e-gorblog

(Elhuyar aldizkariko 2013ko uztaileko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Hizkuntza-baliabide oinarrizko bat baldin badago, hori hiztegiak dira. Eta hiztegien artean, elebidunak oso beharrezkoak dira kasu askotan: hizkuntzak ikastean, itzulpengintzan... Elhuyarreko Hizkuntza-Teknologien sailean ere hiztegi elebidunak ezinbestekoak ditugu hainbat arlotarako: itzulpen automatikorako, bilaketa eleanitzerako...

Alabaina, hiztegiak egitea garestia da. Hori dela eta, euskarazko hiztegi elebidunak ez dira guk nahi bezain ugariak, eta berdin gertatzen da baliabide urriko beste hizkuntza batzuekin ere. Normalean, kontaktuan dauden hizkuntzetarako hiztegiak egoten dira (tokian tokiko beste hizkuntza batzuk edo hurbilekoak), edo nazioarteko hizkuntza nagusietarakoak. Baina ez dira egiten beste hizkuntza txikietarakoak edo urruneko hizkuntza nagusietarakoak, eta horrek desabantailan jartzen ditu euskara bezalako hizkuntza txikiak bertako erdarekiko. Etorkinek hizkuntza ikasteko aukeretan, adibidez: ez da erraza euskara zuzenean norberaren hizkuntzatik abiatuta ikastea, beti gaztelania, ingelesa edo frantsesa zubi hartuta egin behar; beraz, aurrez beste horietako bat ikasi behar...

Zubi-hizkuntzak hiztegiak sortzeko

Zubi-hizkuntzarena desabantaila da hizkuntza bat ikasteko orduan, baina ideia hori baliatu daiteke hiztegi berriak erraz eta merke sortzeko. Izan ere, ia hizkuntza guztiek dute hiztegi elebidunen bat hizkuntza “handiren” batekin (normalean, ingelesa). Eta horrelako bi hiztegi baliatu ditzakegu, hizkuntza “handi” hori zubi moduan hartuta, bi hizkuntza-pare berriren arteko hiztegi bat eraikitzeko. Pibotajearen teknika deritzo horri, hizkuntza hori pibote moduan erabiltzean datzalako. Modu errazean azalduta, euskara-ingelesa hiztegi batean etxe => house jartzen badu eta ingelesa-alemana hiztegi batean house => haus, orduan etxe => haus dela ondorioztatzen dugu. Eta horrela eraiki dezakegu euskara-alemana hiztegi bat.

Elhuyarreko Hizkuntza-Teknologien I+G sailean teknika horrekin ikertzen aritu gara azken urteetan, euskara eta beste hizkuntza batzuen arteko hiztegi berriak sortzeko asmoz. Goiko adibidea ikusita, balirudike oso teknika erraza dela; baina adibide hori oso sinplea da, errealitatean hitz batek esanahi anitz izan ditzakeelako, eta horietako bakoitzak hainbat ordain. Horrek dakar hiztegien kateatze sinple batek baliokidetasun oker asko sortzea, irudiko adibidean ikusten den bezala.

Irudia: Elhuyar I+G

Beraz, kalitateko hiztegi bat sortzeko, nahitaezkoa da ekibalentzia oker horiek automatikoki detektatu eta ezabatzea, eta horretan datza teknika honen zailtasuna. Bi metodo erabiltzen dira horretarako. Lehenak bi hitzen artean zenbat bide dauden kontatzen ditu; zenbat eta bide gehiago, orduan eta probabilitate handiagoa baliokidetasuna zuzena izateko. Bigarrenak hizkuntza bietako corpusetan hitzek duten testuinguruen antzekotasuna neurtzen du; zenbat eta antz gehiago izan testuinguruek, orduan eta aukera handiagoa baliokideak izateko. Eta, jakina, testuinguruen antzekotasuna neurtzeko, hiztegi bat behar da, hizkuntza ezberdinetan baitaude; lehenengo metodoarekin lortutako ziurrak erabiltzen dira horretarako.

Garbiketarako teknika hauek aplikatuta ere, hizkuntza-teknologietako edozein metodo automatikorekin bezala, inoiz ez dira emaitza perfektuak lortzen, hau da; beti egongo da errore-tasaren bat. Lortzen den errore-tasa hori oso aldakorra da, hainbat faktoreren araberakoa baita (hizkuntzak, erabilitako hiztegiak, erabilitako corpusak...); baina neurketa batzuen arabera, emaitza zuzenen portzentajea %60-80 artekoa izan daiteke. Argi dagoenez, ez dira hiztegi perfektuak; baina ezer ez izatea baino hobe da.

Hiztegi automatikoen ataria

Aipatutako metodoak erabiliz, euskarazko bost hiztegi elebidun sortu ditugu, hiru kontinentetako (Afrika, Asia eta Europa) hizkuntza nagusietako 5 aukeratuta: euskara-arabiera, euskara-swahilia, euskara-txinera, euskara-hindia eta euskara-alemana. Guztietan ingelesa erabili da zubi-hizkuntza gisa. Euskara-ingelesa hiztegi gisa Elhuyarrena erabili dugu, eta ingelesa eta beste hizkuntzen artekoentzat sarean libre zeuden bost hiztegi hartu ditugu. Eraikitako hiztegiak ez dira oso handiak: oinarrizko hiztegiak dira, 8.000 eta 21.000 sarrera artekoak. Izan ere, sarean lortutako hiztegi horiek ere halakoak ziren. Hiztegi guztiak bi norabideetan dira.

Hiztegi horiek guztiak jendearen eskura jarri ditugu orain, online jarri dugun Hiztegi Automatikoen Atarian: http://hiztegiautomatikoak.elhuyar.org. Eta jendearen eskura jarri ditugula diogunean, esan nahi dugu ez direla soilik kontsultarako. Batetik, hiztegi guztiak ataritik bertatik osorik deskargatu daitezke (jatorrian erabili ditugun hiztegiak libreak zirenez, horietatik eratorri ditugunak ere libre jartzen ditugu guk). Bestetik, eta arestian esan dugunez hiztegiak ez direla guztiz perfektuak eta akatsak dituztela, webguneak parte hartzeko aukera ematen die erabiltzaileei, hiztegiok zuzendu eta hobetzeko, zuzenak eta okerrak direnak markatzeko sistemaren bidez.

Webgunean, hiztegietan hitzak bilatzeko eremua dago batetik. Bestetik, emaitzen eremuan, ordainak zuzenak edo okerrak iruditzen zaizkigun adieraz dezakegu; izan ere, emaitza bakoitzeko, hitzaren ordainaz gain, corpusetako erabilera errealak erakusten dira, bai adibide gisa balio dezaten, bai erabiltzaileari emaitza ongi edo txarto dagoen erabakitzen lagundu diezaioten. Eta, halaber, ordain ziurrak eta zalantzazkoak ezberdintzeko aukera ere ematen du. Deskargen atal bat ere badago, hiztegiak osorik XML formatuan jaitsi ahal izateko. Eta, azkenik, foro bat ere badu webguneak, erabiltzaileek hitz zehatzen zuzentasunari buruz eztabaidatu dezaten, elkarri kontsultak egin diezaieten eta abar. Webguneak interfazea 8 hizkuntzatan du, eta teklatu birtual bat eskaintzen du alfabeto latindarra erabiltzen ez duten hizkuntzetan bilaketak egiteko.

Egindako lana ez dugu bere horretan utzi nahi. Hiztegi gehiago sortu, eta horiek ere atarian sartzeko asmoa dugu. Baita kolaborazio-lana bozketaz haragokoa izan dadin aukera emateko ere: ordainak eta adibideak gehitu edo aldatzeko aukera emanez, esate baterako.

Hiztegi Automatikoen Atariarekin, lehenengo aldiz erlazionatu dugu euskara beste 5 hizkuntzekin. Urruneko hizkuntzak irudi lezakete, eta beharbada hala izango zen lehenago, baina globalizazioarekin eta Internetekin gero eta harreman handiagoa dute elkarrekin. Uste dugu baliabide garrantzitsua direla, eta are gehiago izango direla etorkizunean, denon artean hobetzen lagunduz gero.

Bibliografia

• Saralegi, Xabier, Iker Manterola & Iñaki San Vicente (2011). “Analizing Methods for Improving Precision of Pivot Based Bilingual Dictionaries”. In Proceedings of the Conference on Empirical Methods in Natural Language Processing (EMNLP 2011). Edinburgh, UK.
• Saralegi, Xabier, Iker Manterola and Iñaki San Vicente (2012). "Building a Basque-Chinese Dictionary by using English as a Pivot". In Proceedings of the 8th international conference on Language Resources and Evaluation, LREC'12. Istanbul, Turkia.

Oso noizean behin bada ere, tarteka euskarazko komiki bat edo beste argitaratzen jarraitzen da. Oraingoan bi lan berriren berri ematera gatozkizue.

Horietako bat azken pare bat urtetan Xabiroi aldizkarian agertzen joan den Zebra efektua da, orain album formatuan atera berri dutena. Harkaitz Canoren gidoia eta Iñaki G. Holgadoren irudiez osatutako komiki hau ederra da benetan, 8 orriko lagin honetan ikus dezakezuen bezala. Albumaren aurkezpena bihar, hilak 15, egingo da Donostian dagoen Gasca bildumaren egoitzan (Errege Katolikoak, 16), goizeko 11:00tan.

Bestalde, Ttarttalo argitaletxeak Yann Dégruelen Saba eta landare magikoa itzuli du euskarara. Haurrentzako komiki honetan kafearen aurkikuntzari buruzko kondaira bat kontatzen da.

Ongi etorriak, eta ea gehiago ere izaten ditugun Gabonak bitartean!

Kurtso honetan, bihartik hasita, hileko bigarren asteartero, 19:00tan, komiki-solasaldiak izango dira Donostiako Intxaurrondo Kultur Etxean.

Antonio Altarribak gidatuko ditu gaztelaniaz izango diren bost saioak, bost lan ezagunen analisia eta mahai-ingurua hain zuzen ere:

• Urriaren 8an Art Spiegelmanen Maus
• Abenduaren 10ean David Mazzucchelliren Asterios Polyp
• Otsailaren 11n Hergéren Las joyas de la Castafiore
• Apirilaren 8an Alison Bechdelen Fun home
• Ekainaren 10ean David B.ren Epiléptico

Euskarazkoak Iosu Mitxelenak gidatuko ditu, eta lau euskal komikigilerekin solasaldiak izango dira:

• Azaroaren 12an Dani Fano Xabiroi aldizkariaren koordinatzailea eta TeleAtoi eta Anubis 3.0 komikien egilea
• Urtarrilaren 14an Patxi Gallego Pololoak sailaren egilea
• Martxoaren 11n Asisko Urmeneta Gartxot eta Okatxuren egilea
• Maiatzaren 13an Joseba Basalo Aleta argitaletxearen sortzaile eta zuzendaria

Egitarau interesgarria benetan. Han ikusiko dugu elkar!

Hainbat komiki-lehiaketaren berri ematera gatoz orain. Ibarrako Galtzaundi Euskara Taldeak antolatzen duen Galtzakomik lehiaketaren VI. edizioa azaroaren 25era arte dago irekita, Sauré argitaletxeak antolatzen duen Komikiak ere euskaraz! lehiaketa urriaren 18a arte eta Barakaldoko Udalak eta Saurék antolatzen duten Teknologia berrien gaineko umore grafikoari buruzko nazioarteko “Hermes” bi urtez behingo lehiaketa urriaren 20a arte. Lehen bietan lanek euskaraz egon behar dute eta hirugarrenean euskaraz edo gaztelaniaz, eta denak daude sariz ongi hornituta. Animatu!

Donostiako Guardetxean komiki-tailerra antolatu dute, Ainara Azpiazu Axpik emana (iazko Galtzakomik lehiaketaren irabazleak).

Ikastaroa hiruhilabeteko honetan zehar izango da, asteartetan, 18:30etatik 20:00etara, eta 75 euroko kostua izango du. Informazio gehiago, tailerraren orrian. Animatu!

OEPLIk, Haur eta Gazte Liburuetarako Espainiako Erakundeak, IBBY ren Ohorezko Zerrendarako aukeratu du Iban Zaldua eta Julen Ribasen Azken Garaipena, Xabiroik eta Ikastolen Elkarteak argitaratutakoa. Zerrenda honetarako Espainiako estatu osoko bederatzi lan aukeratzen dira bi urtean behin, eta Azken garaipena da zerrendako komiki bakarra! Zerrenda horretako liburuak Bolonia eta Frankfurteko liburu azoketan erakusten dira, nazioarteko zabalkunde handiagoa izaten dute eta, beraz, beste hizkuntza eta herrialdeetan argitaratzeko aukera gehiago izaten dute. Zorionak berriz ere, Julen eta Iban! Eta ez ahal da azken garaipena izango! ;-)

Xabiroi komiki-aldizkaria, Ikastolen Elkarteak argitaratzen duena, berriz ere kalean da. 29. zenbakia ekainean atera zen, eta eduki hau aurkituko duzue barruan:

• Juan Luis Landaren azala

• Neuk egindako Albisteen txokoa
• Adur Larrearen Xabiroienea umorezko banda
• Auzomorro umorezko orri bikoitza, Sanviren gidoi eta irudiekin
• Iñaki G. Holgadoren irudiak eta Harkaitz Canoren gidoia duen Museo bilduma sailaren 6 orri
• Eider Rodriguezen gidoia eta Jon Juarezen irudiak dituen Albo-kalteak 3 orriko istorioa
• Alai Zubimendiren Bakarrik geratzen zarenean... 4 orriko istorioa
• Asiskoren Hor Konpost banda

• Manu Ortegaren Haizea banda
• Exprairen Pertza ustelaren gogoeta antzuak zinta
• KomikITAUN elkarrizketen orri bikoitzean, Angulemako aurtengo komiki-azokan Grzegorz Rosinski handiari, Thorgalen marrazkigileari, egin nion elkarrizketa, Dani Fanoren argazki eta ilustrazioekin
• ZaldiEroaren Arranotxuren beste bi orri
• Kortsarioen ostatua sailaren beste 8 orri, Dani Fanoren gidoia eta Guillermo Gonzalezen irudiekin
• Egoitz Lasaren gidoia eta Loperen irudiak dituen Zonbiñe umorezko sail berriaren 3 orri

Gogoan izan Xabiroi aldizkaria eta bertatik ateratako albumak (Saiak, Piztia Otzanak, TeleAtoi, Azken garaipena eta Anubis 3.0) Euskal Herriko hainbat komikidendatan eskuratu daitezkeela: Bilboko Joker (Urkijo zumardia, 27), Donostiako Armagedon (Marzelino Soroa plaza, 2), Gasteizko Zuloa (Correria kalea, 21) eta Iruñeko TBO (Merced kalea, 28).

A, eta Rosinskiren elkarrizketaren bertsio osoa laster izango duzue blog honetan. Egon adi!

Baztanga eroa euskarazko komiki fanzine txikiaren 3. zenbakia, Bai, bai, zuek egin barre..., atera du Hamar Hatz Handik. Aurreko biak bezala, 16 orri berri hauek ere online ikusi edo deskargatu daitezke eta hainbat liburu-denda, kafetegi edo tabernatan eskuratu daitezke (webgunean ikus dezakezue non).

Ongi etorria!

(Elhuyar aldizkariko 2013ko ekaineko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Interneten anonimotasunez aritzeko metodoez entzutean, jende askoren lehen erreakzioa mesfidantza da. Modu anonimoan aritu nahi denean zer edo zer okerra egiteko izango dela pentsatu ohi dugu: legez kanpoko zerbaitetan jardun, edo komunikabideren bateko komentarioetan troleatu, eta horrelakoak.

Baina badaude anonimotasuna bermatu beharra dagoen kasuak guztiz zilegi direnak. Herritarron pribatutasun-eskubidea dago, adibidez: bizitzako beste edozein arlotan bezala sarean ere nahi duguna egin ahal izatea inongo gobernuk, zerbitzu-hornitzailek edo bilatzailek zertan ari garen jakin gabe. Baita sareko zentsura aplikatzen duten herrialdeetan nabigatzeko eskubidea bermatzea ere. Edo kazetarien informatzaileen anonimotasun eta segurtasuna ahalbidetzea, Wikileaks-en kasuan bezala. Eta beste horrelako asko.

Gai horretan ez bagaude oso jantziak, ziurrenik ziberkafe batera jotzea izan liteke bururatuko litzaigukeen lehenengo gauza, baina horren desabantailak ugariak eta nabariak dira: lekukoek identifikatu ahal izatea, hurbiltasun geografikoaren beharra, maiz aldatu beharra askotan egin behar bada...

Beste modu begi bistako bat proxy edo bideratzaile anonimoak erabiltzea da. Zerbitzu batzuk dira, ikusi nahi dugun web-orriaren helbidea bertan sartuz gero eskaera berek egin eta orria guri bueltatzen digutenak. Horiek ere ez dira oso egokiak: zerbitzu horien hornitzaileek badakite nor aritu den; sarritan ordainpekoak edo publizitate gogaikarria dutenak izaten dira; nabigatzeko soilik balio dute, eta ez, esaterako, posta bidaltzeko...

Baliabide edo informatika-ezagutza handiak dituztenek (inteligentzia-zerbitzuek edo gaizkileek) erabil dezaketen bide bat da malwareren baten bidez jende arruntaren ordenagailuen kontrola hartzea eta, jabeak ohartu gabe, eskaerak edo mezuak haien bidez bideratzea, arrastorik utzi gabe. Gainera, hau horrelako hainbat ordenagailutatik jauzi eginez ere egin daiteke, horrela atzeraka aztarnei jarraitzea are zailagotzeko. Baina modu hau ez dago edonoren esku, eta ez da legezkoa, jakina.

Tor, anonimotasuna bermatzeko software eta sare libreak

Gaur egun, Interneten anonimotasunez aritzeko modurik seguruena eta edonoren eskura dagoena Tor erabiltzea da. Tor siglek The Onion Router esan nahi dute, hau da, tipula bideratzailea. Izen bitxia, baina bere izateko arrazoia duena, geroago ikusiko dugun bezala.

Tor software libre bat eta sare ireki bat da, aukera ematen diguna gure sareko komunikazioak (nabigazioa, posta elektronikoa eta abar) boluntarioen sare bateko hainbat ordenagailutan jauzi eginez bideratzeko. Mezuak hainbat ordenagailutatik pasatzeak zaildu egiten du atzerakako aztarnatzea, baina Tor-ek, gainera, lortzen du bideko ordenagailu edo nodo horietako batek ere ez ezagutzea mezua bera eta mezuaren jatorria eta helburua; nodo bakoitzak aurreko nodoa eta ondokoa zein diren soilik ezagutzen du, ez daki bera bide horretako zenbatgarren nodoa den, eta ezin du mezua irakurri. Nola lortzen da hori? Berriz ere, gako publiko bidezko kriptografiaz.

Sortako aurreko artikuluetan esan bezala, gako publiko bidezko kriptografian mezu bat kodetu edo zifratzen da jasotzaileak edonoren esku jarri duen bere gako publikoaren bidez, baina ezin da mezua bueltan deszifratu gako horren bidez, jasotzaileak soilik dakien gako pribatu baten bidez baizik; hala, jasotzaileak soilik irakurri ahal izango du mezua.

Tipula-zifraketa

Irudia: Tor project

Tor erabiltzen dugunean mezu bat bidaltzeko, software horrek egiten duen lehen gauza da Tor sarea osatzen duten ordenagailuetatik hainbat ausaz hartuta bide bat aukeratu. Ondoren, bide horretako azken nodoaren gako publikoa erabilita zifratzen ditu mezua eta mezuaren azken helburua. Gero, jada zifratuta dagoen mezu hori guztia eta bideko azken nodoaren helbidea zifratzen ditu, bideko azken aurreko nodoaren gako publikoa erabilita. Eta horrela egiten du atzeraka bideko nodo bakoitzarekin: nodoaren gako publikoaren bidez zifratzen dira aurrez zifratuta dagoen mezu guztia eta hurrengo nodoaren helbidea.

Dena prest duenean, bideko lehenengo nodoari bidaltzen dio mezua; han dagoen Tor softwareak bere gako pribatuaren bidez deszifratzen du mezua, hurrengo nodoaren helbidea lortzen du hala, eta geratzen den mezua hari bidaltzen dio; hurrengoak gauza bera egiten du, deszifratu, hurrengo helbidea lortu eta mezua hari pasatu; eta horrela amaieraraino. Ikusten denez, bideko nodoek ez dakite aurrekoa eta ondokoa zein diren baino, beste ezer ezin dute jakin, guztia berek ez dituzten gakoen bidez zifratuta baitoa. Eta hartzaileak edo mezua bidean atzeman duen edozeinek jakin nahiko balu zein den jatorria, gako publiko bidezko kriptografiaren hainbat geruza deszifratu beharko lituzke; eta, esan genuen bezala ezinezkoa bada gaur egungo bitartekoekin kriptografia mota hori haustea, pentsa horrelako hainbat geruza. Mezua jatorrian atzemango balute ere, bidaltzailea ezagutuko dute, baina ezin dituztenez geruzak deszifratu, helburua edo mezua ezin dituzte ezagutu.

Irudia: Wikipedia

Beraz, hortik datorkio tipula bideratzaile izena metodo honi: mezuak, tipulak bezala, bata bestearen gaineko hainbat zifraketa-geruza dauzka eta bidean geruza horiek deszifratuz edo kenduz doaz.

Mezu baten edukia, helburua edo jatorria zein den jakiteko modu bakarra infiltratzea izan daiteke (ordenagailu satorrak sartzea Tor sarean) edo nodoen kontrola lortzea. Baina Tor sarean ordenagailu asko daude, eta bide luze samarrak egiten dira; beraz, bideko nodo guztiak satorrak edo kontrolatuak izatea ezinezkoa da praktikan.

Bestalde, Tor konfiguratu dezakegu bideko azken nodoa herrialde jakin batekoa izan dadin; horrela gaindi daiteke webgune batzuek herrialde batzuekiko duten zentsura (maiz herrialdeko gobernuak bere herrikideei inposatua), edo onlineko eduki kultural edo audiobisual batzuei ezartzen zaizkien ustiaketa-leiho geografikoak.

Tor softwarea hainbat pakete ezberdinez osatuta dago: ordenagailu bat Tor sareko nodo bihurtzeko softwarea, Tor bidez nabigatzeko nabigatzaile bat, posta Tor erabiliz bidaltzeko programa...

Egun, Tor da anonimotasun-bermerik handiena lortzen duen tresna, eta edonoren esku dago. Eta egia da legez kanpoko kontuetan aritzeko ere erabil daitekeela. Horregatik (edo, agian, horren aitzakian), herrialde batzuek Tor-en erabilera debekatu egin nahi dute (Japoniak, adibidez). Lortuko balute, beste erabilera zilegi eta beharrezko asko ezinezko bihurtuko lirateke. Eta ez dira debekatzen autoak edo armak, bankuak lapurtzeko erabiltzen direlako...

Blog honen jarraitzaileok jakingo duzuenez, informatikaria naiz ofizioz, afizioz, bizioz eta definizioz. Eta ikasketez ere bai, nire herrian egin bainituen, Mondragon Unibertsitatean, informatika-ingeniari ikasketak.

Ikasketa horietara jendea animatu nahian, Estudiar informática bloga sortu dute Mondragon Unibertsitatekoek, non, besteren artean, hainbat ikasle ohik beraien laneko esperientziak kontatzen dituzten, informatika-ikasketak izan ditzaketen lan-irteerak erakutsi asmoz. Niri ere eskatu zidaten eta egin nuen, baina nire laneko esperientziaz gain, informatika hautatzeko izan nituen arrazoiak eta informatikari eta informatika ikasteari buruzko hausnarketatxo bat ere gehitu nituen. Interesgarria izan daitekeelakoan, hona ekartzen dut. Hemen behean duzue.

Ingeniari informatikaria hizkuntza-teknologien ikerketan

Nire izena Igor Leturia Azkarate da eta 42 urteko arrasatearra naiz. Egin ditudan ikasketen artean lehenengoa eta, esango nuke, garrantzitsuena, Arrasateko Eskola Politeknikoan (gaur egun Mondragon Unibertsitateko Goi Eskola Politeknikoa) egindako informatikako ingeniaritza izan da. Lerro hauen bitartez azaldu nahiko nuke lan munduan zein gauza egin ditudan eta egiten ari naizen. Bukaeran, erreflexio txiki batzuk: zergatik egin nituen ikasketa horiek?

Nire lan esperientzia

Eskola Politeknikoan ingeniaritza informatikoko ikasketak egin ondoren, Goier programaren bidez Toulousen informatikako lizentziaturaren azken urtea egin nuen, eta gero elektronikako ingeniaritza sortu berri zen Mondragon Unibertsitatean. Baina nire burua informatikaritzat dut eta horretan egin izan dut beti lan. Informatikako ikasketek irtenbide asko izan ditzakete. Ordenagailu sareen administrazioa, webguneak eta web aplikazioak egitea, bideojokoak egitea, programak eta aplikazioak egitea, ikerketa (robotika, adimen artifiziala eta horrelako arloetan)... Ni horietako askotatik pasatu naiz.

Mondragon Unibertsitatean Ikasketak egiten nituen bitartean egun erdiz Ikerlanen aritu nintzen lanean. Lehenengo etapan 3 urtez Elektronika sailean, besteren artean sare neuronalekin ikertzen, eta bigarren etapan 2 urtez Adimen Artifiziala sailean, makinen autodiagnostikorako programak idazten.

Ikasketak amaitu ondoren, beste bi lagunekin batera SOME Software Innovation enpresa sortu genuen, enpresentzako neurrirako software garapena egiten duena. Zuzendari Teknikoa izan nintzen han. Hiru urtez aritu nintzen bertan utzi nuen arte. Hori egiteko arrazoia nire euskararengatiko zaletasuna izan zen. Euskararen normalizazioan jarduten duen EMUN Kooperatiba Elkartea sortu berria zen eta beraien informatika kontuak eramango zituen norbait behar zuten. Bost urtez izan nintzen bertako IKT Zuzendari, informatikarekin zerikusia zuen guztiaz arduratuz: sistemen administrazioa (sarea, ordenagailuak...), aplikazioak programatzea, webgunea egitea, intraneta...

Irudia: Elhuyar Fundazioa

Gaur egungo lana, Elhuyar Fundazioan hizkuntza-teknologietan ikertzen. Geroztik eta gaur arte Usurbilen dagoen Elhuyar Fundazioan dihardut lanean. Bere jarduera ezagunenak hiztegigintza eta zientziaren dibulgazioa (Teknopolis telebistako programa, Norteko Ferrokarrilla irratsaioa, Zientzia.net webgunea...) badira ere, hizkuntza-teknologien sail bat ere badu eta bertan egiten dut lan nik.

Zer dira hizkuntza-teknologiak?

Hizkuntzen ordenagailu bidezko tratamendua da, makinek hizkuntzak “ulertzea” azken finean. Hizkuntza-teknologiak adimen artifizialaren azpiarlo bat dira, robot edo makina adimendunak egiteko beharrezkoa baitira. Oso erabiliak bihurtzen ari dira (Google-ren itzulpen automatikoa, telefono mugikorretako ahots-ezagutza...) eta etorkizunean garrantzi are handiagoa izango dute, mundu geroz eta globalizatuago, gailuz beteago eta interkonektatuago baterantz baikoaz. Horregatik, Elhuyar Fundazioak apustu egiten du euskarak ere bere tokia izan dezan teknologia hauetan. Gure sailean hizkuntza-teknologien prozesu osoa egiten dugu, ikerketatik hasi, garapenarekin jarraitu eta komertzializazioraino. Batez ere euskararentzat egiten dugu lan baina ez soilik, teknologia batzuk hizkuntzartekoak baitira. Hizkuntza-teknologien barruan Elhuyarko gure sailean lantzen ditugun arloak ondokoak dira:

• Hiztegien eraikuntzaren automatizazioa: terminologia erauzketa automatikoa testu-corpusetatik (elebakarra nahiz elebiduna), hiztegi berriak eraikitzea bi hiztegi eta zubi-hizkuntza baten bidez, definizio eta adibideen erauzketa automatikoa testu-corpusetatik...
• Testu-corpusak eraikitzea: eskuz edo automatikoki Internetetik, elebakarrak zein elebidunak, alor jakinetakoak nahiz orokorrak...
• Informazio bilaketa: euskarazko bilaketa, eleanitza hizkuntza bakarretik abiatuta, galderen erantzute automatikoa, bilaketa semantikoa...
• Informazio erauzketa: iritzia asmatzea, laburpen automatikoa...
• Itzulpen automatikoa: gaztelaniatik euskarara, beste hizkuntzak...
• Semantika: ontologia (edo datu-base lexikal hierarkiko) espezializatuen eraikuntza, eskuz nahiz automatikoki testuetatik...
• Zuzentzaile ortografikoak: gailu ezberdinetzat, euskara batua edo euskalkiak...
• Ahots-teknologiak: ahotsaren sorkuntza, ahotsaren ezagutza...

Hizkuntza-teknologien inguruan karreran ez da gehiegi ematen, baina horretan trebatzeko EHUko Hizkuntzaren Azterketa eta Prozesamendua masterra dago (master horren lehenengo promoziokoa naiz ni).

Nik 10 urte daramatzat sail honetan lanean. Ikerketako fasean aritu naiz gehienbat, edozein ikerketa-zentrotan egiten diren moduko lanak egiten: hipotesi bat edo teknologia bat probatu edo garatzeko, esperimentuak diseinatu, programak idatzi eta esperimentua aurrera eraman, emaitzak ebaluatu eta kongresu edo aldizkari espezializatuetan emaitzak argitaratu. Elhuyarren egin ditudan ikerketekin lotuta, nire tesia amaitzen ari naiz “Web-a euskarazko corpus gisa” gaia hartuta. Gaur egun hizkuntza-teknologien saileko arduraduna naiz.

Nire lanak nire bi pasio uztartzen ditu, informatika eta euskara. Baina informatika oso arlo zabala da eta arlo askotan dauka aplikazioa, edonork bere gustuko arloa aurkitzeko modukoa: webguneak, bideojokoak, robotika, industria... Eta alor gutxi egongo dira informatika bezain aldakorrak, beraz beti gauza berriak ikasten eta probatzen aritzea maite dutenentzako oso egokia da. Apur bat hacker izanez gero (zentzurik zabalenean, hau da, beti posible denaren mugak esploratzen aritzen dena eta arazoei konponbideak aurkitzen aritzea atsegin duena), informatika da irtenbiderik onena.

Zergatik aukeratu nuen informatika ikastea?

Nire garaian Arrasateko jende asko sartu ohi zen Eskola Politeknikoan ikasketak egitera ia inertziaz. Azken finean, etxean bertan ikasten zen, izen ona zuen zentro batean, eta inguruko kooperatibetan lana egiteko aukera ematen zuen. Beraz, bestelako bokazio argirik izan ezean, errazena, normalena eta logikoena hori egitea zen, nahiz eta kasu batzuetan argi ez izan zer den ingeniari izatea (ez da mediku, abokatu edo horrelako lanbideetan bezain argi ikusten zer den ingeniari baten lana, are gutxiago kontuan hartuta zenbat espezialitate ezberdin zeuden...).

Hori ez zen nire kasua izan. 13 urte nituenean gurasoek Sinclair ZX Spectrum 48K ordenagailu bat erosi ziguten, aurreko udan Ingalaterran oporretan ezagutu genuena. Herriko lehenengotako etxeko ordenagailua izango zen. Ezin da hura konparatu gaur egungo ordenagailuekin ezaugarriei eta ahalmenari dagokionez (16 KB ROM zituen, 25KB RAM, 256x192ko bereizmeneko eta 8 koloreko pantaila memoria telebista bati konektatzeko, disko gogorraren ordez kasetea erabiltzen zen...), baina garai hartarako kristorena zen. Haur batentzat harekin programatzen eta, azken finean, hackeatzen ikastea (benetako hackeatzea baitzen hain ahalmen gutxiko makina bati ateratzen zitzaion errendimendua ateratzea) ikaragarria zen, ni markatu egin ninduen. 20 urte ingururekin lehen PCa izan genuen arte milaka ordu egin nituen harekin, jolasten eta programatzen. Adibidez, batxilergoan informatikako klaseetan PCetan ikasten genuen Karel robota programazio-lengoaiaren editore, konpilatzaile eta simulatzailea egin nituen Spectrum-arentzat! Tira, kontua da 13 urte nituenetik argi nuela informatikari izan nahi nuela, eta Arrasateko Eskolan bertan hori egin zitekeenez, hori aukeratu nuen.

Zer ikasten da informatikako ikasketetan?

Ez naiz inoiz damutu informatika-ikasketak egitea aukeratu izanaz. Edozein ikasketa araututan bezala, beti daude ikasgai batzuk ongi ez daudenak edo ongi ematen ez direnak, baina orokorrean ikasten dena oso interesgarria da. Ordenagailuek nola funtzionatzen duten ikasten da, berauek nola programatu eta nola probetxua atera.

Uste okerra dago informatika-ikasketen inguruan. Azken bi urteetan parte hartu izan dut Eureka! Zientzia Museoak gazteak zientzia-ikasketetara bideratzeko orientazio-jardunaldietan, eta bertan gazte asko hurbildu izan zaizkit esanez ordenagailuak atsegin dituztela baina informatikako ikasgaian eman izan dutena ez. Izan ere, ofimatika ematen dute, edo blog bat egiten ikasten dute eta horrelako gauzak, hau da, ordenagailuak erabiltzen irakasten diete. Hau aspergarria zaie (bestela ere ikasten baita hori) eta beldur dira karreran ere hori egingo ote den... Informatika ez da ordenagailuak erabiltzen ikastea; informatika ordenagailuek nola funtzionatzen duten eta berauek programatzen ikastea da. Nire ustez lehen eta bigarren hezkuntzan oker egiten da horrela jokatzean. Erresuma Batuan bezala egin beharko litzateke, batxilergoan programatzen ikastea derrigorrezko ikasgaia da. Hori komentatu izan dudanetan, askok esan didate programatzea etorkizunean ez zaiola baliagarria izango ia inori, ez badu informatika karrera egiten behintzat. Baina berdin gertatzen da fisika, kimika, biologia eta beste askorekin, eta ematen dira...

Informatikako ingeniaritzan ikasten diren gaietara itzuliz, hauek dira, besteren artean:

• Ordenagailuen funtzionamendua, arkitektura, egitura...
• Datu-egiturak, datu-baseak...
• Sistema eragileak...
• Algoritmika, programazioa...
• Sareak, komunikazioak, sistema banatuak...
• Segurtasuna...

Azken batean, esan bezala, ordenagailuak menperatzen, programatzen eta berauei zukua ateratzen ikasten da. Eta ordenagailuz inguratuta bizi garen mundu honetan (ia edozein gailu elektroniko baita ordenagailu bat gaur egun), hori superbotere bat izatea bezalakoa da! ;-)