Mispillibar

Maiatzaren 29a – Osteguna.  25.a-Au:14.a

Korpusti. Goizeko zazpietan hasi da goxo kanpai hotsa, alboko elizan gertu,  inguruko elizetan            urrutiago. Urte asko da Korpus egunez kanpotik ginela ere M. Luisa eta biok, baina orduan poliziarengandik ihesean.

Adineko jendea, helduak edo nagusiak ez ezik zaharrak ere bai, gabiltza kanpinez kanpin gure etxatoietan. Gure kanpin hau beteta dago ia beti, tira handia du Vienak.

VIENAKO HEGOALDEA dugu gaurko ibilia.

Izugarri handia ikusten da urrutitik Vienako komunikabide dorrea; gertutik ere hala da, barrutik ere bai: aurreko bisita gogoratuz begiratzen diogu: gaur egungo kanpandorre moderno mezularia.

Perchtols-Dorf: isurialde pikeko lau dorre karratu sendoak, oinarria santu-irudi piloak inguratzen duen zutabeak, eraikuntza gotiko zaharkituak eta kapera batek osatzen dute etxe erakargarriekin batera gune zahar xarmanta. Plaza ondoko eliza gotikoa sendoa da, Getsemani polikromatu ez dakit ederra baina bai landu bat du atarian; barruan aspaldion ikusten ez genuen Goenatxorentzat bezalako harri angeluzuzena itsulapiko bihurtuta: zaila dute lapurtzea baita burdinazko morroilo tzarra apurtzen ere. Spitalskirche, dorre segail karratu luzekoa da.

Gozo-gauza asko jaten du austriarrak.

Hainbat herri zeharkatu dugu norabidea asmatu ezinik: ernegazioagatik eta arretagatik ez balitz  gozamen lasai geldoan  begiratzekoak ziren: denek dute zutabe, etxe, eraikuntza, eliza  ederren bat begiak ere edertzeko.

Mendiarte batean sartu gara ondoren, menditxo arteko parajean. Ezohizko parajea dugu hau Austrian, orain artean zeharkatu eta ezagutu ez ditugun inguruak. Gaur arte ezagutu ez dugun Austria menditsua, mendixkak besterik ez badira ere. Gora eta behera, urrutira ere errepidea mendi artean gora ikusten dela: ezberdina eta dotorea. Berdea hau ere. Udaleku edo bainu-herri ingurua.

Heilingenkreux, mendiarteko zulotxo batean kokatuta, gehiago da monasterio bat herritxoa baino. Igande-pasako jendea edo erromesa dabil erruz Arantzazu edo Loiola bailira. Prozesiorako jarritako urki eta haltz adartxoak, zuhaixkak antzo lurrean sartuta daude Gurejaunaren ibilbidea erakutsiz.

Monasterioa: izugarri zabala da, horma tzarrez bildua baino gotortua. Handia da bertako antolakuntza; elizan bertan ere ez dago aurrera egiterik; ordaindu egin behar da, komentua ikusteko txartel berean elizarako ordaina disimulatuz; klaustro zabal zuri-arrosa da doako bakarra, baina ez du ezer apartekorik. Erromaniko berantiarra da elizaren fatxada, gotikoarekin nahastuta; atetik ikusten den barnea oso austeroa da, erdian fraideen korua duela. Ikusgarria omen eliza erabat estali duen komentua: elizan austero, etxean oparo, gure fraideak.

Berriz ere mendi-zuloz mendi-zulo, errekasto baten albotik, horma zurien gainetik, zur iluneko goialdeak kontraste polita sortuzko etxetxo ugariak zeharkatuz: bidaia atsegina da. Kare-harrizko mendian zulatutako tuneltxoak, mendiarteko trenbide zubi-luze garaiak ematen diote bere xarma-ukitua ibiliari.

Zitalduta dabiltza igandezaleak, mantso samar  goazenengatik, haserre, tutu joka.

Baden: baden etorri gara eta Baden badela ziurtatu dugu: hotelak, ostatuak, parkeak, lorategiak, belar-guneak, urmaelak, ahateak, txori-kantua... inguru polita, mendipean gordeta bezala. Gerria 5 metrotik gora gizendu duen  platanondoa ere bada parkean. Hiriburutik, Vienatik, datorren tranbiak ere erruz dakar arratsalde pasako bisitaria gaur, jaiegun eguzkitsu honetan. Bere ahalegin xumean, dotoretxo asko dabil. Vienar giroa du parkeak: musika banda baten kontzertuko sonek sorgintzen zuten jaiko jantzita dabilenengatik edo eserita entzuten dutenengatik bizi-bizi dagoen parke zabala. Lorategi, parke eta hotelez gain, herria bera ere txikitxo potxoloa da. Herri guztietakoak bezain txukuna eta gustatzekoa kale-gunea, ez da baina lourdes, ez da kinkila-herria.

Betowenek hemen konposatu zuen 9. Sinfonia eta ezagutzen ez dudan "Missa Solemnis"a.

Bokatarik ikusten ez dugunez eta ikusten ez denik eskatzen ez dakigunez, izozkia janez paseatu dugu gosea kaletxo eta parkeetan.

Haria emandako enborrak darabilen dolarea deneko berdina da, Badenen zein Garachicon.

Munduaren nondik norakoa aldarazi ezin dugunez, Carrarako harri-bola zuriaren eskarmentuaz, norabidea aldatu diogu urak jiraka darabilen marmol gorrizko bolatzarrari.

Etxerantz autopistan, dena da mahasti Badenetik gorantz, mendian gora ia gaineraino hemen ere mahastiok, Mosela bailaran bezala.

Wiener Neustadt: Etxe baxuz, Erdi Aroko kale-sare egitura duen herri zabala: plaza da kale guztien hasiera eta jopuntu. Izugarri zabala da izan plaza: handi itxura ez du galtzen gutxienez 100x100 metroko etxe multzoa izan arren erdian; arku sendoko etxeak ditu bueltan; erabat harrotuta dago zorua berrikuntza lanak direla  eta. Dom, (garbiegia du dorrea): erraldoia izanik jostailuzkoa dirudi bere handian ere, plaza erraldoiak nanotuko bailu; zurezko santu-irudi pila du barrokoz aldatu zioten barrenean: zer begiratuko txikikeria eta handikeria franko du eduki.

Zimelduta daude arratsalde beranduan lurraldeko ohiturez, Korpus eguna izaki, erabili dituzten zuhaitz adarrak.

Ez dakit zeri edo nori laguntzeko sartu-irten handia zegoelako hurreratu, eta kanoniko botoi eta azpildura gorriduna buru zuen erreakzionario edo elizkoi itxurako jende multzo handiarekin batu gara apaiz etxeko patioan: ondo ordaindutako bokadiloa eta ardo itxurako edaria afaldu dugu patxadan arbolapeko jendartean.

Kamisetaren bular aldean gamma-gurutzea edo esbastika nabarmena zeraman batekin gurutzatu gara.

Iruzur egin digu autobiak eta gure senak etxerakoan, baina onik atera gara labirintotik. Ontzi batean zeharkatu dugu Danubio: uholdean bezala dator ibai erraldoia, indartsu: tamainako abiadura orekatuan egiten du aurrera ontziak, trabeska, alboka, uraren indarrak darama beste aldera. Fisikako klase praktikoa.

176 kilometro, nahastuak errepidean, gustukoak herrietan.

Maiatzaren 30a. Ostirala. 26.a-Au:15.a

Dendarekin dator jende asko kanpaleku honetara, txirrinduz datoz dendadun gehienak: gau batzuetarako behintzat gizarte honetako minimoetara zailduak.

Ugariak dira gazte taldeak, Juanjo Olasagarrek lioken bezala, "berdea galdu gabekoak", ez dakit ezeren "kontra", seguru aski gazteak direlako soilik zer askoren kontra bai, baina ez "oro orokorraren kontra"; ortozik dabiltza komunetara, mahuka-hutsik haize fineko goiz honetan. Familiaka eta famili taldeka ere badatoz, nagusi gazte umeak, armonia gaztean; hiruzpalau familia ditugu atzotik auzo: gazte arrek denda berdinean egiten dute lo, gure etxatoiaren parez pare, munduan eurak bakarrak bailira, kontu-kontari bizian gauerdira arte ingurua bizituz eta gaztetuz. Ama bat etorri zaie gaztetxoei goizean denda maneiatzera: moldakaitzak ala utziak ote gazteok, ala amek errazegi hezitakoak. Arabiarra dugu kanpineko garbitasunaren eta erosotasunaren arduraduna, lana duenaren adeitasun irribarre atsegina du.

Adi zegoen gaztetxoa gure matrikulari begira; behealdeko "Bikain.Arbizu" ere irakurri du, azkenez sorbaldak jaso eta joan egin da, nongoak ote galdezka bere buruari seguru aski: espainiarrak ez garelakoz eta euskalduntasuna matrikulan aldarrikatu ezinean, anonimo tankeran gabiltza munduan, ia errari.

Denok atzerritar hitz egiten dugula irudipena berdetzen zait nire inguruko erretolika ulertezinaren zurrunbiloan, baina gu geu gara soilik kanpotarrak.

VIENAKO EKIALDEA da gaurko irteera, bihar eginen dugun bide berean.

Astuna eta luzea da, bai denboraz bai bidez, hiri bateko irteera oro, batez ere zeharkatu behar denean, gaur tokatu zaigun bezala.

Kloster-Neuburg. Mahasti zabalak ditu Kloster-Neuburg-ek, maldan zehar tontorreraino estaliz mendixka osoa, harro iragartzen ditu bere ardoak: monasterioak ohi dute, bai, ardoa edo likoren bat bere inguruan. Nonahikoa da azoka txikia Austrian ere, gaur Kloster-Neuburg-ri tokatzen zaio. Koheteak bailira bost tximinia luze kutsadura trinkotuz, geroxeago ONV petrolio markaren birfindegia, munstro itsusia tentakuluak luzatuz berdegunean. Tuterako zubia hiriko sarreran Danubio gainean, beti bertan baina behin ere zeharkatzen ez dugun ibaia. Kamioi handi horietako bat dago iraulita gurpilak gora errepide bazterrean: lan gehienen ordaina da istripua.

Bruck. Harresiak ditu errepide alboan.

Ekilore saila: bada nekazariren bat ekoizpen alternatibo baten atzetik dabilena, gariak artoak edo belarrak ez duelako nonbait behar adina etekin ematen. Agian hemen ere diru-laguntza baterako aitzakia besterik ez da, nahiz ondoren usta bertan utzi usteltzen, Gaztelan eta Andaluzian jauntxoek egiten omen duten bezala, bere urritasunean ere diru-laguntza hori probetxagarriagoa, zuku handiagokoa delako, beste laboregintza bat baino.

Kaskarragoa da errepidea eskualde honetako zenbait herritan, utziagoa, hondatuagoa: Ministerio, Diputazio eta Udaletxeen arteko zer nori tokatzen zaion lehia ote. Txirrindulari eta oinezkoek ostera bide-gorri alternatiboa dute.

Herri erdian dago herritxo bateko maiatza, errepidean bertan baina, etxe arrunt baten aurrean: ze errito ote hemengoa.

Rohrau.  Jatetxe eta museo bihurtu dute jauregi gotortua, agian gaztelua.

Luzeragatik Ataun dirudien herri bat, behe-solairuko etxetxoek  errepidearen bi alboetara kilometro batetik gora osatzen dutena.

Gaur bai deitu dakioke itsaso berdea lurralde osoari:  garitza hazietan  uhinak eragiten zituen haizeak,  erreflexu berde ezberdinez ikusgarri kulunkatuz galsoroak.

Ez da jenderik ageri herrietan.

Petronel-Carnuntum. Inguru zabalean barreiatuta dauden erromatarren hondakinek egin dute ezaguna; zabala behar zuen  erromatar hiriak aurkikuntzen kokagunearen arabera: etxadietako horma barrenak hemen, arku sendoa kilometrotara, beste aldera urrunago anfiteatroa, hondakin gehiago han urrutira.... Ez digute ezer askorik esaten guri hondakinok Ostia, Verona, Sagunto, Merida eta antzerakoekin parekatuz, jakintsuentzat balio handikoak badira ere. Ikuslea erakartzen du, batez ere gu bezalako jubilatu edo heldua; gaur gabiltzan apurrak autoz gabiltza, bizikletadunik ibili badabil ere.

Maiatza gertatu zaigu ezustekoa: han-hemenka  herriko etxe edo kale-kontretan kokatuak, dozenatik gora urki txanka-luze zuritu gabe, berez zuri, arrama zoztuak zatar zuriz hornituak; bakoitzak bere karteltxoa du ulertzen ez dugun idazkiarekin, batek "komandant" jartzen du hizki handiz hizki txikien erdian.

Austrian ikusi dugun kapera erromaniko  nahastu edo itxuraldatu gabe bakarra izan da gaurko bigarren ezuste baikorra,: belartza batean, borobila eliza bera, borobiltxoa ere itsatsita duen presbiterio edo absidea; arrailduta dago, baina zaindua; xarmanta.

Bad Deutsch. Alemaniarren bainuetxea ote; zuhaitz artean gordetako etxetxoz osatutako bainu-herria; harrobi ikaragarriak ia jan du mendi erdia: gorputzak osatu eta natura hondatu egiten da herri honetan.

Urki-maiatzak trapu zuritxoz loratuak bidean.

Haiburg an der Donau: hiribildu zaharra, sarrerako ate sendo gotorrez babestua; gure lagun Danubio ederraren oinetan dago kokatuta, baina ibaiari bizkarra emanda bizi da; garai batean ibaia zen herriaren hesia Ipar aldera, gaur egun trenbidea ere bai, pasabiderik utzi badiote ere. Badu ibai-ontziak pausatu ahal izateko gabarra beltz handi batez eginiko atrakalekua herritik albora. Eliza du plazaren erdian, iturria bere albo batean, iturria beste aldean ere. Petroneleko maiatzak dira hemengoak ere: batek "Mai"(maiatza) edo antzerakoa jartzen du, taberna bateko ataurrekoak  berriz botila, edalontzi eta tabernako hainbat baliabideen marrazkiak ditu; plazan berriz ohizko maiatz ofizial garaia dago, gehienak bezala urrutira zuria horiaz itxuraldatzen delako, piparpotea dirudien banderarekin.

Hau izan da Austrian bisitatu dugun azken herria, gauza berak errepikatu beharrez deskribatzeko aspergarria, baina bai begientzako bai ibili lasairako aurreneko eta ondorengo guztiak bezala xarmanta, atsegina, txukuna, maitagarria eta erakargarria.

Txingorradapean zeharkatu dugu bihotz-bihotzetik Viena, txingor pean zuzendu dugu ibilia kanpinera, semaforoek etsai eta lagun, autoz inguraturik uneoro.

149 kilometro, Austrian handik honako azken kilometroak.

Gure egin ditugunean herriak, hirian berriak izateari utzi diogunean, ibiltzen ikasi dugunean,  bagoaz. Bidaiari soilak gara gu hemen; ez gara errariak, nora eta noiz arte dakigulako, batez ere gurea den herri bat dugulako. Norbere herria nahi dugu bizitzeko, baina tarteka zeregin aukerako aparta da ibiltariarena ere.

Maiatzaren 31. Larunbata. 27.a-Ek:1.a

Norbait hurreratzean karabana azpian gordetzen ikasi dute zozo beltz mokohoriek: hiritartu edo zibilizatu egin zaizkigu, demokratizatu, besteez baliatzen ikasi alegia.

Erremolkeko leihopean ditut orain belarrari mokoka: araba-zozoak dira, hainbat aldiz Marinen tirokatu nituenak nik neuk ere Pilarika inguruko uso-pasa egunetan. Pazientzia behar dugu gaurko ehiztariekin ere, baina baita harrera irmoa, tematia ere.

Gurasoen erakutsi eta portaeraren arabera dira seme-alabak partaide edo begirale soil  familiako eginbeharretan: tesi horri buruzko ikastaroa eman digu denda-txirrinduekin auzo izan zaigun koadrilak.

Alegrantzia dakar bereiz edo multzoan, taldeka, bere kasa, bakoitza bera, bizikleta garraiobide edo denda aterpe, neska-mutilak kanpinean ikusteak.

Kanpinarena ere beste kultura bat da, bizikletarena bezala.

Ziklistek hartzekoak izaten dituzte bai errepidean bai hirietako bidegorrietan: tinko eta protestari defendatzen dute bere eskubidea oinezkorik bere gunean sartzen bada edo autoak ezegoki aurreratzen badituzte.

Etxetzar erraldoiak ere ikusten zaizkio Vienari: bere erraldoikeriak egin ditu aldi bakoitzak, miresten ditugun jauregiak eta elizatzarrak  ere erraldoikeria besterik izan ez zirelako.

Bada dorre berezia, uste genuena: komunikabide dorrea-edo, koloretsua, ezberdina eta dotorea; gaur ketan aurkitu dugu, airea sasten: itxurak, askotan ustel.

Kartel komertzialak ari dira jartzen: Austrian ez da ikusten kartel errebindikazio edo politikorik: Euskal Herriko hiri eta herri gehienetan irabazi ziguten borroka hori, isildu zuten beste hedabide-baliabiderik  ez zutenen protesta, txukuntasunaren aitzakiaz agintarien aurkako salaketa isilaraziz: demokraziaren immunitatea; paperez garbiagoa izanen da horrela hiria, biziagoa ez: kartelik gabeko herriak, bizitzarik gabeko mortuak.

Mutil-koskor bat darama alboan gizon batek autoan, atzeko jarlekuan ume txiki bat eta umearen bi den txakur handia: hirugarren umea ote txakurra ala umeen zaindaria?.

Vienak badu bigarren komunikabide dorrea, bestea baino mozkoteagoa.

Vienak ez du Danubio inguruan turismo eraginik, nahikoa du kale-sareetako eraikin eta dendateriarekin. Pobreen jolastokia da gehienetan Danubio ertza, herritarren egun-pasakoa. Ikusi dugu turista-ontzi bat: bada nonbait guk ezagutu ez dugun zokoren bat non erromantikoak ontzietan erabiltzen dituzten.

Bukatu zaigu Viena: nostalgiaz bota diogu azken begirada; arratsalde eder bat bota genuen bertan baina pasoko hiria izan zaigu oraingo honetan.

Urdin eta eguzkitsu argitzen zaigu eguna azkenaldian, baina badaki ere goizerdirako lainotu eta iluntzen.

Bada mundua ezagutzeko ibilera lasaia bizikleta.

Mahastiak berriz ere  muga inguruan.

Dolare zaharrak erakusgai jatetxe inguruetan,  bidaiariak erakar amu.

Ez dakit zein herritan lurpeko upelategi ilara luzea errepide kontra, sarrerako horma zuri zabalekin: bereziak.

Muga aurretik zenbait kilometrora hotzak gorritutako soldadu bat dago fusilez armatua  guardia egiten auskalo nori edo zeri, lautada garbi batean: komunista zeritzotenak arerio zaizkie oraindik austriarrei, gerra giroa nabari da oraindik.

Kanpandorre luzexka berdeko eta maiatza nanoaren ostean bildutako etxe koloretsuko azken herriari nostalgiaz begiratuz eman diogu azken agurra Austriari. Bukatu zaigu Austria, hilabeteko ametsa.

Maiatzaren 27a. Asteartea. 23.a-Au:12.a

Agur Txekia baina ez betiko, aste batzuk barru izanen gara lurrotan berriro. Gorde egin ditugu txanpon hondarrak itzulerarako.

Badugula dakigu geurea den etxea, Euskal Herrian, nahi dugunean, bihar bertan, itzuli gintezkeela bertara. Horrek segurtasuna eta lasaitasuna ematen du. Baina errariak?. Bere izatea ibiltzea denak?. Gogorra behar du izan. Gureagandik pentsamolde ezberdina eduki behar du, gurea ez den beste ikuspegi batekin begiratu behar dio bizitzari. Arraz begi ezberdinez. Izugarri gordina iruditzen zait errariaren bizitza. Hala nahi dugulako gabiltza gu, baina erraria bere izatea ibiltzea delako. Ezin du ibili gabe egon, ezin da gelditu, beti aurrera egin behar du. Bere atsedena ez da gure atsedenaren neurrikoa, beste zerbait da. Gu ibiltariak gara, nondik dabiltzan dakiten errariak agian, edo zergatik dabiltzan dakitenak, tarte batez errari izatea erabaki dutenak. Ibiltaria ibili dabil, errariak ibili egin behar du, ezin du ibiltzea ekidin, agian hori erabaki duelako. Kairik ez duen itsasoko ontzia,  non lurreraturik gabe  airean dabilen txoria.

Dirua aurreratzeak zentzurik ez duenean, zer ederragorik gastatzea baino!.

Mikuloven izugarrizko ke multzo zuria botatzen du besteen fabrikak?.

Asteguna izaki, gaur ez  du peskaririk laku ertzak.

Militar konboia, Austriaren erasoaren zain edo erasotzeko prest baileude: berea du gerra giroa gure gizarteak, agian gizadiak berak.

Ondo aztertu dizkigu aurpegiak, baita argazkikoarekin parekatu ere mugan garitako polizia txekiarrak, ondoren baita sakon arakatu ere etxatoia beste batek: poliziaren zena eta esentzia beti susmo txarrez bizi eta aritzean datza; poliziak ezin du inor normaltasunez tratatu.

AUSTRIA BEHEA.

Nabarmen, erabat turisterri agertzen zaigu Austria lurraldea,  muga zeharkatu orduko.

Zabalak izanik ere, soro-sailak ez dira inola ere Txekiakoen adinako zabalak, baina handiegiak bakar batenak izateko hauek ere. Txekiakoen antzerakoak dira herrietako etxeak, baina pintatu berriagoak daude, distiratsuagoak, marguldu gabeak,  agian funtsezko premiak aseak dituztelako, agian premiok asetzeko turismoa erakarri behar dutelako. Bide bazterreko santu-irudietan berriz  ez dago desberdintasun handirik. Ezberdinak dira errepideko norabide ikurrak: hobe horrela, denok berdintzen gaituen berdintasuna baino; aberastasuna eta bizitasuna da ezberdintasuna, gainera ez da zaila herri bakoitzeko jite ezberdinera jartzea, ikurrok ulertzea.

Mahastiak ditugu lagun Austriara sartu bezain laster, ia Vienara bertaraino; txapel berdeko mahatsondo txanka-luzeak dira, ez Errioxako txaparro sendoak: ardan-lekua da nonbait Ipar Austria. Maiatza: lehenengo herrian ikusi dugu, Vienara arteko bakarra izan da. Handiak dira elizak hemen ere, etxeak txikiak izan arren: nor nor den ezagun, jaun ahalguztiduna bata, zerbitzari xumeak besteak. Auto gehienek argia piztuta eramatea litzake Austriako beste berezitasun bat: segurtasuna errepidean. Austrian ere, militarrak errepidean: gerra beti presente.

Poysdorf. Herri txukuna; Austriakoa ere bada plazetako zutabea. Beste grazia bat dute etxe-bueltek, zainduagoak dira, denbora eta dirua dago etxe ingurua txukuntzeko; agian kultura, izaera eta tradizioa dira etxe-buelta zaintzearen zergatia, besterik gabe.

Haize argindar-zentrala edo eolikoa: Wolkersdorfen ikusi dugu lehenengoa, ondoren beste bi herritan ere bai, bakarra beti bakoitzean: badirudi haizearekin konpontzen duela herriak argindar premia, gureetan, berriz, behin hasiz gero mendi lerro osoa betetzerainoko ilara jartzen da: noren negozioa?. Ugariak dira argindar-zutoinak Viena aurretxoan, zabalgune osoa betetzen dute, Maracaivoko petrolio-dorre eremua dirudi.

Patata eskainiz nekazariak etxaurre eta errepide bazterretan: baserritarra bi sosa nondik aterako hemen ere; hauek ez dira soro-sail handi horien jabeak.

Viena.

Karabana, autoaren buztan luze-zabala atzean dugula sartu gara hiriko zurrunbiloan. Vienan ez dago M30, M40 edo ingurabiderik, baina osorik atera gara, ertzetik baina hiria Ekitik Iparrera zeharkatuz. Danubio ere zeharkatu dugu, ez dakit zenbatgarren aldiz bidaia honetan: ondo bideratuta eta hesituta eta hezia dago, erromantizismoari lekurik utzi gabe; indartsu eta sendo doa, baina aldi berean ibai lasaia da, lasaigarria ere. Mitoa da Viena ere: gauza bat da  turisten Viena erromantikoa den erdigunea, beste bat gurutzatu dugun hiri arrunta, hirigune zeharo ezberdina.

Kanpalekua. Ibiltzeko sena piztu eta garatzen du nonbait ibiliak: ezusteko bidea izan denez, herriko kale-sarea zeharkatuz heldu gara kanpalekura: zerbitzu onak ditu, baina pilatuta gaude, erremolkeen biltegia dirudi gehiago; non gure aurreko egunetako kanpalekuak!.

Kloster-Neuburg: parkea dirudi plaza xumeak; ez zaio falta zutabea. Agustinoen Monasterioa izan zen guk jauregitzarra uste genuena; Austriako barroko nagusienetarikoa omen: bi kupula brontzezko berdexkak ditu, errege eta erreginaren koroi erraldoiek ematen diote errematea, txapelaren txortena bailitzan; barruan mailadi luze zabalak  eta museoa. Monasterio aurreko plazan bada hildakoen farola  deitutako orratz gotiko polita; patioek badute begiratzeko zertzeladarik ere. Eliza bera gotikoa da kanpotik, barrutik berriz barroko loratu apaina.

Trenez egin dugu Vienarakoa, lasai baina indartsu doan Danubio ibaiaren albotik.

Viena. Dena da bertan zabala. Dena ederra den hiria. Maitemindu egiten zaitu. Bigarrenez gaude baina lehenengoan bezain liluragarri gertatu zaigu. Ezagutzen ditugun xehetasunetan pausatu gabe baina katedralaz gozatuz, ordu galduetan murgildu gara eraikuntza eder, jendetza kosmopolita, tranbia eta bizikleta artean. Nekatuta joan gatzaizkio eta lasaituta bidali gaitu.

Botozkoa deitzen dioten elizan bada gerraren aurkako erakusketa bat, eta erakusketan bada argazki hunkigarririk, baita bitxirik ere. Hunkigarriak dira fusilatzeen argazkiak; argazki bitxien artean sabaia erabat suntsituta erori zaion liburutegian hiru gizonezko liburu irakurketan ari dira, seguru aski gerra aurreko irakurtzeko ohiturari jarraituz.

Frantziako Kontsulatu edo Lizeoko patioko akazia baten gerriak erabat bildu du hesiko burdinazko barrote sendoa, sendotzen joan den heinean, enbor barnean gelditu arteraino; beste batek ere nahiko beretuta du beste burdina barrote  bat.

119 kilometro, ganoragabeko euria lagun.

Brnoko bakardade berde zabala dugu amets gogoan. Berantiarragoa eta gautxoria da kanpalekuko biztanleria.

Maiatzaren 28a. Asteazkena. 24.a-Au:13.a

Juango Olasagarre:

"Norbait ezagutzea infiniturantz bidaia omen da": Hala da harremana azalean geratu ordez adiskidetasuna sortzen denean, nahiz instante batekoa izan. Bidaia hauek ere  infinitura luzatzen zaizkigula dirudi, infinitura eramaten gaituztela, ez ibiliaren ibiliz, ibilitakoa eta ibilkizun duguna gero eta luzeagoa delakoz baizik, herrien ezagutzak mugarik ez duelako; bizitza berak muga jarriko dion infinituraino.

Bizikletak ere euritik babestu egin behar dituzte bizikletariek.

Aldapara pike eta bira biziko mendi kasko bat pasa dugu baso artean, ondoren lautada hartu dugu, berriz ere. Ohizkoa eta ezaguna zaigu Austriako paisaia, jadanik Maiatza ere ohizkoa zaigu lurralde honetan. Bohemia eta Moraviatik hona ez dugu hegaberarik ikusten zelaietan, lurralde hau ez zaie nahiko hezea nonbait; bela bat bai pausatu zaigu errepide ertzean: bele gutxi ageri da Austrian. Ugariak dira, ostera, militarrak, hiltzeko makinariaren kolore kakizko kamioi eta uniformeak egunerokoak eta nonahikoak ditugu Austrian, Moravia eta Bohemian bezalatsu.

Ohizkoa zaizkigu argindar postetzarrak Viena inguru honetan. Txekiakoak baino argiagoak dira behe solairu soileko etxebizitzak, pintatu berriak daudelako; herri koskortuetako etxeek badute lehenengo baita bigarren estaia ere, herri bakoitzaren zenbaterakoaren arabera; denek dute baina inguru txukun eta zaindua. Ez dugu inor ikusten etxaurre eta inguruetan, ageri den gizaki oro adinekoa da, gaztea lantegietara alde egina da nonbait hemen ere.

Tulln herria auzo dugula, semaforo batek gerarazi gaitu Danubio gaineko burdinazko zubiaren erdian konponketengatik: ez dugu abestu "Danubio urdina" abesti ezaguna, jadanik laguna baitugu ibaia; zikina arren ibai ederra, zabala, sendoa, digantea, erakargarria; hain handia izanik ere ez du kezkarazten, lasaitzen baino. Goraxeago Danubio gainditzen duen Tuterako zubia, kableen lotura gune den zutabe nagusia erdi-erdian dela, tinko gora. Silo garaia zut inguru zabal guztiko urrutitik nabarmen etxe-orratza bailitzan. Zaldiak, Sakana gogoratuz. Ez dabil autoteria handirik. Herriak tarteka-tarteka, gutxi. Ez dakit ikusten dugun zenbatgarren SEATa: bitxia egiten zaigu beti ere.

Kremns. Urrutitik iragartzen du hiria ia mendixka tontorrean dagoen agian gaztelu agian jauregi agian biak den eraikin izugarri zabalak. Danubio ibaiak babesten du, baita garraio-portua edukitzeko aukera eskaini ere lur barrukoa den hiriari. Turisterria, turistentzako eta turistengandik bizi dena. Lourdes izan gabe, dotorea; dena da polita eta tentagarria erakusleihoetan. Bi dorretxok babestutako dorre azpitik hasten  den etxe baxuko kalea da herriko ardatza. Kale-sare mimatua, txukuna, atsegina, dena dago zaindua, gustuz jarria. Gustura paseatzeko herria jendetzak itotzen ez duenean. Baina bada kale zatiren bat Eibarko T.Etxeberriak bezala zorua txiklez txerriturik duena. Kale nagusian kapera kurioso batek gerarazten du oinezkoa: aldare ilunekoa da, pulpitua ia sarreran bertan du, baina batez ere zutabe kantoiko horma-zuloko armairutxoaren burdineria filigranatua nabarmentzen zaio. Badu  hiru zutabe txikiagoz osaturiko zutabea kale-gurutze batean. Badu maiatza ere, kale saretik kanpo arren. Bada ere alboko ikastetxeko eskolaumeak ezik ia inor ez doan zabalgunetxo lasaia, non multzo polita sortzen duten etxe arrosa tripadunak, leihoa ateratzeko arku zorrotzari giltzarria ez ezik arku laurdena ere kendu dioten bost arku garaiko palazio kolorgetuak,  eta aurreko biak lotuz giro berezia sortzen duen zurezko hormak: ipuinetako herria dirudi tarte osoak, turismo ibilbidetik at geratzen da baina.

S.Veit:  barrokoa, ez hain loratua, ez hain gorria; urrea edo urre-kolorea da nagusi: urre-kolorekoak ditu presbiterioan aulkiteriako eserleku bakoitzaren buruko tailatxoak ere, baina gehiago dirudi urre-kolorekoa baino purpurina-kolorekoa Santutegi osoak. Piaristenkirche: hainbat eskailera ditu,  eskailera pikoetako batek zurezko aterpea du Dorraoko elizarako horma kontrako espaloiak bezalatsu. Gotiko argia da eliza, hemen ere santuteria urreztatua baino  purpurinazko urrekara irudi; bankuteria aparta, santu-iruditxoak falta zaizkio aulkiteriari; presbiterioan zein elizako ezkerreko horman leihoteria zaharra da deigarria, komentua bailitzan; konpondu nahian dabiltza organo zahar ederra: turisten limosna baino  zerbait gehiago beharko dute. Eliza buelta osoan freskoz dotoretutako aterpeetan gurutze-bide zaharra da berezia eliza-horma kontran.

Eliza denetan aurkitzen da Antonio Donea, "el del niño gordito", irudi xelebreetan irudikatuta batzuetan.

Motibo erlijiosoa dute plazetako zutabe denek.

Berak baldintzatzen duenez bidea,  berarekin garamatza Danubio ibaiak; branka apartsua korronte kontra batzuk, arin korrontearen alde besteak, garraio-ontzi beltzok ematen diote garbiagoaren itxura ibaiari. Ugariak dira mahasti  txanka luzeak ibaiaren alde bietara, mendian ia gorainoko zapaldetan tarteka,  Rhinen gomuta esnaraziz. Badute bere bide-gorria txirrindu zaleek.

Durnnstein. Danubioaren albotxoan, Erdi Aroko herritxo nano xarmanta, turismo agentzien sarean sartu dela dirudiena. Urdin bizia den eliza-dorrea du erakusgai edo bitxikeria nagusia, baina badu hotel bihurtutako gaztelua ere. Kaletxo irtirina eta ibai ertzeko pasealeku lasaia. Ibai zabala zeharkatu edo ibaian paseatzeko ontziak.

Bizikleta zale turisten gozamena da paraje osoa: dozenaka dabiltza bere ekipaia osoz, kanpin-denda eta abarrez zamatuta; helduak dira denak, zaharrak ere asko.

Korrontean gora hegan, enarak dabiltza ehizan Danubioren azal-azalean, ia uretan bustiz.

S.Polten: Etxe ederrez osatua, Austriako herri hasi peto-petoa, zaindua, baina ez turisterria, inguruko herritxoen salerosketa herria baizik, zerbitzu-herria; gustura paseatzeko herria, Roma kafetegiko jelatua gozatuz oraindik atseginagoa. Eskultura ugari dago kaleetan. Plaza zabal argia, herri osoa ere argia den bezala. Eliza kanpotik liso tristea bada ere, barrutik erabat argiztatuta aurkitu dugu: palioak erakusten duenez bihar Korpusti eguna da eta entseguetan daude; dena dago brist, santu-irudi urrekolorekoak, marmol gorriak, gangetako freskoak, bankuteria marroia, hormetako koadro tzarrak, zur dotoreko kofesalekuak... organoa oraindik zoragarriagoa dago.

Ilehoriak dira austriarrak, aurpegiera zabalekoak eta begi argikoak; handikoteak gorputzez.

Austrian ez dago Alemanian haina estatua eta eskultura hiri eta herrietan.

Elur-kentzeko makinak erabiliko dituzte Austrian: ez da ageri Txekiako taulateria edo sareteria errepide ertzetan pilatuta.

S. Poltetik bertan zezen-plaza zabalerako bi tximinia biribil erraldoi: bada hemen zentral termiko edo nuklearra.

Tulln. Goi solairu bakarreko herri nahiko koskortua,  ezer berezirik ez badu erakusteko ere  atsegina, gustuz zaindua, bazterrak txukun gordetzen dakiena, etorri eta ordu lasai bat botatzekoa, geratzeaz damuarazten ez zaituena; ez dute turismoagatik egiten, beraiengatik baizik: kultura, dotorezia. Inguruko buru eta salerosketa gune, merkatari herria. Sank Stephan elizan ere urre koloreko santu-irudiak dira deigarri, inguruko elizak norgehiagokan bailebiltza; primerako aulkiteria du; gertu dago biharko palioa ere. Minorikirche, elizatxo barroko irtirina; zuriak dira hemen santu-irudiak; irudi erlijioso txertatutakozko sekulako mahaiteria du sakristian; Moreneta kaperatxoa; dorre garaia den arren kanpaiei elizpeko sarreratik eragiten zaie soka batez.

Kospusti Egunerako, biharko, zuhaitz arrama-orri berdedunak banatu dituzte kaleetan, espaloian etxaurre edo denda aurretan utziz. Dendariek batez ere, adarrok leihoetan edo horman itsatsiz apaindu dituzte kaleak Korpus prozesiorako.

Bada autobusean zein bizikletan dabilen adin handiko talde bat: txirrinduak daramatzan atoia du autobusak, bidaiariak uzten ditu leku batean  eta zain egoten zaie beste toki jakin batean; nagusiok txirrinduz egiten dute tartea. Gaur  erreskada luzean heldu da taldea autobusa zain zuten Tulln-eko plazara.

Sei bat etxeko auzotxo edo herritxoak daude kilometro erditik kilometro erdira.

Sta. Andra: zein ote dugu herri honi euskal kutsuko izena ematen dion santa hau.

Badirudi argindar haize-orratzak granjarako argindarra lortzeko direla: granja bakoitzak baitu bere tantai eolikoa.

Pankartak daude oso zarratu jarrita kilometroetako luzeran: alemanez ulertzen ez dugun arren, badirudi errepidea zabaltzearen edo zerbait antzerakoaren aurkako protesta dela.

166 kilometro Danubio inguruetan eta nekazari herrietan zehar.

MORAVIA

Ez dugu jakin noiz sartu garen Moravian.

Gora-behera leuneko lurraldea.

Madariondo ilara da errepideko mugarria kilometro luze batean. Errepide-gurutze asko dago herrietako sarreran; bidegurutze asko herri barruetan: ez dira batere nabarmentzen, adi eta argi ibili behar da.

Argiago pintatuta daude Moraviako etxeak, ia zuriz; beste poztasun bat dute. Maiatza,  Moraviako ohitura edo erritoa ere bada.

Bailara berri bat dager gaintxo batetik Trebic inguruan, arboladi gutxiko lautada zabala, urrutiraino zeruertzarekin lotzen duen berdegunea, non gari-sail izugarriak nagusitzen diren. Ez soro, ez baratz, bien tarteko den lursailean ari da familia osoa, Mispillibarkoa gogoratzen didan aitzur txikiekin zerbait landatzen. Biltegi erraldoia, Gaztelako Francoren garaiko handi horietarikoa: non biltzen zen edo den gari-sail hauetako uzta; ze ekonomia mota gailentzen ote nekazaritzan?: benetakoa ezagutu nahi nuke, egiazkoa, propagandakoa ezagutzen baitut soilik, baita zerbait gehiago ere liburuetatik. Bada trenkada ikatz hustu eta kamioiez eramateko muntaia erraldoia ere, hamabost kamioi batera kargatzeko gertatua.

Trebic. Mendi kasko bateko arbola artean teilatu pikoko etxe txikikoz osatuta; baina bloke izugarriak datoz ondoren, ugariak dira tximiniak ere: herri industriala dugu hau; nuklear argindarra sortzeko zentral erraldoia dagoela inguruan dio gidaliburuak; dorre zuria metalezko teilatu berdez txapelduta ere deigarria da; bi solairukoak dira etxeak. Txabolatxo pila dago inguruan bere baratxoz inguratuta: hiritik ihes egin nahi dutenena edo jana sortu behar dutenenak.

Trenbidea daramagu gurekin,  eta halako batean trenarekin gurutzatzen gara: naturaren koloreko tren berdea. Gu geu gara atzerritar bakarrak lurralde honetan, hainbat langile salbu seguru aski: ez da bertakoa, ez den karabanarik ikusten, turisten ezohizko bideetatik gabiltza nonbait. Brnora hurreratuzko zonaldean ere lakuak daude, ez dira Bohemiako lakuak, txikiagoak baizik, eta ez hain ugariak.

Ez bohemiarrek ez moraviarrek ez dute bere lurraldeko mugarik markatzen errepidean, ez dago nonbait herritasun grinarik. Agian dago eta gu ez gara jabetzen gureak ez diren ezaugarri ezberdinak dituztelako. Araba, Bizkaia, Gipuzkoa, Nafarroaren mugak argi berezituta daude!: guretasuna bizi dugu, harrotasunez gainera. 

Etxetxo hauetako biztanleek hiri nagusietako etxetzarretako etxebizitzak  ote amets?.

Estatuak egin du hemen gureetan baserritarrak egin zutena: pagadi, hariztiak bota eta izei beltza sartu lurrari etekin handiagoa atera asmoz. Geroak esango du etekina non zegoen edo zerk emanen duen irabazia.

Herriko jendea ez da seguru aski Mendebalean haina mugitzen, asteburu-pasako beste erabateko baliabideak dituzte: hala dirudi errepide hutsak ikusiz.

Ona da autobidea.

Nola ez, Txekiako autobidean ere berrikuntza edo konponketa lanak!!!.

Herrietarako norabidea hizki zurizko letrero urdinetan iragartzen da, puntazorrotz bukatzen dira ohi denez iragarki urdinok albora jo behar denean, baina, letreroaren gainean, erdi-erdian, triangelutxo forma duen gezia dute, zuzen aurrera-bidea adierazteko. Marra-modu berezia dute bide nagusia eta bigarren mailako errepidea zein den adierazteko ere.

Antena luze bat dager gaintxo batean Telcera bidean: Bohemian ez da ikusten telekomunikabideko antena parabolikoz jositako dorretzar horietarikorik. Paraboliko txiki bat ikusi dugu herritxo batean,  eta bakar batzuk Trebic handian. Tabernetan ez da ikusten telebistarik bezeroen ikusmirarako, ezta erakusleihoetan ere salgai.

Gidaliburuan irakurri dugu lurralde kutsatua dela hau, baina guk ez diogu horren antzik ematen, lurralde berdea baita aurrean duguna.

Heldu asko dabil bera baino Skoda zaharragoarekin, zaharkituagoarekin behintzat.

Herrietako errepide ertzeko farolek segurtasunerako halako obus itxurako plastikozko babesa dute, jarri zituztenean berriak zirenak.

Luzera osoan Txekia erditik zeharkatzen duen Praga-Brno-Bratislava autobia, Txekiako autobia bakarra da, Txekiako bizkarrezur eta ardatz; badu Olomuceraino adar bat. Autogintzan marka eta modelo ezberdinen lehiarik ez badago, errepideak zertarako?. Mendebalean, Espainian behintzat, autogintza da ekonomiaren ardatz nagusienetariko bat, errepide, autobia eta autobideak egitera bultzatzen duen baldintzetariko bat. Herrialde hauetako Gobernuek egin zituzten hanka-sartze eta okerrak ekonomia arloan, baina baita ere egin dituzte Mendebalean gure agintariek, herriaren onerako baliabideen ordez baliabide interesatuak jarriz ekonomia bultzatzeko eginikoak. Herria ez baita ekonomia kapitalistaren edo neoliberalaren helburu. Herria ez dago behin ere politikoen helburu nagusietan, herria ez da lehentasuna beraientzat, helburu politikoentzat baliabide bat gehiago besterik ez zaie herria. Beharrezkoa ez den hainbat gauza  fabrikatu eta saltzen da gureetan.

Santu-irudi eta gurutze pila dago errepide bazterretan; aldiz, ez da kartelik ikusten, are gutxiago pintadarik; ez dakigu nola mamitzen edo zuzentzen diren hemen errebindikazioak, egon egongo baitira: agian isilaren kutxan hiltzen dira. Erlijiotasuna azaleratzen da, beste kezka edo sentipenik ez?.

Fedeak iraun du hemen ere hainbat urtetako gobernu ateoen gainetik eta azpitik: zerbaiti heldu behar dio gizakiak bizitza honetako ezbehar, ezin eta etsipenei eusteko, bide ertzean ikusi dugun amonatxo okertu ahituak bezala: makinatxo bat lan eginikoa zirudien.

Ez dago zikloturista edo antzerakotik, ez dugu ikusten behintzat Brno inguruko bakarren bat ez bada.

Zati hondatuak konpontzeko zulo pila eginak dituzte ia kilometroko luzeran herri batean, auskalo noiz etorriko diren galipotarien zain: autoek sigi-saga eta ezker-eskuinera biraka ere, ekidin ezineko ugariak dira zulo artifizialok.

Brno, Hego Moraviako hiriburua. Erraldoi ikusten da, etxetzar erraldoiak mendi gainean eta mendi maldan behera: ikusi gabe sinestezina, etxetzar basoa mendi osoa beteaz, beren arteko tartea zabala badute ere, 10 solairuko etxez osaturiko basoa bailitzan. Tximinia askoko industrialde zabala du: lehengo Txekoslovakiako ekonomikoki hiririk garrantzitsuena omen.

Tranbia du Brnok, hiri barrurako, zein inguruko auzoetarako garraiobide bakarra; kolore ezberdineko  tranbia politak: gustuko ditut tranbia duten hiriak. Mendebaleko firma guztietako,  marka guztietako gasolindegiak.  SEATa ere bai. Baita Mc.Donal ere. Eskailera mekanikoa, saltoki diren kale azpiko pasabideak, saltoki erraldoiak, kafetegiak, jatetxeak; erakusleihoetan denetik ageri da, tabernek telebista dute, denda-sarea ederra da, gaur ia dena itxita dago, baina bada larunbat arratsaldez irekita dagoen saltoki erraldoirik ere; antolakuntza berriek inguratzen dute hiria baina ez da oraindik etxe-orratz modernorik Leizipen bezala... Mendebaleko hirien itxura ematen dioten osagaiak. Hemendik hasi da nonbait Mendebaleko kapitala Txekiako merkatuaren bila, erroak bota nahiz txekiar herriari zukua atera asmoz, mardultzeko.

Hiria. Planoa eta gidaliburua hartu eta erdigunean ibili, hiri zaharrean: ez duzu beste munduko ezer zoragarririk aurkituko baina pare bat ordu atsegin beteko dituzu, hainbat zerikusi interesgarri aurkituz. Larunbatez dena dago itxita. Hiri iluna da, askotan beltza, seguru aski aire kutsatuaren eraginez. Zabalak dira kaleak, bada eraikin ederrik ere. Plaza nagusia, hiriaren erdi-erdian dago, bere zutabearekin: plazaren erdi-erdian kokatuak, eserlekuak dira deigarriak, tutuz egindako ezin xumeagoak direlako agian. Zelny Trh edo azaloreen plaza ere zabala da iturri ponpoxo eta zutabearekin. Badira jauretxe eta patioak, begiratu eta aurrera egitekoak. Antzokiek ere merezi dute begiradatxoa. Bitxikerietan bada Stara Radnicen jauregi bateko patiora pasabidean sabaitik zintzilikatuta kaiman erraldoi bat, benetako disekatutakoa dirudiena.

Elizak: asko dira. Pedro eta Paulo dohatsuen Katedrala izugarri garaua da kanpotik, garauak diren bezala fatxadako Pedro, Paulo  eta han goiko Kristoa: hirurak kutsaduraz beltz eta buruak uso-kakaz zuri; barrutik ostera zuria eta argia da, ezer nabarmentzekotan beiradurak, ikusi egin behar aldare nagusia urrutitik bezain ederra den bertatik. Santixo: gotiko majoa da kanpotik ere, barrutik kolore berdineko zur landuko aulkiteria, organoa, burdina forjatuko jarlekuak, baina batez ere irudi pintatua urrearekin konbinatuzko koadro bitxia azpimarratu behar. Tomas Dohatsua, pulpitua du bere ponposotasunean kurioso xamarra. Jesuitena Austriakoen antzerako barroko petoa: han daude ia sarreran bertan korupean Loiolako Iñasio eta Xabierko Frantzisko; M. Luisak kantatu die "Iñasio gure patroi handia"ren erdia. Kaputxinoen kriptan momiak omen daude: nahiko momia gaudelakoan geu ere jadanik, bakean utzi ditugu.

Jelatuen eskaintza ere zabalagoa da Brnon, zapore gehiago dago aukeratzeko, barkilua, aldiz, berdintsua da.

Moravia Banca. Bankuarena da Moravia herrialdearen lehen izen aipamena, behar denean dirua ere nazionalista bihurtzen dela frogatuz.

Ez dugu gaur militar konboirik gurutzatu, baina bai hainbat soldadu Brnoko kaleetan.

Jende gutxik erretzen du tabakoa bai Bohemian bai Moravian ere; kalean badoa autoa Malvoro markaren propagandaz, Brnora autobidean eta gero hirian marka beraren propaganda ikusi ahal da.

COOP, kooperatibak dira herrietako supermerkatua. Gaur itxita daude herrietan.

Ikasketak bukatu dituzten ikasleen argazki-izenekin egindako koadro antzerako zerbait dago ikusgai   dendetako erakusleihoetan, herrietan; umoretsuak dira gehienetan, irudimenezkoak eta orijinalak sarri.

Fakturarik ez emateko jukutria ikasia dute kanpaleku eta hainbat lekutan: agian burokraziarik eza besterik ez da.

Auzoen berri ez, eta kartel bat jarraituz bi aldiz okerreko leku beretik ibili ondoren, jo dugu kanpalekura.

201 kilometro, Moravian utzi gaituztenak.

Lurralde zabalaren ikuspegiaz gozatzen dugu kanpalekua dagoen mendi kaskotik: lakua falta zaigu baina itsaso berde bat dugu begien atsegin, Moraviako lautada joria dugu ikuskizun.

Kaka egitea ere erromantikoa bilakatu zait: komunetan urik ez dagoenaren aitzakiaz inguruko arbolape batean egin dut egin beharrekoa gautu ondoren gaineko adar-aterpean txoriak nituela pioka gaueko kontzertu pianisimoan.

Bikote nagusiak dabiltza ilunabarrez erremolkera bildu aurreko ibilitxo lasaian. Beranduago bikote gazte ase-ezina, elkarri soa ken ezinez, besoak lokarri eta hatzak jolasti, gorputzari atseden emateko noiz berriz etxera urduri.

Alboko holandar familiak dendatxoa du erremolkearen alboan bi alabatxoentzat: bikote bakoitza bere bakardade independenteaz pozik.

Maiatzaren 25a. Igandea. 21.a-5.a

"Arian ari". Patxi Zabaleta:

Tristeegia litzake dena edukitzea, dena jakitea, akatsik ez izatea. Izaki hitsa, tristea, behar du izan Jainkoak, maitasuna dela esanez edertu nahi izan badugu ere.

“Belar zotalak” ia txikitatik entzun eta erabili ez dudan hitza darabil Patxik.

Kamuflaje teknikaz edo, hesola arre gainean zut eta adi birigarro arrea: hasiak ote arrautzak lehertzen, habiak biziberritzen?.

Bakarrak dira dakusagun enarak: hotzegia ote lurralde hau beraientzat?. Agian urrutiegi dago beraientzat lurralde hau, agian bere hegada bizkorra ez da bide luzerakoa. Baina uste dut Errusiako eleberrietan agertzen direla enarak, herri hura urrutiago egonik ere.

Bi ohe dituzten teilatu zorrotzeko etxolak edo zurezko etxetxoak daude kanpin honetan ere; arbola artean hauek: Udaletxeak edo Estatuak egindako udalekua izan zen, agian oraindik da, herrialde sozialistetako lantegietan langileei eskaintzen zitzaien haietako udalekua.

Alboko adineko hile-zuri alemaniarra hurreratu zaio M. Luisari nongoak ote eta ohizko abarrekin. Agureak autoari E hizkia falta ziola zehaztu dionean, gu euskaldunak garela esan dio Maria Luisak, ez espainiarrak; orduan agureak Pirinioak aipatu ditu eta ondoren barretxo maliziosoa atera zaio, "Nazionalistak" ziolarik: badu euskaldunon berri.

Ondoren kafeontzirako ura eskaintzera hurreratu zaigu alemaniarra: solidaritatea. Gure ulertezinean, guk geuk geurea eskaini diogu ur bila zetorrelakoan.

Trena da Txekiako garraiobide nagusia: azaldu bezain arin gordetzen zaigun sugandila, eten gabeko bagoi ilaren pasoa dugu mendixka barrenean, malda bukatu eta lautada hasten den unean.

Urik gabe gaude atzotik kanpaleku osoan, uraren tankea noiz helduko; asteburua izanik gaur urik izango ez dugun susmoa dugu: konpetentzia eta irabazia giza funtzionamenduaren ardatz bihurtzen direnean zapalkuntza eta esplotazioa ere auzo ditu gizakiak.

Emakumeen garbitokian jarrita daude ontziak eta arropak garbitzeko harraska, beraz gizonezkook ezin dugu kanpin honetan ontzirik ez arroparik garbitu: hori ere matxismoa ez bada!.

Zer diegun badakigu, zer ulertzen diguten? auskalo!; auskalo ere zer esaten diguten; baina zer ulertzen diegun badakigu: horrela gabiltza eta horrela elkar konpontzen gara bertakoekin.

Izugarrizko hondar harrobia dager errepide alboan, lautadan: gure hondartzetako hondar hori gorrizka: harea da hemengo lurra,  metro askotako sakoneran gainera.

Lanean ari dira igandez ere autobideko belar-moztaileak; jai dute ordea autobidea 13 kilometrotan bide bakarrera murrizten duten galipotariek.

Erdi-erditik ebakitzen du errepideak laku zabala Mikulov aurretxoan, konporta batek lotzen dituela lakuaren alde biak.

Bertan zein inguruko belarra ebaki berriko zelaietan hainbat hegabera eta ahate dabiltza,   urtean urteko joan-etorriko bidaiariak; hegaberak airean, ahateak ur gainean, bateltxoak kulunkaz, igande-pasako peskari ugariak ertzean… bizi-bizia dago lakua. Elizatxo bakartia laku erdiko irlatxoan.

Brnotik hegora dagoen lehen mendi koskor nagusienean, kare-haitz tontor argiaren gainean, Mikulov inguruan, hor dago Txekian lehenengoz ikusten dugun komunikabide dorrea haritz amerikano ipurdia perretxiko horiz bezala gainaldea parabolikoz josia.

Ureztatze azpiegitura dager soroetan. Teila-gorri baxuak dira herrietako etxeak. Teila gorrikoak dira eliza-dorreak ere, teila-gorrikoak eta gailenak, herri orotan lez, paisaiari gorakako jitea emanez, teilatuen horizontaltasuna bertikaltasunez hautsiz. Milukov bertan hasi  gara ikusten Znojon ikustea espero genituen mahastiak.

Zameka eta bere dorrea nabarmentzen dira Mikulov aurrean, deigarri, erraldoi; badira beste bizpahiru dorre ere, berrikuntza lanetan, turismorako prestatzen.

Mikulov: berrikuntza lanetan murgildua. Igandea izanik txekiar bisitariak dabiltza soilik kaleetan. Hiri txukuna. Plaza: erregularra da, gainbeheran, namesti guztien osagaiekin; tuboz eta plastikoz bilduta dago zutabea garbiketa lanetarako. Bisitarien begiak bereganatuz bada fatxada esgrafiatu eder bat ere, zarpeatzerakoan irudiak marraztuta dute horietakoa; jadanik hainbat ikusiak ditugu baina gustuz begiratzen diogu honi ere. Herri gainean Gaztelua edo zameka, ia-ia fisikoki ere azpikoa edo menpekoa zapalduz: palazio itxurako gotorlekua, pribilejioei eusteko eraikia; zamekek dituzten osagai guztiak ditu: basatiagoa dirudi honek, oinarri zaizkion harkaitz biziak baititu agerian sarrera, dorre, etxe eta patio orotan; hainbat dolare jarri dituzte erakusgai patioetan, dolare sendoak dira, enbor erraldoietatik ateratako haga eta tako erraldoiekin, hizki tailatuak dituzte beraietako askok; patio nagusiko ertzean, sarreran,  gizairudiz dotoretutako kariatidea dirudien zutabetxo fina du. Gazteluko edo gaztelurako lorategi zabalean zurezko tailak, ohikotik nahiko ezberdinak. Ikuspegi zabala eskaintzen du gazteluko atariak: han aurrean auto eta kamioi ilara nabarmentzen da ordainlekua bailitzan muga. S.Vaclav eliza: presbiterioko alde banatan daude harri gris bihurtuta gazteluko jaun-andereak: bere garaian zuzenean sartzen ziren gaztelutik elizara, non atzealdean elizkizunetarako harri griseko koru propioa zuten; harri grisekoak dira pulpitua eta aldarea, sabaia berriz estukoz dotoretua dago seguru aski herriaren diruarekin; iluna eta landua da aulkiteria; Moreneta bat kapera batean: bene-benetan beltzak dira Amabirjinaren eta Niñojesuraren aurpegiak. Gari biltegia.

Bada herriko gaintxo batean, kare-haitz puntatxo zorrotzean,  "gaztelu zurtza"  deitzen dioten gaztelutxoa; bestaldeko tontorrean aldiz kapera bat dago: herriko indar nagusiak herria babesten edo zaintzen biak, jaungoikoa eta gudaloztea, gailenago eta gotorrago dagoen zameko jauntxoen menpe.

Goizeko 8etan zabaltzen da gazteluko museoa: goiztiarrak dira txekiarrak.

Turista-lekua da nonbait Mikulov, Austria bertan dela eta: hiruzpalau supermerkatu daude, putikluba eta kabareta ere bai. Dendetako erakusleihoek bere xumetasunean ere mendebaleko jitea dute, era guztietako erosgaiak eskainiz, gureetako oparotasunez ez bada ere. Oraingoan Etxarriko UFESA da aurkitu dugun Euskal Herriko arrastoa, baina baita, berriz ere, ETA markako elektragailuak.

Ordainlekua da mugetako pasabide oro: auto pilaketa.

Auto gutxi dabil Znojora bidean, bakartiren bat besterik ez; dabilena, presati, gu baino bizkorrago behintzat.

Kilometroetako akazia-baso zabala. Gero eta sarriago eta zabalago ugaltzen doaz mahastiak: pertsona baten garaiera hartuko dute hesola eta eusgarrien arabera. Hemen dira berriz ere Moravian galduak genituen arto-sailak. Sarriagoak eta handiak dira lurralde honetan granjak, ez daude gainera utziak, erabiliak bazik; zikina dago, ostera, granja ingurua: ez dute Austriakoen txukuntasunik.

Errepide ertzeko pista batean, bi hegazkintxo horik bitxikeria lez astindu dizkigu begiak.

Buztana gorputza bezain luze katamixarra antzerako animalia luzeak trabeskatu digu errepidea bere hanka motxen gainean.

Fruta arbolak dira Znojoraino ia bide osoan errepideko muga eta istripuetarako babes edo eusgarriak; intxaur, almendrondo, gereziondo sartu berriak: fruta lortu eta errepideari hesia jarri, bi helburu betetzen dituen jokabide aurreztailea.

Zapal obalatuak dira etxeetako teilak, gero ikusiko dugunez azpitik bata besteari koska bikoitzez kateatuak. Esfera handiak zenbait herritan, tutu sendo baten gainean, zerbaiten biltegi, urrutitik ikuskizun.

Maiatza, herri askotakoa da, baina ez dago beti herriko plaza edo erdigune aipagarri batean, herriko albo batetan baizik; herri batean ia herritik kanpo zegoen, basoaren kontra.

Herri guztietakoak dira baratzak ere: nahiko mastratuta dago patata. Dena da gari-sail: bi hilabete barru horia izanen da lurralde gehiena, zuhaitzengatik ez balitz guk ezagutzen dugun Gaztela bezala. Udatiar bisitariek guk ez daramagun irudia eramango dute, ezberdina izanen da beraiena: gurea lurralde berde batena daramagu, beraiek lurralde lehor horiarena eramanen dute.

Znojotik gertu, mila bira ondoren, kilometrotako artez gunean sartu gara, han aurrean galtzen zaigu errepidea, errailak infinituan bezala, puntutxo batean. Orain arte izan ez ditugun goi-tentsioko argindar poste erraldoiak lerro zuzenean eta luze, Austriatik edo Austriara, mugaren inguruan dagoen zentral batera: ekarri dakarte edo eraman daramate argindarra.

Kasinoa ere ekarri du demokraziak Txekiako herri nagusietara, dirua joka dezan duenak, eta norbaitek jokoarekin irabazi dezan.

Moravian ere bozgorailuak daude herriko kaleetan: herri sozialistetako  ohitura, praktika edo jardun unibertsala da, orokorra.

Znojo. Dorre eta tximinia pila dager urrutitik, eliza eta fabrika, gizartearen zutabe. Mendi kozkor leun baten gainean kokatua, hiribildua izana harresi askorik gelditzen ez bazaio ere, iragan oso onekoa, etxe ederrez osaturiko kale zabal luzeak deigarri, gaur egun nahiko zimeldua… edertasun kolorgetua dario hiriari. Kanpotar bisitarientzat utzia dago gaur, igandea izaki: bizia izan behar du astegunez itxita dauden jatetxe eta dendek erakusten dutenez. Patxadan ibili eta begiratzeko herria, zer ikusi nabarmenik ez badago ere. Hainbat plaza zabal du, gehienak aldaz beheran: namesti klasikoa, eraikin nagusia, kolorgetua dago, hondakinetik gehiago du edertasunik baino, baina interesgarria da, nabarmena da hiriko bihotza izan zela, bere dotoretasuna gordetzen du: alde batean, goialdean, azken politikagintzako eraikuntza zatarra nabarmentzen da; dorreko bukaera bereziak alegeratzen du eraikina, baina “santu-irudiak” erabat hondatuta daude, balio ere ez baitzuten askorik balio: egun batean berrituko dute eta zoragarria izanen da. Bukaera berezia duen dorre bat dago plazatik bertan, gazte-talde bisitarien irrika, hiriaren ikuspegi ederra izan behar duena. Utzia dagoen beheko oin soileko etxez osaturiko auzune polit bat ere bada. Harresi gainean eliza bat: mundu borobil bat da pulpitua, esfera bat; orkestra bat ari da gauerako emanaldirako gertakizunetan. Domingotarren elizak ez du ez barroterik ez kristalik sarreran: aspaldi honetan barruraino sartzen utzi digun ia eliza bakarra: pintura eta irudiak metal urre kolorekoz koroatuta  dituen koadro horietakoa nabarmentzen zaizkigu.

“Moulin Rouge” ere badute herri honetan.

Igandea arren fatxadagintzan ari da talde bat. Fede ezaren ala diru ezaren arazoa ote?.

Ijitoek nabarmentzen zuten bere presentzia plaza nagusian; haserre eta demandan bukatu dute.

Garagardo fabrika ere bada herri barruko albo batean.

Bada Napoleon izeneko jatetxea, jeneral nanoak bertan lo egin omen zuen Austerlitz bataila aurretxoan edo bezperan: bertako buru behar duenak Napoleonen janzkeran dihardu bezeroez arduratzen: zenbat pailazokeria egin behar den bizimodua ateratzeko.

Soldaduak baziren nonahi Milukov herrian, soldaduz betetako kamioiekin egin dugu topo hemen: bortizkeriak ez du jaiegunik.

Alpapa sail izugarriak goldatzen ari dira; traktorez nola ez!. Baina bada oraindik bi zaldik  tiratutako karro edo gurdi luze-zabaletan garraio lanetan ari den baserritarrik.

Ekilore saila, handia, zabala, zonalde honetako sail guztiak bezala.

Espejismo edo irudikerian ura ikusi ohi da errepideko galipotean, oraingoan aurreko auto gorria bera ere islatzen da, errepidea bera gorri bilakatuz.

150 kilometro, Austriako mugetan baina Moravian UNESCOk babestutako bi hiri ikusteko.

Hegazti hegalaria, oiloa bezain handia, puntutxo belzdun arrea, gurutzatu zaigu ibiliz gure aurretxoan, zelaian, kokoka ehizean. Zozo eta birigarroak ere auzo ditugu, baina ez lagun, kanpalekuan. Ile harroagatik eta gizenagatik untxia behar zuen: gure aurrean zeharkatu du belartza auskalo zeren bila.

Gautu duenean zeru-marra berde zuri gorriak biltzen du inguru bitxi hori lurralde ilunaren urrutiko borobilean.

Maiatzaren 26a. Astelehena. 22.a-Cz:6.a

Moraviako Erdigunea  dugu gaur ibilbide; aste batzuk barru izanen gara berriro bertan Iparraldea ere ikusi asmoz.

Brnok badu bere komunikabide dorrea atzeko mendi kaskoan.

Berrikuntza lanetan dago Olomoucera autobia ere, bide bakarrera mugatuta.

Hemengo politikoek ere ikasi dute obretan dagoela norberarentzat eta alderdiarentzat irabazia. Egia da izan errepide onak beharrezkoak direla barruko eta nazioarteko harremanetarako. Egia da ere hemengo autobideak ez direla zainduegiak izan autoa bera ez delako izan herriaren harremanetarako  nahitaezko tresna, ezta nazioko ekonomiaren zutabe nagusia mendebalean bezala. Autoak saltzeko errepide onak behar dira eta autoa da gaur egun Mendebaldeak hemen  duen merkaturik nagusiena. Hemengo errepideak berritzeak Mendebaleko autogintzaren eraginaren susmoa sortzen du, bertako premien eraginarena baino. Agian herria bera da autoa eta errepidea eskatzen duena: Mendebalaren eragin psikologikoa, komunikabideen eragina: hari ikusezinak ditu askotan Ekonomia sareak.

Emakumeek egiten dute batez ere baratzeko lana, bere umetxoa ere berekin du batek. Gizonezkoa fabrikan eta emakumezkoa etxe eta inguruko lanetan: ekonomia ahularen aztarna. Adineko gizonezkoa ere errime ikusten da baratze lanetan: egonezinak, grinak, premiak eragina da, edo baserritar gazterik ez dagoen ezaugarria.

Austerlitz edo Slavkov, Napoleonek bere bataila famatua irabazi zuen kokagunea: ba omen da inguruan oroitarriren bat baina ez dugu jakin aurkitzen.

Austerlitz ez da irudikatzen nuen lurralde laua, mendixka, muino, aldats, oste eta erreka-zulozkoa baizik, gorabeherok bigunak badira ere: beraz estratega behar zuen izan jeneralak bere soldaduak helburu zehatzak jarraiki hor zehar mugiarazteko. Baina jeinuaz aparte, batez ere jeinu horretaz baliatu ziren garaiko diru jabeek Napoleonen garaipena bultzatzeko, gerra finantzatuz. Gerora komeni izan ez zitzaienean hondatu egin zuen jenerala, galarazi egin zioten azken bataila. Nagusigo ekonomikoa dago beti kinkan gerretan: dirutzek nagusitu zuten Napoleon Austerlitzen, dirutzek hondatu zuten jeinu bera Waterloon. Jeinu bera zen, baliabideak ziren ezberdinak. Diruak baldintzatzen ditu baliabideak. Dirutza dago beti gerra ororen ostean.

Austerlitz: gerraren eredu, bortizkeriaren, indarkeriaren eta bortxaren goraipamen. Napoleon bera gerraria izan zen, kultura eta legedi aldetik hainbat aurrerapen aipagarri ekarri bazituen ere bere inperio aldian. Goretsi eta miretsi egin da gorrotagarri eta nazkagarri behar zitzaigun sinboloa. Napoleon, gerraren, bortxakeriaren, hilketaren mito arbuiagarria. Argia zela inork uka ezin badakio ere.

Behe solairuko etxeak dira Moraviakoak, xaloak, apalak, xumeak, ilunak, etxe dotore edo zameken bat han-hemenka agertzen bada ere: herrietako fisonomia ez da aldatu, paisaiarena ere ez. Haize zentral edo gurpil eoliko horietako bakar bat da bitxikeria inguruan: Olaztiko enpresa ote dabil hemen merkatua ireki edo hedatu nahian!. Hiru traktore dabiltza bata bestearen ondoren pagotxa ebakitzen sail berdinean. Errepide ertzeko fruta arbolak diraute: gereziondoek ale piloa dute, ale koskortua baino berdea oraindik; geriza urtea aurtengoa. Ez dago Maiatzik inguru hauetako herrietan, baina ugariak dira bazterretan Amabirjina eta santu-irudiak: hauek ez dira komunismoa erori ondoren jarritakoak, sozialismo garaian errespetatu zituzten-eta nonbait elizaren ikurrak. Herri koskortu orok bere baratzez inguratutako txaboladia du hemen ere. Ez dago ostera lakurik.

Zulo konpontzen ari dira bidezainak han-hemenka ia errepide osoan. Bere nazioarteko L ezagunarekin ugariak dira autoeskolak bai Bohemian bai Moravian, auto salmenta ugariaren ondorio eta ezaugarria. Herri hasietan europar markako autoa ikusten da, herritxo inguruetan berriz antzinako bertako zaharrak: egoera ekonomiko ezberdinen sinboloa.

Kromeriz. Herri gogotsu eta ondo-biziaren itxura du; iragan ospetsua du, baina oraina ere oparo bizi duela erakusten du. Etxe ederrak edozein kaletan, oinezkoentzako kaleak eta mendebaleko salgaiak dendetan. Mendebaleko jitea hartzen doa, batez ere denda eta erakusleihoetan. Herri zaharren egitura du:  plaza da hiriren ardatza: karratu eder zabala, ohizko osagaiekin, baina plaza honek horma-bularreko arkupe sendoak ditu lau aldetan, ezkiak zutabearen lau kantoietan, baita lorategi karratu bat ere; kafetegi eta dendaz oparoa: plaza biziaren itxura erakusten du. Jauregia da zameka hemen, gotorlekua izan ordez, parke eta guzti; bi esferako erlojua du dorreko hiru kantoietan udaletxeak: orduak eskaintzen ditu esfera handiak, txiki batek minutuak. Kale-gurutze batean bada bigarren zutabe ederra. Eliza, bere aldare handi, santu-irudi zuri eta marmol gorrixkako zutabeekin ere xumea da ikusi ditugun eliza barrokoen parean. Bada bigarren eliza bat ere, gotikoa, beraz garaia, aldare nagusia du berezi samarra, aldaretako koadro erraldoiak nabarmentzen zaizkiolarik.

Kromeriztik gora berriz ere lautadan sartu gara eta horrela jarraituko dugu Olomoucetik Brnora itzultzen garen arte. Bidaiari bakarreko hiruzpalau bagoiko tren berde zuria gurutzatu zaigu  pasonibelean. Gaztelan ikusi ohi diren zementuzko ur-biltegi borobila zementuzko zutabe borobilaren gainean aurkitu dugu herri batetan: ezberdina zen hemengoa. Metalezko sare-koadroak dira errepide bazterrean metatuta daudenak neguko elur eta izotzen zain, Bohemiako zurezkoen ordez: inguru gogorra izan behar du honek neguan.

Prerov: gelditzea merezi zuen herria; ibai zabala doakio albo-albotik; tximinia luze asko du inguruan, Olomouc eta hiri handi gehienek bezala. Autobia ere badu hurreko zenbait kilometroetan, Olomoucek bezala, hiri handi gehienek bezala: zerbait dela uste duen herri orok nahi du eduki bere autobia; agian trafikoaren eraginez da soilik, agian hemen ere partidu eta patrika pribatuen diru iturri da. Autobus pila dago tren eta autobus geltokiaren alboan, inguruko herrien buru, bilgune eta topagune dela adieraziz. Berdin gertatzen da Oloumucen ere. Bidaiako laugarren SEATa: Cordoba.

Zeharbiderik ez dago herrietan, kozkorretan ez ezik, handietan ere ez; trafikoa alboetako kaleetatik zuzentzen dute erdigunea ekidinez, baina semaforo eta abarrek geldoa bihurtzen dute ibilia; herriok hurragotik ikusteko aukeratxoa ematen digu kanpotar pasoko bidaiarioi.

Garagardogintzarako lupulu sail izugarria; jende multzoa bertan lanean: Europa Batuan sartzen direnean Alemaniatik ekarraraziko diete lupulua, bertako baserritarra langabezian utziz.

Argindar linea handia, ezohizkoa hemen.

Trafikoa zuzentzeko garita dago Olomouceko bidegurutzean, semaforoek huts egiten badute ere, agian, edo trinkoegia izaten delako auto uholdea zenbait ordutan.

Olomouc.  Tranbia du: bere alde jartzen nauen zertzelada. Aldaparan espero nuen baina lauan dago. Txekiako hirugarren hiria, 100 mila biztanletik gorakoa; hiri handiaren egitura edo estrukturaketa du, kale zabalekin. Bai egituran, bai dituen plaza eta edozein kaleko eraikuntza ederretan ezagun du Moraviako Administrazio Hiriburua izan zela gizaldietan.

Horni namesti: ohiko osagaiz eratua, izugarri erraldoia da eta ederrak ditu osagaiok, neurritik kanpokoak; plaza erdian udaletxea bere ordulari famatuarekin, eta eskailera zein dorre dotoreekin; handia izanik udaletxea, halaz ere handi sentipena sortarazten jarraitzen du plazak: orekatua, proportzionatuak daude; zutabea handia izateaz gain izugarri ederra da, belztuta badago ere; erruz dago jendea bere harmailetan eserita. Dolni namesti: aurrekoarengandik gertu, irregularra eta ajetuxea; bestearen osagai berak ditu, baina apalagoak dira osagaiok: ze domontre egiten dute bi plazak hain gertu bata bestearengandik?, izanen du arrazoi logikoren bat, jauntxoren baten handi-mandikeriaren bat agian. Biskupske namesti: gotzainen plaza, dena da elizgizonen palazio lau aldeetara, zein baino zein ederragoa eta handiagoa bakoitza, zeinetan apaizak edo sotanadun eliz funtzionarioak dabiltzan palazio batetik bestera: Elizak gorde egin ditu bere ondasunak komunistekin ere.  Republiky namesti: eraikuntza ederrak ditu, jesuiten komentua batez ere, kolorgetua eta itxuraz itxita badago ere: konponduko dira loiolatarrarenak. Vaclay katedrala: belztuta dago kanpotik; barrutik hain da handia presbiterioa, ze berak dirudi eliza; beirategi atsegina; paper pintatuzkoak dirudite hormek, izartxo eta loraz; organo entsegu-kontzertu ederrez gozatu dugu. S. Michel eliza: sabaia dena da fresko, zutabe denak marmol gorri, santu-irudiak denak zuri, urre kolorea edonon eta kontzertu atsegina zoragarrizko organo batean. Jesuiten eliza: eliza barroko ederra, non oraingoan gazteen koru batek eskaini digun entsegu-kontzertua. Maurizio Donea: gotiko garaia: beiradura eder itxurakoa,  erretaula triptiko antzerako erraldoia, pulpitu landua... deigarriak dira baina merke plantakoak, berri itxurakoak; organoa du izugarria, bere aingerutxo zuriekin; horma batean bada Adan eta Eba arbolapean dauden irudi polita; alarmak jo dit ze itxura zuen jabetu nahian bataiarrira gehiegi inguratu naizelako: han izan ditugu berehala poliziak.

Izan zuen bai boterea Elizak lurralde honetan. Komunisten garaian ere. Gaur egun ere.

Erretolikan etorri zaigu aguretxo bizkorra katedral aurrean ingelesez eta alemanez apur bat bazekiela eta, nongoak ote: "baski" guk, "espainol" berak, ezetz guk nire nolabaiteko ingelesean: keinuka hasi zaigu, baietz, bazekiela eta horrelako adierazpenez. Berarekin gurutzatu gara geroxeago kale batean, "baski" bota digu.

Mojatxo zaharra atera da Gotzaintegiko jauregitik. Apaizen neskamea seguru aski, eskerrak emanez gainera Jainkoari gotzainaren galtzontziloak garbitzeko ohorea eta aukera eman diolako bizitzan.

Erdi ezkutuan, Mallorcarako bidaia eskaintza dago bidaia bulegoko erakusleihoan, andaluziar dantza argazkiarekin. "España va bien" dio Aznarrek.

Olomoucen bilatu dugu kafeteraren loturazko goma.

Simaur zirinari Moravian ere kiratsa.

Bertakoentzat ohizkoak izanen dira baina gasolina marka bat beraren izenik ez dugu oraindik ikasi, hain dira ezberdinak.

Eguneroko armada, Brnora bidean gaurkoa, helikoptero kaki eta guztikoa gainera.

Kilometroak. Ahaztu zait zenbatzea gaur ere. Txekiako azkenak oraingoz. Itzuliko gatzaio.

Izugarri ederra dago gaua kanpinean dagoen mendi kaskotik: Brnorantz begiratuz badirudi lurrean kokatu dela lainoek estali duten izartegia, diganteek txingar gorri biziko sutzar erraldoia piztu dutela lautadan gau hotza berotzeko, edo bertan lurreratu direla  martiztar pelikula guztietako ontzi oro. Hiru bezero soilik geratu garenez kanpinean, elkar ikusi ere egiten ez dugula, gauean hiru aldetan sakabanaturik, ikuskizuna ederragoa da bakardade ilunean.

HEGO BOHEMIA

Bere-bereari eutsi dion natu-gunea dirudi paraje guzti honek. Orriak galdu ondorengo buru borobilez karduek  zeharo zuritutako zelaietan eta izei iluneko basoak zeharkatuz doa gaurko bidaia ere; bakardade osoan, errepide nagusitik atera ezkero ez baitabil ia autorik: gozamena da paraje hauetan inorako presarik gabe gidatzea, Saturraranen Iparramerikar Enbaxadako dokumentaletan inbidiaz, ia harriduraz, ikusten genituen bidaia fantastiko haietakoa da gaurko hau.

Lakua noiznahi eta nonahi, ez laku txikiak gainera.

Haritz asko dago, baina ez Sakanako enbor sendorik, ez dute zerikusirik haiekin.

Maiatza: Hego Bohemia osoko ohitura da; Alemaniaren eraginez ote?.

Txoriak uxatzeko txabolatxoak ere Hego Bohemia osokoak dira, baita errepide alboko hesola eta taula pilatuak ere aldats-gunetan, neguko irrista-guneetan: elur lekua nonbait.

Haritza jaiotzen da izeidietan: ez ote Gipuzkoan eta Bizkaian bezala hariztia eta pagadia zela lehen bertako basoa hemen ere, eta ondoren birlandatua dela izeia, etekin bizkorragoa atera ahal izateko basoari.

Konboi militarra, hemen eta gaur ere: aurrean dugu beti heriotza eta indarkeria, batez ere zer galdua dutenen zaintzan, dena galduta dutenen bizkar.

Ez da Mendebaldeko izen ezaguneko gasolindegirik ikusten, AGIP edo SHEEL bakarren bat ez bada. Agian Espainian bezala bertako gasolindegietan sartu dute muturra multinazionalek, izenik aldatu gabe jabegoa eta etekina eskuratuz.

Nova Bystrice.  Herri hasia: bere zutabea du plazan.

Gereziondo ilara errepidearen hesi edo muga bezala pare bat kilometrotan: ale arrastorik ere ez dute oraindik.

Bigarren konboi militarra Slavonice aurretxoan: nonahikoak kakiok, kakia baita heriotza aktibo eta ofizialaren kolorea. Eltxoak laku ertzean baino errimeagoak dira kamioi militarrak Bohemian.

Ohiturak eta pentsaerak eginen du herri bat ezberdin, baina lurralde fisikoak eragiten du ohitura eta pentsaeran.

Moravia, bertan dugu edo bertan gara: paisaia fisikoa ez da ezertan aldatu, ez lurraldearen fisonomian ezta herriarenean ere; sarriagoak dira agian errepide ertzeko zutabe erlijiosoak eta noizbehinkako kaperak.

Eliza ere presente dago. Komunismoak ez zion kendu elizari bere presentzia, pribilejioak eta horiekin botere zati bat baizik, horregatik ziren elizgizonak hain haserre: eliza behin ere ez delako izan erakunde herritar soila, ezta elizgizonak herritar soilak ere. Boterearen atal indartsua baizik.

Slavonice. Gidaliburuak ez du interesgarritzat jotzen, bai ordea zonaldeko mapak. Gaur ez dabil turistarik, ezta herritar askorik ere, baina austriarren bisita-gunea omen, bertan baitago muga. Herri polita, Erdi Aroko herri petoa. Bere horretan utzia plaza ezik, dirua behar baita herria berritzeko eta urteen epea konpontzeko. Plaza: errenazentista, ederra eta potxoloa; arkupea du etxe askok: halako zirrara sortarazi digu bertara jo dugunean; atzo Prachaticekoak bezala esgrafiatu teknikaz dotoretuak ditu fatxadak, hori litzake ezaugarri nagusia, guretzat bitxikeria: zarpeatuzko masa bera lantzen dute, bigunean, erliebez marraztuz irudi eta apaindurak, ondoren zuri pintatzen dira irudi eta apaindurok, azpikoa berriz ilun. Badu kale bat ere esgrafiaz dotoretutako etxez osatua.

Tximinia baten goiko ahoan egin zuen nonbait habia zikoina batek, orain ahotik metro eta erdira jarri diote habia haga baten gainean, horrela tximiniari aterpea egiten dio eta habiak epelean irauten du; ez dakiguna da zikoinak nola jasaten duen kutsadura, epeltasuna izanen du gutxienez.

Ba zen herrian bazkaltzera-edo geratu den folklore talde bat, bere jantzi bereziez berezia.

Oso sinple bizi den herria dela iritzia dugu, baina bizitzeko funtsezkoena badutela dirudi. Zoriontsu ote dira bere bizimolde xumean ala inbidiaz bizi ote mendebaleko beste herri batzuei begira?: hor dago gakoa. Erosleen merkatua hedatu behar duenean Mendebalak sartuko dizkie begietatik ere kontsumo-gaiak, bizipoza bera ere desorekatuz. Agian oraingoz hasi dira kapitalismoaren eta neoliberalismoaren ondorenak pairatzen, zuten  ona galduz, lana eta oinarrizko baliabideak alegia;  agian hainbat hasi da tentagarri duen erosgaiak ezin erosiz sufritzen.

Dacide. Onez dagoen herri hasiak dorretzar berezia erakusten dio pasoko bidaiariari, baita zerbait dela uste duen herri koskortu orok erakutsi ohi dituen osagarriak ere:  zutabe handia  eta tamainako iturria behintzat, lorategia den errepide alboko plazan.

Ijito jitea du zenbait jendek: ezin diogu igarri hemen ere nor den jatorriz bertakoa, nor etorkina.

Andre-gizon heldu bikotea ari zen aitzurrez soroa ez den baina baratza baino ere handiagoa den lursaila lantzen, bere lur propioa agian, ortuariak plazara eraman ahal izateko aukera  sosa batzuk eskuratuz.

Gurpil gainean, txoriak uxatzeko txabolatxo mugikorra: nekazari injineru baten asmakizuna.

Telc. Etxe solte baxuko herria zabala hedatzen da erdigune edo zaharraren inguruko uretatik at; kanporago oraindik etxe-koadro arrunt berriak, lau solairuko ez tzarregiak. Zubiak igarobide, laku baten urez inguratuta dago herri turistikoa, herri zaharra. Austriako jubilatu autobuskadak datoz: denda asko dago, beraz. Nahiz kanpotik apal itxura izan, fatxadak errespetatzean du herriak bere grazia. Ez dago taberna, jatetxe, kafetegi girorik: etorri eta joaneko bisitariak gara denok nonbait.  Ugaria da dendatxo eta saltzaile ibildauna: oraindik ez da Mendebaleko turisterrien antzera moldatu.

Sarrerako bi ate. Plaza da herri osoa, hor hasten eta bukatzen da herria; ederra da izan benetan namestia, izugarria: luzea, kolorezko etxe-saila, azpialde dena arkupe; Amabirjinaren zutabe  oso landua; bi iturri: erlijiosoa bata, laikoa bestea; teknika guztietako apaindurak fatxadetan: bada behe-leiho nano berdexka borobil xarmanta fresko politez pintatutako fatxadako kantoi batean. Zamek bat, gidaliburuak batez ere goratzen duena; barrutik beharko du izan hain goraipagarria: sarreran, jauntxo bikotearen irudi tailatuzko hilobi karratu handia kolore anitz biziko burdina-sarez inguratuta Krumloven patioko putzua bezala, sabaia  landua eta biziki pintatua, betiko patio eta balkoi-korritua. Dorrea eta bi eliza: batean sabairainoko S.Kristobal erraldoia pintatuta, pintatuak daude giltzarri gotikoak ere.

Zaharreko denda batean Solac-en tresneria dago salgai erakusleihoan, baina guretzat deigarria dira hizki handiz iragarritako ETA marka duten etxe-tresna elektrikoak, hizki handiz iragarrita kristaletan.

Turismo Agentzia handiek izango dute zerikusia eta eragina noiz eta zein gune turismoarentzako bideratzean.

Zurezko jostailu, irudi eta etxerako tresneria asko dago salgai lurralde honetako dendetan: eskulangile trebeak sos bila.

Jelatuak ere xumeagoak dira, txikiagoak, gozoak bai, baina ezberdinak zaporez; izozki-dendak: aukera gutxiko zaporeak dituzte, baina jan jaten da izozkia, erruz jan ere.

Herri askotan ikusten ditugu bozgorailuak, kale ertzetan hormari itsatsiak: oharrak emateko edo udaletxeak herriarekin lotzeko bidea izan daiteke garai batean herritxo askotan apaizok egiten genuen bezala eliza-dorretako bozgorailuekin.

Ugaria da urkia Bohemia osoan.

Herritxoetan ez da etxe loturiko gunerik ikusten, erdigunerik, nukleorik, etxe solteak dira herriko etxebizitzak.

Solte dabiltza oiloak; etxe bakoitzak du bere baratza eta badirudi bakoitzak bere etxerako egiten duela.

Hasi dira telefono mugikorrentzat errepikagailuak jasotzen.

Pagoa da orain, pinudiaren kontra, errepidearen aurrean, hesiaren betebeharretan dagoen zuhaitza: pagadiak izandakoak ote pinudiok?.  Hori guneak dituen berdegunean bukatu dugu gaurko ibilaldia ere.

Kilometroak. Ez ditut zenbatu gaurko kilometro berdeak.

Hego Bohemiako azken ibilaldia. Etorri ginekoan baino esperientzia handiagoarekin eta lasaiago goaz.

Holandar asko sartu da gaur kanpinean.

Azken egun-argi izpira arte ilunpean iraun dugu gure etxolan lakuko azken irudi goxoa jaso ahal izateko, arrats ederrez agurtu baikaitu Trebonek.

Maiatzaren 24a. Larunbata. 20a-Cz:4.a

Kardantxiloak ditut gaur bisitari leiho aurrean kardo haziak jaten. Euskal Herrian izanen ditugu bideko udazkenean. Mutriku eta Deba arteko Alkolea inguruko itsas kontrako gainetan harrapa ohi zituzten likaz kardantxiloak, agian oraindik ere harrapatzen dituzte, kaiolan sartu eta saltzeko.

Hegazti arrapalari handiak dakusat, lainorantzago, hegada pausatuan.

Espainiako laranjak jaten ditugu Bohemian ere.

Natura behintzat biziki bizi dugu kontsumismoak oraindik itxuraldatu ez duen lurralde honetan, nahiko berean dirauen herrialdean. Baina bizimodua hemen ere latza izanen da gureetan ere latza den bezala. Norberarengan soilik dago zoriona.

Zer da "bohemioa" izatea?. Arrasto ohizko edo jakin batean lerrotuta ez bizitzea?. Nondik dator esamolde hori?. Agian lotugaitzak ziren herri berrietako bizimoldera bohemiar atzerriratuak?. Askatasunik eza da bizitza, ez da loturarik gabeko gizakirik ez izakirik: ia orain ere lortzen duten bohemiarrok Mendebaldeak ezarri nahi izango dizkion merkatuaren hesi eta kate burdinazkoetatik libro izaten.

Nongoak dira hegazti migratzaile hauek?: Bohemiakoak udan eta Afrikarrak neguan?. Nor da nongoa?. Gu euskaldunak gara, baina zer da hain harro jartzen gaituen hori, bizia emateraino borrokatzera eramaten gaituena?. Misterio asko du naturak, baita gizarteak ere, natura baikara.

Txoko hau utzi egingo dugu hegada berri bati ekiteko, kardantxiloek eta hegaberek udazkenean bezala. Baina aldaketa ez da oraingoan erronka berri bat izanen ezta abentura ere, herri honen lagun egin baikara. Kanpokoak gara baina ez gara arrotz sentitzen, bertako  eta bertara egin gara.

Moravia dugu helmuga, gaurko helbidea, imajinazioan zirrikitu exotikoak zabaltzen dizkigun  herrialdea. Antzinatera itzuliko gara, baina Bohemian ordez Moravian

Larunbata izanik, errepidean ia ez dabil autorik, kamiorik bat bera ere ez Brnorako errepide nagusia den arren. Bakarrik utzi gaituzte errepidean. Militarrak ere ez dira ateratzen gaur. Baina bai ari  dira errepideko berrikuntzetako lanetan.

Bien artean esparru karratua gauzatzen duten etxebizitza eta korta eraikinak paraleloan, osagai biak hormaz lotuta. Etxetxoetako askok, belarra ebakita, lorategitxoa bailitzan dute etxaurrea.

Telce, azoka txikia zegoen gaur.

Errepidea bera ona da baina adabakiz eta zuloz josita dago herri barruetako errepide zorua: gure erremolkeak daraman dantzarekin gure gauzak ere trikitia dantzatuz joango diren ustez egin dugu bidaia.

TXEKIA

BOHEMIA

Hamar hamabost minutu egin ditugu mugako ilaran. Antolamendu apala da, baina, beste mugetan ez bezala, ordenagailuan sartu gaituzte hemengoan.

Lurralde debekatua zen duela gutxira arte mendebalekoentzat, baina, hemen gaude normaltasun osoz, Ekialdeko lurraldeak oraindik ematen duen morbo eta irrikarekin. Politikoek eta ahaldunen interes ezberdinek hondatzen eta gaiztotzen  dituzte herrien arteko harremanak.

Bere horretan bezala dago dena, naturak bere aurpegia erakutsiz. lurralde hesi gabea bailitz oraindik. Hesola eta oholtxoak daude, ondo tolestuta, errepideko aldats bazterreko estalpetxoetan; aspaldikoak dira, belztuta baitaude: badute neguko elur eta zola labainarekin zerikusirik, errepideak erabilgarri bihurtzeko erarik merkeena segur aski, elur-kentzeko makina garestien ordezkoak agian. Paisaia fisikoa bera ez da aldatu azken egunetakoengandik, urki asko dagoela litzake ezberdintasuna. Zainduak daude errepide ertzak, belartsuak, zola, aldiz, ez da inola ere leuna. Teilatu pikeko gris tristeak dira etxeak, etxe solteak, banakakoak, bakoitza bera, elkarren alboan egonik ere; etxe argitxoren bat ere bada; hormaz elkar lotutako bi eraikin paralelo dira nekazale-etxeak, horrela patio bat gauzatzen zaie erdian, etxebizitza izanen da eraaikinetako bat, korta eta bestelako nekazari tresneriarentzat gordelekua bestea. Landetxe txikiak dira. Zutik diraute elizak, elizaren aurkako ez dakit nolako jazarpenen berri eman baziguten ere gaztetan ez ezik orainago ere.

Sarria da azoka txikia, merkadiloa, ia herri guztietan aurkitu dugu, Elgoibarkoa izan zitekeen, paretsuak dira antolamenduz eta salgaiez. Denetik saltzen duten errepide bazterreko saltzaileak noizbehinka: etxola jarri berriak, mugikorrak batzuk, zurezko txosna edo txabolatxoakzenbait; tamaina guztietako Papa Noel irudiak dira bere gorritasunez deigarrienak txosnotan. Bada jatetxe, taberna eta antzerakorik ere, baina ez asko. Noizbehinka granjak, erabiliak. Zabalak dira hemengo lur-sailak, produktibitatearen arabera sailkatuak, herriarenak. Garia eta artoa, erne berriak oraindik biak, dira soroetan hartzen dena. Jite ezberdinekoak dira traktore guztiak, bakoitza bera, lau errubera gainean ibiltzea dute gauza komun bakarra, bera baino gurdi edo tresna handiagoa daramate atzean. Soroak ureztatzeko sistema ere ezberdina da: dutxa diganteak soroetan barreiatuta. Tirolen antzera zurezko txabola ilunak daude zelai berdean.

Duela urte mordo bateko Euskal Herrikoak dirudite industria guneek.

Ona da Pragarako errepidea, nahiko zabala eta zoru onekoa, ezki ederrak ertzean. Kaskartu egiten da, baina,  Brnora bidean, batez ere hiri eta herrietan. Euskadiko duela 30-40 urteko errepidea gogarazten digu: bihurguneak bere hartan diraute bai lur-barruan bai herri inguruan, bai herri barruan. Badira semaforoak baina betiko "eskuinak lehentasuna" arauarekin gidatzen da herri askotako bidegurutzeetan.  Hemen dabiltza Skoda eta antzerakoak, txikiak eta antzinakoak, bada auto berririk ere. Abiadura handiz  gidatzen dute batez ere muga aurreko kilometroetan: egon da errepidea gurutzatuz maniobra arriskutsua egin digun tipoa, polizien muturrean egin ere gainera, lasai. Austriako matrikula asko ikus daiteke: batzuk konkistari datoz bere auto dotoreekin ziztu bizian besteok aurreratu nahian. Lehengo zaharrak dira kamioiak, erremolke luzedun motz haiek; kamionetak, asko; mendebaleko kamioi handi berririk, berriz, ez da ageri: Ekialdeko herrialde askotan bezala hemen ere trenez eginen da garraioa. Gureetan baino tresneria xumeagoa dute bidezainek, horrek ez badu esan nahi ere gureetako modernotasuna eraginkorragoa denik.

Kirol edo aisia autoetan datoz hona konkistatzaile berriak, baina ekonomia darabil benetako menderatzaileak, azpitik, eraginkor, azalean ia nabarmendu ere gin gabe.

Mendirik ikusten ez den zeru-marrarainoko lautada ageri da gaintxo batetik; gora-behera bareak ditu errepideak. Urruti batean, ortzi bazterrean, hiru tximinia sendo ikusten da: bada zentralen bat bertan.

Penzione, Restaurace: erraz jakingo dugu behintzat nora jo lo eta jan egiteko. SPAR denda ere badago, baina ez da Eki Alemaniako saltoki erosorik nabari, erostetxe, firma eta bulego erraldoi itxurakorik. Bada propaganda kartelik ere, baina gutxi.

Budejovice inguru gertuan, Maiatza. Ez nuen zikoinarik espero hain goian eta hain ekian, baina ikusi dugu bat tximinia gainean.

Nortasun eta berezitasun handiagokoa espero nuen Bohemia, ezberdinagoa, antzinako jite handiagokoa. Nolanahi errepidetik ikusi dugu orain arte ikusi duguna: beste zerbait esango digu geroak.

Kanpalekua. Trebon herrian pausatu gara, laku polit baten aurrean jarri dugu gure etxe ibiltaria. Kanpaleku apala da, baina atsegina, zerbitzu guztiekin. Hemen dago kokatuta Euskal Herriko ehiztarien tiroketari ihes egindako hainbat hegabera ere.

Egoera bitxia bizi izan dugu karabana kokatzerakoan: ni estu eta larri nenbilen karabanari eutsi ezinik goitik beherako abiadan esku frenoa bota eta gelditu dudan arte, M.Luisa berriz bultza eginez erraz mugitzen genuela-eta pozik

Jindrichuv Hradec. Laku baten ondoan kokatutako herri xumea: jendea, erakusleihoak… apala da, baina polita. Gaintxo batean dago kokatua, gorenean plaza, dorre azpiko ate batetik du sarrera. Hiribildua, osagai guztiekin: sarrerako ateak, kalexkak, baina batez ere namesti-plaza, eta zamek-gaztelua. Namesti, bertan gustura sentitzeko plaza: karratu irregularra, hor ditu  bere zutabea, bere etxe koloreztatuak eta harrizko zorua, baita berritzen ari diren jauretxe erraldoia ere.  4 patio ditu gutxienez harkaitz gainean eraikitako zamek erraldoiak, laurak handiak; erakusgai dago sukaldea, ikustekoa baita izan ere: jauntxoek bazuten non ibili etxetik atera gabe ere; erakusteko dute estalki berezia duen putzu eder zabala ere; lakua du berezko babesa; Eliza: korupetik, ia atzeko atetik, ikus daiteke soilik, barrotez hesitua baitago; sarrail erraldoiak ditu.

Jauntxoak beti jauntxo; gu berriz nola bizi ziren ikustera gatoz, pozik etorri ere, askok gainera ordaindu egiten dute ikustea.

Taldeka dabiltza jubilatuak Bohemian ere, herriz herri, zein herri barruan: zabaldu da jadanik Europa guztian adinduok autobuskadaka aireztatzera ateratzeko ohitura.

Trebon: ez dago tontorrean, etxeak zaizkio harresi, etxeek bildu eta inguratzen dute, lau ertzetara ditu sarrerako ateak. Parke dotore zabala, bere garaian zamekarena zena. Etxe eder asko du baina ez da gidaliburuak dion herri paregabea. Masarik plazan radnice-udaletxea, izurritearen ondoren eraikitako zutabea, iturria eta etxetxo politak, zeintzuen arkupeak zaizkigu aipagarrienak; Austrian ez ditugu antzerako plazetan horrelako arkuperik  ikusi. Sv.Jijil kalea ez da gidaliburuak dion hain bestelakoa, etxe politik badu ere. Kale zabalak ditu herriak. Kolore ezberdinez pintatuta daude etxeak herri honetan ere: zerbait ezberdina da guretzat. Korupetik ikusteko aukera soila eskaintzen du elizak: bi nabe ditu baina aldare bakarra, zutabe sendoko ilara grada erdian kokatzen denez, eliztar erdiek ez dute aldarerik ikusi ere egingo.

Karpa, herrialdeko arrain ugariena, afaldu dugu, gozoro, bertako plazan: karpa anoa eder bana entsaladarekin, mila pezeta baino gutxiagorekin egin dugu afaria jatetxe ederreko jantoki dotorean.

Kontuak ateratzen ibili gara diru aldaketari buruz hain afari merkea izan zitekeenik ezin sinetsiz.

Merezi zituzten gaur egindako kontatu ez dituan kilometroak.

Gauean ilargi ia betea lakuan bikoizten ikusi ahal izateagatik soilik merezi zuen etortzea.

Gazte multzo handia su handi baten inguruan edo mahaietan kontu-kontari, jendea tabernako aterpean eserita: ilargiaren magiak eraginda edo, giro bereziak betetzen du gau freskoa.

Maiatzaren 22a. Osteguna.  18.a-Cz2.a

Amets txar bat egin dut gauean: Mikel ilobari gurpildun jostailu bitxi bat erosi genion Insbrucken: ametsean kale pike batetan amildu zaigu mutikoa bere jostailuaren atzetik korrika abiadura bizian. Eskerrak ez dudan sinesten augurioetan

Zoragarria dago lakua, goiz bustian ere: zuhaitz eta txori-kantuz bilduta, alboko zuhaitzen irudia islatzen da bere uretan lakua berde bilakatuz, urki zuria dugula lehen planoan, ahate igerilari batek urratzen du ur azala gero eta zabalago doan marraz, hegaberek zeharkatzen dute airea… idilikoa benetan.

Arazoak ditut aurten gabiltzan herrien irudiak oroimenean gordetzeko: herrien irudiak eurak garbi ditut baina ezin ditut finkatu eta kokatu, ez baitute euskarririk, entzungabeak, ezezagunak,  zailak eta ahoskatzeko ere ezinezkoak zaizkidalako herrien izenok. Irudiek hitza behar dute, eta herrien nire irudiok ez dute hitzik.

Guretzat merkea bada hemengo bizimaila eta beraiek justu bizi baldin badira, ez dago dudarik beraien kontura bizi garela egunotan, nolabait esplotatu egiten ditugula: batak besteari etekina ateratzen dio bi gizarteen arteko desorekan. Ez dut moral arazorik, baina ez naiz eroso sentitzen: gizartea berdinduko, gizarte berdinduagoa bat behintzat, duen Iraultza da gizarteari geratzen zaion betebehar nagusiena.

Beharrezko ez diren, -“superfluo” deitzen diogu gazteleraz-, premiagabeko gauzetarako lekurik ez dagoela dirudi lurralde honetan; premia-premiako beharrak, lehen bizi-baldintzak bete eta kitto, da hemengo bizitza.

Errepidea banatzen duen erretenera arteko tartea txukuna dago etxaurretan, baina gehienetan edo onenean,  harri-txirta da lurzorua, espaloi, lora edo apaingarririk gabe: agian ohitura edo kultura arazo soila besterik ez da.

Treboneko plazan bada fatxada harrizko eskulturekin apaindua duen sozialismo garaiko etxea. Ez da aurreko garai politikoko beste ezer nabarmentzen hirian. Nekazaritzan, aldiz, herri-granjak, komunalak, diraute, hala dirudi; saltokiak oso apalak dira, badirudi ez dela dendarien arteko nork gehiago saldu lehiarik. Firma eta kapital nagusiek irabazia usaintzen duten heinean irauliko dute gizarte hau ere bakar batzuen mardultzerako.

Fedeak ez dakit iraun duen, elizak behintzat diraute, zirenak eta bi kontatu bazizkiguten ere komunismoaren elizarekiko etsaigoaz.

Halako monumentu xaloak ikusi ahal dira herri banaka batzuetan, aurreko sistemaren ezaugarri eta hondakin.

Badaude egon auto kontzesionarioak: Mercedes etxeak Mendebaleko antolakuntza bera du errepide bazterrean, Ford-arena apalagoa da, eta marka irakurri ez diodan  batek zurezko garaje antzerako eraiki zaharra darabil auto berri pilo bat aurrean erakutsiz.

Erremolkedun kaxa txikiko kamioiak dira ugarienak errepidean.

Ez dago oraindik, gure begien agirian behintzat, gizarteak edo modak ezarritako jokabide nabarmen bat; itxuraz, aurreko sistemaren eraginak eta ohiturak zein bizimoldeak dirau oraindik.

Gari-soroetako erdian edo ertz batean, zut, gailentzen da ere txoriak uxatzeko txabolatxoa.

Beheko oin soilekoak dira herritxoetako etxebizitza gehienak, herri haziagoko zenbait etxek badu bigarren solairuko bizitza ere.

Atzo Erakunde ofizial batek –UNESCOk?- babestutako bi herri ikusi genituen, Jindrichuv Hradec eta Trebon, babestutakoak dira gaur ezagutuko ditugun hirurak ere: antzerakoak dira denak, jite eta osagai berdinekoak, baina aldi berean ezberdinak, bakoitzak bere ukitu eta kutsu berea du; askotan zer den igartzen ez diozun zerbaitek egiten du bakoitza ezberdin, baina ezberdinak ikusten dituzu.

Berdegune zabalean marrazten doan sugetzar iluna dirudi errepideak goitxo batetik hartuta, batera eta bestera erdi borobilean biratuzko ibiliarekin.

Dena da berrikuntza-lan eta desbideratzea kaleetan; moztuta dago bertara jo nahi genuen erdigunera daraman kalea:  senari jarraituz heldu gara herriaren bihotzera.

Ceske Budjjovice.  Oso zabala ikusten da urrutitik, lantegiak eta etxebizitza tzarrak dira inguratzen duten azken kanpoko zirkulua. Erdigunea da kanpotarrontzat erakargarria, bigarren zirkuluak, hiruretatik erdikoak, ez baitigu eskaintzen ezberdintasun erakargarririk: Zaharrera jotzen dugu kanpotar, paseko, bidaiari, denok. Herritxoetan ez bezala, kolore ezberdinez pintatuta daude etxeak, kolorgetuta motel xamarrak badaude ere: garaiak ez direnez etxeok eta  kaleak berriz nahiko zabalak, argia da erdigunea. Zaharra: oraindik ura joan doakion, baina  garai batean ibai edo babes putzu zabala zen ubide batek inguratzen du; Austrian ikusi ez ditugun etxepeko arkupeak ikusten ditugu bai kale nagusian bai plaza buelta osoan.

Plaza du osagai nabarmenena Alde Zaharrak, plazak berriz erraldoitasuna,-130x130 metro-, Sansonen iturriarekin; maiatza; ez dut gogoratzen zutaberik plazan; udaletxea benetan da deigarria, urdin eta zuri pintatu berria; bada etxe ederrik ere, batzuk berritzen ari direnak barnea hustuz baina fatxadak berean gordez: plaza ederra, gustatzeko egina. Bere garaian katedralaren dorrea omen zen dorre beltza gailentzen da lerden-lerden, 400 metro garai, sekulako behatokia, hiri gainean. Jatetxea da gaur egun okelaren merkatua zena, hormaz banatutako salmenta-postuez osatua, erdian daude mahaiak. Katedrala,  otoitzera doan eliztarren sartu-irten handia du, orain arteko inon ez bezala: presbiterioa  da deigarriena, handitasunagatik batez ere; Austrian bezala, erraldoiak dira gurutze-bideak eliza guztietan; pulpitu barroko zuria urrezko dotoregarriz edertua; koadro handi bat da erretaula. Ama Doloretakoaren eliza: freskoak nabarmentzen zaizkio: gutxi dira eta lausotuak daude urteen eraginez, baina gorde egin dituzte hormak zarpeatzean, koadroa bailitza markoarena egiten diola zarpeatuko masak; sabairaino  heltzen den S.Kristobal erraldoia: bidaiarien lurraldea, pasokoa, da nonbait Europako Erdialde eta Ekialde osoa, denean baitago gure santua; pulpituak merezi du begirada bat; eliza askotan bezala, organo tutuak ditu koruko barandak balkoitxoa bailitzan; fresko naif politak ditu kristalez estalitako klaustroak, ia ezabatuak: utzia dago baina egunen batean ederra izanen da.

Giro nahiko motela dago gaur hirian, halakoa baita eguna ere.

Hiru zalditxorekin bizimodua ateratzen ahalegintzen dira bi neska gazte plazan: premia eta irudimena.

Peruko indioak ere bertan dira: premia eta ahotsa.

Hamaiketan jaso dituzte bere postuak baserritarrek: nagusiak dira denak, baita goiztiarrak ere nonbait.

Denetik aurki daiteke dendetan: Benettonek badu bere denda, baina ez da nabari firma ezberdinen arteko lehiarik, firma guztietako jeneroa heldu bada ere dendetara. Nabarmena da aldaketa, baina xumeak dira oraindik dendak.

Pavarotiren musika dago nabarmen salgai dendetan: honaino luzatu du negozioa.

Minifalda gutxi dabil, baina dabilena erreteneraino motz.

Banketxean ikusi dugu pezetaren balioa: 21 ezkutu 100 pezetagatik, guk atzo kalkulatutakoa baino garestiagoa, baina, hala ere merkea dago guretzat hemen bizimodua. Bertakoentzat ez seguru aski.

Banaka-banaka zorokilo asko ikusten da bere auto berriez behar ez den aurrerapena egiten errepidean: berria da oraindik autoaren kultura eta asimilatu gabe dute nonbait kultura hori, errepideko jabe sentitzen dira, autoa eta trebezia erakutsi edo frogatu beharrean, errepidean eta autoan kabitu ezinik. Skoda zaharretan ere bada zororik egon, bizkor dabiltza batez ere gazteak diren gidariak: pazientzia handia behar da errepide hauetan, bihurgune eta gora-behera asko izateaz gain kamioi asko baitabil.

Banaka banaka, ikusi ahal da auto-stop egiten  gazte jendea.

Militar kamioiak gaur ere: militarra da munduko jainkoa, nonahikoa.

Lakutxoz beteta dago ingurua.

Zlata Koruna. Iragarritako klaustroa ikustera joan gatzaio eta itxita aurkitu dugu; joan garenez eliza ikusi dugu, ordainduz, nahiz merke, besterik ez zegoen egon ere ikusteko herrian. Eliza: berreskuratzen ari dira, garaia eta handia, baina batez ere argia; horma zuri hutsak ditu; marmol zuriko gizairudi handiz beteta dago presbiterio barrokoa; marmol gorrizkoak dira aldareak; ganga eta bere alboak fresko eder berritutakoez edertuak; bada bata bestearen gainean lau kanpaitxo zituen hormako  txilin berezia, bera bezain polita zen eragiteko oihal zabal landua: txilinak behar zuen hemen argazkia baina fatxada mailakatutako etxea sartu dut argazki-makinan (argazki bakarra ateratzen dut lekuko bezala herri bakoitzean, gehiegizkoa delako etxean album pilaketa).

Maiatza-zuhaitza agertzen da noizbehinka zonalde honetan ere.

Estalkirik gabeko Madison zubi polita monasteriorako bidegurutze ondoan.

Txapela ere ez den hala-holako buru-estalki berezia darama eskorgadun agure batek.

Errepidea ona da inguru guzti honetan.

Ceske Krumlov. Etxetzar berri piloa du honek ere alboan. Ibaiak inguratzen du ia osoki, hiru zubi dira herrira igarobide. Zeri begiratu eta zer ikusi asko eskaintzen duen bere lehengo hartan iraun duen herri kiribildua. Ez dirudi, alderdi zaharra ikusiz, hiri industrialduna behar duenik. Dena da antzinakoa hirian, baina alde zaharra da xarmantena, amonatxo maitagarri horiek bezalakoa. Ikusten ari garen herrietako osagaiak errepikatzen dira, baina hiri bakoitzak jite, grazia eta dotoretasun propioa du eta ez zaizu errepikapena iruditzen. Zamek: gotortu handia, erdialdeko tontorrean, bi aldetatik ubidez babestuta - herriaren beldur?, herria menderatzeko bai gainaldetik bai barrutik?-, dorrea, pintatua,  ikustekoa eta aparta, patioa eta gazteluen betiko abarrak; hormak, irudi geometrikoz pintatuta ditu; sotoak, zeramika lan apartak salgai dituen denda bihurtu dira. Plaza, badu bere ukitua, baina grazia gutxikoa da, aldiz, zutabe handikoa. Kale-sarea du erakargarria: behin ere erre gabea omen da zati bat. SV. Vit: aspaldiko organo kapritxozkoa; fresko zaharrak; bataiarria, baldakino erraldoia jarri diote; lan politez dotoretuak daude zutabeen oinak.

Berrikuntza lanetan dago herri osoa, erruz dabil turista, zer izango ote da herri hau urte gutxi barru dena txukundu, dotoretu eta turistentzako taxutzen dutenean!.

Denda besterik ez dira kale batzuk, zeramika eta Bohemiako beira eskaintzen da nagusiki: oraindik ez da, baina Lourdes izango den traza guztia du.

Bada erloju-denda bat erloju denak 10`10ean dituena, 10`20an dagoen bat ezik.

Bada garagardo fabrika bat ere, eta bertako garagardoa edan dugu  garagardotegiko jatetxean bazkari ederra eginez.

Ez autorik, ez gizakirik, herritxoren bat noizbehinka… geuretzat dago gaur lurralde osoa. Paisaia izugarria da, berde-berde-berdea, koltza sail horiak soilik eteten du noizbehinka itsaso berdea. Zirrara bizia sartzen du berdegune zabal honetako gure bakardadeak: berde gordina da lasaitasuna hemen.

Prachatice. Bere plaza du, iturria ere, baina ez dugu zutaberik gogoratzen. Esgrafiatua deitzen dioten dekoratu dotorea dute bai plazako bai inguruko etxe askok: atzealde ilunean irudi zurixkak, ezberdinak, bereziak, bitxiak, plazari nortasuna eta berezitasuna emanez. Sortu berriko hartan mirariz iraun duen herria, aldaketarik gabe zahar bilakatu dena, bere jabe izan ziren jauntxoek aldakuntzarik egiteko interesik edo astirik izan ez zutelako. Eliza korupetik soilik dago ikusgai: gurutze-bide erraldoi tailatutakoa du,  aldare ponpoxoak,  eta erretaula barroko zaharra, berezia, naif itxurakoa, barroko ezohizkoa.

Viterjovice. Baratze edo sorotxo batean jartzen ari zen txorimaloak baino txorimalo planta handiagoa zeukan emakumeak berak.

Mendi elurtuek inguratutako berdegunea gogoratzen badugu Austria, zeru-marrarainoko berdegune gordina izango da Bohemia gure begi osteetan.

Ibili badabiltza bizikletan, baina gutxi dira; antzinakoak dira ia bizikleta  denak, helduak dira ziklistak  gehienak eurak ere.

Lakuetan ikusten ari gara Gabonetan Elgoibarko S.Migelen tiroei ihesi pasoan ikusi genituen hegaberak.

Nonahi aurkitzen ditugu Maiatzak Trebon aldera ere; ugariak dira santu-irudiak ere: errepideko harrizko elizgizon irudi tzarra bere bonete-sotana beltz eta eliza-atorra zuriarekin zubi erdian: jesuita.

Harrapari handia errepide ertzeko hesola batean, gabiroi erraldoia agian, disekatuta bailego geldi, errepideko auto pasea ikusten bezala.

Ez ditut zenbatu Erdi Aroko berdegunean egindako gaurko kilometroak.

Ilargia azaldu zaigu laku osteko zuhaitzen gainetik, borobil eta gorri, lakua marra zabal gorriz sorginduz, lainoek begien gozamena lapurtu diguten arte; gero eta gorago agertu zaigu beranduago, oraingoan hori, gure etxatoiko leihoa koadro zoragarria bihurtuz

Ispilu argia da lakua gure etxetxoko leihotik ilargiaren argira.

"Arian ari". Patxi Zabaleta:

ETAk PCErekiko Francoren garaian erabilitako taktika eta eztabaida: hori da  eleberriko  ekarpen niretzat interesgarriena. Gutxi aitatutako gaia, nahiko berria eta positiboa niretzat.

Maiatzaren 23a. Ostirala. 19.a-Cz:3.a

Geldoa da denbora laku ertzean, barea gure egona.

Oilarra dugu lehen argitik alboan, Pavaroti kukurrukuka; basoz inguratuta egonik ostera  soinu urrikoa da txorien orkestra, agian gari sororik ez dagoelako, bizibideak edo ogibideak eragiten baitu hegaztien zein gizakien migrazioa eta kokagunea.

Hostoak ez dira hemen poetaren "hegazti berdeak"; oilarra, hegaberak, ahateak, zozoak eta geldo erori ordez aurrean ziztu bizian doazen txoriak dira hemen dakusagunak.

Behar zuen eta lakuak badu bere zisnea: urruti samar paseatu du bere zuritasun harroa lakuaren berdea dotoretasunez osatuz.

Argindarrarekin genuen arazoa konpondu dugu, pozik gara Coriako tentela bezala: hari mehearekin ehuntzen da zoriona.

Zurezko etxolak alokatzen dira kanpaleku honetan, zelai zabal batean borobilean kokatuak  daude: umeentzako jolastokiak ditu: kanpin-lekuan egoteko era ezberdina, agian herritarragoa, komunala. Neska bat gurdikada izararekin doa etxetxoon eremura, lanbas eta erratzarekin beste emakume bat.

Hizkuntza kantaria da txekiera, alemanera baino leunagoa behintzat.

Kirten kurboko sega berezia ikusi nuen atzo; itxura deserosoa dirudi kirten zuzenetara ohitutakoontzat; gurekoengandik ezberdina da kanpalekuko segalariaren gailu mekanikoa ere: herri bakoitzaren ekonomia eta baliabide ezberdinak. Sortzen den kulturaren eta asma-gaitasunaren ezaugarri ezberdinak dira tramankuluak.

Komunek ere erakusten dute herri baten jite ezberdina: horman itsatsita daude hemengoak lurrean fikatuta ordez, ezberdina dute forma ere. Deposituko ura jaregiteko tramankulutxoa non ote ibili naiz aurkitu ezinik, betiko sokarekin tiratuzko bonba dela jabetu naizen arte. Betiko gailu errazenak bilakatu zaizkigu bakan zailenak.

Ugariak dira laku zabalak herrialde honetan, jauntxo baten lana izan omen zen urek hartua zuten lurraldea lehortu eta urak lakuetan hesitzea.

Iraumen. Alexander Martinez Iturria

19 ipuin

Edozein hiri izan daiteke Iraumen, bertan bizi diren pertsona molde ezberdinez ari da.

Irakurleak asmatu behar du ia ipuin gehienetan nor non zer, baina kontakizunak ez zaitu horretara bultzatzen, zirikatzen, ez du interesgunerik sortarazten.

Gai ezberdinak ukituz doa, burutapen labur batzuk eginaz: pertsona ezberdinen balizko zertzelada ezberdinak, maitasuna, lagunartea, idaztea, bizitzako bidegurutzeak, ametsak, ispilua, autostop, denbora, errealitatea - ametsa, amets-kidea bizikide…

Pertsonak hor daude, beraien bizipenak ere bai, baina bizitza falta zaio, hotza da, literatura soilaren sentipena sortarazten du

Sarri aipatzen ditu idaztearen eta idazlearen hainbat zertzelada, nahiko luze eta sakon ipuin batean, ez  dakit autoestimuak eraginda, ala beraren zalantza, kezka, edo eraspenenek.

Pertsona ezberdinen ahotik egiten du gai askoren hausnarketa.

Zaila eta nekosoa da sarri ipuinon  barne loturako haria, esanahia bera, idazkerara mugatu behar zara sarri, beste interesguneriz sortarazten ez dizulako.

Oso idazkera landua, asko landutako ipuinak dira, idazkera eta egitura aldetik.

Egitura ezberdina darabil ipuin bakoitzean, hitzekin ez ezik egiturarekin ere jolasean dabil.

Dantzaren tangoaren erritmora idatziko du ipuin batean,

Paragrafo luzeak ere egiten ditu zenbait ipuinetan.

Erritmo bizia dute paragrafo luze askok.

Gustukoa zaizkio pertsonen deskribapenak, esanen nuke bere plazera bilatuz, literatura eginaz.

Irudi asko darabil, poesia kutsua emanen bailio.

Fantasia mundura eramaten zaitu, idazkerak lagunduta edo akuilatuta.

Pintatutako mural bat dirudi, koloretsua, irudi askokoa, baina inertea da, hila, ez du nolabait arimarik, ez dut aurkitzen tximeletarik hegan.

Ez dit ezer esan, ez dio nire buruari eragin ezta sentipenik harrotu,  bere idazkera landuaz harago, kontraesana dirudi, baina hala gertatu zait.

Nolanahi, nahiz ezkor nintzen hasieran, gustura samar bukatu dut, idazkeragatik eta eragin dizkidan burutapenengatik, burutapen pertsonaletarako hari muturrak eskaini baidizkit.

Aurreko ipuinen epilogoa bezala da azkena, irakurlea egiten du liburuko partaide, bere iritzia eta barkamena eskatzen dizkio.

Originala da, baina zalantza bezala jartzea da bere lana, dudakor, bere ahalegina gutxietsiko balu bezala. Nolanahi nire barkamena du, baita onespena ere.

Ispiluak eta itsasoa. Joxean Agirre

Baserriko neska baten eta Parisko dandy baten arteko gorabeherak, harremanen bilakaera…

Gogoeta ezberdinak han-hemenka.

Burgesia ezberdinen kritika eta deskribapena, Zestoa-Biarritz-Paris, baserria, ispiluak, maitasuna, emakumea, gizonezkoak, moda, keinuen balioa…  mila zertzelada eta aipamen iheskorretan emanak sarri.

Umore ukitua, ironia, kritika…

Erromanikoa dela esango nuke idazkerari buruz: dotorea baina aldi berean austeroa, mila osagai edergarrirekin.

Ez da galtzen edo luzatzen deskribapenetan, ez dabil hitz dotore borobilen bila… baina zehatza da esaldiak osatzerakoan, dotorezia du.

Estilo erakargarria du guzti horregatik, ez du aspertzen.

Istorio umoretsu atsegina.

Plazer bat da irakurketa.

Kabitu ezina. Aintzane Usandizaga

Gai bat hartzen du erdigune bezala eta horren inguruan dabil kontakizuna, hitz-jario etengabean, xehetasunez, zurrunbilo batean bezala, gogoeta tantak utziz, ideia izpi batzuk txertatuz,

Egunerokoaren eta orokorrean gizakiaren zenbait bizipen, gogoeta askotan isilak, mota ezberdineko zertzelada eta  hainbat gorabehera ukitzen ditu narrazio barnean, labur, izpi bat bezala.

Azken ukitu berezi batekin bukatzen ditu narraziook, eta hasieratik pizten du nola bukatuko  den jakin-mina.

Eskuetako izerdia nahiko sarri aipatzeak deitu dit atentzioa.

Oso txukun idazten du, ikusten zaio esaldiak borobiltzeko ahalegina… baina epel geratzen zaio, ez du freskotasun, naturaltasun edo bizitasunik.

Ezustea dute bukaerek, umore puntua dute… sortzen dute jakin-min ikutua nola bukatuko ote… baina ez dute bukaerok  narrazioa erabat borobiltzen

Arraroak egin zaizkit zenbait esaldi, laburrak gehienak, zer esan nahi ote, ondo ote daude, akatsa ote.…

Ez dit ia ezer eskaini, ez literatura aldetik ez hausnarketarako ezten bezala.

Gai aldetik eta idazkera aldetik egunero zerbait ezberdina irakurtzeko aukera eskaini dit, ariketa literario saio bat egitekoa.

Kezko bola batek itoak birikak. Miel A. Elustondo

Nafarroako jauntxo batzuk, norbait hil nahi dute, eta Ameriketatik ekarriko dute hiltzaile bat, sikarioa, baina bukaeran gauzak erabat aldrebestu eta aldatuko dira.

Salaketa kontakizun bat da.

Jauzika dabil batetik bestera, tokiz eta gaiz, gai ezberdinetara eginez  jauzi bakoitzean,

Guatemala-Mexiko: gaizkile giroa, lesbianak, Willian Douglas, Baztan, Nafarroako Aurrezki Kutxa, Nafarroako jaunxkila eta nagusikeriak: esku-beltza politikan, ekonomiaren azpi-jarduera,  kazetaritza, gaztetxoentzako egoitza, politikoen jarrera, alardea, Nevadako artzainak, Arantxa Urretabizkaia eta beste zenbait idazle, gurutzegrama, gizonezkoaren harkeria, mugalariak, Tupac Amaru, Aroztegia: urbanizazio katramilatsua…   

Bukaera korapilatsua, ezustea eman nahiz bezala, zenbait filmetan antzo, baina pertsonaia nagusiak airean bezala geratzen dira, ahaztuta bezala, iradokita bezala, azken zatiko pertsonei indarra emanez edo; nire irudikoz hankamotz geratu zaio amaiera. 

Baztan aldeko euskara darabil nagusiki.

Hitz gutxirekin esanahia agertuz, esaldiak laburtuz, hitz-elkarketak eginez.

Idazkera trinkoa du.

Esamolde erakargarri eta deigarri asko.

Behartuta bezala, egitura planifikatuegia bezala, jauzi bakoitzean gai bati buruz paragrafo luzez luzatuz… artifizial kutsua du.

Ulerzailak egin zaizkit zenbait esaldi,  ez dakit egilearenak diren ala Baztaneko moldeak.

Hiztegi oso zabala, ez dakit Baztaneko bereziak ala hiztegitik beste gabe hartuak.

Kontakizun sendo eta garratza arren, pisu gutxiko kontakizun gorpuz  arinekoa  geratzen zaio osotasunean.

Laranja mekanikoa. Anthony Burgess

Protagonista da kontakizunaren narratzailea: lehen pertsonan kontatzen ditu bere gorabehera eta bilakaera.

Hiru zatitan dago banatua, eta zati bakoitza  zazpi ataletan.

Lehenengo zatian taldeko ekintza bortitz ezberdinak kontatzen ditu poliziak harrapatzen duen arte, hamabost urteko gaztea, taldetxo baten buru, bortitza da baina bere burua ontzat du, “plazer hutsez egiten du gaizkia”.

Bigarren zatian kartzelako gorabeherak kontatzen ditu, politikoen baliabide bortitzak gaztearen ahalmenak eta jarrerak kontrolatu eta ezerezteko, erabat desagertuko da mutilaren erabakikortasuna, ez diote pentsaera aldatzen, nahi duena egin ezina ezartzen baizik.

Hirugarrenean: aske utziko dute, gizartearen jarrera baztertzaile bortitza azalduko du: bizkar emango diote; berriro beste politika mota batek bere senera, lehengotasunera, ekarriko du: adinak apalduko du bere sen bortitza.

Zehatz narratzen du bilakaera osoa, pauso denak banan-banan.

Bortitza da protagonista-narratzailea, baina aldi berean musika klasiko zale amorratua.

Oso bortitza da kontakizuna, ez hitzetan jokabide eta gertaeretan baizik.

Gai asko ukitzen ditu, kritika asko egiten eta etengabe hausnarketarako galderak mahairatzen.

Gaion artean: gazteek bizi duten gizartearen aurkako jarrera, polizia, presozain, osagile eta pentsaera ezberdineko politikoen jokabide ankerra, kartzela, eliza, naziak, gizartea bera ere bortitza da, makina bihurtzen gaituzte, denek erabiltzen dute gizakia beren intereserako...

Galdera asko uzten ditu: berezkoa du gizakiak gaiztakeria?, badakigu zer edo zein den fidagarria?, zer da gazte izatea?, eta hainbat...

Hitz edo esaldi zuzenez baino jokabide ezberdinak aurkeztuz egiten du salaketa.

Zein da idazlearen pentsaera, eta zein da hausnarketarako probokazioa.

Bere liburuari buruzko aipamenak egiten ditu eta iritziak ematen.

Nadsat hizkuntzan kiribilduta doa kontakizuna, hizkera eslaviar bat da nonbait: horrek egiten du batez ere berezia, bitxia, liburua.

Sarri dudan jartzen da zein den nadsat hitza zein euskarazkoa, jolasa bihurtzen da jolasa.

“Masokismo linguistikoa” deitzen dio Harkaitz Canok.

Hiztegi bat dakar bukaeran hitzon esanahia ulertzeko.

Berezia da esamoldeetan ere, irudiz agertzen du esanahia, hitzen joskera ere berezia da sarri.

Ohar pila dakar azkenean, itzultzaileak jarriak: nabari da nola jokatu eta jolasten duen idazleak hitzekin, esanahi ezberdinak nahastuz, korapilatuz eta esanahi ezberdinekin lotuz.

Forma eta hitzak era berezi-berezian darabiltza: “goi-goi-goia” gorena, nagusia esateko, “tik-tak” da bularra, “minbizia” zigarroa, “ez dakit zer-ez dakitzer” da gogoratzen duen zer bait…

Hitzak errepikatzen ditu indartzeko: “barka-barka-barka”, “maite-maite-maitea”…

Onomatopeiak  darabiltza oso sarri.

Itzultzailearen meritua da ere hitz askoren moldaketa, seguru aski jatorrizkoa ahalik zehatzen agertzeko.

Liburu zaila da  idazkeragatik, aldi berean gordina eta bortitza kontakizunagatik.

Irakurle bakoitzak ikusiko du nola irakurri: ia ezinezkoa da hitz ezezagun bakoitzean hiztegira jotzea, azkenerako zenbait hitz ikasi dituzu, memoria pribilegiatua duenak gogoratuko ditu hitzok, besteok irudikatu dugu testuinguruagatik zer esanahi duen, eta tarteka jakin-min ezberdinegatik joko du hiztegira.

Aberatsa da iritzietan eta idazkeran Harkaitz Canoren Epilogoa. 

Larrutik ordaindua. Joseba Lozano

Paris 1871. Apirilaren 3tik maiatzaren 28ra arteko Parisko Komunaren azken egunak.

Prusiarrek inguratuta dute Paris, beraiekin batera ari da burgesiaren ejertzitoa, Parisen komuna iraultzailea dago.

Askatasunaren aldeko borroka, herriak larrutik ordaintzen duena.

Parisko Komunako giroa, filosofia eta politika, garai hartako pertsonaia askoren aipamena.

Gerrako eszenak errepikatzen dira, borroka etengabeak, gerra zibil bateko izugarrikeriak..

Gai ezberdinak ukitzen ditu tarteka: hiltzaile sena, ospitaleko zaintza eta gaitz ezberdinen tratamendu ezberdinak: histeria eta gaitz psikiko ezberdinak, gorpuekin esperimentuak, kokaina, masoiak, Elisa Katolikoa,  elizako sinboloak, bekatu eta bertuteen alegoriak, giza azalez eginiko liburuak, Parisko estolderia, erromatarren hezurtegia…  

Egunkariaren forma eman dio, egunez egunez doa paristarren defentsa kontatuz.

Suspenseko istorio bat hartu du ardatz bezala, baina graziarik gabe bukatzen du, ezerezean bezala.

Trakets tankera hartu diot hasieran idazkerari, zerbait ezberdina, zakarra, lakarra.

Argi dago iritzi ezberdinez aukeratzen dituela hitzak, adjektiboak ezartzen, hitz eratorriak asmatzen, hitzak aditz bihurtzen, hitzak eraldatzen edo asmatzen…

Zerbait arraroa, gutxienez ezberdina antzematen duzu, ez dakizun arren zer.

Esaldiak ezberdinki egin nahi dituela dirudi.

Agian idazlearen izaera edo jitea erakusten du idazkerak.

Badirudi ahal duen neurrian erdal hitzak erabiltzea ekiditen duela, hitz eratorriak osatzen ditu atzizki edo marratxoarekin, hitzak adjektibo bihurtu, gutxi erabilitako hiztegiko hitzak hartzen agian esaldiak laburtzeko edo hitz ahaztuak gogora ekartzeko, baliteke hiztegiko hainbat izeni hautsak kendu nahi izatea…

Esanahi orokorreko hitz asko darabil, testuingurutik igartzen duzu zertaz ari den, baina erdarak badu hitz zehatzagorik.

Irudi asko darabil, baina grazia edo distira gutxikoak.

Hika asko darabil, oso aberatsa da horretan.

Esaldi bitxi eta ezberdin asko, oso aberatsa da horretan ere.

Errepikagarria egin zaizkit hainbat deskribapen eta kontaketa.

Inozoa gertatzen da kontakizuna tarteka, luzea eta errepikakorra ezer berririk eskaini gabe.

Duda asko utzi dizkidate hainbat hitz, esaldi eta egiturek.

Herri kutsuko esaldietan egin zait erakargarri eta baliagarria.

Gertakizun historikoez ari denez, zer da asmatua zer erreala: horregatik ez ditut gogoko tankera honetako liburuak.

Moio, gordetzea ezinezkoa zen. Kattalin Miner

Moio, neska jaio eta mutil sentitzen zen transexual baten gaitzizena zen: Amaia zuen izena, Aimar izenez deitua izatea nahi zuen.

Hernanin gertatu zen.

Arazoa gainditu ezinik bere buruaz beste egin zuen gutun bat utziz.

Idazle-lagunak, hogei urte geroago, heriotzaren zergatiaz hausnartu nahi du, gertaera latzaren zama arindu, oroitzapena berreskuratu, gaiari buruzko eztabaida mahairatu.

Moio beraren azken gutuna, bere eskuz idatzia, zirraragarria da, barnea astintzen du.

Gaiaren inguruko zertzelada asko: herriaren agurra eta geroko ondorena, bi tabu: suizidioa eta transexualitatea, gizartean eragindako astindua, nola gainditu lagun eta ezagunen trauma, bertsolari baten rola, feminismoa, lesbiana izatea, maskulinitatea, transfobia, gaur egungo egoera, feminismoaren alde eta inguruko Hernaniko hainbat ekintza, euskararen erabilpena, jende ezberdinen erreakzioak, testuinguru politikoa, arazoaren eta errealitatearen ezagutza, aldaketa ebakuntza, izen aldaketa, sexu-aldaketa prozesua, herriaren harrera eta jarrera, irakaskuntza, psikiatrizazioa, administrazioa…

Liburu sakona da, saiakera bat, teorizazio mardul baten itxura eman ez arren.

Transexualitatea normaltasunez hartzeko hurbilago uzten zaitu, ulertzeko eta gaia argitzeko hainbat ideia argigarri, gaia planteatzeko, normaltasunez gaia hartzeko, zeure barnean normaltzeko…

Elkarrizketa darabil tresna gisa, herriko transexual, feminista, lagun eta herritarren erreakzio eta testigantzak.

Estilo lau, xumea darabil, elkarrizketen transkripzioak.

Erraz irakurtzen da.

Agian zertzelada eta gai asko ukitzen dituela, arin edo azaletik doala itxura eman dezake,  baina arrasto sakona uzten du.

Munduko tokirik ederrena. Iñigo Aranbarri

10 ipuin, istorio bitxiak dira denak

Herri bateko gorabeherak, herriko istorioak, esamesak, giroa, 

Beti du sakoneko eduki sakonen bat istoriotan, ukitu kritiko bat.

Bi umeren bilakaera bizitzan zehar, itxurakeria, azpi-portaerak, polizia, gazteak, taberna giroa, pertsona-molde ezberdinak, herri baten gainbehera, giza-klimaren aldaketa, lehengo herriaren nolakoa, ametsak, droga… 

Pintzeladaz bezala doa herria marrazten: herria, herritarrak… zertzelada kontaezin pila ereiten du letren soroa goldatu heinean.

Zer pentsatu asko ematen du, baina idazkerak harrapatuta irakurri dut, sakoneko gaietan hausnartu gabe.

Logikarik gabe bezala bukatzen dira zenbait istorio, irakurlearen irudimena zirikatuz.

Ezustean harrapatzen zaituzten esaldiak, bata bestearen atzetik, ezusteak, korapilatsu handitsuak izan gabe, ezberdinak.

Idazkera berritu edo aberastu nahian bezala dabil, ekarpena bat egin asmoz: egituretan, esamoldeetan, izenordeetan baina naturaltasunez, ñoñokerietan sartu gabe, literaturakeriarik gabe.

Irudiak etenik gabe darabiltza, baina ez poesiaren tximeleta sortu nahian, idaz-molde baten egarriz baizik.

Literatura aparta egiten du, hori dela egilearen helburu nagusia dirudi.

Ez dakit, herritik jasotakoak diren esamolde asko -hala iruditzen zait sarri-, ala bere idazle senar eragindakoak, edo berak ukitu ezberdin batez aldatuak.

Tenpus eta kontatzaile ezberdinak atzera aurrera dabiltza sarri, kiribilduz, irakurleak egin behar die lotura.

Tarteka hitz niretzat berriak, une zehatzetarako egokituak, agian idazteko ekonomiak eraginda.

Orkestra sinfoniko bat entzuten den plazerarekin irakurtzen da, eustez ezuste idazmoldeari dagokionez.

Egunean ipuin bat, 10 egunez egun bakoitzari egin diodan oparia.

Ostadarrak lurra ukitzen duen lekua. Edorta Jimenez

Txakur asko desagertzen dira: horren zergatiaren bila dabil pertsonaia nagusia den narratzailea.

Ostadarraren bila dabil kontakizunaren bigarren pertsonaia nagusia, sinbolo bat da, bere tokiaren bila dabilen herri baten sinboloa.

Ertzain ohia da narratzailea, Euskal Herriko istorio ezberdinez ariko da, nolabait herriaren erradiografia antzerako bat egiten du, bere kokalekuaren bila dabilen herria. 

Leku eta gertakizun asko aurrez ezagutzen ez dituena ez da jabetuko sakoneko esanahiarekin.

Gai ezberdin asko ukitzen ditu, batzuk luzeago, beste batzuk ukitu batez, pilotan txost eginaz bezala, ziria sartuz doa.

Kontakizunaren muina ganduan  edo lanbroan galtzen da, irakurlea joango da lotzen, sarri ez erraz nahiz badiren errepikatzen diren elementuak, txakurrak, izenak… narrazioaren hari bila ibili gabe kontakizun moldeez gozatzea litzake  bide zuzena liburua irakurtzeko.

Istorioa baino azpian doan mezua da garrantzitsua.

Mila keinu, ohar, burutapen, zeharkako eta zuzeneko kritikak, ikuspegi ezberdinak, ironia…

Itsas giroa, arrantza hiztegia, txakurrak, politikoak, Ertzaintza eta ertzainak, komunikabideak, giza harremanak, zaharren egoitzak, euskara, tortura, epaileak, hilketak, indarkeria, polizia-etxeak, Euskal Herriko gertakizunak edo beraiei erreferentziak, egoera politiko ezberdinak…

Musika, artea, ingelesaren erabilera sarria, zitak, abestiak, liburuak, egileak… ez dakit ironiaz dabilen hori dena, sinboloa den… ala erudizio irrika den.

Badira asko errepikatzen dituen gaiak: plataforma, aingeruak...

Oso ikuspuntu kritikoz ukitzen ditu gaiok.

Literatura egiten du: esamolde arruntetatik harago doa, esaldiak landuz, modu edo esamolde ezberdinak asmatuz, idazlearen jolas bat dirudi.

Baliabide eta  estilo literario ezberdinak darabiltza; atal askotan banatua irakurketa erraztuz, puzle bat bezala muntatuz istorioa, elkarrizketak eta tamaina ezberdineko paragrafoak tartekatuz…; bada paragrafo luzerik, baita orrialde osoko esaldirik ere, baita komak soilik  jarrizkorik, beste inolako ortografia zeinurik gabe: jolasa,  edo bera ere badela erakutsi nahia.

Betegarriak dira deskribapen asko istorioan, agian literatura egiteko bidea da, bere hitz-jolas eremua bat.

Badu intriga puntua, baina indarge bezala geratzen da, istorioa ez da helburua, esan nahi duena agertzeko aitzakia bat baizik.

Zehatz  marrazten ditu egoerak, giroa, ingurua, gertakizunak… idazkera dotorearen ahalegina jarriz.

Luzatu egiten da egoera eta ekintzen deskribapenetan, maila goragoko batean jarri ahaleginean, dotoretasun baten bila.

Gustagarria eta gozagarria egiten da luzaroan irakurketa, idazkeragatik batez ere;  azkenera, baina, errepikagarria ere bihurtzen da.

“zera” hitza darabil asko, baita “lotu” hitza ere esanahi ezberdinekin biak, intentzioz herriak hala erabili ohi dituelako.

Hautsak kentzen dizkio hiztegiari, batez ere arrantzale mundukoari, baina naturaltasunez egite du, ez da inola ere artifiziala.

Badirudi hainbat hitz eta esamolde berreskuratu nahi dituela.

Esaldi niretzat arraroak ere egiten ditu, niretzat berriak.

Zenbait esaldi bakan batzuk ez ditut ulertzen.

Hitanoa, hiketa zein noketa, usu darabil elkarrizketetan, bizkaieraz dira elkarrizketok.

Hitz-joko kilikagarriak egiten ditu, abila da.

Aberatsa de herri esaldietan.

Mezuaren laburpena, izenburuari eta liburuari berari zergatia ematen dienak dira azken esaldiak, baina azken atalak;  amaierak, baina, ez du indarrik, climax edo azken erpina falta zaio.

Sasieskola. Garbiñe Ubeda

Etxean erabat deseroso  bizi den neska gazte baten istorioa: etxeko gorabeherak, maitemintzea, guardia zibilak egindako hilketa baten testigu izatea, maitasunaren porrota, bakardadea, irtenbidea …

Kontakizuna xumea da, laburra gertakizunari dagokionez, baina sakon eta dotore luzatzen da bizipen eta hausnarketan berauek ardatz bihurtuz, luzea da barne-bidea.

Ikastetxeei kritika, nerabeen gurasoekiko harreman gaiztotuak, nerabeen bilakaeraren zailtasuna, poliziaren hilketa, maitasuna…

Bestelako hainbat gai zeharka: patua, halabeharra, kasualitatea, herri mugidak, boroka armatuko giroa…

Esaldi erakargarri eta irudimentsuak egiten ditu. Ez du ezer berririk eskaintzenez gaiari ez idazkerari buruz, baina erakargarria eta gozagarria egiten da idazkera, ondorioz irakurketa.

Ez da esaldi ezohikoetan kiribiltzen, ez eta hitz gutxi erabilitakoez baliatzen, baina landutako idazkera bikaina du.

Sekula konta behar ez nizkizun gauzak.  Iban Zaldua

32 narrazio oso laburrak ezberdinak gaiari dagokionez.

Bizitzako eta gizarteko zertzelada ezberdin asko aipatzen ditu.

Barne tolesetara egiten du, barne zirrikituetan dabil.

ETA da gai errepikatuena, oso kritiko nahiz zeharka, badirudi gai hori dela helburu nagusia, ez da nonbait beste indarkeriarik egon Euskal Herrian.

Deigarria egin zait Begoña Uroz umearen hilketa ere ETAri eragozten diola, baina irakurri berri dut ez zela ETA izan:  hala bada, akats larria deritzot, politikarien arintasun edo partzialkeria.  

Iradoki egiten ditu gaiak eta ideia nagusiak, kontakizunaren bidez,

Ez dit uneko gogoeta bizi baterako aukerarik eman, orokorrak dira bere mezuak.

Modernitate  puntua erakutsi nahi du, kantari, musikari, idazle, liburu… nahiko ohiko bihurtu da joera hori, nor jantziago… 

Estilo ezberdinak lantzen ditu, paragrafo laburrak dira, paragrafo luzeak egiten ditu tarteka, bada narrazio bat elkarrizketa besterik ez dena.

Bukaerak ezuste bat dakar eta horrek ezartzen die narraziooi ikusmin puntua.

Umore ukitua dute.

Irakurketa eta ariketa literario gozagarria egin zait, ez da gutxi.

Sofia Petrovna. Lidia Txukovskaia

Stalinen garaian kokatutako kontakizuna.

Sofiak Leningradeko argitaletxe batean lan egiten du, semea atxilotu, epaitu eta deportatuko dute, ama lehenengo semearen bila ibiliko da, sistemaren gehiegikeriak onartu ezinik, obsesionatuta,  eta azkenez amore eman beharko du, ezin etsiz bukatuko da kontakizuna.

Oso ezagunak zaizkigun garai hartako gertakizun, jokabide et zertzelada latzak azaleratzen ditu.

Stalin, atxiloketak, beldur-giroa, egoera politikoa, bibi-zailtasunak, lana eta laneko baldintzak, erakundearekiko sinesmena, salaketa, atxiloketa eta deportazio masiboak, justizia eta inguruko bulegoetako jarduna, mesfidantzak, atxilotuen familien ezina, bakardadea, segurtasunik eza eta egoera orokor izugarri lazgarria, beraien arteko nolabaiteko laguntasuna, aldi berean zenbait herritarren tirabirak eta norberekoikeriak… 

Stalinen Errusiaren salaketa gordina bilakatzen da.

Garai hartan bizi izandakoa da egilea, giroa zuzenean bizi izandakoa.

Ezer ez da behin ere objektiboa, idazlearen iragazkitik pasatakoa da dena, beti nolabait subjetiboa, eta partziala,; errealitate eta kontakizun orok du bere ifrentzua, baina hemen ez da inolako Stalin garaiko beste ikuspunturik ageri.

Ez du zuzenki kontatzen, protagonistaren gorabeherak, sentipenak eta gogoetak azaleratzen ditu, zeharka bezala doa azalduta kontakizunaren mamia.

Estilo xumea du.

Ez du erdaratik ia hitzik maileguan hartuko. Euskara “garbia”. Euskal hitzez soilik baliatuko da: ikusi bat egin: bisita esateko, badirudi euskal hiztegi propioarekin soilik idatzi daitekeela, hori dela bere ekarpen nagusia itzulpen aldetik, eta hein batean lortzen du. Kontakizuna bera ere ez da zailtasun handikoa.

Artifizial kutsua du tarteka.

Errepikagarriak dira protagonistaren hainbat sentipen, esperantza eta hausnarketa: agian protagonistaren egonezina eta egoeraren gordintasuna azpimarratzeko eratua.

Ulerterraza da, baina ez da erraz ulertzen, itzulpenagatik dela uste dut.

Ez dit ezer berrirri edo erakargarririk eskaini.

Barnea erabat goibel uzten duen kontakizuna.

Tximeleten eternitatea. Sandra Labastie

Sekta edo Eliza den talde erlijioso baten barrunbeak, (kanpotik begiratuta umekeriak, xinpleak dirudite) errealitate fantastiko batean bizi den talde bat.

Neska-koskor baten ikuspenetik eta bizipenetik ikusita, beraren logikaz kontatzen du historia, bere galderak eginaz bere buruari inguruaz elizaz… krisian bizi da. Agian Eliza horri umekeri kutsua eman nahi dio horrekin.

Eurak dira hautatuak, fedearen soldaduak, beste denak sinesgabeak

Fedearen esklabo dira, baina beste gizakion akats, huts eta arazo antzekoak dituzte, nahiz argibide ezberdinak emanen dizkien.

Gizaldiko azken urtea, gizartearen bukaera izango da laster, horren esperoen bizi dira, bizitzako beraien ardatza da: urtea pasako da, ametsak porrot egiten du, baina azken egun horren zain geratuko dira.

Eliza eta elizkideen bizitza, bizimoldea eta giroa.

Ez du iritzirik ematen, beraien zirrikituetan sartzen da, eta zertzeladak kontatzen ditu.

Beraien sinesmenaren eta hautatuon kontraesanak, sinesgabeekiko kontrasteak, nahasmena eta korapiloei irtenbideak.

Munduaren azkena, besteon beste “mundua”, predikatzea, sekretua, sexua… 

Aldi berean neska-koskorraren eta familiaren fede eta pentsaeraren bilakaera kontatzen du, beraien krisia, elizatik kanpo geratuko dira, eta bizimodu berri bat hasten.

Elizako pertsonaia ezberdinak marrazten ditu: predikariak, jakintsuak… eta eliztar xeheak,

Naturari, gizakiari… buruzko ikuspuntu ezberdinak dakartza.

Umetan hagin lokatuak hariarekin ateratzen genuen oroitzapena ekarri dit .

Hausnarketa motz baina kilikagarriak egiten ditu idazleak tarteka gai ezberdinei buruz.

Hareatzan trabatutako ontzi baten irudia darabil sinbolo bezala kontakizunean.

Ez dakik egilea beragatik ala itzultzaileagatik, baina hiztegi oso erraza du.

Nahiko errepikagarri kutsua du, antzerako ideia, bizipen eta gorabeherekin dabil.

Lau urtaro eta epilogoan banatuta dago kontakizuna

Istorioak ez da inola ere korapilatua, ia ez da ezer gertatzen, gertatzen diren gorabehera asko badago ere.

Lortzen du jakin-min puntua

Udaberri kantoi-hautsia. Mario Benedetti

Bost pertsonaia ditu: presoa, emaztea, alaba, aita eta laguna: bakoitzaren burutapen eta kontakizunekin korapilatuz doa istorioa.

Presoa, lagun mina eta tartean biekin maitemindutako emakume bat.

Hainbat gertakizun, pertsonaia eta kasu eredugarri berezi ere sartzen ditu zenbait kapitulutan, Uruguairekin eta atzerriarekin lotuak.

Pertsonaia bakoitzak bere izaera eta nortasunetik hitz egiten du, . 

Sentipen kontrajarrien deskribapena, maitasunean batez ere, harremanetan…

Hausnarketa uholdea.

Pertsonaien barnean sartzen da kontakizunaren bidez, ez kanpotikoko adierazpenez.

Egoera politika eta jarrera ezberdinak daude uneoro presente.

Maitasunaren katramilak hartzen dute muina, baina hortik gora mila gai daude:  kartzela, nostalgia, zeldakidea, barrea-negarra, kartzelako biziraupen katramilak, urtaroen deskribapen aparta,  atzerria, iheslari politikoak, etorkinen bakardadea, Kuba, Uruguaiko giro politikoa, aukera eta hautu ezberdinen arazoa, gorrotoa, heriotza, askatasuna, polizien galdeketa-tortura, adiskidetasuna, zahartzaroa… 

Zuzenean agertuta baino, zeharka kontakizunetik ezagutuko ditu irakurleak gai ezberdinak, iradoki egiten du gehiago zuzenean esan baino. 

Ukitu et zertzelada kilikagarriak ditu.

Umore ukitua.

Elkarrizketa soilak  dira zenbait kapitulu.

Noka ari dira zenbait kapitulutan: aberatsa da.

Itzak moldatzeko prestutasuna, atsegina eta aberasgarria.

Bitxiak eta bereziak dira azken bi kapituluak batez ere egituraz: presoa aske doa hegazkinean, bere burutapen eta sentipenen zurrunbiloan murgilduta,  luzea eta sakona da, gogoeten uholdea, bukaeraren irrika biziagotuz  bezala, maiuskularik gabe idatzita, marra etzanez banatuta burutapen ezberdinak zein paragrafoak.

Zain dituen laukotearekin bilduko da aireportuan: hortik aurrerakoa etorkizunean geratzen da.

Batzuen eta besteen hausnarketek egiten dute berezia liburua.

Ur biren erdian. Patxi Iturregi

Mundu-gerran girotutako 12 narrazio.

Egoera eta gertakizun ezberdinak.

Bilbo eta Abra inguruan kokatuta.

Garai hartako giroa eta egoera.

Gertatutakoak dira nonbait   baina disolbatuta bezala geratzen dira, galdu batean bezala, errealitatetik urrun.

Espioitza, urpekariak, garai istoriook, ontziak, ontziaren uretaratzea, itsas garraioak, ontzigintza, euskal itsasgizonak atzerrian…

Xaloak xumeak dira gaiak.

Idazkera ere xaloa da.

Hiztegi aberatsa.

Ustekabeko amaiera ematen saiatzen da ipuinoi, irakurlearen irudimena behar da,…

Ez du jakin-minik eta ezusterik sortarazten. 

Oparo darabil itsas-hiztegia, naturaltasun osoz, erudizio kutsurik gabe, gaiak eskatu eta herriak erabiltzen duen karira.

Herri esaldi asko.

Ez du ia hausnarketarik, kontakizun soil-soilak dira.

Ez dit ezer eta inolako ekarpenik eskaini, hiztegia eta esaldiak ezik.

Amek ez dute. Katixa Agirre

Bi seme-alaba txiki hil dituen ama eta ama izan berri den idazle baten inguruan dabil kontakizuna:. hiltzailea epaitu eginen dute eta idazleak liburu bat idatziko du gaiaz.

Hiltzaile bilakatzearen nondik norakoak, infantizidioa: iritziak eta historia.

Emakumearen haurdunaldiari buruzko gogoeta kilikagarriak, amatasuna, haurdunaldia, erditze inguru fisiko eta psikologikoak, zailtasunak, zesarea,  intseminazioa, une horietako emakumearen bizipen eta burutapenak, umea haztearen zailtasun, poz, asperdura,nekadura eta beldurrak, ezkor eta pozkor, kastitatea: ama-birjinak, fideltasuna,

Idazteari buruzko gogoetak

Bestelako eta mota askotako gogoeta laburrak egiten ditu, ihesean bezala edo sakonago: ospitaleak, epaiketa, epaileak…

Esaldi eta paragrafo laburrez idazten du, lerro eta tarte ezberdinetan banatuz sarri.

Literatura ukitu finak ditu.

Irudi asko darabil.

Suspense puntua ere badu.

Gogoko ditu zita eta izen ingelesak, kultura kutsuagatik edo gogoko dituelako.

Ez nau ase baina gustura irakurri dut.

Lortzen du “irakurlea lokaztea”.

Azken patriarka. Najat El Hachimi

Bi zatitan idatzita.

Marokon gauzatzen da lehen zatiaren kontaketa, Riff lurraldean; Bartzelona inguruan bigarrena

Familia baten leinuko azken patriarkaren bizitzaren inguruan dabil batez ere lehen zatian, umaroa, gaztaroa, emigrazioa, ezkontza,familia…: pertsona ezohiko bat da, aldarte aldaketa bortitzak ditu, jauzika dabil bere baitan zein besteekiko harremanetan, bai bere herrian bai etorkin bezala atzerrian; emakumeekiko ia obsesioa du eta horrek markatzen du bere jarrera eta bere jarduera.

Bigarren zatian patriarkaren alabak hartzen du protagonismoa: neskatoa nerabe, neska eta emakume bihurtzen joango da atzerrian, bere zailtasun guztiekin.

Patriarkaren alaba da narratzailea: oparitu zioten koaderno batean idazten dituela dirudi bere oroimen eta burutapenak.

Bi mundu eta kultura kontrajarriak, arabiarra eta europarra, daude aurrez aurre jarrita, elkarrekin baina nahastu gabe.

Pertsona askoren galeria: pertsona xumeak dira, ia marjinalak batzuk, pobreak.

Emakumeei eta beraiekiko harremanei buruzko hausnarketak hartzen du kontakizunaren leku nagusi bat, horrekin batera Marokoko herritxo bateko bizimoldea, ohiturak, esaerak… mila zertzelada: hango gizartean txertatzen zaitu.

Gai asko hausnarketarako, mila zertzelada kontakizunaren zehar: herri bateko bizitza, ohiturak: ezkontza, etxeko bizimoldea, erditzea, orgasmoa,  Espainiara emigrazioa lan bila. maitasuna eta maitemintzea, sexua, emakumea arabiarren kulturan, Europarekin kontrastea, amaren rola, familiaren nolakotasuna…

Emakumearen menpekotasuna, gizonaren gailentasuna, eta arraren sexu-menpetasuna dira nabarmenak.

Amets edo misterio giroa darie pasarte askori.

Pertzonen barnean dabil, mila galderetan kiribilduta.

Tragikoa sarri, gizakiaren miserien bilduma dirudi.

Istorio latza eta gordina, trukulentoa ere sarri.

Arabiarren emakumeekiko jarrera aske eta aldi berean gailena izugarri latza da: ez dakit hala den, baina hala bada… Oso argazki beltza marrazten du.

Suspense puntua ere sortarazten du eta ezusteko amaiera bitxiarekin bukatzen da.

Garunetan dabilzkion berekiko hizketaldiak dira, ez inorentzako esanak, barne-hizketak.

Umore puntua du.

Kapitulu oso motzez osatua dago liburua, pasarte ezberdin bat da kapitulu bakoitza.

Estilo berezia du, irudiengatik, esaldiengatik, gordintasunagatik,  pertsonen baitan dabilelako,… 

Bigarren zatian joko eta jolas kilikagarria, esanguratsua eta orijinala egiten du hiztegiko hizkiekin, kapituluen amaieran hizkiei sinbolismoa ematen die eta zeharkako errealitate bat erakusten dute.

Kronologikoki artez doaz kapituluetako kontakizunak, baina ez daude zuzenean bata bestearekin lotuta, aurrera jauzika bezala doa, tarteka atzerakoa egiten badu ere.

Irudiak darabiltza usu pertsonak et egoerak deskribatzeko.

Erraz irakurtzen da, estiloagatik ez ezik, kontakizunagatik ere.

Hitz ezohikoak moldatzen ditu itzultzaileak: husgune,…

Aberatsa da esaldi eta esamoldeetan.

Errepikakor samarra ere bihurtzen da azkenerako, kontakizuneko zenbait edukietan eta kontakizun moldean ere.

Beste giza mundu bat biziarazten dizu, bertan murgiltzen, nolabait ezaguna zitzaizuna baina hemen gordin, askoz gordinago, agertzen zaizuna.

Bihotza nora, zu hara. Susana Tamaro

Drama bat den istorioa, oso gogorra da, harreman eta pertsonen baitan bisturi batekin bezala dabil.

Amona batek bere kanpoan den ilobari idazten dizkion gutunak.

Amona, alaba eta iloba dira protagonistak, edo kontakizunaren gaia.

Adin ezberdinei buruzko hausnarketa aparta.

Amatasuna, bizitzako kontraesan sakoneko zirimolan dabil.

Etenik gabeko gogoetak, zurrunbilo batean bezala, luzatu gabe baina aldi berean sakon.

Etsigarria da, hitsa, mingotsa, agian errealista delako, eta bakoitzak geure barnean amildegi bat daramagulako.

Pizgarria eta aldi berean goibela.

Gai zenbait: ametsak, adin ezberdinak, bizitzaren zikloak, umaroa, gaztaroa, munduaren zergatia, elkarbizitzako harremanen langak, pertsonen barne zirrikituak, bakardadea, gorrota, patua, aurreko bizitza, emakumea, feminismoa, eboluzioa, zuhaitzak, psikoanalisia, bihotza-arrazoia, hitza-gogamena, emakumea-gizonezkoa, gorrotoa-mina-ezereza, erlijioa-jainkoa, begitartea-identitatea, aita ezagunik gabeko alabak, genetika-hezkuntza, gizartearen historiari begirada orokor bat, etorkizuna, 2000. urtea. 

Hobekien ezagutzen duen munduan omen du inspirazioa idazleak: norbere kanpo gai bila ibiltzea dela uste dut idazle askoren akatsa, bizi ez dituen gaiak, arrotz zaion estiloan idaztea, horregatik landuegia, hotza eta artifizial kutsukoa ateratzen zaio egina.

Irudi eta alderatzen kitzikagarriak dakartza.

Paragrafo luze  asko egiten ditu.

Idazkera xumea du, zuzena, irakurterraza.

Itzultzailea ez da korapilatzen hitz hautatu eta esaldi korapilatsuetan.

Intrigadun eleberri bat baino gogotsuago eta irrikatuago hartzen dut liburua gogoetotan murgiltzeko,

Egunaren hondarrak.  Kazuo Ishiguro

Ingalaterrako maiordomo baten oroitzapen eta gogoetak: bat egiten du eta bidaia gogoetarako aitzakia bat besterik ez da bidaia.

Pertsonaiaren pentsamenduen munduan edo labirintuan dabil.

Ingalaterrako handikien bizimoldea, jauregietako bizimoldea: maiordomo eta gainerako zerbitzarien bizimoldea…, horren inguruan mundu gerra ondorengo politika giroa eta politikagintza, Ingalaterran egin zen nazioarteko konferentzia bat ere zehatz aipatzen du, herriaren rola politikan, demokrazia, duintasuna…

Handikien garaiko morroi eta etxeko zerbitzarien mundu berezian sartzen zaitu.

Pertsonak zehatz deskribatzen ditu, ukitu zehatzak emanez.

Ingalaterrako zenbait lurraldeko deskribapena ere bada hein batean: Somerset konderrikoak, Hego Ingalaterran.

Dibertigarria ere badira, bitxiak behintzat,  maiordomoei buruzko buruiritziak, morrontasuna.

Usu darabiltza diminutiboak.

Estilo berezia du, irakurleari hizketan bezala ari da.

Egitura ezberdin asko du, ez dakit itzultzailearen meritua den eta jatorriko testuak behartutakoa.

Oso aberatsa egin zait literatura aldetik.

Izenak aditz bihurtu, izenei emaniko ukitu ezberdin bat, esanahia zehazteko asmatu edo moldatutako hitzak diruditenak, aldi berean esaldia laburtuz.

Hiztegi aberatsa du, baina izen ulerterrazak dira, gutxi erabiliak.

Epailea eta haren borreroa. Friedrich Dürrenmatt

Bernan eta inguruan kokatzen du kontakizuna eta tokiz-toki eta kakez-kale dabil ibilbideak zehaztuz, zenbat zehaztasun emanez: mahastiak, eguraldia…

Gaizkia erakargarria egiten da: enigma bat da.

Ezinbestekoak dira krimenak, zoriak ere ezinbestean zigortuak?, ala gizakiaren arazo korapilatsuak eraginak dira, eta horregatik geratzen dira zigorrik gabe gehienak: hori litzake liburuaren ardatza: hiltzailea eta poliziaren arteko dema, ongia eta gaizkia: liburuaren ardatza

Ironia darabil usu, zeharka azalduz kritika, ezkor: egunkariak, ejertzitoa, idazleak, filosofoak, politikoak, negoziaketak, polizia, industria eta industrialariak eta beraien eragina politikan, Berna...

Itzultzaileak asko azpimarratzen ditu edukiok sarreran, baina liburuan bertan oso azalekoak dira adierazpenok, zeharka bezala pertsonaien ahotan, lausotuta bezala geratzen dira, indarge, egon hor dauden arren.

Tarteka pertsonaia eta egoeran sakontzen du, ukitu bizia emanez, tarteka hitz edo esaldi batez soilik.

Badira hitz etzan batzuk, zentzuei nik ez dieten arrazoirik ikusten horrela azpimarratzeko.

Esaldi laburrez idatzia, elkarrizketa askorekin, eta atal laburretan banatua, oso erraz irakurtzen da.

Nire buruari galdetzen diot zergatik ote den Suitzako idazlerik famatuena.

Ez dit ezer eskaini denbora-pasarako tartetxo arin batzuk baizik.

Dibertimendu bat da irakurketa, besterik ez.

Erran gabe doa. Maddi Zubeldia

Familia bateko 5 pertsonaia eta hobiratuaren amoranteak bisita egiten dute sarri hilobira eta han bere barnea husten.

Pertsonaia bakoitzaren bakar-solasaldiak dira et beraiei buruzko gogoetak

Bada gogoeta franko kontakizunean, baina norberaren egunerokoak dira, eta ez dizu ez gogoan ez barnean ezer harrotzen.

Familia bateko harremanen ateko zurrunbiloan dabil.

Hainbat gai ezberdin, genero indarkeria tartean.

Idazlea pertsonaien barnea sartu nahi du, tolesduretan dabil, baina azalean geratzen da irakurlea, kontakizunean, hunkitu gabe.

Pertsonaia bakoitzaren hilobira bisita kapitulu ezberdin bat da.

Pertsonaiak ondo marraztuta daude.

Egitura aldetik berezia eta erakargarria da.

Irudi asko darabil eta honek ematen dio kutsu ezberdin bat.

Suspense eta intriga puntua du, baina bukaeran indarra galtzen du, irakurlearen jakin-mina lausotu egiten da, bukaera logikoa du, baina ez du indarrik.

Tarte erotikoak ere sartzen ditu.

Maila ohikotik gorakoa da, ukitu eta giro ezberdin bat ezartzen dio kontakizunari.

Giro arretatsu batean sarrarazten zitu, erakarri.

Ez du zer handirik eskaintzen.

Esnearen kolorea. Nell Leyshon

XVIII. gizaldian kokatua.

Baserri bateko lau alabetako bat da protagonista, esne kolorekoa du ilea.

Bere azken urteko historia kontatzen du, tolesdura gabe, pentsatzen eta sentitzen duena azalduz.

Protagonista pertsonaia primitiboa da, bere-berenez hitz egiten duena, ikasi gabea, logika soilik darabilena, instintuz.

Baserriko eta baserriko bizitza eta giro latz bortitza, hasierako apez-etxeko giro findua, irakurtzen eta idazten ikasi zuenekoa, ondorengo bortxakeriak eta bukaera.

Sexua, lizunkeria eta bortxaketa dira azken interesgunea, irrika sartzen duena.

Kilikagarriak badira lehen hiru laurdenak, latza du bukaera.

Berezko sena eta molde itxuraldatua aurrez aurre.

Bizitzako mila zertzelada, xamurrak batzuk, gordinak besteak, han hemen barreiatuta.

Bizitzari buruzko filosofia ezberdinak, egunerokoak oratuak.

Lau zati ditu kontakizunak, lau urtaroak: urtaro bakoitza bizitzako zati ezberdin bat da..

Maiuskularik gabe idatzita dago, puntua da darabilen zeinu ortografiko bakarra.

Esaldi labur laburrak darabiltza, lerro ezberdinetan banatuak, elkarrizketak-eta inolako berezitasunik gabe datoz.

Arraroa egiten da irakurketa hasieran, hain itxura nahasiagatik, baina azkenez erraz eta naturaltasun osoz irakurtzen da.

Kontakizuna berezia da, azken zati ezustekoarekin, baina batez ere idazkera da deigarria, pertsonaiari eta istorioari berari datxekiona.

Ia bere kabuz ikasten du idazten, gutxieneko baliabidez, eta horren ondorioa da liburuak darabilen estiloa.

Herri-herriko elkarrizketa xumeak, inolako filtrorik gabekoak.

Idazkera leun batez, bihotza kizkurtuta uzten duen liburua.

Etxeak eta hilobiak.  Bernardo Atxaga

Sei ataletan banatuta dago liburua.

Istorio ezberdinak, bizitzako zati edo taupadak da atal bakoitza.

Atal bakoitzean pertsona, herri eta toki izenak errepikatuz doa kontakizuna, nolabaiteko batasuna ematen dio liburuari, baina atal bakoitzak bere nortasun edo izaera propioa du, izenek eta idazkerak nolabaiteko lotura eta osotasuna ematen badio ere kontakizunari: ez nioke nobela deituko.

Pertsonaien gogoeta sentipenetan katramilatzen da.

Eguneko bizitzatik hurbil dabil beti, egunerokoan murgilduta.

Nahiko aspaldiko giro eta garai batean murgiltzen zaitu.

Halako ukitu kritiko kutsuko gogoetak egiten ditu kontakizun eta deskribapenetan, sozial eta politika munduari buruzko gogoeta laburrak ere asko dira.

Kirol gaiak, errime darabiltza.

Mahoistak aipagarri ditu, agian ezker muturreko sinbolo gisa.

Ukitutako zenbat gai: eliza, artzainak, soldaduska, El Pardo, atezainak, txoriak, tortura, polizia galdeketak, politikoak, indarkeria, erailtzea, talde iraultzaileak, telebista programa, ospitaleak, zahar-etxeak…    

Deskribapen eta kontaketa oso zehatzak deskribapenetan.

Tarteka hitz  berri bat, ahanzturatik ateratakoa bezala, txalkor  izan da umetatik soilik ezagutzen nuena.

“sierra”, “majada”, gaztelerazko hitzak darabiltza itzultzen ibili gabe, uneko girora hurbilduz.

Jolas egiten du frantses abestien letrekin, sarriak dira frantseseko hitzak ere.

Farfail lana da liburu osoa, baina batez ere 4. atala, egoerak, pertsonak, iragana, oraina, eta iruditakoak gakorratzez bezala kiribilduak.

Ez puntu eta ez komaz egindako paragrafoen antza du 4. atalak, egoerak, pertsonaiak, gogoetak eta gertaerak jarraian jarri eta nahastuz.

Ukitu erakargarriak ditu esamoldeetan, irudietan, adjetiboeta…

Paragrafo laburrak eta esaldi motzak: irakurketa erraza egiten da.

Arraroak egiten dira zenbait esaldi: “eliza herriko teilatuen gainean”, gailentzen dela esateko.

Irakurketa lasai batera bultzatzen zaitu, lasaigarria baita.

Gozamena da irakurketa, baina aldi berean ideia, egoera, gertakizunen eta kontaera berdintsuaren eraginez mantso doa kontakizuna, sarri motel, astun samarra bilakatzen da, kolorgetu bezala egiten da irakurketa.

Ez nau bete.

Fakirraren ahotsa. Harkaitz Cano

Imanol kantariaren biografia eleberri itxuran: ume, gazte, Parisen, Euskal Herrian, Madril, Torrevieja, heriotza.

Imanol da fakirra, eta bere ahotsaren inguruan doa kontakizuna.

Kantari bezala hasiera, gorakoa, gailurra, oienekoa, gainbehera eta bukaera.

Aldi berean aldi horretako ETAren inguruko eta barneko gorabeherak eta kantariaren bilakaera politikoa, borrokari eta hilketei buruzko iritzi ezberdinak, 68ko maiatza.  

Egoera politikoaren bilakaera aldi luze horretan, Euskal Herriko azken urte luzeetako giro politikoaren isla.

Musika eta musikarien mundua luze, zabal eta sakon jorratua.

Diktaduratik  hasi eta Franko hil ondoren bilakaera politikari buruzko burutapenak etenik gabe, gogoetarako mila hari mutur eskainiz

Pertsonaien, baina batez ere Imanolen barne labirintuan dabil sigi-saga, biluztu egiten du kantaria.

Mota guztietako iritziak, batzuk ertz-ertzekoak, baina duda ikurra uzten dizuenak.

Gogoeta uholdea, horregatik zatika eta mantso irakurri beharrezko kontakizuna, bakoitzaren vademekun bezala erabili daitekeena.

Irabiagailu batean sartzen zaitu, gogoeta kontaezina sartzen dizu kaskezurrean, iritziok ia eho eta mamurtu ezinik uzten zaitu.

Zuzen esan baino iradoki egiten du, esaldi labur maisuki borobildutakoz.

Narratzaile bat da, alanbre baten gainean bezala dabil ez alde batera ez bestera eroriz, alde bietara kinoak eginez…

Norberaren ahalaren norakoa eta iraupena hartu dezake kontakizunak.

Pertsonaia ezberdin askoren aipamenak, batez ere musikarienak: Paco Ibañez,…

Gai kontaezin pila: batzuk etorri ahala bezala gaiari lotuta, labur, beste batzuk kontakizunen bati lotuta, sarrera edo girotuz bezala.

Zenbait gai: San Sebastian, artea, ispilua, abeslari baten bilakaera, ahotsa fintzea, kantaera lantzea, iheslarien bizimoldea Parisen, biolentzia, militanteen harrera aldaketak, kontraesanak, barne mundua, libertarioa, abestiak-entzuleak, kantak, Donostia, ahotsa,  musikarien arteko giroa, ETAren ekintzak, iraultza, kemena, erantzukizuna…

Literatura fina eta literaturarako ekarpen bat egin nahi duela dirudi, bigarren helburu nagusi bezala, irabazi duen fama ondoren hori egitera behartuta bezala, famak behartuta lez; agian hori da bere idazkera jada bere hezur-mami dena. 

Laborategiko  idazkera dirudi, pentsatuegia, idaztea artelan bihurtuta: koadro eta estatua bat begiratu, miretsi, baina ulerzaila gertatzen zaizun bezalakoa.

Baina ez du artifizialtasun kutsurik uzten.

Esaldi laburrez idatzita dago, esaldi dotore landuz, erraz eta gustura irakurtzen da, baina bere baitan gordetzen duena ulertu eta mamitzea da arazoa.

Tarteka egiten ditu perpausa luzeak, orrialde osokoak edo gehiago, batez ere gai zehatz baten inguruan ari denean.

Estrategikoki errepikatzen ditu gertakizunak, esaldiak, izenak, zitak, irudiak… lotura eta batasun bat emanez kontakizun osoari.

Flash ezberdinak lotuz bezala doa kontakizuna.

Komatxo artean sartzen ditu esaldi pila denean, pertsonaiek erabilitako gogoetak dira asko edo gehienak, beste zenbait agian beste nonbaitetik hartutakoak, edo idazleak bizitasuna emateko baliabide bat, estilo propio bat bezala.

Historiaren ardatza ez da korapilatsua, baina bide horretan sartuko da mila eta bi bidezidorretan.

Ataltxo horiek banaka hartu, aztertu, gogoetatu eta gozatu.

Lasai irakurtzeko liburua, kontakizunagatik baino gogoetengatik, aldi hartako hainbat eta hainbat era guztietako zehaztasunengatik, eta, nola ez, idazkeragatik, esaldiak, hiztegi eta aditzaren erabileran dituen ekarpenengatik.

Literatura ariketa bat nagusituko bailitz sentipena utzi dit.

Gaizki ulertua. Iréne Nèmirovsky

Maitasun istorio bat: gizon ezkongai aberats izandakoa eta emakume ezkondu aberatsa maitemindu eta harreman zailak biziko dituzte, gaizki ulertu batek emango dio etena harremanari.

Bukaera tristea, eta goibela ematen dio istorioari.

Maitasunari buruzko hausnarketa errealista eta ezkorra.

Maitasunaren zirrikitu eta bihurguneak, ifrentzuak, txanpon-alde kontrajarriak.

Emakumeari buruzko iritzi eta irudi ezkor etsia, menpekotasuna:  gezurtiak, ahulak, gizonaren esanera, menpekotasuna…

Biarritz, Hendaia Hondarribian lehen zatian, eta Parisen gero kokatzen da kontakizuna.

Hainbat gogoeta eta hausnarketa interesgarri kontaketaren zehar.

Nabaria da pertsonaien barne tolesgunetan sartzeko ahalegin, elkarrizketa, deskripzio eta giroaren bidez.

Nabaria da egitura literarioak borobiltzeko ahalegina, esaldiak dotoretze nahia, baina zerbait falta zaio, ukitu erakargarri hori, gozagarria egingo duen puntu berezi hori… ez dut tximeleta aurkitu.

Deskribapenak nagusitzen dira, bai pertsonei bai tokiei buruzkoak, betegarri itxura hartzen diet, edo literatura egin nahia, idazteko plazera.

Sarriak dira konparaketak, esanahia argituz, agian ariketa literario ahaleginean.

Berezia edo arraroa egiten zait zenbait adjektiboren erabilpena, zaila egiten zait hainbat adjektibo  hitz horrekin lotzea: haize baldarra… ez dakit jatorrizko testuak eraginda ala itzultzailearen zera den.

Esanahi zehatzagoa ematen die izen edo hitzei atzizkien bidez, izen-hitzaren erabilera ezberdina darabil.

Izen konposatuak egiten ditu usu.

“Azterketa psikologiko eta sozial zorrotza”,  hala dio epilogoan, eta hala da.

Gauez harrizko zubipearen azpian. Leo Perutz

15 istorio labur, 16. gizaldi inguruan kokatuta arren gaurkotasuna ere darie.

Garaiko enperadore eta juduez ari da, maitasun istorio bitxi bat ere argituz joango da.

Enperadorearen izaera, jokamoldea… gorteko giroa… errukirik gabe deskribatzen ditu

Ikuspuntu ezberdinetatik begiratuz ari da juduei buruz: judu auzoa, bizi-maila, izatasuna, erlijioa…

Praga inguruan dabiltza istoriook, Bohemia lurraldean.

Gizarteari eta gizakiari buruzko gogoeta sakon asko dator kontakizunean.

Gorteetako bizimoduren eta ondo-bizien argazki gordina.

Presente dago Bohemia lurraldeko historia.

Antzerakotasun handia dute Atxagaren “Etxeak eta hilobiak” eta liburu honek, beste norbaiten nobelan ere aurkitu dut jite bera: kapitulu bakoitzean istorio independente bat kontatzen da, baina nolabaiteko osotasun bat du: gizarte mailaketak, ezberdintasunen giro antzerakoak, pertsonaiak kapitulu zein istorio ezberdinetan errepikatzeak,  xehetasunak kontatzeak, zitak, bertako leku eta bestelakoen jatorriko  izenak jartzeak, umore ukituak… lotura ematen dio  liburu osoari: guzti horretan ikusten diet nolabaiteko antzerakotasuna lan biei.

Azkenaurreko kapituluak ematen dio nolabaiteko batasuna liburuari, argitzen du ere kapitulu bakoitzeko zenbait zirrikitu.

Azkenaurreko  kapitulu horretan borobiltzen du judu-auzoko giroa, erlijioaren dotrina bera ere.

Poesia ukitua du, umore puntua ere ez zaio falta, kritika sena…

Hitanoa darabil txakurren arteko elkarrizketan: bitxia da bestela ere kapitulu osoa.

Bada ere bertso kadentzia duen kapitulu bat, erakargarria, itzulpen bikaina dirudi.

Berorika ere ari da tarteka, apaizei eta apaizoi egiten genien eta ziguten garaiak gogaraziz.

Aditz forma ezberdin aberatsa darabil elkarrizketetan.

Irudiek ematen diete indarra pertsonaiei zenbait tartetan.

Herriko esaldi pila dakartza, errefrauen tankera dutenak.

Errefrauak eurak ere ugariak dira.

Oso gutxi entzun – irakurtzen diren hitzak, hautsa kendu dio hiztegiari  itzultzaileek.

Ez dakit nolakoa den jatorrizko lana, beraren eta itzulpenaren arteko sinbiosia, ze eragin duen itzulpenean, baina itzulpen aparta iruditu zait.

“trangadera”, haurtzaro-nerabezarotik entzun-irakurtzen ez nuen hitza.

Oso gustura  irakurtzen da, jakin-mina sortarazten du azken aldera.

Hariak. Yoseba Peña

Hiru zatitan banatuta dago: Espainiako gerra zibilaren aurretikoa, gerra garaia, eta gerra bukatu ondorengoa.

Saga baten kontakizuna da, familia horretako pertsona ezberdinen gorabeherak.

Garai luze hartako kronika sozial eta politikoa.

Gerra aurretikoan zegoen giro politikoa erakusten du: karlistak, errepublikanoak, jeltzaleak… gerra garaiko hilketak, bakoitzaren harrerak, Euskara batua, bahiketak, hilketak, 70ko hamarkada…

Gerra ondorengo jarrera, bizipenak, gehiegikeriak, elkarbizitza zaila, pobrezia, ikastolen sorrera. 

Azken zatian Frankismoaren azken aldia eta ondorengo urteak: Txiki eta Otaegi, atxiloketak, kale-giro bortitza, Euskara, iheslariak, errefuxiatuak, eskolak, bahiketak, EE.PNV, Suarez, kartzela, miliak, polimiliak, epaiketak…   

Zati bakoitzak protagonista ezberdin bat du, hiruretan emakumea.

Fikzioa arren kontakizuna, erabat errealitatean oinarrituta dago, gertakizun zehatzak elkar lotuz bezala doa istorioko aldi bakoitzean, izen pila, ezagunak, gertakizun ezagunak emanez.

Kontakizun mingotsa da, garratza, kritikoa, ezkorra….

Kontakizun aldetik niri ez dit ezer berririk eskaini, ezagunak ez ezik bizi izandakoak ere baitira giroa eta gertakizun berdin edo antzerakoak.

Iradoki egiten ditu, herri gehienetan gertatutako egoera eta jasandako bizipenak baitira.

Zarautzen kokatzen ditu lehen bi zatiak, bukaera ere,, toki izenak behintzat bertakoak dira.

Oso azaletik kontatzen ditu, pasadan bezala, gertakizun batetik bestera jauzika, zabalegia da ikuslea hunkitzeko.

Egoera eta gertakizun izugarri latzak kontatzen ditu, baina ez dute drama-sentipenik sortarazten, ez du ikuslea istorioan sarrarazten.

Garai eta giro hura ezagutu ez dutenentzat izan daiteke baliagarria nolabaiteko iritzi orokor bat jasotzeko, agian hori da egilearen helburua.

Iritzi asko ematen ditu, baina oreka gordeaz bezala.

Esaldiak sartzen ditu, erruz, herritik jasotakoak agian, herri kutsua dutenak behintzat: nik uste hori dela liburuaren bereena behintzat, literatura-ekarpen nagusia.

Esamolde bitxiok ematen diote berezitasun bat.

Zati batzuk salbu, kartzelako zenbait batez ere, hotzegia da, zerbait falta zaio, ukitu erakargarri edo bereizgarri bat, ez dut aurkitu tximeletarik liburuan.

Irakurterraza da, esaldi eta paragrafo laburrak egiten ditu.

Estilo bizia da, oso abila da idazten, oso landua du estiloa.

Mila eztabaida eta hausnarketarako ataka zabaltzen eta eskaintzen  du

Hezurren erretura. Miren Agur Meabe

Bizitzaren koadro zabal bat osatzen duten puzzle bateko atalak edo teselak, ez dituzu lotu behar nobela batean bezala, hor geratzen dira geruza batek biltzen zaituela

Ukitu erakargarriak aurkitu ahal dira zenbait hitz eta esaldietan

Gogoeta erakargarriak, asko, hausnarketarako bidea emanez; kateatuta datoz  burutapenak, segidan…

Badira errepikatzen diren gai-egoera-mamuak, agian barne bizipenen arrasto bat bezala: idaztea, liburua bera, katua, arratoiak, Miramar-a, itsasoa, Lekeitio, harremanen etetea, eskola, gaztaroa, ametsak, frantsesa, bidaiak, erresidentziak, hotelak, bakardadea, denda…

Irribarretxoa era eragiten du.

Ukitu propio bat ematen saiatzen da bai hitzetan bai esaldietan, jite propio du.

Zita asko, autoreak, tituluak, testu zatiak… ez du baina jakintsukeria kutsurik.

Sarriak dira irudiak, konparaketak, sinboloak, parabolak… esanahia zehaztu argitu eta borobilduz.

Hautsak kendu dizkio hiztegiari: agian hori da liburuaren helburuetako bat literatura aldetik

Herri-hizketako hainbat hitz eta esaldi jasotzen ditu: tautik…

Hitz asko egokitzen ditu, hitzari zehaztasun bat emanez, aditz bihurtuz,…

Bi hitzekin hitz bakarra egokitzen du sarri, ulerterrazak dira hitzok,  baina bitxia edo arraroa egiten zaizu, ezohikoa.

Gaztelerako hitzak ere sartzen ditu egoki datozkionean.

Ideia edo gauza-izen nolakoa ezberdin azaldu nahia

Ezohiko hitzak aukeratzen ditu sarri: bizitegi…

Nire haurtzaro eta gaztetako hainbat hitz gogarazi dit: erretura…

Beste garai bateko erretorika edo hitz parrasta, beste garai bateko bizimodua... dibertigarria eta oasi bat izan daitezke

Nekatuxe ere uzten zaitu irakurketak,  hainbat hitz ezohiko lotu nahi horrek

Naturaltasuna falta zaio, laborategi batera bezala zaramatza irakurketak, esparru lasaigarri batera baino.

Bizitzarekin egiten duzu topo, hausnarketarako bidean, txatalak bildu eta zuretzako jantzi bat egiten duzu, ez dut uzte erretzekoak direnik txatalok, hor daude barne geruza bat bezala.

Maiatzaren 19a. Astelehena. 15.a – A:10.a

Behin adin batera ezkero, kamiseta jantzi behar genuke jendaurrean adinekook, estetika arrazoiz, hain daude maskalduak gure giharrok; egia den arren zahartuenak eta zaharkituenak ere baduela narru hutsik ibiltzeko eskubidea, eta gorputzen estetika-arazoa ohituren arabera dagoela.

Lakutik etorriak edo, ahateak dabiltza kanpineko belartzan, ehiza errazaren, gure apurren, bila, bere dotoretasunean ere eskale.

Gertutik dakusat zozoa bere mokokadarekin.

Danubio ibai zabala dugu gaurko bidaia-lagun. Astun eta indartsu, baina patxadan, doa; gu berriz tirtiri goaz errepide zakarra dela eta, urduri, baretu garen arte: lasaitasun sentipena eta sentsazioa sortarazten du Danubio ibaiak, ez zaitu menderatzen, ez zaizu gailentzen, lagun bilakatzen zaizu, bidaia-kide sentiarazten. Paisaia ere lasaia da, mendixka leunekin. Banku mugikorreko arraunlariak. Bere garaian bide-saria kobratuko zuen dorrea ibai ertzean.

Leonding, hiri handia da.

Wilhering,  ez gara geratu, mapan hiri interesgarriaren kolore horiz azpimarratuta badago ere. Eraikin handi arrosa:  santutegia, bainuetxea, agian gaztelua. Arbelezko teila ilunekoak etxeak. Txirrinduz ikusten da jendea kaleetan, kanpotarrak diren itxuraz. Ez dira handiak berotegiak, plastikozkoak bai, etxetxoak dirudite gailur garaiekin. Gaztelu polita goiko basoan, Frantziako Loirakoen antzerakoa.

Danubiotik barrualdeko lurretara jo du errepideak, lur berdeetan barrena nekazari herriak zeharkatuz. Trenbide estuko trenbidea doa orain gurekin, parez pare. Baso ertz baten kokatua eta basoak bildua, eski jauzietarako tranpolin garaiak erakartzen ditu gure begiak.

Pupping, gaztelu baten hondakinak.

Errepidez aldatu dugun arren trenbideak gurekin darrai, trena bera falta zaigu alboan, bidaiariekin agurka jolasteko txikitan egiten genuen bezala.

Belarra ebakita dago zonalde honetan; bada belarra lehortzen utzi duten sailik ere. Sarriak dira beherantz triangelua eginez bukatzen diren teilatu gailurrak.

Eferding. Herri lasaia, espazio zabalekoa, txukuna galtzadarri zoladurarik ez duen arren, gas, argindar edo auskalo zer bideratzeko zulatu ondorengo adabaki luzea duen arren kaleetan, gureetan bezala. Gure dago herri osoa, plaza ezik.  Lurraldeko herri askotan bezala plaza luze eta zabala du herriko bihotza, kolore argiko etxetxoz alaia; bertan berdea eta hezea dago oraindik Maiatza. Txirrindu zaleek bere bide-gorria dute herrian zehar.  

Bi eliza ditu eta bietan moja karmeldarrak dira serora. Dotore jantzitako jendea atera da elizatik hiru ordu laurdeneko meza ondoren: hemen ere adin handikoak dira meza-entzule denak, ohituraz edo zerurako txartel bila. Spitalskirche: fresko interesgarriak ditu alboko kaperatxoko ganga gotikoan; hustasuna dario elizari berari, hustua bezala, ahalkea, tristea: badirudi gerra ondoren berreraiki zutela eta gelditu ziren pitxiak jarri dituztela hormetan; hilobietako estalki harlauzatzarrak daude batez ere, marmol gorrixkan tailatutako irudiekin; bada ur bedeinkatu ontzi makabro bat ere: harrizko garezurraren burugaineko zulotxoan dago ur bedeinkatua: ura hartzeko begi-zuloetan hatzak sartu beharra falta zaio bakarrik. Bada iruditxo tailatuzko harrizko koadrorik ere. Hipolitoren eliza, gotiko handia da; eliztar edo familia bakoitzak bere toki propioa du bankuterian, bere izena txapatxo batean jarrita. Pulpitua du ederra, zurezko 5 santu-irudi ederrekin. Karmeldar mojek jarri dute Teresa de Lixie Santaren guretzat ezohizko den aurpegiaren argazki handia aldare baten gainean.

Hacking: burututa dago garia, ugariak dira mailuki sailak, baita Alemanian usu ikusi genituen txoriak uxatzeko garitak ere.

Hilkering: zonaldeko herri-izen gehienak “ing” hizkiz bukatzen dira: badu ezagutzen ez dugun esanahiren bat, gureetako “aga”, “ibar” eta antzerako bukaeren esanahiren bat.

Garraio apal bat tontor batera, bertatik eskiz jaitsi ahal izateko. Trenbidea galdu dugu baina Danubio ibaia geureganatu zaigu, berriro gurekin bidelagun  oraingoan Passauraino.

Mendekoste atzo, Basko Bigarrena gaur: jai da Austrian, produkzioa gehitu beharraren eraginez gureetan galdu dugun jaieguna.

Tabako erretzaile gutxi ikusten da Austrian.

Baporeak, kanoak eta antzerako ibai-ontziak dabiltza txokolate koloreko Danubio zabalean.

Bada beste errepide bat ibaiaren beste aldetik ere. Alemania da bestalde hori.

Ehun metro goiti zabalera du Danubio ibaiak hemen, zubi bakarra aurkitu dugu zeharkatzeko baina ferry eta antzerako zerbait ere iragarrita dago. Ibai alboetan herritxoak: maiatza ia beti presente ibaiaren bestaldeko Alemaniako herrietan ere; S.Kristobal ere presente dago, bidaiari lekua da nonbait, edo ibaia zeharkatzea arriskutsua zen. Mendia eta basoa ia ibai ertzean bertan bailara mugatzen. Noizbehinka gazteluren bat tontorreko arboladian. Turismoarentzako taberna eta antzerako antolakuntzak. Zamaontzi bat. Kanoaz lepo, portu bat. Esklusa ahalbideratzeko  presa.

Alemaniako mugara hurreratuz, gero eta urriagoak dira herriak.

ALEMANIA

Passau, mugan bertan dagoen hiria, Bavaria herrialdekoa. Hiri zaharretako kale-sare atsegina zaigu erakargarri erdi-aldean, altu samar ibaien inguruan, bertatik aldaz behera doazelarik kaleak hiru ibaietara.

Danubio, Inn eta Ilz ibaien elkargune aparta, zabala, ikusgarria: bertan Danubiok urak ez ezik izena ere lapurtzen die beste biei: mantso egiten dute elkarbiltzea, zikintasun ezberdinen koloreek marra luzea egiten dute elkargunean; beteta eta indartsu datoz bi ibai nagusiak, agian urrutiko mendi elurtuen udaberriko desizoztea dela eta; zikin dator Ilz txikiena, zikin Inn indartsuena eta hirurak elkartu ondoren lehen zetorren bezain zikin doa Danubio ere.

Rathaus: udaletxeko, plenoetarako gela benetan ederra, gorri-ilun, freskoz pintatuta: sendoak beharko dute izan bertako erabakiak ere!.

Dorrea ere ederra da bere apaltasunean, pintura, erloju eta kanpaitxo piloarekin pintatuta dagoen fatxada dotoretuz.

Domplatz, zabala baina xaloa, aldatzean, nongo iturrian eskuak freskatu eta ura edan ahal den behintzat. Inn alboko ibilbideak, non ontziak -txalupak batik bat-, lotzen dituzten, Innkai du izena, Inn ibaiko kaia, alegia. 1481eko dorretxo biribila txapel konikoarekin estrategikoki ibaia zaintzen. Dom, eliza, barrutik zoragarria omen den gotzainen egoitza erraldoiarekin lotuta, ia nahastuta, dago; handia da  fatxada, baina ez ederra, kanpotik gotikoa, barrutik barroko erraldoi izugarria; zutabeak dira apaindurarik gabeko zati bakarrak;  fresko deigarriak ditu gangak, eta estukoz egindako adornu trinko zuria da kapiteletatik gorako inguru dena: baina ez da antzoki bat; aulkiteria arrunta da, organoa berriz aparta, Alemaniako handienetakoa omen; berezia da modernoa dirudien presbiterioa; urre koloreko pulpitu handi deigarria; patio zabala bihurtuta dago kanposantua zitekeena, iturri moderno bat du eta buelta osoan aterpetxoa eta marmol gorrixkan kriston gizontzarrak tailatuta dituzten tapatzarreko hilotz tzar erraldoiko kaperatxo ugari.

Veste, gotzainen gotorlekua, goregi dago oinezkorako, baita Mariahil ere.

Niedenburk, biluzik bezala dago, zuri: tarteka, ia zutabeen ezkutuan, aldare zaharretakoak-edo, irudi ederrak ikusten dira: Maria Luisari pantyak kentzeko aukera eman dio aurrean bi mojatxo erreguetan zeuden bitartean.

S. Bartolo ere han dakusagu gaintxo batetan Abuztuko 24aren zain.

Eguzkia eta jaia elkartu direnez, ziklista eta oinezko kanpotar asko dabil, inguruko alemaniarrak, familiarteko jai-pasakoak; jaki eta jantzi ezberdintasunak ezberdintasun, igandezale hauen tipologia ere gureetakoen antzerakoa da.

Desizoztearena ote ibaiaren zikina, ala zaborreriaren ondorena?. Ingurua garbia dago baina ibaia bera zikin doa.

Dom osteko Residentz Platz jendetsuan bazkalduz eman diogu agurra hiru ibaik bildu eta inguratutako hiri eder honi. 

Bide-gorri asko dute bizikletariek Alemanian.

AUSTRIA

Alemaniatik itzuleran, geure herrira itzuli garela iruditzen zaigu. Lur barrutik, mila bira eginez, errepide nagusietatik at, gainez gain, gora eta behera, %14ko aldatzetan sarri, ia bidaiari bakarrak ginen nekazari lurralde berde trinkoan, nekazari herri txikiak zeharkatuz. Aldatu dira egituraz landetxeak: etxe, korta, belar zein lastategi eta tresneria biltegiak lekuz berezituetan daude, banatuta, baina elkarren hurbil multzo bat eginez. Linz inguruan patioa zuen eraikin karratua zen  landetxea, eta patio barruan, hormaren kontra, zeuden osagaiok. Elur labainkorrak baretzeko-edo saretxozko hesiak dituzte teilatu zaharrek, etxe berriek, ordez, teilatu pikeagoak dituzte, hesirik gabe.

Oilar dotore bat, Austria katolikoan monogamo bere oilo bakarrarekin, gurutzatu zaigu lasai errepidean, jai arratsaldeko paseoan nonbait hau ere.

Peurbach, herritxo polita dirudi baina ez zaigu ezer galdu bertan.

Kosta zaigu baina atera ahal izan dugu landetxe karratu horietako baten argazkia.

3. Au herria.

Egunotan ikusi ez ditugun menditzar elurtuak ditugu begien atsegin urrutira etxerakoan.

Schärding: herri argia, koloretsua, eguzkipean. Herri osoaren egitura da ezberdina: plaza zaharrean egin ote ziren bertan dauden bi etxe multzoak?. Plaza luze-zabal irregularra, goialdean sarrerako dorrepeko atearekin. Herriaren alde batak  harresiak ditu, hortik hasita alboetan behera doaz pikoan kaleak. Eliza gris-argi arrosa, argia eta apala. Jelatu gozoa.

131 kilometro, Danubio parez-parezkoak, bere lagun, lasaiak, joanekoak, mendi gaineko nekazari lurraldekoak, berde eta lasaiak jinekoak.

Maiatzaren 20a. Asteartea.  16.a-11.a

Enns, ate bat geratzen zaion hiribildua, gaintxo batean kokatua. Plaza erdian txapel ortodoxo karratua duen dorre karratu lerdena eta plaza gauzatuz ohizko etxe koloretsuak, ederrak batzuk. XV. gizaldiko S.Lorentzo elizak  merezi zuen ikusteko gelditzea, ederra eta polita baita: pietat, taila ederreko santu-irudiak, freskoak, hilobietako harlauza tzar marmol gorrizkoak gizairudi tailatuekin bere nagusitasuna barrabila guneetan nabarmenki erakutsiz, koadroak... badu zeri begiratu; badu, baina, beste berezitasun bitxia: aldarea zegoen tokian 180. urtearen aurretiko eliza zahar ezberdinen hondakinak, oinarriak, bistaratu dituzte, eta hesi batez babestuta ikusgai jarri; kanpaitzarra ere eliza barruan dago xehetasun nanoz funditua. Hilerriak inguratzen du eliza hau,  ia eliza denak bezala: ur iturria eta kandelak salgai daude bertan: hildakoen kultua hezur mamitua du herriak; gizakiaren iraun nahia!. Kapera berezia du hilerri honek eta bertan Ecce Homo aparta balkoitxo batean, kanpora begira: ez da agian ona, baina bai polita, xarma du; harrapatu dut kamara barruan nire bildumarako.

Han goian, altuenez kanpai-joleak miresteko moldeatutako kanpaiak, eliza gotiko puntetako hainbat zizel-lan bezala!. Artistak bere gozamenerako, bere lorpenerako, bere gogobetetzeko egiten du askotan bere artelana; nork daki, agintzen dioten lana besterik ez da, bizimodua ateratzeko beretzat lan arrunta agian.

Museoa da eliza bakoitza Austrian.

Tabernak egon daude Austrian, bezeroa ere egon dago, zerbait jan edo edaten.

Gozoki zaleak ere badira austriarrak, alemanen tankeran.

Enns ibaia zeharkatu dugu: zabala da. Ondoren Danubioa aurkitu dugu berriz ere, urdin erromantikoa behar zuena, zabal eta eder, baina zikin.

Mauthausen:

Kontzentrazio-esparrua: astakeria izugarriaren testigantzarako gordetako oroigarria, basakeria ororen eredu; euskal armagintza onesten duten euskal bakezaleak salatzen dituen gerraren aurkako monumentua. Gain batean dago, gotorlekua da hau ere: Dachau eta hainbat kontzentrazio-eremu alanbradaz gordeta dauden bezala, harrizko hormatzarrez gordea dago hau. Itogarria  bilakatzen da museoa: bada txori kaiola eskuan bonbardaketa osteko hondakin artean sotopetik ateratzen ari den mutiko baten argazki zirraragarria. Hildakoen jatorriko nazioek jaso dituzte bere oroimen monumentuak, herrien izaeraren ezaugarri dira monumentuak eurak: Italiakoak plaka eta lore pila du; Espainiakoan, ordez, bi plaka daude soilik: Terueleko eta Castellokoena, beste denek ez dute merezi izan ezta zerrendarik ere, aipamen eta olerki bat besterik ez; izugarri handia da Errusiakoa; et ita porro, latinez esaten genuen bezala, eta beste hainbat...

Hutsik eta hits dago sarrerako hormatzar gainean argazki batean harrotasunez jarri zuteneko arrano erraldoiaren kokagunea: umilak izan eta sinboloak erlatibizatzea erakusten duen argazkia.

Museoko argazki batean, erreten sakonean tolestutako gorpu biluzien ilara luzean hilkutxa bat dager, gordin, gorpuen ilara etenez: pribilejioa edo dirua tartean hemen ere!.

Zenbat sufrimendu esparru honetan!: gaurko gazteek pairatzen dituzten Espainiako kartzelak gogarazten digute. Ez dakit hemen dabilen etengabeko bisitaria jabetzen den gaur egungo presoen eremu ankerretaz. Zenbat izen abizen zehatzeko kartzelarik lan egin zuen sufrikarioaren tenplu honetan: horiek ere egin zuten posible eremu hau. Hainbatek ere aitortu behar dugu hainbat pauso eta bide oker. Baina hemendik 50 urtera euskal mutilak, askatasun borrokagatik preso dauden hainbat eta hainbat kartzela bisitatuko dira guk eremu hau ikusten dugun harridura, amorru, nazka eta higuin berberarekin, hainbat politikoren argazkiak begiratuz eta beraien basakeriak gogoratuz. Duela 50 urte ere nazi hauek egiaren jabe uste zuten beraien burua, gerra galduko ez zutelakoan zeuden. Historia errepikatu egiten da hein handi batean, ez dugu ezer ikasi: GAL, Israel, Palestina, Zaire...

Artaldea edo ahuntz-taldea bailira larrean daude basahuntzak edo oreinak

Atzo Passautik itzuleran izan genuen paisaia berdina, errepide eta nekazari giro berbera, izan dugu egun osoan.

Arto-sail izugarri zabalean artajorran dago zazpikotea, aitzurrez, ilaran, gure umetako zein gaztetako euskal garaiak gogaraziz

Txoriak uxatzeko garita banaka batzuk ikusten dira.

Errepide ertzetan soilik ikusten den urki piloa zegoen sutarako trokote borobil luzeetan ebakita: norbaitek egina du hemen ere astakeriaren bat.

Kafermarkt. Erretaula ikustera joan gara, merezi zuen merezi: zuraren kolore berean dagoen triptiko izugarri erraldoia da, taila ederrez josia, S.Kristobal euretariko  bat. Pietat-en Amabirjinak tamaina naturaleko ezpatatzarra du sartuta, baina eskuin aldean, ez bihotz gainean, nonbait eskuin aldetik ezkerrera,  trabeska bihotza zulatzeraino sartuzkoa. Zonalde osoan ohizkoak diren arrautzek nabarmentzen duten hilobiko tapatzar marmol gorrizkoa;  alde bietan Kristoa duen gurutzea aldare batean non 4 santu-irudi ere dauden binaka elkarri bizkarra emanaz: bitxia.

Apaiz zahar ilezuria  ere ikusi dugu, txikia eta ajetsua baina egonezina, bera baino Mini aspaldikoagoan: ikusgai biak ere, apaiza eta autoa, eliza bezala. Paisaia atera dut argazkian herri honetan baina dorrea zen desberdin interesgarria.

Giza irudia bailitzan pintatuta dago suhiltzaileentzako iturri sendoa: norbaiten asmamena, irudimena eta gustu fina.

Fabrika bateko tximinia luzearen puntan du habia zikoniak. Bera da oraingoz ikusi dugun lehengoa, bakarra.

Freistad. Erdi Aroko hiribildua hau ere, polita eta atsegina, baina ez gaztelua ez hiria  ez dira Gaztelako edo Italiakoak bezalakoak: harresi, lubanarro edo foso, ate, arku, plaza eta kaleak zabalak dira. Plaza, irregularra da, bertan bada, ia ezabatuta badago ere, freskoz dotoretutako fatxada bat. Gaztelua: dorre karratu sendoa bere ordulariarekin; patioak xarma du, irregularra, ohi den mailadi eta horiz koloreztatutako balkoi-korrituarekin; bi etxeko teilatuetan Strasburgoko teilatuen begiak diruditen teilatuko bi leiho. Nekazal tresneriaren erakusketa da hoteleko patioa, patioa, bera ere begiratzekoa, baita erakustoki bihurtutako alboko patiotxo batzuk ere: mila zoko xarmant.  Plaza alboko Done Katarina eliza gotikoa, tokatzen ez zaion dorre karratu sendoarekin. 3etan hileta meza dago eta korupetik ikusi dugu eliza: triptikoa, ederra dirudi; beiradura, benetan ederra da; fresko dotorez pintatutako ganga dute kripta diruditen alboko nabe baxuek. Harresiz kanpo,  Liebfrauen  eliza: presbiterioan bertan, aldare hegalean sabairainoko zutabe gotiko estua putzu ikusgarri bat da; moinonoa da koruko  organoa, koruko  burdineriak ere iruditxo pintatuak ditu; pulpitu landua alemanerako hainbat  esaldirekin, harrian eginiko tailak; metro garaierako harrizko itsulapikoa.

Bidaia honetako 3. edo 4. SEAT bat  ikusi dugu. Toledoa hau ere. Arraroa egiten zaigu, badugun nonbait, halako iritzi ezkorra Espainiako produktuez.

Nekazari lurraldea denez, landetxeak dira nagusi Linzera bidean, karratuak: era guztietakoak, zura nagusitzen zaienak, zurezko silodunak, adreiluzkoak, kolore ezberdinekoak, dotoreak, xumeak, apalak, ate ederrekoak, zainduak, ugazaba aberatsegirik ez dutenak... ikerketa lana egiteko egundoko aukera.

Txekiako mugara doan errepideko paisaia orain artekoaren berdina da, errepidea bera da zabalagoa,  trinkoagoa autotza. Herriak, txukun zainduak, ugariagoak auto zaleentzako tentabide jatetxe eta tabernak, baina ez dago turismo antolaketarik.

Erronka berria dugu bihar: hemengo berri ikasi orduko bagoaz egoera berriekin tematzera.

135 kilometro, berdegunean, bidea gora, bidea behera, bira eskumara, bira ezkerrera, inguruaz gozatuz.

Maiatzaren 21a. Asteazkena.  17.a-Cz:1.a

“Argia sortzen den izartegia”. Juan Ramon Madariaga:

"Naufrago guztiak ez dira irleetara iritxiko....". Nongo naufragoak?. Europa Erdiko marean harrapatuta Bohemia irlan ainguratzea espero dugu guk, euskaldun naufragook.

Atera ezin ditudanak dira argazkirik politenak: errespetuz, pertsonak daudelako tartean: fatxadako Kristo handiaren alboko leihoan gortina alboratuta zegoen amonatxo pertxenta Hall in Tirolen,  txakurtxo nanoa sokatik zeraman amonatxo dotoretxoa Passaun, dorrepeko pasabidean arabiar jantzitako emakume heldua ilobaren kolore biziko plastikozko jostailua besoan Schardingen, trotamundo-ibiltariak, ezin dotoreago jantzitako gizonezko emakume edo bikoteak,  egoera bereziak, tipo bitxiak... hainbat.

Abiatu gara Txekiara, lurraldez aldatuz.

Horixka izanen da uztailean Austria berde hau.

Ez dago baratzik, ez berotegirik, bat bera ere ez: nondik dator ortuaria Austriara?. Errepide nagusietan hain sarriak diren gastof-ostatuak-, ez dira ia ikusten bestelako errepideetan.

Bi ehiza-hegazkin edo kaza ikusi ditugu ziztu bizian, konboi militar baten erdian aurkitu gara ondoren: gerra presente dago beti Europako edonon.

Maiatzaren 16a. Ostirala. 11.a –A:7.a

“Argia sortzen den izartegia”. Juan Ramon Madariaga:

"Egunaren agonia": adindu naizelako agian, ez dut gustuko heriotzaren konnotazioa naturarekiko aipamenetan, heriotza bera naturala izanik ere; gustukoa dut eguna ahitzeari buruzko beste hainbat erreferentzia eta irudi polit.

Eki Tirola

Tirol Ekialdera dugu gaur bidaia. Gertuago dugu Salzburgotik Tiroleko hiriburutik baino.

Militarren konboaia: erabat militartua dugu Europa.

ALEMANIA 

Alemanian sartu gara tarte batez Tirolera bidea errepidez laburtu asmoz. Nortasuna ematen dio inguruari  tontor batean basoz inguratutako gaztelu kolorgetuak. Salzburgoko Saalach ibaia betea eta indartsua dator bere zabalera osoan, zuri-zikin koloreko marroixka.

Bad Reichenhal: autoz zeharkatu dugu alderdi edo auzo berria. Zabala, berdegunez oparoa, dotorea, herri sendoaren plantakoa, erosoa dirudi bizitzeko. Dorre berezi-berezia du elizak, zurezko txataltxoz eginiko arrautza formako teilatuagatik.

AUSTRIA

Filmetako bidaia erromantiko polita: ibaiaren albotik, aldizka ibar berde atsegina bere herritxoekin, mendi elurtuak beti aurrean, ia gainean sarri. Atsegina benetan. Tirol kutsua du inguruak.

Au. “h”a  jarriz izenordaina, bi hizkiengatik gure EA bezain izen motzekoa.

Mailu goria da gaur ere eguzkia.

Lofer: xarma duen herri sinpatikoa, tontor elurtuen oinean erreka ozen eta harrigarri garbiarekin: gaintxoko elurretik dator  ura baina zergatik hemen ez dator zikina beste hainbat lekutan bezala?. Osagai oro du: teleferikoa, eski-bideak, pinturaz dotoretutako etxeak, egur trokoteak etxeetako horma kontran tolestuak, baita oinezkoentzako bide-gorri atsegin ondo zaindua ere ibai kontra herritik kanpo. Eliza, jostailuzkoa dirudi; etxeak antzo pintatuta du kanpo aldea, barnea du baina kanpotik baino pintatuagoa: biziki polikromatutako santu-irudi ugariek alaitasuna eta bizitasuna ematen diote, pertxenta kutsua damaiote; erretaula ederra du, triptikoa ere bai, baita Santu baten hankezurra ere erakusgai, harribitxiz inguratuta.

Doako komuna eskaini digu udaletxeak.

Atzokoaren paretsua, kale erdiko taberna borobila aurkitu dugu hemen ere.

Asko dira eguzkitan ere argiak piztuta daramatzaten autoak: agian eguzkiaren kontrakarrean ere aurrean norbait doala ikusi ahal izateko segurtasun trikimailu egokia delako.

Arraina eskaintzen dute errepide ertzeko zenbait jatetxe edo ostatuetan. Amuarraina delakoan gaude.

Erreka apartsu garbi baten albo egiten dugu St. Johanera bidea: harri artean bitsetan zuri datorren ur askoko erreka. Errekarroak, baso arteko mendi-zuloak, bailara zabalak. Dorre ortodoxoak dituzte elizek hemen. Landetxeek berriz etxebizitza bera adinakoak edo etxebizitza dobleko kortak, etxebizitza halako bi diren kortak; inguru garbi-garbiarekin, txaleta dirudite kortok, dena da txukuna kanpotik: simaurra eta zikinak barruan gordetzen dira nonbait; ez dute antzik gure baserri eta granjekin, hemengoak ere baserri eta granjak izan arren.

St. Johanera ia sarreran, ordubeteko egonaldi edo joan astirotsua egin behar izan dugu, kilometroetako ilaran, galipotarien errepideko konponketa dela-eta, gidarientzako inolako errukirik gabe. Ez dira Espainian eta Euskal Herrian soilik horrelakoak gertatzen: denekoa da sare publikoko bezeroentzako errespetu gutxia.

Mendi elurtua da orain arte Austriako paisaia ohizkoa.

Nahiko sarria da lurralde honetan teilatu gaineko estalpetxo konikoa: kanpaitxoa dute batzuk. Ez dakigu ze helburu duten, zertarako diren, bere jatorrian, ez baitira apaindura soilak, betekizun bat zuten.

Oberhofen, Maiatza.

St. Johan in Tirol: udarako zein negurako opor-lekua, teilategal zabaleko etxe eta etxetzarrez osaturiko herri atsegina. Turistak soilik gara kaleko ibiltari. Nortasun berezia du. Tiroldar giroko etxe zurezko eta pintatuak; etxetxo bakarrak, albokoarengandik berezitakoak, baxuak, solteak. Tiroleko gotiko argia da eliza, estukoek argitzen dute; bi solairu ditu koruak, 12 apostoluak urrez hori agertzen dira beheko hesian; mongoliko aurpegi maitagarria du 1440ko Amabirjinaren Niñojesusak.

Nola ez, zolatze lanetarako zeharo harrotuta dago zati batean errepidea.

Lohia dator erreka.

Hamabietan bazkaltzen da Austrian.

Motorzale guztiak ateratzen dira bando luzeetan errepideetara astebururako ostiral arratsaldez giro bitxia emanez gure ibiliari.

Kitzbüel. Teilategal zabaleko etxeak, kolore ezberdinez koloreztatuak, herri koloretsua; irudi eta forma ezberdinak dituzten etxetzar ederrak ere baditu. Herri xarmanta, potxoloa, lasaia eta atsegina: ibili zein kafetegiko mahai batean eseri eta egoteko herria. Bi eliza berezi ditu. Sta. Katarina bata, ezohizkoa Tirolen ikusitakoetan: gotiko berantiar estiloko kapera handia, moinonoa, gotiko ederra elizpeko 3 santu-irudi naif samar apartekin: Amabirjina Niñojesusarekin,  Sandroke eta beste santu ezezagun bat; erretaula-triptiko txiki xarmant ederra. Bigarren eliza, Tirolen ikusitakoetan ezohizkoa hau ere: gotikoa da baina kanpotik begiratuz zaharragoaren kutsua du, aspaldikoagoaren egitura, dorretxea dirudielarik; urteen eraginez belztutako zurezko teilatuak nabarmentzen zaizkigu, harridura sortuz: zurezko txataltxoz estalitako teilatuak; barrutik  Tiroleko barroko edo rococô peto horietakoa da, kapritxo bat, bitxikeria, jauntxoen kapera dirudi, begiratzeko atsegina hainbat zer begiraturekin; bada alboan kapera bat barroko edo rococô estilokoa, kapritxozkoa hau ere, exboto edo eskerroneko bezala oparitutako koadrotxo pila dituela hormetan.

Ozena da kanpaien hotsa, baina gozoa. Tokatzen zitzaion teleferikoa ere herri honi, eta eduki dauka. Badirudi ez dela Tirolen gainalde elurtuetara eski-zaleak garraiatzeko tresneriarik gabeko herririk. Denek dute berea.

Errepide nagusietatik kanpoko bideetatik abiatu gara, gidaritza lasaian, belartza erdian bagindoaz bezala, kardu loratuz hori belardi osoa. Zikina, zikin plantakoa behintzat, dator errekatxoa, agian hasia datorrelako. St. Johan Fieberbrunn eta Waidrig arteko ibilbidean ikusi dugu, lehenengoz Tiroleko lurraldetan, hiru nekazal etxe aurrean, korta alboan pilatuta, simaurra. 855 metro garaierara heldu gara; gainalde nanotxoa aurreko tontor elurtuei begiratuta. Astebururako etxe solteko herritxoak ematen diote berezitasuna: "txalet bat mendian”, zorionez ez dago etxe garaiko  urbanizaziorik. Lakutxo polita, bai ur ertzeko bai txalupetatiko peskari eta guzti. Beherantz egin dugu, errekatxo garbi-garbi baten auzo eta lagun, gelditu eta hankak bustitzen jartzeko gogoa ematen duten horietakoa, gaurko beroarekin batez ere. Badira kanpoko eskailerape, teilape eta estai bakarreko hazienda-etxeak tolestutako trokotez betea horma edo horma bihurtuak, isolatzaile eginkizunean. Hiru koroako Maiatza. Ibaia piraguetan jaisten ari da hainbat kirolari: esperientzia polita behar du izan. Bigarren SEATa, orain artekoan. Presaka dabil autozkoa asteburuan Austrian ere, asteburuetako lakuetara lehenbailehen heldu nahian nonbait.

Mugak aske zirela iritzia izan nuen aurrekoan, baina bada bai polizarik mugan: Alemaniarrek ez didate bere lurraldera sartzen utzi, pasaportea kanpinean gorde baitidate ordainketa segurtatzeko. Espainiar nortasun agiri ofizialak ez du deus balio Europa Batuko mugen zurruntasuna hausteko!. Altxa Pelipe trunlalai eta altxa Aznarren piparpotea!.

Bide luzeago batetik egin dugu Salzburgora itzulia, laburbide alemaniarretik ordez, lurralde berriak ikusiz, mendi barrenak eta errekatxoak auzo sarriak genituela,  mendi tarteak eta kardoek horitutako bailarak zeharkatuz: ez dago soro bat bera ere. Saalach  ibaia zabal doa baina zikin.

Poliziak aurkitu ditugu errepide ertzetan erdi gordeta, tripode gainean jarritako tramankulu batez autoon abiadura kontrolatzen edo: txakurra azeri, hemen ere.

Maria Alm: egur ebaki berriaren lurrin gozoa barneratu zaigu: bada zerrategiren bat.

Mendi tontor elurtuak beti goietan, ur zikineko erreka biziak behetan, Anboto elurtu bat  beti alboetan, Austriako edo Tiroleko labela bailitz. Liluragarria da aurrean genituen tontorren magaletara  heltzea, elurra eskura dugularik, are gehiago laino multzoek eta ilargi laurdenak edertzen badu zeru urdina. Errekak ez du hemen abiadura bizirik, ez apar zuririk. Ugariak dira gainalde osoan negurako kirol antolakuntzak. 1370 metroko garaiera du errepideak gorenean.

Ona da errepidea Salzburgo aldera, hiriburuko jendetza mendiko negoziora erakartzeko errepidea izaki. Isurialde berriko errekatxoa ere zikina doa, elurretik bertan badago ere: nonbait area darama, mendi maldako jauzi bortitz eta bizietan nahasten zaiona. Harrigarria eta bitxia egiten da hain goian errekatxo lohia aurkitzea.

Mila eta bi bihurgune: erreka-zulo sakonen gainetik jotzen dugu bailarara. Jadanik zuloan, autobidea bera ere ikustekoa da, goitik baitoa izugarrizko behatoki bihurturik bailara gainean. Gaztelu deigarria tontor batean: izugarria urrutitik, izugarriagoa bertatik.

Hallein. Lasaigarri bihurtzen dira oinezkoentzako plaza zabal eta kaleak, arratsalde beroko hondarrean. Jatorra, bere-berezko xarma duen herria, ezer nabarmentzekorik ez duen arren. Zabal doaz bertan ere Salzburgotik igaroko diren urak, baina herriak ez du harreman zuzenik ibaiarekin: bata doa, bestea dago; Salzburgon, ordez, bada harremanik ibaia eta herriaren artean, baita ikusi dugun hainbat herritan ere; herri honetan herria zeharkatzen duen errekatxoa bera ere alboratu  egin dute nolabait graziarik gabeko zementuzko ubide triste batean abandonatuta. Nahiko ezohizkoa da kale-sarea: kalexka mehar batean bi arkutxok lotzen ditu aurrez-aurreko hormak, bata bestearekiko horma-bular, Italiako hainbat herritxotan bezala. Eliza aurrean Stille Nacht gabon-kanta ezagunaren Gruber egilea bizi izan zen etxea dago museo bihurtuta. Zuri handia da eliza, marmol gorrizka irregular edo berdindu gabearekin egina; pulpituak diren bi balkoi zuri ditu erdi aldean, alboetan: ezohizkoa zaigunez deigarriak; bankuteriako ilara bakoitzak atetxo tailatua du.

Bigarren Seat garajea. Ez dut Espainiaren monorik, baina beti pentsa izan dut Espainia bazter hartan isolatua dagoen lurraldea dela.

Pneumatikoen doako puzkailua jarri du kale erdian bizikleta-denda batek: joan eta puztu, erosleentzako amu.

Gaueko 10etatik goizeko 5etara kamioiek ezin dute errepidea erabili Salburgoko lurraldean.

Izugarria da etxatoi eta etxautoteria errepidean, asteburu-pasa doazenak. Bete egin zaigu gure kanpalekua ere.

282 kilometro, mugako poliziek luzarazitakoak hainbat.

Laburtu egin dugu kanpaleku honetako egonaldia, gaur egin baitugu biharko asmatua genuen ibilbidea ere.

Litro bana garagardo, oilasko erdi bana eta entsalada eder batekin eman diegu agurra Salzburgoko egunei. Garagardoa  edaten du jendeak tabernetako afaritan. Jendez gainezka dago alboko garagardotegia. Zer den ez dakigun jaki bat jaten da batez ere, haragia dela dakigu soilik.

Maiatzaren 17a. Larunbata. 13.a – A:8.a

Lurraldez aldatu behar dugu habiaren kokapena, Saalach uren bailaratik Donau zabalera goaz. Erruz doaz autoaz autobian, asteburu luzearen liluraz, hurrengo astelehena ere jai baita: santu-egunen bat, Austria ere katolikoa denez.   Goizeko ganduan ia ikusezin agertzen dira urrutira mendiak, argitasunik gabe, profil iluna besterik ez, aho zorrotzeko zerra dirudien zeru-marra. Mendi magaleko baso-arteko berdegunetan herritxoak koloreen berdintasuna etenaz, koadroa osatuz.

Doakoa da autobia Inbrecketik gora; xaloa da, triki-trakakoa zorua eta takian potian berrikuntza lanez trabatua.

Bi ke-multzo ikaragarria dakusagu urrutira, iaz Alemanian ikusten genituen antzerakoak: bada ingurua kutsatzen duen zentralen bat hemen ere guk argindarra eduki ahal dezagun.

Austrian ere herritar xehea, asteko etxezuloa utziz, zerbaiten bila dabil irrikan. Lakuren ertz baten bila doa seguru aski. Langile eta pobreen patua: atseden hartu beharra hurrengo astean ere inorentzat lan egiteko.

Vocklabruck. Nabarmen iragarrita dago: ez ginen herenegun bertara joan nekea eta berandua arrazoiz, baina badu nonbait Erdi Aroko plaza luzexka ederra gustura ikusi izango genuena.

Ibai zabala alderik alde hartzen duen zurezko antolakuntza berezia ikusi dugu gure joan bizkorrean: enbor eta egurrak ureztatzeko, agian garraiatzeko, zerbait.

Zoru iluneko tutu berdea bilakatu digute autobia  alboetako zuhaitzek. Linzera asko falta ez dela, petrolio putzua agertu zaigu belardi baten erdian, mailu-buru handi izugarria gora eta behera kulunkaz.

Linz aldera, aldatu egin da paisaia, geografikoa ez ezik, nekazari paisaia ere: mendiak desagertuz joan dira lautada zabalduz hein berean: oraindik burutu gabeko garia, arto erein berria, soro landu berri marroiak, sail zabaletan, Alemanian bezala. Giza paisaia ere ezberdina zaigu: etxebizitzak arruntagoak dira, xumeagoak, formaz ere ezberdinak: baxuak, leiho ilaratxoarekin, lauki edo patio laukia osatuz etxarteko tartean, kanpotik begiratuz uste dugunez; ez dute Tirolekoen nortasunik.

Oso gaindi baso marran, komunikabide dorre erraldoia agertu zaigu Linz hur dugula iragarriz. Gaurko jaungoikoaren ezaugarri eraginkorrak dira dorreok: garai batetan gurutzeek indar berdina zuen gure mendietan, mezua pulpitutik sortzen bazen ere. Gaur egun kalezulo bulegoetatik abiatzen da mendiotatik zabaltzen den mezua, eta dorretzarrotatik hedatzen.

Arraroa egiten bazaigu ere, gidaliburuak dionez, itsaso gainetik 480 metrotara gaude. 260 metrotara daude Salburgo eta Linz: lurralde baxua da, mapan goian, Europako erdigunean, Europa barnean,  mendiartean, kokatuta badago ere

AUSTRIA GARAIA

Linz. Austriako hirugarren hiri handiena omen. Zabala da, asko kosta zaigu behintzat hiri erdira sartzea, oraingoan ez norabide arazoengatik, distantziagatik baizik.

Espazio zabaleko hiria. Atsegina, garbi plantakoa, itomenik ez duena. Danubio ibaitik bertan, plaza izugarria da hiriko erdigunea: gaur rastroa, azoka, zegoen bertan  bitxikerien eros leku,  Francoren 5 durokoak edo ogerlekoak tartean; plazan dago Maiatza, hiriko edo lurraldeko ezaugarriak adierazizko edergarri askorekin; enborra kiribilduzko girlanda eta bilduzko 3 koroak gorrituta daude, jadanik ihartuta, oso triste; xake-taula erraldoian ari dira bi gizonezko, buru-belarri murgilduta jokoan, talde handia dutela bueltan ikuslego interesatua. Oinezko-tranbien kale zabal luzea da hiriaren bigarren arnasbidea: saltoki erraldoi bihurtuta, denda txiki zein sekulako saletxerekin, administrazio gunea dirudi, dentista eta antzerakoen kokagunea, inor bertan bizi ez den kalea. Altstadt, Alde Zaharra: oso xumea da, beha-leiho xarmantekin; ez dira eraiki sekulakoak, deigarriak bai, ederrak bere apaltasunean. Hiri guztiek bezala bada eraikuntza ederrik: bat Hagak babestutakoa patio erraldoiarekin. Turistentzako ontzien pasealeku eta Alemaniako zamaontzien garraiobide, zabal eta gizen doa Danubio ibaia, abiadura bizian, bere mardultasunean  mantso itxura badu ere; baina zikin doa, ez du ibai urdin erromantikoarekin zerikusirik. Kolore biziko tranbia koloretsuek ematen diote ukitu erromantikoa hiriari, bere soinu atsegin ezaugarriarekin. Turista asko gabiltza, taldeka zein bakarka, jantzi aniztasun eta desaxola guztiekin.

Oasi bihurtu zaizkigu elizak gaurko zapan: Katedral Zaharra, urteek edo kutsadurak ilundutako gotikoa, apala; landu gabekoa kanpotik, handiaren sentipena sortzen du barrura sartzean; beirate asko du, handiak eta ikusgarriak, halaz ere eliza iluna da; mosaiko ederrak aldare nagusi ostean zein absideko kaperetan; gurutzadura erraldoia;  aldare nagusiko baldakinak merezi du begiradatxo geldi bat;  aldaretako marmol zurian tailatutako irudiek ere berea dute; lan handikoa da burdinateria; taila ederrez apaindutako kofesaleku izugarri eta ikusgarrietan, giltzez itxitako armairuan, sartzen da bekataria eliza honetan; begiratzekoa da sakristau siniestroa ere, ikusteko behintzat bitxia. Katedral berria: Beste elizak baino larriago, iztuku gehiagoz, apaindua; bankuteria  oso landua da baina esertzeko oso deserosoa; elizako ezerekin bat ez datorren pulpitu beltz erraldoia, urrezko apainduraz handi-mandia; presbiterioko  aulkiteria harrigarrizko zurezko tailekin dotoretua. Minoritien eliza, Hagako Konbentzioak babestua gerraldian: oso argia; ia sabairainoko punta luzeko aldare gorrixkak; naif itxurako Pietat berezia;  irudi zuri pila. Ursulinen eliza, argia da, bankuteria oso landuarekin. Karmeldarren eliza: gurutze-bidea itxura oneko koadro handietan pintatuta.

Industria astuna du ipar aldera.

Lixieuxko Teresaren argazkia dator liburu baten azalean: ez da erakutsi izan ziguten aurpegi txepel, biguna; begirada sakona du eta aurpegiera sendokoa da.

ABC soilik aurkitu dugu, ez dugu erosi, ez du merezi ernegatzerik.

MRTA pintada letra gorriz: kontsolagarria ez kartelik ez pintadarik ikusten ez den herrian.

Bada ehun xume eta prezio merkeko jantzirik ere dendetan, ekonomia eskaseko herria ere badagoela adierazgarri.

Lurrean finkatutako tutu luze batez ateratzen zuen soinu bitxia txanpon bila kale musikari batek: tresna eta soinua, biak ziren bereziak, jolea ez.

Beroagatik, agian ohituraz, garagardo asko edaten da Linzen, mahaitxoetan eserita. Ardo zuria ere edaten du hainbatek, saltoki inguruko tabernetan, bazkalaurrekoa bezala edo.

Bertan behera geratu da rastroa 12etan, ordu batetik aurrera denda gehienak hasi dira ixten, tranbia eta trolebusek ez daramate inor... mortu geratu dira ia kale denak: "nos han dajau solos" kantatu eta etxera jo dugu.

177 kilometro, aldaketakoak.

Kanpalekua. Laku batetik oso bertan.

Ehunka auto eta milaka herritar dago arratsalde-pasa laku bueltan. Eguzkia hartu dugu belartzako gerizpetik gertu, bainatuz eman diogu bukaera gaurkoari.

Jostariak eta zaratatsuak umeak Austrian ere; beraiek bakarrik sumatzen dira 8etan hila geratu den kanpalekuan.

Maiatzaren 18a. Igandea. 14.a – 9.a

“Argia sortzen den izartegia”. Juan Ramon Madariaga:

" ... bidaia handik hona egiteko desira magikoa. Zeinen ederra den iparrari aitzi, flakuria giharretan, borondatea lagun bakarra duzularik partitzea berriz". Juan Ramon ez da gure bidaiagintzez ari, baina balio digu poemak.

Gero eta gehiago gara ontzi garbitzen gabiltzan gizonezkoak, baina gizaldiak beharko ditugu ur joanerako harriko zulotxoaren saretxoa hondakin hondarrez erdi estalita ez uzten ikasteko. Ez gizonezkook bakarrik. Agian giroa eta heziketa nahikoa izenen dira biozientzietan sartu gabe.

Harraska gehienetan falta da harriko hustubide zulotxoa estaliko duen tapoitxoa.

Bezero asko gauden arren, lasai dago konketa-gunea igande goizez: asteburuan norbere apainketa lanari ere jai ematen diogulakoan nago.

Txori lotsagaberik ez da nabarmentzen kanpalekuko berdegune eta zuhaitzetan, txori-kantua ozen entzuten bada ere inguruan.

S. Florian: Dena lehioz betetako horma argiko Monasterio izugarri handia, gaintxo batean; izen bereko herria du behean;  urrutitik ikusten den digantea, edonondik begiratuta ere. Bertatik eta barrutik ere ikaragarri handia da: sarrerako iruditzar laikoak, patio karratua, patio erdiko iturria, mailadia igo ondoren klaustro bueltako pasillo amaierarik gabeak, inolako apaindurarik gabeko horma zuriak, sarraila diganteak Austriako eliza eta eraikuntza handi gehienetan aurkitzen diren horietakoak. Lehen solairuko klaustroaren handitasunak  nanotxo sentiarazten du bisitaria, galduta lez; kilometroak egin daitezke barne ibilian, buelta bakarrean brebiario osoa errezatzeko adinakoa; ibilbide epela gainera, hotzik pasatzeko asmorik ez zuten nonbait fraideok, sei beheko-su handi kontatu baititugu alde batetan. Ordulariz josita dago monasterioa, kanpotik behintzat, orratz eta orduen zenbakiak urre kolorekoak dituzten ordulari horietako handiak.

Eliza. Nano sentitu bagara kanpoan zein patioan, nanoago oraindik  elizan;  ez erraldoitasunagatik soilik, antzoki dotore batean kontzertua entzuten bageunde sentimendua eragin digulako baizik. Sartu, begiratu, eta besterik gabe harritzen zaituen horietako eraikina: ganga erabat harrigarriro irudiz pintatuta, iztukuz dotoretua, marmol gorriztako aldareak, plateak elizan eta palko dotorea presbiterioan…; gehiago dirudi opera-antzoki dotorea; gaur gotzainak ematen du meza parafernalia osoz,  haur kantariek abesten dute koruan, orkestra batek jotzen eta Austriako organorik handienetakoa omen denak  ere eliza musikaz betetzen du. Seriotasun osoko jendez beteta dago eliza, denak txukun eta dotore jantzita, tartean bertako jantzi petoa daramanik ere bada, poxpolin jantzita agian ez daude baina ia ia; bada handiki kutsuz jantzitakorik ere, ibili harroan doazenak meza ondoren auto bila, bertanbilbo itxuraz.

Fraideek halako xingola edo zapi luzexka xelebrea dute abituan.

Organoak azken joaldian hainbat aldiz seminarioan debozio handiz abestutako Veni Sante Spiritus himnoa jo duenez Basko Eguna dela susmatzen dugu, bihar Basko Astelehena beraz, Austrian oraindik jai; Euskal Herrian, kulturarik gabeko kaletar bilakatutako baserritar arlote ezjakinek, enpresariek, eta beraien esanera politikoek, alajaina, aberatsago nahian, aspaldi laikotu zuten Astelehen Baskoa, asaben jaiegun polita.

Txanponak botatzen ditu jendeak patioan iturriko putzura: ohitura zabaldua Europa osoan, auskalo zeren eraginez baina eliza eskalea ez da ohitura horretatik urruti.

Lurralde laua da, altzo zabaleko olatu handiko itsasoa bezala, uhin berdez leuna.

Nekazari etxeak dira atzo ikusi genituen etxe baxu karratuak, lur gaineko solairu soilekoak: alde bat edo bi behintzat korta eta nekazaritza gorabeherekin lotuta dago; batzuetan kanpotik ere xumeagoa, apalagoa, da zati hau; beste zatia etxebizitza da; erdian patioa osatzen zaio baina ezin izan dugu patiorik ikusi. Batzuk apartak dira: hemen ere batzuk aberatsagoak dira, txiroagoak beste batzuk, aberats eta txiroak, bi zatiotan banatutako gizartea; izango da ezer ez duenik ere. Landetxeoz gain bestelako etxeak nahiko ohizkoak dira, bakarrak, solteak.

Ia ez dugu orain arte industria-gune handirik ikusi Austrian, hiri inguruetako industria-gune txikiak bai. Stery-ra heldu garen arte.

Stery. Erdi Aroko herria; hila dago heldu garenean, guretzat utzia bezala; eguerdi-arratsalde aldera suspertu da. Industria-herri bada ere, ez da kanpotar turistarik faltako hemen. Ezin esan industria-herria denik antzinako kale-sarea ikusiz; gehiago da turista-herria, baina ez da Lourdes. Ur hots ozenak betetzen du zati zabal batean airea. Plaza du bere ardatza, bertara lotzen direla alboetako pasabide eta kalexkak; hiri zabala baina batez ere luzea, zokotxo eta estilo guztietako etxe eta fatxadez osatua; bada bat, hobekien iraun omen duen Austriako etxebizitza gotikoa dena; iturria berriz hain da erraldoia non ezin daiteken eskurik ere busti, aska izugarri garaia baitu: zertarako ote ziren iturriok?. Maiatza!. Bi ibai zabal elkartzen dira ozen eta nabarmen hirian bertan: urdinxka garbia dator bata, morokildua bestea, marra batez nabarmentzen da elkar joz biltzen diren gunea, zikin doa ondoren ibai bateratua. Bada patio ederrik: xarma du bere utzikerian ere patio gotiko batek, balkonada luzexkarekin hari luzea emanez irudimenari bertako hainbat ipuin eta istorio amesteko. Bada gaztelu arrosa bat ere, hiriaren gainean, herriaren babes baina aldi berean erasokor; gazteluari tokatzen zaion adinako erraldoia da gazteluko patiotzarra; patioaren erdiko arbolapean putzua, ipotxek inguratua; putzu erdian  iturria eta iturrian ahotik ura botatzen duen txakurra. Ikusgarria  ikusten da urrutitik kaleko ateburu baten gainean bi metro zabalera eta orratz-zenbaki urre-koloreko erloju borobila; bertatik, baina, txatxar merkea besterik ez da. 

Eliza asko ditu herriak: Stadtpfarrkirche gotikoa; hilerria zen kanpoaldea, baina ibil-leku bihurtu dute; hormetan eta alboetan jarri dituzte hilarriak; harrizko eskailera duen ohizko kaperak dirau. Oso austeroa da sarrena nagusia, alboko sarrera, aldiz,  ederra da, tailatxo interesgarriekin; alde bateko irudiak soilik iraun dute. Barrutik handia da,  hotza: badirudi hau ere gerratean hondatu zela eta ondoren berreraiki zutela, elizan ziren bitxikeriak hormetan jarriz. Bankuteriako  ilara bakoitzak bere atetxoa du, bakoitza bere giltzarekin: arrantxoetan abereak banatuta gordetzeko kaxateria dirudi. Eliza erdiko gangako plafon edo nerbioen loturan, apaindura lez, orratz-zenbaki urre-koloreko ordulari beltz handia du, oraindik orduak zuzen esaten dituena: lepamin asko sortuko zuelakoan nago elizkizuna noiz bukatuko zegoenari. Bada hain zaharra ez den irudia baina neurrietan eta espresioan ikasi-berriren batek egina dirudiena: amak ipotxaren aurpegia du eta niñojesusak amaren aita dirudi. Pietat bat ere bada, zeinen Amabirjinak sufrimendu aurpegia baino gehiago nazka aurpegia duen. Marienkirche, eliza guztien antzerakoa, sabai zuriarekin; baina baditu alde bietara Kalbarioko imajina benetan bitxiak. S.Michaelerkirche, Austriako barroko petoa, eliza zuria aldare gorriekin: ez du baina pinturarik gangan.

Isiltasuna urratzeko kezkaz ere ibili gara une batzuetan patxadan bizitzeko dirudien herri honetan.

Stery-n ere banketxeak jabetu dira eraikuntza ederrenez. Aberatsak eta diruak bereganatzen du beti herri oroko zerik ederrena, aukera ematen die gainera agintari eta jauntxoek. 

“Kai” izena du ibai ertzeko pasealekuak: hiztegiak argitu digu “kai” alemaniar hitzak moila edo nasa esan nahi duela, euskaraz bezala: nork nori prestamoa?. 

Lagundu asmoz hurreratu zaigun neskatila ilehoria pinpirin zihoan kaleetan ortozik oinetakoak motxilatik zintzilikatuta.

Oinutsezko neskatoak bazekien bagarela euskaldunak Espainia eta Frantzia tartean.

Antikuarioak gerrateko jeepa darabil bere joan-etorrietarako.

Indiako indiar koadrila heldu da gure aurretxoan herrira, familia bakoitza bere autoan: bilkuraren bat dute, agian elizkizunen bat beraien artean baitzen apaiz bat ere.

Gaztelera, Espainiako hizkuntza harro inperial inposatzailea, ez da agertzen iragarpen bakar batean ere Austrian, ez jatetxeetako kartan, ezta turismo bulegoetan, ez esku-paperetan ere.

Steryn, Austria osoan ere, eraikuntza askok dute Hagako Konbentzioak gerra garaietarako eskainitako babesa, gerra lehertzean inork ezeri errespeturik balio bezala.

Austrian ez da gerra garaiko hondakin, oroipen edo ezaugarririk nabaritzen, -ezta Alemanian ere-: ezta herriak edo elizak zenbateraino hondatuak geratu ziren gogoratuko dituen argazkirik ere.

Herritxoak zeharkatzen ditugu gure ibilian baina ezin dut aurkitu bertako etxe horietako bat argazkian bere osoan harrapatzeko gaintxo edo aukerarik.

Kremensmüster. Urrutitik nabarmentzen da. S.Florian baino handiagoa oraindik,  urmael edo ur hornidura propio eta guzti. Gutxienez 5 patio erraldoi ditu. Barroko petoa da eliza, zutabe sendoak tapiz ederren erakustoki bihurtuta. Antzoki-dekorazioa du gangak. Presbiteriora sarreran, eder biak marmol gorrian, Benito eta Eskolastika anai-arreba dohatsuak Erromako Basiliketako santu-irudiekin nor erraldoiago lehian. 10 dira aldareak, bakoitzak bere koadro handiari eusteko bi aingeru dituela, Benito eta Eskolastikari nor erraldoiago konpetentzia egin nahiaz bezala. Armairu erraldoiak dira aitorlekuak, landuak, zonaldeko gehienak bezala.

Abitua soilik daramate hemengo fraideek. Erromesa ez dator uholdeka, baina etengabe dabil bisitaria igandeko arratsalde-pasan.

Bataioa ere ikusi ahal izan dugu: denak dotore, umea berriz negarrez kontsolagaitz.

Eskuan eliza duen errege bat dago sarrerako ateburuan: sinboloa ez ezik errealitatearen adierazle.

Nekez ikusiko da asteburuan motorista bakarra errepidean, nekez mantso ere.

Auto gidariak ere presatiak bilakatzen dira igandetan, estresa abiaduraren joanean baretu nahi bailute.

Tximinia luzea dakusagu urrutian, eraikuntza garaia.

Wells. Kosta egin zaigu barnera sartzea; herri industrializatua, inportantea; etxetzar asko du baina baita Erdi Aroko Alde Zahar ederra ere, erdigune atsegin eta lasaia. Dorrepetik sarrera duen plaza zabala eta luzea da hemengoa ere, aukerako etxe-sailez osatua; bere garaitasunean, urik ez ukitu ez ikusi dakioken 1583ko iturria; bitxiki pintatutako etxea: bertan gozatu dugu gaur jelatua argiteriapeko oholtzan ari zen musika-taldea entzunez. Badu bigarren plaza zabal luze  bat, Erdi Arokoa hau ere baina gaurkotua, non egunotan iraun duen zeramika erakusketa gaur bukatzen zen: emakume batek girotzen zuen erakusketa Oesteko baladen antzeko abestiak goxo kantatuz.

Zeru urdinean,  oso baxu, 5 antzar pasoan, kontra-pasoan edo heldu ondoren non kokatu bila.

216 kilometro, gozoak

Lakarrik gabe sartzen da litro erdiko garagardo pitxerkada eguneko ibilbide luzearen ondoren.

Gauerdi aldera lehertu du askenez euria, trumoirik jo gabeko baretasunean.

Maiatzaren 14a. Asteazkena. 10.a – A:5.a

“Argia sortzen den izartegia”. Juan Ramon Madariaga.

- "Pentsatu eta ez idatzi, bururaturiko bertsoaren edertasuna hortxe bailetzan". Agian hor dago egon.

- "Noizbahiko euria existitzen naizela guriro esanez". Ba gu eguzkiak bizipozten gaitu ibiltari egunotan.

Telebista antena parabolikoarekin dator hainbat kanpinera.

El Pais irakurriz jakin dugu Arretxe dela txapeldun buruz-buruzkoan.

El Pais irakurriz:  Felipe eta Aznarren elkarrekiko ausikiak dira Espainiako politikagintza. Zisneak eta txakurrak liskarrean diraute Espainian ere: zein da txakur, zein zisne?, berdin da!, ze axola du horrek?.

Gazteleraz otoitz egin izan nuen nire baitakoetan apaiztegira joan ondorenetik aurrera. Apaiztegiak erdaldundu gintuen.

Goldaketan ere nabari da nor den txukuna, nor axolagabea: batek errepidearen ertzeraino goldatzen du lurra errepidea eta inguru dena lurreztatuz, besteak, ordez, belar errenkada uzten du ertzean  errepiderik zikindu gabe.

Gizonezko helduak makinatzen zuen lurra traktorez, bere atzetik bi emakumek apurtzen zituzten zokorrak aitzur edo zokor-mailuz: Austriako nekazaritzan ere gizon gazteak fabriketan eta emakume zein adinduak nekazaritzan. 

Dorre-orratzak eta Maiatzak gailentzen dute elkarren ondoan baso baten goiko erdia, ostean herri bat dagoela iragarriz.

Eskertzen da autobidetik bazterrak ikusi ahal izatea tutu berde batetan gidatuz joan ordez.

Trikua errepidean zapaldua, seguru aski maitasun deiren bati erantzunez bestaldera zihoana, agian zer jan bila: zibilizazioa, animalien galmendia.

Maiatzak ez dira Alemanian bezain sarriak, baina badaude egon.

Gureganatu dugu berriz ere Inn ibaia: alaitu egiten du bidaia, ez zoaz bakarrik, urarekin batera zoaz. Berau ere elurrez ernalduta, Danubio, Donau alemaniarrentzat, ernaltzeko prest, laster bukatuko zaio bakarkako ibilia, Danubio sendotu eta puztuz, hemen inguruan elkartzen baita berarekin.

Kufstein:  gaztelu sendoa tontortxo batean, teilatuetan gandortuz eliza jaikiaren pope kapeladun betiko eliza-dorrea, eta udaletxea izan daiteken fatxada harroa.

ALEMANIA

Salzburgora lasterbidea.

Alemaniarrek ez dute Austriaranzkoentzako poliziarik mugan, ezta aduana antolaketarik ere.  Muga ondorengo lehen iragarpena Berlin da, 650 kilometrotara: denean bezala zentralismoa da nagusi, hiriburua da nazioaren zilborra.

Bakoitza bere herrialdean mugitzen da muga inguruko eremuetan, inor gutxi dabil mugaz bestalde, auzo izan, beste aldera egitea libre eduki, eta hizkuntza berdina izanda ere.

Zabalduz doa lurraldea, Tirol herrialdea bukatzean, mendiak nanotuz eta urrutiratuz; azkenez mendi-errenkadak mozten du zeru urdina urrutietan, ortzi-mugarainoko ordeka utziz begien aurrean. Innn ibaia da muga bide luzean eta hara non Madison zubia, luzea, zabala eta sendoa. Aldatu edo murriztu egin da etxeetako zurajea, baina oraindik bada noizbehinka balkonada ederrik baita teilategal zabalik zein balkoipeko egur trokote tolesturik ere.

Belardiak dira nagusi Salzburgora bidean, soro landu batzuk ere bai, baina, Tirolen ez bezala, jabego handiak dira hemengoak. Belarra ebakitzen hasiak daude. Zurezkoak dira kortak, ilunak, behien kolorekoak hauek ere, marroiak. Noizbehinka behi taldea larrean.

Chien see, laku zabala; txalupa, bailandra eta antolamenduz gizatiartua, itsasoa dirudi, itsaso urdin barea.

Autoteria trinkoa dago Alemanian; zentzudunagoa eta bestearekiko errespetu handiagokoa da alemaniarren gidatzea. Berrikuntza lanak dira, hemen ere, nagusi, takian-potian zirkulazioa erabat moteldu eta oztopatuz.

AUSTRIA

Salzburgora hurreratuz Alpeen tontor erraldoi oraindik elurtuek eman diote bukaera lautadari. Eraikuntza bereziak noizbehinka: teilatu zabal piko-piko eta dorre lerden garaiko eliza.

Xumea da autobia: zorua, segurtasun-ertzak eta ezer guti gehiago, Frantziako zuhaitzez dotoretze-ahaleginik gabe.

Simaurtu berriko soro batean bele banda zebilen digeritu gabeko artale edo pentzu zatiren baten bila: hori ere bada bizimodu tristea, gizakion ikuspuntutik. Naturaren oreka da izan.

Eskola berdina dute politiko denek, dirua ateratzeko ikastaro berdinak egin dituzte: Salzburgoko sarreran lan handietan dihardute, kartel handiekin kanpalekua bilatzeko gure norabidea oztopatuz, berriz ere.

Kanpalekua.

Urduritasunak urduritasun, erraz topatu dugu kokaleku berria: gaintxo batean, makal lodien babes eta itzalean, inguru gertuan belartza, Salzburgo aurrez aurre -eliz dorreak ikusten zaizkion etxe-sail anonimoa besterik ez da hemendik ikusita-, hiria babesten duen mendixka, eta urrutira Alpe elurtuak. Kanpaleku lasaia eta atsegina.

Salzburgo

Autobusez egin dugu Salzburgora, mendi magaleko zelaia oinez zeharkatu ondoren. Iparretik Ase gara trolebusez hegorainoko ibilaldian, Baillibarko Justino zenaren “jirabelta Elgoibar bileta” egin behar izan baitugu ez dugulako behar zen tokian lurreratzen jakin. Baina jo dugu erdira.

35 graduko bero-sapa pean ere lasaia eta atsegina izan zaigu hiria. Zerbait hartuz edonon esertzeko aukera tentagarriak  eskaintzen duen hiri lasaia. Hiri kosmopolita, arraza orotako turistak gurutzatzen dituzu edonon. Gaztelera ere barra-barra entzun dugu, heldu da nonbait Espainiako autobuskadaren bat. Erakusleihoak ikusizko ibilian gozatzeko hiria. Bitxikeria eta lan ederrak gustatzen zaizkionaren gozamena. Turista asko gabiltza baina ez diogu elkarri estropezurik egiten, ezta itomenik sortzen.

Ibiltoki ikusgarria ibai ertzean, plaza eder eta zabal ugari katedral bueltan, patioak, pasabideak, eraikuntza ederrak, eraikuntza erraldoiak, gutizia oroko gaiak dendetan. Agerian daude aurreko bidaia batean neguko izotzen beldur estalita zeuden iturriak, ura eman aurreko prestakuntzetan oraindik. Katedrala, argi askokoa, barroko digantea; gurutzadurako lau kantoietako bakoitzean organoa du eta koruan bosgarren bat. Frantziskotarren eliza ezberdina da, non gurutzaduran barrokoa eta gotikoa elkartzen diren konbinaketa gutxienez berezian, bitxian, -Kristoaren aurrean debozioz ia joanda zegoen lodikote koloregorri bat-. Hilerri benetan bitxia, gurutzeetako irudi pintatuekin. Salzach ibaia, betea, oparoa, doa, baina uholde itxurako zikin planta du. Sapa leunduz, gazteak ibai ertzeko belartzetan eserita daude  taldetxoka arratseko ordu goxoetan.

Mortu gelditzen dira kale ederrak seiak-zazpietatik aurrera, gordetzen dituzte bai kale-musikariek  bai karikaturagileek  bere baliabideak: bi aldiz arrotz sentitzen zara, zure habiara itzultzen. Gautxorien ordua da, zulo gordeetako azkonarren unea.

Bukatu du bere lana kale-artistak kalea ibiltariz hustuz gero.

Duela ia hiru urteko ikustaldiko irudi eta oroimenak biziberritu ditugu, jelatu batez gozatuz; arratsaldearen ederra Salzburgoko karriketan, 35 graduko hozberoan ere, noizbehinka elizetako gerizpean freskatuz!.

Galeria batean umeek egindakoak zirudien koadro bizi-bizi minak, salgai, opariz ere ez nituzke hartuko: agian geu ere ohitu egingo ginateke horrelako batera. Goiko estaian berriz bada gauza politik, modernoak izanik linea marra eta kolore konbinaketa atsegina dutenak: 200 mila pezeta eskatzen dute bakoitzarengatik.

Azokan pikuak aurkitzeak harritu nau, baina sor eta gor utzi nau dozena erdirengatik 1.200 pezeta ordaindu behar izan dudanean: 200 pela piku bakoitza!!!. Bi tomate eta letxuga bat ere ia 500 pezetatik gora!!! ordaindu behar izan ditugu. 

Fatxadako balkonada gordetzen duen teilategal zabaleko etxe bat:  triangeluan beherantz zabalduz bukatzen zaio zorrotz bukatu ohi den aurreko teilatu gailurra, balkonadaren aterpe zabala bilakatuz.

Nonahi aurkitzen dugu militarren karabana, ia kaleetan bertan aurkitu dugu hemen.

Bata bestearengandik ze urrun gurutzatzen garen kalean hain elkarren ondoan gabiltzanok; agian bada neurtu ezineko, ageri ez den, kidetasuna: hiria ikusten ari garen zein oporretan gauden kidetasun ikusezina; saltzailearekiko erosle kidetasuna: arrazoiren bat medio, harremana sortzen denean azaleratu ohi da halako elkarrekiko adeitasuna.

35 graduek ekarri behar zuten trumoia lehertu da zaparrada ederrean; bota du giro beroak etxera bidean bete-betean harrapatu gaituen trumoi zaparrada, portale batean gordearaziz;  hiria ilundu zaigu, argiak piztu dituzte.

190 kilometro, etxe ibiltaria lekuz aldatuzkoak.

"Ez duk erraza konpai". Koldo Izagirre:

Gaueko hamabiak arte soilik bizi izan eta bizi garela liguke Heugek!. Ez da baina aukera txarra gurea ere.

Maiatzaren 15a. Osteguna. 11.a – A:6.a

“Argia sortzen den izartegia”. Juan Ramon Madariasga:

"Zuria ...oroimenaren margoa": gorria litzake nire oroimena, berdea edo horia, agian urdina, baina kolore fuertea.

Hurrekoak ez badira ez ditugu pertsonak ezagutzen berenez duten izaeran. Hurbiltasunak uxatzen ditu hainbat mito eta lilura.

Badute lilura gerorako itxaropen, amets eta asmoek, baina gu geroan luzatuko garelako plazerrari uko egiten ari gatzaizkio, aspalditik amestutako lurraldeak orain ezagutuz. Hobe gerorako ezer ez utzi. Gure adinak  geroa, oraina eta iragana gero eta elkarrengandik hurbilago baititu. Izan nuen gaztetan austriar lagun adineko bat, Carlos Cech, nire aitona zitekeena; orain bere jatorrian nabil, entzun nizkionak nire begiz egiaztatuz.

Asegaitz uzten naute neu ere lurraldeetara bidaiek, baina ez tristura ematen didatelako; kale etxadi berdegune eta turisterria bera sakonago ezin ezagutzeak pitzatzen nau ni.

Lakuen lurraldera dugu gaur ibilaldia.

Lautada da nagusi Alemanian antzo, Linzera bidean. Girnalda kiribilduz dotoretutako xaflazko hesia du kilometroetan autobiak, larrialdietarako ate sarriekin. 

Maiatz asko da zonalde honetan, hiru koroa dituzte Alemaniako bakarraren edo Tiroleko bien ordez.

Txapelokerren berde kolore antzerako polizia autobus ilara: presente dago indarkeria ofiziala Europa osoan.

Mendi tartera sartu gara berriro. Ezaugarri eta osagarri oro erakutsiz, Tiroleko lurraldearen antza hartu du hemengo bai etxe-sailak, bai lurraren erabilpenak. Bailara berdeak dira hemen deigarri. Agian etxeak, herri apaletakoak behintzat, ez daude hain landuak, orokorrean; teilatu gailurraren ertz biak zorrotz bukatu beharrean triangelu antzerako isurialde zabala dute bai atarira baita etxe ostera ere, babesgarri edo.

Errepidea ona da, Salzburgoko biztanleriari asteburu zein oporretarako irteera erraztuz.

Hof,  Maiatza.

Fuschisee lakua, ikusgarri ederra ageri da, urdin, berdegunez eta herritxoz bildua.

St. Gilgen. Mendi elurtuz inguratutako ur garbiko Wolfgan see laku ertzeko herritxoa; idilikoa. Etxe ederrak, balkonada luze eta sendoak, baina batez ere Mozart plaza,  zein baino zein ederrago, zein baino zein potxoloago, lehian bezala pintatutako balkoiak erakutsizko etxe ederrekin; bada bertan biolina jotzen duen brontzezko iruditxoa, Mozart agian, -eguzki gorira ez jotzeagatik ez baikatzaizkio hurreratu izen bila-: argazkian betirako gordetzera irrikatzen zaituen horietariko plaza da, baina ez diot argazkirik atera begi ninietan gordeko dudala eta. Uda-herri petoa, baina goiko elurtzara gora eta behera etengabeko joan etorrian dabilen teleferikoak erakusten duenez baita negu-herria ere. Lasaia, zaindua, orduak emango zenituzke bertan egonean zein ibilian. Maiatza du.

St. Wolfgang.  Laku beraren beste aldean. Udaberrian, bisitari gutxi denean, etortzekoa, ez baita giro izanen jendartean lekurik egin ezinik. Laku ertzeko paseatoki eta etxe ederreko kalexkez polita, agian horregatik dendateriaz gainezka lourdes. Batelak eta motorak uretatik at zintzilikatuta, gordetzeko zurezko itsas garajeak, kalexka bihurriak, plazatxo xume atseginak, hotel ederrak. Eliza ere paregabea eta berezia du, bakana, bai egituraz bai barruko giroz, ezohizkoa; agian ez polita ezta ederra ere: pintatu gabeko tartetxo edo puzketa bat bera ez du, freskoak ez direnean oihalean egindako pinturak dira; nabe handi bat, alboan bigarren txikiago bat; nabe nagusiaren erdi-erdian kapera handia, ostean bankua dutenei aldare nagusia begi-bistatik kenduz. Erretaula benetan zoragarria da: erdikoa taila polikromatua, tapakiak, berriz, pinturak; badu bestelako taila ederrik ere erretaula osoan. Hainbat kapera nabarmentzen zaizkio, baina batez ere albo batean, goian, dagoena, marroixka, ukituz leunduta dagoen harkaitz baten gainean: bertan dago, kapera barruko kaperatxo batean,  herriari izena ematen dion Wolfgan Sainduaren antzinako irudia hormetako eskerroneko diren koadro pilaz inguratuta. Bankuteria tailatu zaharra du, oholeria erabat gastatua, zenbatua eta metalezko txapatxoetan, noren?, izenak jarrita: eliztar bakoitzak, agian familiak?, eserleku propioa zuen edo du elizan.

Bada herri bertako propioa izan behar duen txalupa luzexka berezirik ere.

Lakua izoztuta dagoeneko argazki bat ikusi dugu,  baina gaurko beroarekin gerizarik geriza ibili gara freskotasunik ezean gutxienez eguzkirik eza eskertuz.

Uda-herriak dirudite herri denek: agian izatez, berenez, heziketaz edo tradizioz dira txukunak.

Teilategal zabalagoa dute etxe berriek, baina ez gailur punta triangeludunik.

Bad Ischl. Austria Garaiko lurraldean dagoen bainu-herri zabala, berrikuntza lanetan murgildua. Irudimenez  eta gustuz jarritako galtzadarriz du kale-zorua. Zenbait kaletan ibai ertza du pasealeku, uraren presentziaz erakargarriago. Bainuetxe dotore eta handiak ditu, bainuetxeok ohi duten parke izugarri zabalekin. Badu bere Maiatza. Ardi galduak bezala ibili gara eta nekatu egin gaitu jelatu gozoa eman badigu ere. Ez gaitu liluratu aurreko biek bezala, argazkia zeri atera gabe geratu gara ferra zaharrez egindako zaldiaren eskultura bitxia aurkitu dugun arte.

Gogoratuak dira oraindik fama eman zioten Habsgurgtarrak, izenetan behintzat. Kaisser hitzak ematen dio izena hainbat eraikuntza, terma eta abarri.

Mostradore borobila toldo borobil erraldoiz estalia zen kale-kaleko taberna, kale erdian.

Errepideko  zubipean elkartzen da gurekin ekarri dugun elur ondorengo Ischier erreka azala beste erreka batekin Traun ibai dotorea sortuz.

Erreka kantari garbi eta aberatsak ematen dio freskotasuna baita auto-bidaiariari ere.

Bizkor eta zoro, egonezina kabitu ezinik, gazteak Austriako errepideetan. Bizitza gainezka!.

Loratuta daude fruta-arbolak duela aldi bat Euskal Herrian bezala. Beltza da nonbait negu zuria naturarentzat. Horregatik ernetzen da beranduago hemen. Negua bera ere natura denez ez da zuriagoa edo beltzagoa: egokitu egiten da bizi dituen baldintzetara naturako osagai bakoitza.

Bailara berri batean sartu gara, mendi-tontor eta basoz inguratuta, Traun ibaia lagun dugula.

Ebensee. Kolore gorria nagusitzen zaio marroiari, herri honetan  jotzen du gure ibai bidelagunak Traunsee lakura, non zabal, gizen eta sakon, ibaia laku bihurtu zaigun gero Gmunden aurrera jarraitzeko.

Laku ertzeko herriek badakite laku ertzak itxuraldatzen, baina laku honen bazterrak ez daude gizatiartuta, Traunkirchen  herritxoa laku ertzean badago ere. “Traun eliza” litzake herriaren izena. Gmunde inguruan bada ezohizko eliza bat, forma eta kolorez ezberdina, harri ilunekoa, dorre mozkote borobilekoa, gotorleku itxurakoa, kono batez bukatua, Erronkariko hainbat eliza gogarazi diguna.

Bide asko egin dugu laku ertzetan, laku ertzeko ibiliek ez gaituzte aspertzen baina; dotorea, atsegina da laku ertzeko bidaia.

Gmunde, Austria Garaian, lakuaren iparrean kokatua, hor hartzen du berriz Traun ibaiak bere bidea. Pasealeku paregabea du laku ertzean, luzea, zisne ugarien ikusmiran atseginagoa. UNESCOk babestutako herria. Aldatzean du kale-sare zaharra, guri hain atsegin egin ez zaiguna, agian arratsalde beranduko nekearen eraginez edo arratseko 7etan, hemengo ohiturari jarraituz, herria hila aurkitu dugulako. Zeramika da lakuaz gain ospea ematen diona, erakusleihoetan zeramikarik nabarmentzen ez bada ere: udaletxeko  ordulariaren kanpaitxoteri berdea laku ertzean litzake zeramikaren ezaugarririk nabarmenena, baita zeramikazko iturri eder bat ere goiko plazan. Nola ez, badu bere Maiatza.

Zirrara sartzen du, hain goiz biltzen direlarik etxera, herri bat erabat hilda ikustea arrats oraindik argitsuan: hor barnean, etxeon altzoan, ia argirik ere erakusten ez duten leihoen ostean bizitza oparoa ehunduko da. Gu berriz, bidaiari atzerritarrok, etxetik urruti, kaleetan eta laku ertzean azkeneko argiaz baretzen dugu eguneko nekea. Kontrastea.

Bi auto ikusi ditugu muturka elkar jota. Bidaian ikusi dugun lehen istripua.

Gozozaleak dira austriarrak, jelatu jaleak ere bai.

Noizbehinka Austrian ere harrobiak beldurgarrizko haginkada egiten dio mendiari, baso berdeko azala harri gorrian utziz. Kontrastez edo kontraesanez autobideko zubi batzuk irudi margotuez edertuta daude naturarekiko erasoa leundun nahian edo, agian gidariaren urduritasuna baretu asmoz.

Amaierarik gabeko belar-guneek bilduta          etxeratu gara bukaerarik ez duen galipotezko zinta beltzean irristatuz. Berriz ere beste laku bat dugu. Teilatu berez ilunak, beltz bilakatzen zaizkigu azken argi urrian.

170 kilometro, ura inguratuzkoak hainbat.