Markos Zapiain

Teknozientziaren hibrisa eta gehiegikeriak apaltzeko hainbat eta hainbat komite etiko dago indarrean. Txillardegik eskatu bezala, ikerketa eta garapen zientifikoa muga eta arau batzuen mendean jartzen dituzte. Izugarriak baitira hizkuntza genetikoa ebaki, kopiatu eta itsatsi ahal izateak irekitzen dituen aukerak, eta aukera horiek eragiten dituzten kezkak eta larridurak.

Edozein abentura ikerlari libre uztearen aurkakoa zen Txillardegi. Erregulatu beharra dago. Egin daitekeen guztia ez da egin behar. Itxuraz, Txillardegik irabazi du, von Neumannek galdu. Ugari bezain politak ditugu komite etikoak eta zintzotasun irudi bat ematen laguntzen dute, zuzentasunak kontrola dueneko itxura. 

Dena den, ez duzu munduko irudimenik konspiranoikoena izan behar ziurtzat jotzeko jo eta su ibiliko direla eskrupulurik gabeko milaka eta milaka teknozientifiko, buruzagi militarren mendean sarritan, etsaia modurik eraginkorrenean hiltzeko berrikuntzak asmatzen, komite etiko barregarrien ezkutuan, edo komite horien baimena erosita. Aipatzen da Txinan milaka eta milaka giza klon dituztela, arranoaren ikusmen-gaitasunaz horniturik, gerrarako prest. 

Garai batean ia ezin zen txinatar misteriotsurik gabeko nobela beltza argitaratu. Era berean, gaur egun zaila da aurkitzea bioteknologiari buruzko trataturik erazagutzen ez diguna txinatar gobernuaren agindupeko laborategi sekretuek manipulazio genetiko itzelak gauzatzen dihardutela, munduak jakiteke. Txinaren zaku berean sartzen dute orain Ipar Korea. Asia enigmatikoaren ustezko mehatxua beti ere, behakoa gure Los Alamosetatik aldentzeko, non John von Neumannenaren eiteko adimen ikaragarri indartsuak baitira nagusi, ongiaz eta gaizkiaz haraindi.  

Johnny von Neumann ez zen gero ikerketa eta sormen teknozientifikoa kezka moralen mendean jartzen duten bigun horietakoa. Sistema autoerreplikatzaile ororen oinarrian dagoen joko logiko-matematikoa desestali eta erakutsi zuen: biologikoa, zibernetikoa, edozein. Handik pixka batera antzeman zioten sistema horietako bati, DNAren helize bikoitzari. Sistema posibleetako bat baino ez da, ordea.[1] Bere burua ugaltzeko gai diren izaki guztien azpiegitura ulertu eta ezagutarazi zuen, biziaren eta artifizioaren sakonuneak parekatuta. Zirraragarria da irudikatzea zelan erabil dezakeen biziaren eta hilaren gaineko botere hori eskrupulurik gabeko ekimen handiko jakintsuak.

Oraingoz, egia da, eritasunen prebentzioan, ekosistemen babesean eta bizitzaren ulermenean zentratu da. Horietako batzuk aipatu ditu Lluís Montoliuk: sendagai eta txerto eraginkorragoak sortzea, biomedikuntzari esker tratamenduak pertsonalizatzea, eritasun genetikoen prebentzioa, uzta erresistenteagoak sorturik elikagaien balio nutritiboa hobetzea, kutsadura garbitzen duten organismoak sortzea, gene-editatzeari esker mehatxaturiko espezieak babestea biodibertsitateari eusteko, biziaren oinarrizko printzipioak hobeto ulertzea… [2]

Ordea, giza ahalmenen areagotzeari ere ekin dio edizio genetikoak, giza bizialdiaren batez bestekoa 150 urte arte luzatzeari, iraungiriko espezieak desiraungitzeari, eta batek daki zer gehiagori. Genomaren manipulazioak itxura siniestroa hartzen du maiz, eta hortxe dugu Von Neumann eta Txillardegi bereizten dituen bigarren afera: Txillardegiren ustez, zientziak eta teknologiak etikaren mendean behar lukete, balio zentzudunetara egokitu beharko luke ikerkuntzak, xede zuhurren zerbitzari beharko luke zibernetikak. Bioteknologiak dakarzkigun aukera txundigarriek dilema etiko sakonak planteatzen dituzte; eta, Txillardegiren iritziz, garrantzitsua da teknikaren garapena eta aplikazioa arretaz aztertzea, onurak eta arriskuak ondo neurtzea, eta jendartearen behar eta balioekin bat datozen erabakiak hartzea:

«Zibernetika zerbait ezagutzen dutenek badakite ordenadoreek aisa ebazten dituztela problemak; baina batño ere ezin dezaketela proposa. Hau oso inportantea da: xedeak, baloreak eta giza helburuak, beraz, Zientziatik at daude.»[3]

Balio etikoen arabera funtzionarazi behar dugula adimen zibernetiko neutroa azpimarratzen du Txillardegik, bere buruari helburu onargarriak jartzeak eta helburu horiek mamitzen saiatzeak ematen baitio zentzua giza patuari.[4] Badugu ordua datozkigun munstrozko hondamendiak galgatzeko eta teknozientzia bizitzaren alde jartzeko:  

«Baina gizonarentzako funtsezkoena ez da izan Zibernetika jainkosaren araberako “adimen” hotz hori, gizakiaren HELBURUEN zerbitzuan erabili behar den zibernetika laguntzailea baizik. Zailena ez baita problema bat askatzea edo garbitzea, problema bat SUMATZEA baizik. Hots, gaur modan dagoen adimena zibernetikoa da, analitikoa; eta hortaz BIZIERATIK ETA SINTESITIK AT. Gizakiaren kakoa, gizakiaren patuari zentzua ematen diotena, baloreak dira, helburuak, jatorrien berri ematen duten hitzak. Eta xede hauek ez dira Adimen huts eta hotzaren sorkari, beste maila bateko bilakizuna baizik».[5]

Hainbat arazo etiko-politiko aipatu da edizio genetikoa erabilirik mamut iletsua desdesagerrarazteko George Churchen proiektua zalantzan jartzeko. Interneten kuxkuxeatuta edonork egiazta dezake zalaparta itzela piztu dela. Churchen etsaiek transhumanismoaren aurkako Francis Fukuyamaren, Julian Sandelen eta Jürgen Habermasen kritikak baliatu dituzte.[1] Hona hemen argudioetako batzuk:

Aurrena, animalien ongizatea: sortuko liratekeen mamutek bizimodu egoki eta osasuntsua izango ote luketen kezka dago. Ez ditugu geneen manipulazioaren ondorioak zehazki ezagutzen, arriskutsuak izan litezke. Eta gizakien zaintzapean bizitzera behartuta egongo lirateke mamut horiek, aspaldi desagertu baitzen haien habitat naturala. Gainera, edizio genetikoak ez luke mamut iletsu purua berpiztuko, zeren asiar elefantearen zeluletan txertatuko bailirateke mamut iletsuaren ezaugarri espezifikoak ematen dituzten geneak. Editatutako zelulekin enbrioi hibridoak sortzen dira laborategian. Mamut iletsuen kasuan, enbrioiak elefante eme baten uteroan ezarriko lirateke, haurdunaldi artifizial hori aurrera eramateko. Horrenbestez, zehazki hitz egitera, kumea ez litzateke mamut iletsua izango, baizik eta elefante-mamut hibridoa, mamut iletsuaren ezaugarri batzuekin.

Hurrena, proiektuak baliabide zientifiko eta ekonomiko handiak eskatzen ditu: anitz ezkertiarren iritziz, haatik, bestelako premiak dauzka munduak, hala nola gosea, migrazioa eta gerra, eta Churchenaren tankerako proiektuek arreta eta sosa desbideratzen dute. Ekologiara mugatuta ere, baliabide horiek beste ikerketa edo kontserbazio-proiektu batzuetara bideratu beharko lirateke; horien artean, hain zuzen, klima-aldaketaren aurkako borrokara. Churchen argudioa —mamutek beroketa globala geldiarazten lagun dezaketela— ez dago zientifikoki frogatua; dirua eta denbora alferrik galtzen arituko ginateke.

Hirugarrenik, ekologisten aldetik argudiatu da desagertutako espezie bat egungo ekosistemetan berriz sartzeak izan ditzakeen ondorioak ez direla ezagunak, eta biodibertsitatea eta ingurumenaren oreka arriskuan jar ditzakeela. Hobe genuke ahalegin horiek bideratzea gaur egun arriskuan dauden espezieak salbatzera.

Azkenik, gizakia ez da Jainkoa, eta iraungiriko espezieak berpiztuta Jainko izatera jostatzen ariko ginateke. Fededun askok uste du gizakiak ez lukeela esku hartu behar espezieen desagertze naturalaren prozesuan. Ildo berean —batzuetan parekagarriak baitira sinestunaren Jainkoa eta ekologistaren Natura—, ekologista askok giza harrokeriatzat jo du proiektua, naturaren legeak menderatu nahi izateagatik. Espezieen benetakotasuna kordokatuko genuke, sortuko litzatekeen animalia ez bailitzateke betiko mamuta, esan bezala, baizik eta elefante-mamut hibrido bat. Arazo juridiko bikoitza genuke horrela: espezie berpiztuen estatus legala ez baldin badago batere argi, are ilunago dago artifizialki sorturiko hibrido iletsuena.

Bai nahasgarria mundu arrano hau! Garaiz joan hintzen, Jose Luis!

Teknozientziaren eta etikaren artean Txillardegik sumaturiko tentsioa bortizki sentitu dugu edizio genetikoa erabilita mamut iletsua berpizteko eginahalen inguruko eztabaidetan, Philip K. Dicken narrazioak bezain fantastikoak. Mamut iletsuaren DNA ia osoa aurkitu dute eta mamuta desiraungitzeko aukera sortu da. George Church genetikari ospetsua dabil horretan buru.

Haatik, egin daitekeen guztia ez da egin behar. Aspaldikoa da ikerketaren eta moralaren arteko gatazka, jakin-minaren eta errukiaren artekoa. Gainera, legedia ikerketaren atzetik joaten den arren, denbora luzea behar den arren praktika gaiztoen berri izateko eta debekatzeko —gaizkileei alferrikako sufrimendua eragitea erraztuz—, badira hala ere ezkutatu edo itzuri egin nahi ez duten ikerlariak, lehenbailehen bilatzen dutenak jendartearen eta komite etikoen oniritzia, diru-laguntza publikoak erakartzeko besterik ez bada ere. Halatan, ezohiko zerbait egin nahi baduzu geneekin, zertarako galdetzen dizute, zer helburu duzun, onespena eta dirua emateko edo ukatzeko.

Zertarako nahi duzu mamuta berpiztu eta ehunka edo milaka mamut klonatu? George Churchen erantzuna: eurasiar estepan aske uzteko. Horrela, bioaniztasuna aberasteaz gain, mamutek ingurumenean eragingo dituzten aldaketek klima hotzago mantentzen lagunduko dute. Atzera eta aurrera dabiltzala, mamutek tundra zapaldu eta elur-geruza trinkoagoa sortuko dute. Horrek permafrosta —izotz iraunkorra— babestuko du, ez baita urtuko. Berotegi-efektuko gas ugari gordetzen ditu permafrostak. Hartara, artifizialki birjaiotako mamutek, lur azpiko aire beroa irtetea eragotziko dutenez, eta murriztu egingo dutenez metanoa ekoizten duen landaretza-mota —berotegi-efektudun gas indartsua da metanoa—, berotze klimatiko globala ahultzen lagunduko dute.

Erantzuna zentzuzkotzat jo dute: ez dirudi Churchen esku-hartze genetikoak oinazerik eragingo duenik; alderantziz, sentimendu eta xede onargarriek bultzatua da; beraz, ikerketak aurrera darrai. Dirudienez, 2027an izango dugu berriro mamut iletsua bizirik.

Txillardegik animaliak maite zituen eta eskatu zuen ez egiteko zuhurtzia etikoa gaindituko zuten esperimentu genetikorik. Zer irudituko zitzaiokeen George Churchen asmoa? Arretaz hausnartuko zukeen bai aldeko eta bai kontrako arrazoiei buruz. Zer diote mamut iletsua desiraungitzearen aurka daudenek?    

Giltzarri bitan dira kontrakoak Von Neumannen eta Txillardegiren ikuspuntuak eta jarrerak. Zuhur ageri zaigu donostiarra makina bizidunaren aukerari dagokionez, eszeptiko, hankak lurrean, Suediako Kristina erreginaren antzera, zeinak, Descartesek esan ziolarik gorputza makina dela, ihardetsi baitzion sekula ez zuela erlojurik ikusi erlojutxoz erditzen. Txillardegirentzat ere, gizakiaren eta makinaren arteko aldea funtsezkoa da, eta izango. Adibide bat: makinek problemak ebatz ditzaketen arren, gizakiak baino ezin ditu problema horiek planteatu:

«Tresna zibernetikoek eta ordenadoreek gaur egiten ez dutena —eta itxura denez behin ere egingo ez dutena— hauxe da hain zuzen: problema berriak ASMATZEA. Asmatzea gizakiari dagokio».[1]

Organismo biologikoen pareko izatera heltzeko makina autoerreplikatzaileei falta zaiena, besteak beste, gizakiagandik autonomo eta beregain izatea litzateke, eta era espontaneoan izaki berriak sortzeko ahalmena.

Izan ere, gaur egun, oraindik ere, ezin esan daiteke adimen artifiziala, bizidunen antzera, modu autonomoan haz, bilaka eta ugal daitekeenik, nahiz eta urteak eta urteak diren Silicon Valleyn baliabide ikaragarriak darabiltzatela amets hori gauzatu guran. Adimen artifizialak, haz dadin, ezinbestekoa du datu-kopurua eta kalkulatzeko ahalmena handitzea, eta algoritmoak zorroztea; alta, hori oraingoz ezinezkoa zaio gizakiaren esku-hartzerik gabe: bizidunen antzik handiena duten makinak ere gizakiak jartzen ditu abian, gizakiak ditu zuzentzen eta gainbegiratzen. Automaten autoerreplikazioa ere ezin da giza ekimenetik askatu, ez da benetan autonomoa izatera heldu; eta, klona klon, artifizioak ez du erdietsi izaki biologikoa legez ugaltzea. Zientzia-fikzioaren esparruari dagokio oraingoz gizakiek sorturiko makinak gizakiagandik askatzeko ametsa, John von Neumannen dizipulu Philip K. Dickena bezalako obretan.

Laster erakarri zuen Txillardegi hizkuntza biologikoaren eta hizkuntza zibernetikoaren arteko parekotasunak. 1972rako adierazia zuen kromosomaren hizkuntzatasunaren aurreko txundidura, eta hizkuntza estrukturalaren hedatzeari lotu zion Anaitasuna aldizkariko “Bi jakintsuren aitorrak” idazkian: zelulako kromosoma, programa zibernetikoa eta liburuko izkribua berdintzen ditu jakintsu horietako batek, François Jacobek, Roman Jakobsonen ideien ildotik. “Materialismo zibernetiko” deitu izan denetik hurbil dabil pasarte honetan Txillardegi:

«Zuntz genetikoaren luzeran “irakur” daitezkeen kimika-erradikalak, eta Fortran-programa baten lerroetan “irakur” daitezkeen sinboloak, benetan zaizkio kide hertsiak [François Jacobi]: bakarka harturik adikizunik ez badute ere, elkarturik “mezu” bat dakarte, operabide bat; eta operabide hau gero Zibernetikaren arabera obratzen da; alegia, azken funts zolan, “bai” ala “ez” arrapostu bikunaren bidez.

Kateko elementu bakar baten aldakuntza edo lardaskak, bai zuntz genetikoan, bai programa elektronikoan, ondorio berbera dakar: programak ez duela eman behar zukeena ematen; edo, huts hori egin delako, beste ondorio bat dakarrela. “Huts” horietaz baliatuz azaltzen ditu gaur Biologiak mutazioak eta eboluzioa».[1]

Txillardegiren testuak erakusten du ordurako aski aurreratuak zituztela gizakiek sorturiko makinak ere mutazioen eta eboluzioaren bidetik sartzeko lanak. Garbi zuen adierazia Jacques Monodek makina elektronikoak eta zelulak izaki bikiak direla, eta zelulen barne-dinamika ez dela mekanika zibernetiko hutsa baizik. Descartesek idatzi zuen gorputza makina bat dela, eta Monodek oihartzun: «zelula makina da».[2]  Monoden beste esaldi bat, zentzu berekoa, Txillardegik euskaraturik: «Bizidunen eta makinen zibernetika-sistemen artean ez dago diferentziarik batere».[3] Era berean, François Jacobek idatzi zuen kalkulagailu elektronikoak direla biologiaren programaren eredu, eta programa horrek «arrautzaren material genetikoa eta ordenagailuaren banda magnetikoa parekatzen dituela».[4]

Genomen testua aldatzeko aukera ez ezik, bizi biologikoa artifizialki sortzekoa ere ekarri digute biologiaren eta zibernetikaren hizkuntzen kidetasun horietan oinarrituriko ikerketa-ildo berriek. Nils Aal Barricellik eta John von Neumannek ireki zituzten. Organismo naturalak automata artifizialak baino sotilagoak eta konplikatuagoak diren arren, pentsatu zuten sistema biologikoen antzera beren burua erreplikatzen duten sistema mekanikoak eta digitalak sor ditzakegula. Biziaren funtsezko hizkuntza jokaleku digitalera eramatea ei zen giltzarria. Von Neumannek atzeman eta erakutsi zituen lege logiko komunak, ezinbestez dituztenak oinarrian beren burua erreplikatzeko ahalmena daukaten bizidunek edo izan lezaketen automatek.[5] Von Neumannek bere ikerketen berri eman eta bost urteren buruan aurkitu zuten DNAren helize bikoitza ez da lege logiko komun horien gauzatze posibleetako bat baizik.[6] Von Neumann egundo ez zen prest egon bere ikerketa, aurkikuntza eta asmazioak inongo arau etikoren mugapean bideratzeko, harri astuna ezartzen baitio zuhurtziak sormen zientifikoaren irudimen alaiari.

Lévi-Straussek ez bezala planteatzen du Jacques Monodek gizakiek ahoskaturiko hizkuntzaren eta genomaren hizkuntzaren arteko harremana: agertu zenez geroztik, giza mintzairak bideratu du ez soilik kulturaren eboluzioa; gainera, modu erabakigarrian lagundu dio gizakiaren eboluzio fisikoari ere.

Giza burmuina bilakatzen ari zela, halako batean ahalmen linguistikoa agertu zen; eta «giza naturaren» parte da gaur egun mintzamena; hots, genomaren baitan dago jasoa, kode genetikoaren hizkuntzak definitzen du. Hori bai, Monoden ustez, esan bezala, desberdinak dira ahoskaturiko hizketa eta genomaren hizkuntza, bata zein bestea hizkuntzak izanagatik ere, eta giza mintzaira genomaren hizkuntzaren erreplika.

Giza mintzamena agertu izana eta genomak jaso izana miraritzat du Monodek, bizia bera bezala, «zoriaren emaitza baita azken batean». Eta, Homo Erectusak, edo agian jadanik Habilisak berak, ideia bat adierazteko «sinbolo ahoskatua erabili zuen lehen egunean, proportzio ikaragarrian areagotu zuen egunen batean Eboluzioari buruzko Teoria Darwindarra asmatuko zuen garuna sortzeko probabilitatea».[1]

Monoden jarraitzaile petoa duzu hemen ere Txillardegi: 

«Bizia ez da izan batere “probablea”. Alegia, gaurko Biologiak irakasten duenez, molekula organikoek “informazio” handia dute; eta gertatu behar ez ziren izakiak gertatu dira hain zuzen. Guk gogotik saiaturik ere ez dugu deus handirik sortzen; baina Zoriak eta Halabehar hutsak izakirik zailenak sortzen dituzte. Mirari hutsa da molekula erraldoiak agertzea; eta mirakulu hutsa ere bizidunik batere sortzea».[2]

Linguisten eta gramatikarien hizkuntzaren mailan baino ez litzateke artikulazio bikoitza giza hizkuntzaren ezaugarri bereizgarria. Zeren eta, François Jacobi eta Jacques Monodi esker —Txillardegiren erreferentzia gailenak Natur Zientzian—, jadanik badakigu kode genetikoaren erreplika dela giza hizkuntza, eta DNAren hizkuntzak ere bikoitza duela artikulazioa. Analogia horri esker, hobeki uler dezakegu sistema biologikoetan eta linguistikoetan informazioa nola kodetzen, transmititzen eta deskodetzen den.[1]

Dena den, paralelismo eta isomorfismo ugari ikus badaitezke ere giza mintzairaren eta kode genetikoaren hizkuntzaren artean, desberdintasunek ere badute munta. Jacques Monodek dio «arras bestelakoak» direla kode genetikoaren hizkuntza eta gizakiek ahoskaturikoa, hizkuntzatzat dituen arren biak.[2] Txillardegi ere uzkurragoa da Lévi-Strauss baino berdintasunak azpimarratzeko orduan. Irudi luke Monodek zein Txillardegik pentsatzen dutela ezinezkoa dela erabateko identitatea jokaleku desberdinetan dabiltzan eta funtzio desberdinak betetzen dituzten jardueren artean. Kultura ezin dela kimikara murriztu. Esaterako, DNAren sekuentzia lineal samarren aldean, oso hierarkikoa da giza hizkuntzaren sintaxia, eta konplexuagoak bere arau konbinatorioak. Edozelan ere, ez dirudi tokiz kanpokoa “artikulazio bikoitz” esamolde bera erabiltzea nola genetikan hala hizkuntzalaritzan.[3]

Filosofo gehienek aldarrikatu duten arren  hizkuntza eta pentsamendua ez dagozkiola gizakiari baizik, alderantzizkoa erakutsi du kode genetikoaren aurkikuntzak: biziaren oinarrizko estruktura hainbat mailatan gauzatzen eta garatzen da; besteak beste, baina besteak beste baino ez, giza hizkuntzetan eta giza pentsamenduan. Egiturazkoa da kode genetikoaren eta hizkuntza mintzatuaren arteko analogia. DNAren sekuentzien osagaiak izendatzeko “letra” darabilte biologoek. Adenina, Guanina, Zitosina eta Timina dira «alfabeto genetikoaren letrak».[1] Ebaki, kopiatu eta itsatsi egin daitezke DNAren sekuentzia-zatiak, pantailako testuak bezalaxe. Oraingoz iaioagoak gara kopiatzen itsasten baino. Nolanahi ere, aurrerapen ikusgarriak dauzkagu edizio genetikoan.[2]

Estruktura biologikoak, osagai sinpleen konbinazioaren bitartez, izaki bizidunak eratzen ditu: molekulak eta zelulak. Era berean, gizakion gaitasun linguistikoak berez esanahirik ez duten zeinuak konbinatuz esanahiak sortzen ditu. Molekulen arteko komunikazioaren hastapen estrukturalen arabera daude eratuak estruktura linguistikoak.[3]

Elkarren ispilu dira, batetik, informazio genetikoaren transmisioan eta proteinen sintesian parte hartzen duten nukleotidoak eta kodoiak, eta, bestetik, giza komunikaziorako eta adierazpenerako balio duten fonemak eta morfemak. Nukleotidoak dira zentzurik gabeko osagai oinarrizkoenak genetikan, hizkuntzalarien fonemen parekoak, Monodek «letra» deituak; eta nukleotidoak konbinatuz kodoiak sortzen dira, fonemak konbinatuz monemak bezala. Kodoiek, monemen gisara, zentzua dute: aminoazidoak kodetzen dituzte.[4]

Bestalde, Monodek zehazten duenez duenez —eta horrela bestelako alde batetik parekatzen ditu hizkuntzalaritza eta biologia—, giza hizkuntzetako soinuen eta zentzuen arteko harremanak bezain arbitrarioak dira nukleotido kodetzaileen eta aminoazido kodetuen artekoak: balegoke «informazioaren transferentzia beste hitzarmen baten bidez egiteko aukera».[5]

Hizkuntzalaritzari buruzkoak ziren Txillardegiren liburutegiko ale gehienak. Hala ere, nahiago zuen, Pascalek bezala, denetarik pixka bat jakin, pixka bati buruz dena jakin baino. Ez zuen panorama orokorra galdu nahi. Matematikak, Biologiak, Antropologiak Historiak, Filosofiak eta Literaturak ere piztu zioten jakin-mina.

Giza kontuetan hizkuntzak duen omnipresentzia hainbat esparrutan mamitzen bada ere, bistan da biologiako agerpenak harritu zuela bereziki Txillardegi. Natur zientzietan, François Jacob eta Jacques Monod frantsesak izan zituen erreferntzia nagusi.

Biologia modernoari ere Kanten kutsua sumatzen zaio: munduari ez diogu bere horretan antzematen. Txillardegiren maisu Claude Lévi-Straussen esanetan, kontzientziara heltzen zaizkigun datuak ez dira gordinak, berehalakoak; aitzitik, zentzumenek eta garunak kodeturik heltzen zaizkigu. Antzera jokatzen dugu testuekin: beste hizkuntzetara itzuli ahal izateko edozein testu deskodetu behar den bezala, zentzumenek eta burmuinak aurretik kodeturikoa deskodetzen eta interpretatzen du ondoren adimenak.

Bestalde, ez dago funtsezko alderik bi eragiketa horien artean: berdintsu dabiltza kodetze-eragiketen oinarri diren prozesu fisiko-kimikoak eta deskodetze-lanean gogamenak darabiltzan prozedura analitikoak. Fenomeno bakar eta beraren hiru adierazpentzat jo zituen Txillardegik ere materia, bizia eta pentsaera.[1] 

Adimenaren bideak eta bitartekoak ez dagozkio bakarrik gorentzat jotzen den jarduera intelektualari; aitzitik, zentzumenen organoetan jadanik abian dauden eragiketa intelektualak erreplikatu egiten ditu adimenak.[2] Garrantzi berezia du “erreplikatu” hitzak Txillardegiren maisu Jacques Monoden Zoria eta beharrizana liburuan eta, oro har, biologia modernoan. Eragiketa jakin bat beste jokaleku batean bikoiztea, errepikatzea eta garatzea esan nahi du. Giza mintzairak eta pentsamenduak erreplikatu egiten dituzte estruktura materialen eta biologikoen jokabideak. Lévi-Straussek azpimarratzen du zentzumenen eta adimenaren jardueren isomorfismo eta erreplika horiek ez direla metaforikoak, errealak baizik: zinez ei datoz bat kode genetikoaren estruktura eta giza hizkuntzetako kodeen azpian datzan estruktura. Hori bai, zentzumenen jarduerak eta kode genetikoaren estruktura baino aberatsagoak dira adimenaren jarduerak eta hizkuntzen estrukturak; hala ere, berdinak dira funtsean.[3] 

Biologia estrukturalak ere —hizkuntzalaritza estrukturalak bezalaxe—,  agerikoaren konplikazioa egitura ikusgaitz sinpleen bitartez azaltzea du helburu. Matrioxkaren eredua darabil François Jacobek estruktura biologikoen erreplikatzea ilustratzeko. Jacobek dioenez, estruktura logikoak daude bizitzak erakusten dituen izaki kontaezinen azpian.

Gero eta sakonagoko geruzetan aurkitzen dugu bizitza ikusgarriaren azpiko arkitektura logiko hori. Ordea, ez dago biziaren arkitektura eta organizazio bakarra; aitzitik, estruktura-serieak daude, bata bestean txertaturik, matrioxkak bezala. Bakoitzaren azpian beste bat ezkutatzen da. Lehenik eta behin, zelulak daude organoen eta funtzioen oinarrian. Zelularen bihotzean gorderik, berriz, kromosomen eta geneen estruktura dugu. Azkenik, azido nukleikoaren molekulak estrukturatzen du organismo oro, eta bere iraupena belaunaldiz belaunaldi.[4]