Baina beste etxe bat duela barrualdean alokagai, Frank about Croatia gunean.

Apunteak bidaiako koadernoan idatzi aurretik, sarean murgildu nintzen eta orduan konturatu gure Frank/François erreferentziazko blogari dela Kroazia bisitatzeko garaian, Vera bikotearekin batera.

Amaitzeko, beste kasualitate bat: apunte hau argitaratu dut Oiz mendiko abioi-istripuaren 33. urteurrenaren bezperan. 1985eko otsailaren 19an izan baitzen.

El bloguero «donostiarra» que escribe sobre Croacia, este apunte en castellano.

Noizean behin euskaraz gustura irakurritako elkarrizketak itzuli eta gaztelaniazko blogean jartzen ditut. Gaur horixe bera gertatu zait Ikerne Zaratek Alberto Muñagorriri Oarsoaldeko Hitzan eginiko honekin: «Elkarri entzun behar diogu, aspaldi egin ez dugun zerbait da» (gaztelaniaz, hemen: Una entrevista de Ikerne Zarate a Alberto Muñagorri).

Azken bolada luze honetan, urrutitik jarraitzen dut komunikabide nagusienek kontatzen digutena, baina badakit Alberto Muñagorri hainbat tokitan agertu dela azken hilabeteetan bere esperientzia kontatzen.

Irunen eta Eibarren ere egon berri da Muñagorri jendaurrean, Gogora Institutuak antolatutako ekitaldietan. Ostikoaz aparte, berari buruz gogoan dudan beste gauza bat da Irunen 80ko hamarkadan jokatutako San Pedro txirrindularitza lasterketa batean omenaldi xumea egin ziotela. Buruak gorde duena da taula gainera igo zela eta bertan lore sorta bat eman ziotela, baina agian ez zen horrela izan.

Ikernek eginiko elkarrizketan asko gustatu zait amari eskainitako pasarte hau:

«Irakurtzen zizkidan ipuinak, eta horietako bat, Altxorraren uhartea irakurtzen ari zela, kontatu zidan hanka moztu zidatela. Nik ez nuen sinistu. Egun batean, ordea, izara altxa, begiratu, eta egia zela ohartu nintzen. Amak orduan esan zidan asumitu behar nuela gertatutakoa, bizitza osoa horrela eman beharko nuelako. Bi aukera nituen, etxean baztertuta gelditu, edota gertatu zitzaidana gainditu eta neukanarekin bizitzen jarraitzea. Hamar urteko umea nintzen eta bizitza osoa nuen aurretik. Amak lan handia egin du gorrota ez nezan, konplexurik izan ez nezan, egin nahi nuen hura guztia egiten saiatzeko eta hanka, begi bateko bista galdu izana, eta atentatuak eragin zizkidan beste kalteak ez izateko oztopo. Amagatik izan ez balitz, ez nintzateke egongo ziurrenik gaur hemen zurekin hitz egiten.»

(...)

«Amak transmititutako indar horri esker bizitza erabat normala egiten dut.  Oraindik orain askotan esaten dit ez dakiela nondik atera zuen indarra.»

Argazkia: Oarsoaldeko Hitza.

Abuztuaren 6ko eguneratzea: Bost hilabete baino gehiago eman nituen nire patrikako telefonoan (pertsonalean) WhatsApp aplikaziorik gabe. Uztailaren erdialdean berrinstalatu nuen.

Urte hasieran irakurri nion Jorge Campanillas adituari WhatsApp erabiltzeari uko egin ziola: «He dejado de usar WhatsApp porque te acaba por controlar hasta las rutinas de sueño».

Paragrafo hau adibidez:

«Sí, lo he hecho por dos cuestiones. La principal es la cantidad de datos nuestros que están manejando. Quizá la gente no lo tenga presente en el día a día, pero WhatsApp es propiedad de Facebook. Estamos hablando de la misma empresa y, aunque ellos digan lo contrario, el trasvase de datos de una a otra es incesante. Quizá a mucha gente no le parezca preocupante, pero creo que también hay mucho desconocimiento y una falsa sensación de seguridad. Todos nos quedamos con que WhatsApp cifra las comunicaciones. ¡Es que solo faltaba! A la gente le parece suficiente con que nadie sepa lo que está diciendo, pero eso es lo de menos. A Facebook lo que menos le interesa es la conversación. ¿Qué le importa lo que hables con tu madre? El problema es que Facebook sabe quién es tu madre, cuándo os conectáis... pueden llegar a saber mucho más de lo que pensamos. Conocen hasta nuestros hábitos de sueño. Saben que lo último que hacemos antes de ir a la cama es mirar WhatsApp, y que es lo primero nada más levantarnos.»

Irakurri nuenean pentsatu nuen agian nik ere antzeko zerbait egin behar nuela, baina beste kontu batzuekin liatu egin nintzen eta bere horretan geratu zen dena.

Hori bai, telefonotik desinstalatu nuen Facebook aplikazioa eta, gogoratzen naizenean, begiratzen dut ze berri dagoen, baina soilik ordenagailu baten aurrean jartzen naizenean.

Egun batzuk pasa ditut kanpoan eta gaur hasi naiz berriro lanean. 50 urte beteko ditut aurten eta txantxetarako uneak pasa dira jada. Behin Garbiñe Biurruni entzun nion bezala, orain «libre xedatzeko herenean» sartu garenez, gauzak serio-demonio egin behar dira.

Beraz,

1.- WhatsApp telefonotik kenduko dut.

2.- Instagram erreminta ere ez dut erabiliko.

3.- Facebook jarraituko dut erabiltzen, baina soilik ordenagailuan.

Ikusiko dugu zer gertatzen den.

P. S.: hauxe da Instagram-era igo dudan azken argazkia.

Pasa la vida. #playadelasamericas https://t.co/qhXpcYdbGJ pic.twitter.com/2nN8lZIGCE

— Mikel Iturria (@iturri) 2018(e)ko urtarrilak 30

El día que eché a Facebook de mi teléfono, este apunte en castellano

Uztaila zen. Biolentzia politikoa oso gertutik jasandako bi emakume ezagutu nahi zituzten nire lagun batzuek. Lehenengoari ETAk egin zion eraso, bigarrenari GALek. Biek ala biek urteak daramatzate elkarrekin lanean gure historiako urte ilun horien orrialdea egoki pasatzeko.

Parte Zaharreko taberna batean elkartu ziren. Aipatu bikotea eta nire lagunez gain, beste pertsona bat ere bazegoen. Honek ere jasan zuen indarkeria: torturatua izan baitzen.

Topaketa posible egiteko hainbat kide egon ginen tartean. Agurtu eta trago bat hartu nahi nuen nik. Goiko paragrafoan deskribatutako azkenak baina, ez zidan handik hanka egiten utzi. Mahai bueltan esertzeko esan zidan.

Hiru ordu luze egon ginen jatetxean, solasean, entzuten. Eta bolada luze baterako bete nuen depositua.

Bertan geratzeko derrigorrezko gonbidapena egin zidanak geroago aitortu zidanez, lehen aldia zen modu horretan ETAren biktima izandako emakume harekin egoten zela eta barkamena eskatu zion bere garaian hotzegi jokatu zuelako jendaurrean krimen hura salatzeko orduan.

Zer gertatuko da hurrengo egunean?

Javier Ortizen testu gehienak irakurtzeko asmoa dut 2018 honetan, 2019aren hasieran-edo antologia (liburua) moduko bat egiteko proiektua baitugu esku artean.

Tardofelipismoan nago azken aste hauetan bete-betean: urte batzuk lehenago GALek egindakoaren eztanda, Filesa auzia, Luis Roldanen atxiloketa edo dena delakoa, Galindo general bihurtzea.. Zer (ez) zen hura!

Urte batzuk lehenago, 1992ko maiatzean ¿Qué pasará el día después? testua argitaratu zuen Ortizek. Hasiera hau zuen:

Me preguntan «¿Qué será de Euskadi cuando termine la violencia política?» Y respondo: no creo que en Euskadi vaya a terminar la violencia política. Por lo menos en un plazo previsible.

Probablemente lo que se me está pidiendo -trampas del lenguaje mediantes- es que opine sobre lo que podría ocurrir en Euskadi si ETA abandonara las armas. O sea, si el Estado lograra hacerse con el monopolio de la violencia.

No es lo mismo.

Ez, ez da gauza bera. ETAk jardun armatua utzi zuen 2011ko urrian eta orain Estatua geratu da indarkeriaren monopolioarekin.

El Estado -cualquier Estado- recurre a la violencia tanto cuanto le es necesario para asegurar el mantenimiento de su dominio.

Haur motxiladunak

Aste honetan bertan ETB1eko Ur Handitan programak Ume motxiladunak izeneko erreportajea eman du. Gurasoak kartzelan daude preso, urruti, eta haur zein gaztetxo hauen sufrimenduari leihoa eskaini die kate publikoak.

Gaur goizean, kalean oraindik iluna gailentzen zela, ikusi dut programa. Zaila da ez hunkitzea bertan entzun eta ikusten denaren aurrean.

Atzo bertan Bilbon Sarek euskal presoak hurbiltzeko urte hasierako manifestazioa antolatu zuen beste behin ere. Ez da toki guztietan aterako bertako irudirik (95.000 manifestari antolatzaileen arabera).

Gregorio Ordoñez

1995eko urtarrilaren 23a ondo baino hobeto dut gogoan. Astelehena zen: ETAk Gregorio Ordoñez hil zuen Donostiako taberna batean.

Javier Ordoñez semea, orduan 14 hilabete zituena, elkarrizketatu du estreinakoz El Diario Vascok azalera eramanez. Duela 23 urte pasa dira. Astakeria galanta. Ezer gutxi gehiago esan daiteke horren aurrean.

Esaldi bat ekarri nahi dut hona: No siento odio por nadie. Es un sentimiento que no lleva a nada positivo.

Urtarrilaren 9an 20 urte bete ziren Jose Ignacio Iruretagoiena hil zutela Zarautzen. Eta orain beste hainbat politikarien urteurrenak etorriko dira bata bestearen atzetik.

Ordoñez hil ondoren Donostiako Udaletxeko zinegotzi sozialista eta popularrek bina birkartzain eta auto bana zituzten. Gogoan dut garai batean 17 bat zinegotzi izan zituztela bi alderdiek. Autoz eta birkartzainez lepo ditut gogoan mende hasiera honetako Donostiako udaletxeko ataria. Desastrea!

Oker ez banago, 100dik gora lagun hil zituen azken 55 urteetan motibazio politikoko indarkeriak gure hirian: bi ETAk, GALek, gerra zikinak, indar polizialek manifestazioetan eta manifestazioetatik at...

Poliki-poliki aurrera goaz post-ETA garaiko atonia honetan, baina presoen gaia konpondu beharra dago ahal bezain pronto.

P.S. Ramon Etxezarreta elkarrizketatu zuen Enekoitz Esnaolak 2002ko udaberrian. Izenburua beste bat da, baina nik hauxe hartu nuen orduan ere: «Sufritzen duenak ez du zertan eduki behar arrazoia».

Argazkia: Enekoitz Esnaola. Ramon Etxezarreta erretzen Donostiako Udaletxean.

Duela aste batzuk idatzitako Futbola eta liburuak apuntearen jarraipena. Edo.

Hauts batzuk (ez gehiegi) harrotu zituen Twitter-eko nire horman Realaren gizonezkoen lehen taldera iritsi berriak diren Jon Guridi eta Igor Zubeldia gazteen irakurzaletasunak. Iban Zalduak txiokatu zituen bien erantzunak.

Desolazioaren definizioa: "Zein da irakurri duzun azken liburua?" GURIDI: "Ez dakit. Eskolan irakurriko nuen azkenekoa. Ez naiz irakurri zalea." ZUBELDIA: "Ez dut gogoan. Eskolan derrigortutakoren bat". https://t.co/KYxGLqoe5b

— Iban Zaldua (@IbanZ) 2018(e)ko urtarrilak 5

Futbolariek ez dute irakurle fama. Eta hori ez da oraingoa. Gogoan dut 2000. urtearen bueltan, Realak argitaratutako aldizkari batean nola amorratu ninduen Agustin Aranzabal jokalariak botatako erantzuna irakurketei buruz galdetuta. «Zero».

80ko hamarkadan Realean aritu zen Javier Sagarzazu, 1987ko udan derrepente hil zena Coruñako Deportivo taldean aurre-denboraldia prestatzen ari zela. Aranzabal bezala lateralean jokatzen zuen. Taldekide batzuen artean "arraro" fama ei zuen irakurtzen zuelako.

Espainiako ligan intelektual fama duen pertsona bat badago hori Jorge Valdano da. Behin entzun nion bazuela entrenatzaile bat ez ziona uzten kontzentrazioetan irakurtzen. «Nik nahi dudana da zu erabat kontzentratuta egotea futbolean», entrenatzaileak.  «Mister, irakurtzen ez badut, urduri jartzen naiz» esan omen zion argentinarrak.

Alavesen eman zituen lehen ostikadak Europan Valdanok eta gasteiztarren kapitaina Manu Garcia da, Realaren harrobian hazitakoa. Honek behintzat beste zaletasun batzuk baditu Argian egin zioten elkarrizketan kontatu zuenez (egin klik bere izenean): Galeano, Lucio Urtubia eta Los Chikos del Maiz, besteak beste.

Ez da arraroa Realean aritutako Mikel Alonso kultur emanaldietan ikustea (azkena, Lou Topet taldeak urte amaieran Victoria Eugenian emandako kontzertuan). Juanan Larrañaga ere bertan zen egun hartan, baina hor beste arrazoi batzuk zeuden tartean.

Apenas jarraitzen dudan emakumezkoen futbola, baina irakurri bakarrik ez, liburua idatzi eta kaleratu zuen 2014an aurreko denboraldira arte nesken taldeko kapitaina izandako Aintzane Encinas-ek: «Latidos de futbolista». Bolada batez aritu zen Marcan zutabegile eta orain El Diario Vascon ari da. Azken periodiko honek ere kaleratu zituen Esteban Graneroren poesia batzuk, literatur eskola batetik pasa ondoren. Hori bai, madrildarra atera izan da irakurzaletasuna sustatuz hainbat medioetan, adibidez JotDown-en.

Amona eta beste hamar

.@librosdelko vuelve a publicar en euskera. Ya está maquetada la traducción de 'Mi abuela y diez más'. Laster izango da kalean 'Amona eta beste hamar'. Bi suziri Libros del K.O., @realsocialista eta @JulenGabiria-rentzat! https://t.co/WlaDjTzMfC

— Ander Izagirre (@anderiza) 2018(e)ko urtarrilak 3

«Mi abuela y diez más» idatzi zuen Ander Izagirrek, Libros del K.O. argitaletxearen eskariz 2013an. Hintxa ilustratu ezagun batzuen futbolzaletasuna jasotzen duen bilduman kaleratu zuten. Askoren iritziz, bilduma horretako onena da Anderrena. Nik ez ditut gainerakoak irakurri, baina hau primerakoa dela garbi daukat.

2017ko maiatzean Cappa-tarrak «También nos roban el fútbol» liburua aurkeztera ekarri genituen realsozialistok, Ernest Lluch Kultur Etxearen laguntzaz. Ekitaldi amaieran amonaren ale bana oparitu genizkien aita-alabei. Bueltako bidaian, trenean, Angelek irakurri eta enamoratu egin zen liburuxkaz.

Padre, en el tren de vuelta de Donosti, disfrutando como un crío de "Mi abuela y diez más", de @anderiza. pic.twitter.com/oAF2OPWfxZ

— María Cappa (@mariacappaf) 19 de mayo de 2017

Anderrek esan bezala Julen Gabiria izan da itzultzailea eta laster egongo da euskarazko bertsioa eskuragarri.

Letrak eta futbola: Athletic vs. Reala

Athletic-ek bi jaialdi ditu martxan kultur alorrean: azaroan burututako Letrak eta futbola eta martxoan egingo den Thinking Football zinema festibala.

Azken urteetan ere gizonezkoen bi lehen taldeek elkarren kontra aritzen direnean bertso derbia jokatzen da.

Kultura eta futbola lotzea du xede otsailaren 19tik 23ra Donostian egingo den Korner jaialdiak (Reala eta Donostia Kultura dira antolatzaileak). Laster izango dugu egitarauaren berri.

Bukatzeko, egun hauetan plazaratu dute Beñat Sanz-ek eta Xabier Rodriguez-ek «Maite maitea», duela urte batzuk atera zuten «Beti maite, maite» haren bigarren (eta azken?) zatia. Aste honetan bertan eskuratu ditut biak. Ia etxeraino ekarri zidan Xabierrek berak. Hori bai atez-ate aritzea!

Rodriguez bolada batez Argentinan egon zen eta aurrekoan esan zidan baduela bertako futbolari buruzko liburua, «La pelota no se mancha». Itxura ona du.

Tira! Ez dirudi futbolariek letrak gehiegi maite dituztenik, baina futbolzale batzuk bai.

¿Aman los futbolistas las letras? Este apunte en castellano

Duela aste batzuk, buruan sartu zitzaidan sansilbestre bat korrituko nuela urte amaieran. Urteko lasterketa bakarra, korrika egin bai, baina nire kabuz ibiltzen bainaiz.

Arazo pertsonalak medio, larunbatera arte, hilak 30, ezin izan dut jakin non egongo nintzen hilaren 31n. Beraz, erabakia ezin lehenago hartu.

Lasterketak izeneko webgunean ikusi nuen egokiena Donostian bertan korritzea izango litzatekeela. Donostiako San Silbestrea abenduaren 31n arratsaldeko 16:00etan abiatuko da etxe ingurutik, Benta Berriko kiroldegitik eta, 8,2 kilometroko ibilbidea eginda, Easo plazan amaituko da.

Sartu naiz webgunean eta ikusi dut mezu hau Twitter-en.

INFO. Inscripcion con chip desechable agotada. Todavía podeis inscribiros con chip amarillo propio 16€, o con compra chip amarillo por 32€. Eskerrik asko!!! 💪😉

— S.SILVESTRE DONOSTIA (@SANSILDONOSTIA) 2017(e)ko abenduak 29

Nik ez dut txip-ik eta, beraz, 8 kilometro egiteko 32 euro pagatu beharko nituzke. 8,2 kilometro korritzeko gehitxo iruditzen zait jada 16 euro ordaintzea, baina gehiegizkoa iruditzen zait 32 pagatu behar izatea. Zer ematen dute horren truke?

Are gehiago, nire datuak El Diario Vascori eman behar baitizkiot. Kirolprobak gunea DVren esku dagoelako orain eta bertan egin behar baita izen-ematea.

Oso ondo iruditzen zait Donostiako lasterketa hori egotea, baina ez nago prest eskatzen duten prezio hori pagatzeko. Garestia da running-a. Garestiegia.

Eta nola ez, Luis de la Cruz-en liburuaz akordatu naiz: Contra el running.

P. S.: haize zakarra dago gaur Donostian. Kontuz ibili.

¡Qué caro es el «running»!, este apunte en castellano

Pare bat egun utzi ditut pasatzen Frantxis Lopez de Landatxek Denis Itxasori idatzitako gutuna lasaiago berrirakurri eta lerro batzuk idazteko. Bertan zeharka aipatzen den gai bati heldu nahi diot gaur.

Badira hilabete batzuk jada bueltaka dudala buruan adiskide batek esandako kontu bat. Adiskideak lagun bat du Glasgow hirian. Irakasle dabilela ulertu nion, baina horrek ez du garrantzirik. Garrantzia duena da bizitoki duen hiriko bizitza kulturala gertutik jarraitzen duela.

Euskarazko wikipediak Glasgow 600.000 biztanle inguruko hiri bat dela dio, 1.750.000 metropolia aintzat hartuz (gaztelaniazkoak dio 2.000.000tik gora dituela). Baina nik ingelesez dagoen apunte honi erreparatu nahi diot: List of festivals in Glasgow. Ikusi dezakezue garrantzitsuena dela Edinburgh International Festival, baina urtean zehar gehiago direla.

Argazki oina: The Royal Scottish Academy. Argazkilaria: Kim Traynor.

Bertako gidari komantxeak (hau da, Glasgow-n bizi denak) zioen pasa den udan Donostian egindako egonaldian berak ez zuela Eskoziako aipatu jaialdietako zuzendari eta arduradunik ezagutzen, nahiz eta, esan bezala, bertako bizitza kulturala gertutik jarraitu. Aldiz, Donostian hori erabat ezinezkoa zela, politikari eta kultur arduradunek komunikabideetan zuten presentzia zela eta.

Eremu honetan ere Donostia, bakarra munduan?

Adiskideak zioen hemen herritarrek irentsi dutela amua politikariek (eta jada baita arduradun horiek ere) publikoki agertu behar dutela etengabe zertan ari diren (ustez) kontatzen. Eta hori ez zela aldatuko herritarrok (-ok jarriko dut orain) etengabeko presentzia mediatiko horri buruz zerbait esan arte.

Hau da, gure periodiko, irrati eta telebistetan modu hain nabarmenean agertzen diren hauei herritarrok esan beharko geniela «Hey, agerraldi gutxiago eta isilpeko lan gehiago».

Adiskidearekin izandako berbaldi hau zuekin konpartitu nahi nuen gaur.

Horretaz gain, Frantxis-ek gutun amaieran dioena desio dizuet ere: «Te deseo calma y templanza» zioen berak. Patxada guztiontzat!

Cristina Martínez eta Cabezafuegoren «Cuento de hadas en la Vieja Iruña» jarriko dizuet, Shane MacGowan eta Kirsty MacColl-ek famatu zuten «Fairytale of New York» haren bertsio labetik atera berria.

Esa eterna presencia mediática, este texto en castellano.

CRISTINA MARTINEZ Y CABEZAFUEGO-Cuento de hadas en la vieja Iruña from Cabezafuego on Vimeo.

Liburuak

Aurreko batean, Alex Haley idazlearen «Raíces» liburua zela eta, aitarekin izandako istilu batekin gogoratu nintzen. Baserrian bizi ginen, 70eko hamarkada amaieran edo 80ko hamarkada hasieran. Beheko solairuan, ukuilua, sukaldea, komuna, sarrera eta gela bat.  Lehen solairuan gurasoen eta bi semeon gelak, gehi egongela. Goian, nola ez, ganbara.

Ez dut gogoratzen zergatik, baina gauez ez irakurtzeko agindua nuen. Seguruenik, garai hartan oso garestia zelako argindarra. Erabat lotuta nengoen Gipuzkoako Aurrezki Kutxa Probintzialak bezeroei oparitutako liburu hori leitzen eta ez nuen errespetatu gau hartan agindua. Halako batean, aita altxatu egin zen. Geldirik geratu nintzen ohean. Eskaileretatik behera jarraitu zuen, komunera.

Lasai jarraitu nuen irakurtzen eta, bobo halakoa, ez nintzen konturatu goiko bidean aitak ate azpiko zirrikitutik ikusiko zuela gelako argia piztuta. Erabat haserre sartu zen, liburua hartu, nik ulertu ez nuen zerbait esan eta eskaileretatik behera bota zuen. Izututa geratu nintzen ohean, ezer ulertzen ez nuela. Zergatik erreakzio hura? Helduen gauzak.

Kontua da asteburu honetan amari eginiko bisitan, liburua niri begira deskubritu nuela eta, noski, etxera ekarri dudala. Behean ikusterik dituzue garai hartan hartutako kolpearen zantzu nabarmenak.

Futbolaren seme-alabak

Udazkenean plazaratu du Libros del Lince argitaletxeak Galder Regueraren «Hijos del fútbol». Athletic Club Fundazioan aritzen da lanean Galder eta, besteak beste, Letrak eta futbola zein Thinking Football jaialdiez arduratzen da.

Bi seme ditu, txikiena oraindik txikiegi (Danel) kontu hauetaz aritzeko. Sei urteko Oihanekin duen harremana erabiltzen du futbolaz eta bizitzaz hitz egiteko. Zenbat maitasun benetakoa semearekiko eta beste ilobekin batera San Mamesera eramaten zuen aititerekiko (Pablo Olabarri).

Oihan etxeko pasiloan, bere buruan bakarrik zeuden partidak jokatu eta speaker moduan kontatzen; buruz sartutako gola gol de cabeza-chilena moduan bataiatzen; aitari errieta egiten liburuak margotzeagatik, behin Galderrek erakutsitako umetako liburu bat ikusi ondoren; semearen lehen partida ofiziala eta, handik gutxira, lehen gola. Baina baita semeari futbol zaletasuna kutsatzeko orduan batzuetan agertzen duen zalantza eta, era berean, batzuetan lo egin ezinik pasatako gauetako aita kezkatu baten ardurak.

Hainbat pertsona ezagunekiko miresmena, errespetua, leialtasuna eta aitorpena. Bat aipatzekotan Miguel Sola Athletic eta Osasunako futbolaria: «el puto amo» Galderren hitzak erabiliz («Este Sola es el puto amo», ume garaian aitari entzundakoa). Horrek eramaten nau nik Javier Ortiz zenari 2000ko udan idatzitako lehen e-postaren izenburua gogoratzera: «Ortiz, eres el puto amo».

Gainera, Osvaldo Ardiles («Hasta la vista, Gardel» agurtuz Galder izenarekin hitz jokoa eginez); Galeano (Madrilen elkarrekin Bernabeun partida ikusten; gero, galdu bilbotarrek Kopa Barçaren aurka, baina idazle uruguaitarra zuri-gorri bihurtu); Juan Villoro; Nick Hornby-ri emandako lata Bilbora etor zedin, jakinik ez dela eztabaida eta hitzaldietan futbolaz aritzen; Eric Cantona (futboleko unerik gogoangarrienari buruz galdegin eta pase bat erantzun zuena, ez gol bat); Albert Camus («Futbolari zor diodana»); Rachid Mekhloufi (1958ko munduko txapelketa Frantziarekin jokatzeari uko egin eta Aljeriako LNFrekin munduan zehar bira egin zuena); Iribar atezainaren omenaldian Athletic-eko gizonezkoen lehen taldeko atea defenditu zuten txopo guztiak bildu zituzteneko hura, tartean atepean behin bakarrik egon zen Javier Alonso (jokalari profesionalen greba egon zen 80ko hamarkadan eta gazte mailako futbolariek jokatu zuten liga jardunaldi bat).

Haur eta gazte garaian, jokalari moduan ezagutu zituen taldeak: San Miguel eta Mungia ekipotan bizitako esperientzia txarrak, baina Haron lehengusuekin sortutako Lagun-Bi taldean izandako une pozgarriak.

Beti presente dagoen Bilboz gain, bizi izan den gainerako herriak: Ataun, Mungia, udetako Haro, Hondarribiko barnetegian euskaraz ikasten, Irlandako Waterford herrixkan ingelesa ikasten eta bizitza antolatzen, bertakoen errespetua lortzeko ahaleginetan (Eh miss, it was me)...

Tira, gainerakoa zuei uzten dizuet. Hartu liburua eta irakurri!

Amaitzeko, apunte hau Aitor Zabaleta zenari eskaintzen diot, 1998ko abenduaren 8an ultraeskuindar batek Madrilgo Vicente Calderon zelaian eraildako realzaleari. Asko hunkitu naiz gaur eguerdian Realeko lagunarteek egin dioten omenaldi xumea zuzenean bizitzen.

Fútbol y libros, este apunte en castellano.

Eusko Jaurlaritzako Gogora Institutuak bilduma berri bat abiatu zuen 2016ko amaiera aldera: Memoriak izenekoa. Lehen liburua «El siglo de Luis Ortiz Alfau» izan zen eta Ander Izagirrek idatzi zuen, protagonistarekin eta ingurukoekin izandako hainbat solasaldi eta topaketa paperean bilduz. Jaurlaritzaren argitalpenen katalogoan eros dezakezue.

Argazkia: Ander Izagirre.

19 urte zituela Gerra Zibila lehertu zen eta bilbotarra alde batetik bestera ibili zen Errepublika defendatzen: Euskal Herrian, Katalunian... Francok garaipena lortu zuenean, Frantziara egin zuen hanka eta Gurs-eko kontzentrazio eremuan pasa zuen denboraldi laburra.

Gurs

Gurs-en 63.929 pertsona egon ziren 1939 eta 1945 urteen artean. Luis da omenaldietara joateko eta bere istorioa kontatzeko indarrak dituen bakarra. Ortizek garai txarrak ezagutu zituen bertan, baina ez txarrenak: nazien aginduei men egin baitzieten jendarmeek eta 3.907 judu bidali baitzituzten handik Auschwitz bezalako eremuetara.

Baina zergatik bukatu zuten Gurs-en euskaldunek? Besteak beste Iparraldean batzuk ez zituztelako errepublikanoak han nahi. Hiru adibide daude liburuan:

• 1937ko abuztuan René Delzangles diputatu lapurtarrak «errepatriazio orokorra» eskatu zion Barne Arazoetarako ministro frantsesari «Frantziak ez baitu Europako zabortegia bihurtu behar».
• Jean Ibarnégaray, Mauleko diputatuak, premiazko neurriak hartzea eskatu zion gobernuari. Gizon hau izan zen Nazioarteko Pilota Federazioko lehen presidentea, besteak beste.
• Ospitalepea euskal herritik 5 kilometrora dago Gurs eta bertako udalak protesta egin zuen idatziz Gurs-eko eremuaren kontra: errefuxiatuengandik babesteko medioak ez zituztela zioten.

Frankismoaren esklabo

1939aren amaieran edo 1940aren hasieran, Luisek Hendaiako zubia pasa zuen soilik desafecto etiketa zuelako, beste inolako kargu eta karga gabe. Irunen bertan Elgorriaga txokolate fabrikan eduki zuten preso gauzak argitu arte. Fabrikak ez zuen produkzioa eten eta almazenean edukitzen zituzten haiekin zer egin erabaki arte.

Egoera argitu eta Deustuko Unibertsitatera bidali zuten, baina ez ikasle moduan. Deustuko Unibertsitatea Bizkaiko kontzentrazio eremu handiena izan zen. 1937ko udatik 1940aren hasiera bitartean, 5.000 bat preso egon ziren bertan. Iturria: «Cárceles y campos de concentración en Bizkaia (1937-1940)», Ascensión Badiola da egilea.

1940ko uztailean Mirandako kontzentrazio eremura bidali zuten (Paul Winzer nazia zen arduraduna eta 65.000 preso hartu zituen 1937-1947 bitartean). Egun gutxi egin zituen bertan.

Handik 38. bataloia izan zuen destino: «Eta ni berriro ere preso pribilegiatua izan nintzen, niri ez baitzidaten pikotxa eta pala eman: niri idazmakina eman zidaten. Idazmakinari monumentua egin beharko nioke!».

Frankismoaren esklaboen (Trabajadoreak) berri emateko Fernando Mendiola eta Edurne Beaumont aipatzen ditu Anderrek: «Esclavos del franquismo en el Pirineo». 100.000 desafecto delitu, epaiketa eta, beraz, epairik gabe Estatuarentzat lan egitera behartuak.

Isaías Lafuentek «Esclavos por la patria» liburuan Duro Felguera, Babcock Wilcox, Dragados y Construcciones (ACS orain) eta beste hainbat enpresa potolo zerrendatzen ditu. Lafuenteren estimazioa da enpresa horiek 780 milioi euroko mozkinak izan zituztela esklabo hauek egindako lanagatik.

Mendiola eta Beaumont-en arabera, 15.000 preso aritu ziren Gipuzkoa eta Nafarroako errepideak egiten: Jaizkibelen, Erlaitz eta Oiartzun bitartean, Oiartzundik Lesakara (Aritxulegi eta Agina barna), Iruritatik Eugira, Iragitik Egozkuera...

Izagirrek Kattin Txiki eta Memoriaren Bideak elkarteek egindako lana aipatzen du.

38. bataloia 500-600 kide zituen eta goiko bideoan ikus daitekeen bezala oso baldintza eskasak zituzten: «Ospitalera eramaten zutena, jada ez zen bueltatzen. Hara joaten zena, ahituta zihoan». Andrés Millán preso ohiaren hitzak dira.

2016ko ekainaren 18an Erronkarin hiru lagun omendu zituzten: Vicente Lacasia, Josefina Lamberto (Maravillas-en ahizpa) eta Luis.

Iruñeko gaztetxe berria :Maravillas, Larragako neskatil bortxatuaren omenez. Ahizpa egon da inaugurazioan. “Lurperatu nahi gintuzten, baina haziak garela ahaztu zuten” pic.twitter.com/GxyQ6z9YQ5

— Alberto Barandiaran (@abarandi) 2017(e)ko abenduak 2

40 urtez isilik egon ondoren, publikoki azaldu zen

Soldaduska egitea ez zieten barkatu eta ondoren egin zuen. Azkenean, lizentzia 1943ko ekainean lortu zuen Ferrolen.

Bilbora bueltatu zen, emaztea jada bertan bizi zelako. Uralita enpresan hasi zen lanean, jefea garai hartako 5.000 pezeta pagatuta erosita (30 euro orain), baina kontutan hartu lehen soldata 375 pezetakoa izan zuela (2 euro eta piko).

1977ko ekainaren 15ean, Franco osteko lehen hauteskundeen egunean, hartu zuen erretreta. PSOEri eman omen zion botoa, Izquierda Republicana alderdia oraindik legalizatu gabe zegoelako. Ángel anaia zinegotzi sozialista izan zen Bilbon eta oso ondo moldatzen omen zen Arzalluz, Azkuna eta beste hainbat jeltzalerekin. Aitak anaitasuna erakutsi ei zien eta hori egiten saiatu dela beti, nahiz eta hurkoak diferente pentsatu.

Adibidez, Bizkaiko Elikagaien Bankuko juntako gehienak Opuseko ingeniariak ziren eta bera gustura aritzen da haiekin lanean.

18 urtez zaindu zuen emaztea (1990-2008 bitartean Alzheimer-a) eta hor garai txarra pasa zuen: gaur egun baino okerrago zegoela dio liburuan.

87 urte zituela, altxatu zuen ahotsa publikoki. 2004ko maiatzaren 16an,  Javier Madrazo Jaurlaritzako Gizarte Gaietarako kontseilariari zuzendutako «¿Qué debo hacer?» (Zer egin behar dut?) gutuna argitaratu zion El Correo egunkariak. Bertan kexatu zen frankismoan esklabo gisa egindako lana ez ziolako aitortu Eusko Jaurlaritzak.

Azkenean, Epaitegi Konstituzionalak arrazoia eman zien eta 8.400 euroko indemnizazioa jaso zuen 877 egunen truke. Dirua baino aitortza zen Luisek nahi zuena.

Hildako anaia sozialista omentzeko 2011ko udal hauteskundeetan hautagai aurkeztu zen Bilboko Udalerako eta kanpainan alde batetik bestera ibili zela diote Izagirrek kontsultatutako kideek.

10. kapituluan 2016ko maiatzean, Josu Chueca irakasleak eskatuta, Donostiako EHUren fakultate batean emandako hitzaldi baten kronika dago. Irribarrea aurpegian marraztuta irakurriko duzue.

2016ko martxoaren 5ean, San Migel mendixkan (Elgoibar eta Etxeberria artekoa) Aranzadik eta Markinako Ahaztuen Oroimena elkarteek bultzatutako indusketa lanetan egon zen, Paco Etxeberria forentsea gidari zutela.

«Botak soinean ditudala hilko naiz» esanez agurtzen da Ortiz.

Gogora Institutuarentzat bi kontu

1.- Mesedez, ez argitaratu liburuak hain formatu eskasean, ez baitira irakurterrazak. Couché papera txarra da azpimarratzeko orduan, testuak baino argazkien mesederako formatu karratua du eta horrek ez du irakurketa batere laguntzen.

2.- Zergatik ez da liburu hau euskaraz ere argitaratu?

Bonus track: Rafa Rueda eta Arkaitz Estiballes

Rafa Ruedak seguruenik orain arte argitaratu duen diskorik onena kaleratu berri du: «Kristalezko hiriak». Bi kanta azpimarratuko ditut: diskoa zabaltzen duen «Angel» eta apunte hau ixteko aproposa den «Oroitz», Arkaitz Estiballes bertsolariak idatzitakoa.

Parentesi txiki bat. Pasa den asteburuan Estiballes bertsolaria aritu zen kantari Ramon Rubial fundazioak gonbidatuta, Eibarren. Arkaitz EH Bilduko zinegotzi ere bada. Itxi parentesia.

Abestiak kontatzen du zazpi gizon armatuk Gerra Zibilean Aitite Kandido eraman zutela betirako baserritik. Ez dut ezer gehituko.

De mayor quiero ser como Luis Ortiz Alfau, este apunte en castellano.

DATO: ¿Sabias que el 37% de los seguidores del @diariovasco en Twitter son falsos? 26.774 followers en total son bots. Compruébalo tú mismo. https://t.co/LW5ocmybQw

Lo que hay que hacer para intentar aparentar que eres referencia cuando en realidad vas en picado... Que se sepa! pic.twitter.com/6sgvD0qyaf

— Diario Fatxo (@DiarioFatxo) 2017(e)ko azaroak 21

Ez nuen twitteraudit.com gunea ezagutzen eta ez dakit zer nolako sinesgarritasuna duen. Badaezpada, froga batzuk egin ditut sortu zirenetik kontrolatzen ditudan kontu batzuekin.

1.- Nire kontu pertsonala sartu dut eta @iturri-rekin hauexek dira emandako datuak, % 98 ok, 3.489 errealak, 54 faltsuak (profilean klik eginez gero, aterako zaizu twiteraudit gunea).

2.- @donostiakultura kontu instituzionala: % 69 ok, 22.304 errealak, 9.604 faltsuak.

3.- @veantzokia kontu instituzionala (Victoria Eugenia Antzokia): % 98 ok, 3.646 errealak, 60 faltsuak.

4.- @jortiznet kontua (hildako kazetari lagun baten webguneko materiala mugitzeko): % 98 ok, 874 errealak, 11 faltsuak.

Di-da ateratako ondorio batzuk.

1.- Atentzioa deitzen dit bigarrena izan ezik, beste hiruren kasuan berdina dela portzentaia. Kasualitatea izango da.

2.- Kontu pertsonaletan (lehena eta laugarrena) berdintsu jokatu dut beti jarraitzaileak gainbegiratzeko orduan: garai batean profil faltsuaren susmoa neukanean, blokeatu egiten nituen. Aspaldian, berriz, ez dut horrelako ezer egiten.

3.- Kontu instituzionaletan ez dut inor blokeatzen, oso nabarmena ez bada behintzat. Erakunde publikoak izanik ez dut uste inor blokeatzen ibili behar dudanik/dugunik.

4.- @donostiakultura ez da @diariovasco-ren mailara iristen jarraitzaile kopuruan (erdia baino gutxiago ditu), baina bada erreferentziazkoa ere. Inoiz ez dugu praktika maltzurrik egin edo dirua erabiliz inoiz ez dugu jarraitzailerik erosi. Gureari erreparatuz gero, esango nuke bot-ak etorri egiten direla guregana erreferentziazkoak garelako.

5.- Beraz, @donostiakultura % 31 fake eta @diariovasco % 37 fake, zuek uste duzue datu horiekin eta nik emandako informazio labur honekin, atera daiteken ondorioa dela DVk erosi egiten dituela jarraitzaileak Twitter-en?

Bots y seguidores falsos en Twitter, este apunte en castellano.