Markos Zapiain

Hiru amets dauzkagu "Soinujolearen semea"n. Kronologikoki: ama hila (Davidek egina), Trikuren orbita (Trikuk egina), Redin hiltzear (Davidek egina).

Bigarren ametsak Josebak ETAri eginiko traizioaren ondorio baten berri emango digu. Komandoa Davidek, Josebak eta Trikuk osatzen zuten. Triku Agustin “Komarov” da, Komarov deitua errusiar astronauta bat izugarri miresten zuelako. Vladimir Komarovek sei bider eman zion Lurrari buelta oxigenoa galdu ahala, orbitan, eta azkenik hil egin zen. Gaztea zela, biziki hunkitu zuen Agustin Triku albiste honek, lagunei etengabe aipatzen zien eta azkenean “Komarov” jarri zioten.

Bada, Josebaren traizioagatik atxilotzen dutelarik nozituko dituen torturen ondorioz (ostikoak buruan eta zartakoak telefono gidaz, poltsa eta abar), komazko amets gisako batean abiatuko da espaziontzi batean Vladimir Komarovekin batera Lurrari birak ematera, orbita galdurik, oxigenoa ahitzen zaien bitartean, hilko direla etsirik. Areago, Trikuk nahiago du hil, poliziak esanik ohartu baita Josebak eta Davidek saldu egin dutela. Vladimir Komarovek bera “misioan hildako lehen astronauta” (438 or.) izango dela nabarituko dio Trikuri eta honek bere burua martirien segidan kokatuko du: “Ez nekien zenbatgarrena izango nintzen ni. Ezin nuen zehaztu. Nire aitita-amamak eta nire bi izeko haiek zeuden aurrena. Eta Gernikan hil ziren beste bi mila haiek. Eta gerran hildako guztiak. Eta inolako kulparik gabe fusilatutakoak, Ramuntxok beti aipatzen zituen Obabako maisuak eta gainerako guztiak. Eta Lubis, gure lagunarteko lehen martiria, hura ere plastikozko poltsa batekin itoa. Eta beste asko.” (438 or.)

Triku martiriez hausnarrean dela hilko zaio alboan Komarov. Orduan “espaziontziak areago egin zuen beheraka, baina oraingoan erorketa librean, bere pilotuaren heriotzak hegan jarraitzeko gogoa zapuztu izan balio bezala. Lurra jo genuen eta espaziontzia txikitu egin zen.”

Orduantxe esnatu da Triku, ospitalean. Berehala hartuko du berriro ametsak ordea. Komaroven hiletan dago orain, Moskuko Plaza Gorrian, lagun asko dago ilaran astronautaren katafalkoaren aurretik pasa eta ukabila altxatuz ohore egiteko, Trikuk berak egingo duen bezala.

Orduan medikuak besoko mugimendua errekuperatzeagatik zorionduko du. Eta Josebari hiru egun lehenago alta eman ziotela esango dio. Horrelaxe ezabatuko ditu traizioari buruzko Trikuren susmoak, Trikuren negarra eraginez, pozezko negarra.

Kontuan hartu behar da amets hau ez duela Trikuk berak kontatuko, ezta Davidek ere, baizik Joseba idazle jadanik kontsakratuak. Horrexegatik da ametsik literarioena, biribilena, askoz ere “hornituagoa” Davidenak baino.

Ametsek bezala, kilkerrek ere lotura estua izango dute “Soinujolearen semea”n heriotzarekin.

Oro har, ETAren sorreraren kausa nagusietakotzat gerra zibila jo duten euskal idazleen artean, kilkerrak oso garrantzitsuak izan dira.

Joseba Sarrionandiaren “Kolosala izango da”n kilkerren bidez egingo du protagonistak bere bidaia iniziatikoa: ume izatetik heldu izatera, gerra erreala jolasean sartzetik, gerra gehiago nahi izatetik, jolasa eta irudimena gerra errealetik ihes egiteko erabiltzera.

Bestalde, honela amaituko da Edorta Jimenezen “Kilkerren hotsak”:

“Artean gau aro ederra zegoen, ilargiaren adar biak elkar ukitu nahirik bezala ikusten ahal ziren, eta hantxe lotu nintzen. Luzaz. Kilkerrei adi, 1937ko maiatzean Sollube mendian aditu beharko ziratekeenak, urte bereko ekainean Gasteizko apaiztegian edo irailean Derioko kanposantuan legez, haiexek zirelako. Kilkerren hotsak.”

“Soinujolearen semea”n, alde batetik, euskarak egiten ditu kilkerren hotsak. Davidek Mary Anni diotso osaba Juan eta bera bi kilker bakarti direla Amerikako lur zabalean, eta kilkerren soinu hori hegoak astintzean egiten dutela. “Begira ez zaudenean, hegoak atera eta k eta r horiekin hasten gara.” (19 or.)

Bestetik, amaieran ere agertuko dira kilkerrak. Davidi hil ala biziko ebakuntzaren aurreko izuak eta ezinegonak sentiaraziko dizkio sabelean kilkerrak.

Iraun nahiak oztopoak sentitzen dituenean hasten dira kilkerrak kantari: euskara, ebakuntza larria. Bizitzaren aienea da, heriotzaren mehatxuaren aurrean. Euskal hitzek, hala ere, badute oraindik irtenbide bat Stonehamen: gordelekuetan, hilobietan, ezkutatu, Don Pedro eta David bezala. Behin gizakiak babesteko balio izan zuen Iruaingo zuloa desagertu ostean, Davidek poliziari haren berri eman baitzion, Davidek berak Stonehamen zulotxo babesleak egingo ditu, baina oraingoan euskararen kilker-hitzak gorde eta iraunarazteko.

Halaber, kilkerrek errealitatearen krudela adierazten dute, edozein kontakizunak edertu egiten duen errealitatearena, heriotzarantz garamatzana.

Hiru ametsek bezalaxe.

Kilkerrek “Soinujolearen semea”n erakusten dutena kontuan hartuz, beren eginkizuna, beren uztardura heriotzarekin, bete-betean esan liteke “Soinujolearen semea”ko ametsak kilkerren hotsak direla: hiru amets, hiru kilker.

Asko ageri dira “Soinujolearen semea”n: Hemingwayren katuak (bere lorategian lurperatzen zituen, Davidek tximeletak eta euskal hitzak bezala); Nafarroako zikoinak, harri zaharrak berpizten dituztenak; AEBetako euskal ardiak; Raquel Welchek Sanson artzainari ikusarazten dizkion txerriak; Lizek ikusmira zabalak baino maiteago dituen txindurriak eta beste xomorroak; Don Pedro Galarretaren hartzak eta zapoak (Winnipeg); Daviden zapoak (“eseri, eseri” errepikatzen diotenak, eta, halako batean, berari ere, enigmatikoki, “Winnipeg”); Don Pedroren ihesa ahalbidetuko duten behiak eta Virginia “la paysanne”ren behiak; Tommy, Ronnie eta Jimmy (Lizen eta Sararen hamsterrak); Opin, Ubanbe, Pantxo eta Sebastian mozkortuak hiltzeko asmotan dabiltzan sagua; zaldiak eta tximeletak, zinez erabakigarriak; Moro asto profanatua; mozoloa eta bere arnasa-era eme beroa; Virginiaren arratoi txakurra (Oki); Teresaren txoriak, hiltzeko ezkutatzen direnak; koadernoko gorila; “Estepako Otsoa”; Degrelaren alaba Lubisen ustez oiloa; Pantxoren, Sebastianen eta bikien amuarrainak eta ezkailuak; Davidek hildako txolarrea; Adrianen krokodiloak; Pantxok itotako libelulak; Osakako txoria, beti Osakara itzultzen dena; Joseba izutzen duten Kaweah-ko sugeak; Kaweah lakuan dabilen txalupako chihuahua, tente, salbamendu-txalekoa soinean (“this is America!”)...

Baita Davidi ametsetan agerturiko arrain abisalak ere, ama hilarekin eta Lubis hilarekin batera.

Eta kilkerrak, ametsak bezala heriori lotuak.

Lévinasen etikak ez du arau formalekin zerikusirik, baizik hurkoarekiko harreman zehatzarekin. Eta harreman horrek ez du nia abiapuntu, bestea baino. Lehenbiziko hitza ez da “pentsatzen dut, beraz banaiz”, baizik “kaixo, egunon, pasa zeu aurretik”. Lévinasen etikaren zentzua hurkoaren aurpegitik dator, ez lege unibertsal batenganako begirunetik. Inperatiboren bat izatekotan, hurkoaren aurpegian adierazia da: “ez duzu hilko”.

Biluzia duzu hurkoaren bisaia: batetik, testuinguru oro ebakiko du. Aurpegia ezin da pentsatu beste zerbaitetik abiaturik, ez da potreta, bere baitatik da ageri, ezin konparatuzkoa duzu, paregabea, muga infinitu bat.

Bestetik, aurpegi biluziak hurkoaren ahulezia ere erakusten du, bere hauskortasun sakona sufrimenduaren eta heriotzaren aurrean. Jatorrizko harremanean hurkoa aurrez aurre aurkezten zait, buruz buru, begiz begi. Heriotzaren aurrean dago, heriotzari buruz doa. Hurkoa ikustea heriotza ikusezina ikustea da. Heriotza hurkoaren bila dabilela ikusiz ohartzen gara giza hilkortasunaz, horrelaxe gara esnatzen.

Baina, aldi berean, hurkoa ikustea begira dauzkadan bere begien erregua sentitzea ere bada: bera bakarrik ez uzteko erregua, hurkoaz nire buruaz baino gehiago arduratzeko deia, hurkoaren heriotzaz beldur handiagoa izateko deia nireaz baino. Lévinasen etika hurkoaren biluztasunaz eta hauskortasunaz ohartzean pizten da.

Hurkoarenganako erantzukizun infinituaren etika da Lévinasena. Baina ezinezkoa da hemen elkarrekikotasuna: inmorala litzateke antzeko erantzukizunik itxarotea hurkoarengandik niregana. Hurkoa ez da beste ni bat, harremana ez da sistema. Hurkoak ihes egiten dit, nik ezin diot ihes egin.

Edozelan ere, niaren berezko egoismo menperatzailea alderantzikatzen duen erantzukizun horrek ez du nia suntsitzen. Hori bai, ni soilik izan naiteke benetan ni hurkoaren lekuan jartzen banaiz, hurkoaren errua eta sufrimendua nire bizkar hartuz.

Bikote etikotik abiatuz pentsatuko du Lévinasek jendarteaz, hirugarrenaren agerpenaz. Hirugarren horrek ezarriko dio neurria etikaren harreman infinituari. Dena den, jendartea ez dadin neurrian eta lege anonimoan urtu hurbiltasuna behar da eta Lévinasentzat, naziek aita, ama eta anaiak hil zizkioten Lévinasentzat, hurkoaren maitasuna da politikaren eta justiziaren egia.

Nazi bat Lévinasen lagun hurko bilaka litekeen? Bai. Gaizkiak ez baitu aurpegirik. Baina baezpada ere bigarren mundu gerra eta gero Alemania ez zuen zapaldu.

Azkenik, jokaera naziei ekin zieten lagun israeldarrei garbi utzi zien: “edozein pertsona da lur zati bat baino sainduago, are lur hori saindua delarik, zeren pertsonaren aurkako irainaren ondorioz lur saindua bere gordinean ageri baita, harrizko eta zurezko.”

Ostegunean ehun urte Emmanuel Lévinas jaio zela, Lituaniako Kovno-n, aintziraz eta freskuraz inguraturik, Letoniaren eta Errusiaren mugetatik hurbil. Judua zen. Bertan masakratuko zuten naziek Lévinasen sendia (aita, ama, anaia biak). Harrigarria da ordea zein urruti dagoen haren etika mendekutik. Merezi ditu sarrera batzuk blog honetan. Rodolphe Calin-ek asko lagundu dit Lévinasen obra hobeki ulertzen; bihotzez milesker, Rodolphe.

Heideggerrentzat izatea bera duzu zoragarrietan zoragarriena, miresgarriena, eta beraz gogoeta pizteko duinena; Lévinasentzat berriz izatea astuna da, itogarria, ihes egiteko moduko zerbait.

Edonola ere, izatea Lévinasi astun zaio ezerezik gabekoa den heinean: bere buruaren baiezte huts baita horrela, ezein ezeztatzek zauri ez lezakeena, izate nekagaitza eta ezin lasaituzkoa. Lévinasek izateaz dioen oro kontzepzio hori du oinarri, izatea deusezaren ezina litzateke.

Horregatik lotuko dio izatea egoismoari, niaren irauteari bere izatean. Lévinasen ustez, ontologia azken batean egologia hutsa da. Eta Lévinasen etikak ontologia auzitan jarriko du, niaren egoismoa kordokatuko baitu, BESTEAren izenean. Soilik Besteak erakutsiko dio niari bere burutik eta izatetik egiazki irteteko bidea.

Lévinasek nia bultzatuko du ez bestelako izatera, baizik, erradikalkiago, izatearen bestelakoa zaintzera, Besteaz arduratzera. Lehenbiziko auzia ez da “izatea ala ez izatea”, baizik izateko nire eskubidea: justifikatua ote dago nire izatea? Ez ote naiz ni, izateagatik hutsagatik, besteren baten lekua betetzen ari?

Lévinasentzat miresgarriena, alegia, gehien pentsarazten duena, ez da izakiak izan daitezen, baizik izatea bera, Bestearenganako nire erantzukizunagatik, Bestearen aurrean justifikatu beharrera hel dadin.

"Sua nahi, Mr. Churchill?" liburuak irakurle sentibera txunditurik atxikiko du hurrengo mendeetan, are iraganikoetan. Ipuin zoragarrion inguruko luzarorako jirabirari hasiera emateko, gabonetako oporraldian zenbait pasadizoren jatorria argitzen ahalegindu naiz, batzuk gertatuak baitira, beste batzuk ez. Jakinmina nuen zein bai zein ez bereizteko. Egia da telefono aurkibideak Koldo Izagirrerena dakarrela eta dei diezaiokegula, baina uste dut ez dugula sortzaile handiei denbora kentzeko eskubiderik, nik behintzat ez.

Nire kasa ibili naiz hortaz ikerlari.

Anarkistek garrantzi berezia dute liburuan, indartsu baitzebilen CNT Trintxerpen hogeita hamarreko hamarraldian. “Avance marino” izena zuen CNTko arrantzaleen sindikatuak. Hemen duzu sindikatu horren historia interesgarri bat.

Trintxerpen bertan ere ikertu dut, ribeiro bat hartua naiz Arrandegi karrikako “Alai” tabernan. Bertan kontatuko diote zenbait ipuinetan ageri den idazle izengabeari (Josebe Errasti total ederraren neba txikia) oski-ziratzaile edo zapata-garbitzaile baten fusilamendua eta ondoriozko mendeku gogoangarria. “Oroimenaren matxetea” izena du narrazioak.

Ikerketaren emaitza bat: benetan gertatua da “Euskadi Etorbidea”n kontaturikoa, bolo-bolo dabil oraindik Trintxerpen: makinista arrantzara abiatu, ustekabean itzuli, emaztea auzoarekin ohean aurkitu eta emaztea biluzik dandarrez eraman zuen, adatsetik oratuta, Euskadi Etorbidea karrikan barrena, tabernaz taberna, begira puta zahar honek zer egin didan...

Azkeneko ipuinean, “Francisco Franco gure herrian”, bada pasarte bat tiranizidio surrealisten antologietan behar lukeena: etorri da Franco Trintxerpera eta gotzain frankistak harrera goxoa egiten dion bitartean Serapio apaiz antifrankistari diktadorea mezetan hiltzea otuko zaio, ostia sakratua pozoituz.

Behiala EGIren batzarretan zein Elizaren Oinarrizko Komunitateetan sarritan pizten zen zalantza, hots, bortxakeria gaitzetsita ere oro har, ez ote da zilegi tiranoa akabatzea?, Izagirrek zeru goienera jaso eta auzi teologiko interesgarri bilakatu du: “zer pentsatuko luke Jainkoak bere gorputza pozoituko bagenu tirano bat hiltzeko?”: hara Serapio solidarioaren kezka.

Galdetu dut Trintxerpen, arakatu hainbat artxibo eta internet, apaizekin mintzatu, tiranizidioaren historia seriosak irakurri (besteak beste, eta kontuan hartuta oso aspaldiko garaiak bakarrik, Konfuziok, Teofrastok, Senekak, Quintilianok eta Luzianok zuritu zuten), literatura gogoratu, baina deus ez, ez dut eragilerik aurkitu, badirudi Izagirrek berak goitik beheiti asmatu duela makal samar dabilen Askapenaren Teologiari ekintza bide berri bat iradokitzen dion paragrafoa.

Merimée-ren Carmenek bezala, Metxak ere askatasuna jarriko du ororen gailen. Baina, buhameak bezain merezia duen ospea lor dezan mundu-herrian Metxak, egiturazko eragozpen soziolinguistiko eta politikoak daude, komunekobide nagusien aduana ideologikoak besteak beste. Metxaren libertatearen berezitasuna, edozein gisaz, neuk nezakeena baino aunitzez ederkiago adierazi du Igor Estankonak: “moral kristauak alde batetik askatasuna eta, bestetik, apeta edo aldartea bereizi ohi ditu, ez delakoan gauza bera askea eta mainontzia izatea. Bada, apeta hori berori erabiliko du Agirrek, kartzela barruan, askatasun-tresnatzat. Kasu honetan apetaren bi definizio eduki behar dira kontutan, bata positiboa eta bestea negatiboa. Positiboa hautatzeko libertatea litzateke; negatiboa, berriz, barnetik zein kanpotik kontrakoa egitera derrigortuko gaituen ezer ez edukitzea. Agirreren jokaerak bi baldintzak biltzen ditu testuinguru oso berezi batean, hots, bata ez bestea ematen ez diren kartzelako erregimenaren pean. Orduan zergatik esan dugu askatasun kristauak barik apeta, demagun, libertarioak gidatzen duela Agirre? Hain zuzen bere kasketaldia izan delako, daukan adinean, Santoñan eta Dueson eta frankismoaren kartzela erraldoian egon eta gero askatasun formalak berriro galduz askeago sentitzea.”

“Apeta libertario” hori, heda ote liteke idazkerara, sintaxian txertatu?

Bai.

Metxaren ipuinek ez dute entzulea txunditzea helburu huts. Batetik, ipuinez ipuin egia sortuz dabil Metxa. Bestetik, bakardadean ere loratuko zaizkio ipuinak, erdi eldarnio erdi amets. Esate baterako, Carmenen etxetik atera eta poliziaren furgonetan beste espetxe bati buruz kulunka daramatelarik, Bizkaia bou zaharrean Alejo Bilbao komandantearekin Cerveraren kanoikadei aurre egiten dabilela begitanduko zaio: beren buruaz beste egitea erabakiko dute etsaiaren atzaparretan jausi barik, aurretik hori bai mezu politiko bat itsasoratuz “munduak jakin dezan gure aberriaren patu dohakabea” (197 or.), loak hartu baino lehen ere Metxa mezuak jaurtikiz ari baitzen botilatxoetan furgonako leihotik laguntza eske. Zernahi gisaz, ez diotenez jaramonik egiten, mila pezetakoak sartzen hasiko da mezuaren alboan, gaztelarren baten makurtzea ziurtatzearren. Hona ametsa. Furgonan doa Metxa:

“Jesarri egin naiz ostera sauna higuingarri honetan. Nire azken presondegian nago eta ezin diot munduari mezurik utzi, nire hitzak ere presondegi barruan daudelako eta inor ez delako ausartzen tapoitxoa libratzen. Tristura handi batean sartu naiz, nire heriotzak ezin dio eredurik eman inori, horregatik naramate bakarrik eta bazter lekutara. Badakite nire heriotzaren lekuko bakarra aski izanen dela agirretartasunari jarraipena emateko, durduzamendutik erresuminera etorriko dela, behin eta berriroko erori behar historikora.

Tiriki tauki taki/ Mailuaren hotsa,/ Hileta horrek jo du/ Gure heriotza.

Barregarria da, eta algaraka hasi naiz, zoro: ni makina gelan nago, sentinako kiratsa baino lurrun betegarriagoan, Alejo Bilbao komandantearen ordenak hartzen, “Abantean!”, eta ni manibelei eragiten, “Eztiro!”, eta kanoikada bat zubian, “Emon guztixe!”, eta ni itsu, izerdi huts, giltzei kotoiagaz oratu beharrez beroan, “Ederto, Metxa, geldi eta atzeruntz!”, eta gure bou zaharra kulunka batean Cervera kanoiariari aurre egiten Matzakuko hartan, balbula guztiak hautsita, urak hartuta eta hala ere tinko, hogeita hamazazpiko apirilaren hogeita hamar gogoangarri hartan, goizeko zortziak laurden gutxitan, gure azken kanoikada jaurti genuenean, Gernikaren suntsimendua bihotzean gorroto, “All right!” esan zuen Alejo Bilbao komandanteak, eta orduan izua mundualdi guztirako kendu zidan agindua entzun dut tubotik, nire komandantearen ahots marrantatuan, “Erdu kubertara, Nikola!” Irten nintzen lagunetara. Erdiak hilak zeuden, txopako kanoia lehertua geneukan. Dena ke beltz batek estaltzen zuen, isiltasunaren gorputz. Zubira jo dut.

-Zure aginduetara, ene komandantea!

Pipa erretzen zegoen Alejo Bilbao, lurrean jesarria. Komandante ona zen, bazekien epeltasuna ematen heriotzari barre egin ahal izateko.

-Beitu, Metxa... –eta pistola atera zuen jakanarru barrutik-. Sei lagun gelditzen gara bizirik, eta munizinorik ez dekogu... Fusilak hondatuta dagoz, eta Cerveran pentsetan dabiz zer egin, gu atxilotu edo hondora jaurti.

Ez zeukan eskubiderik, Alejo Bilbaok ez zeukan eskubiderik halakorik egiteko, bera lako komandanteak behar genituen Euzko Gudontzidian, gerra ez da inoiz amaitzen.

-Badekodaz guztiondako beste bala.

Hotz egiten zuen, kristal guztiak apurtuak zeuzkan zubiak. Ez dakit ezer esateko gauza ere izan nintzen, uste dut mututu egin ninduela ene komandantearen odol hotzak.

-Ni behintzat ez nok horien atzaparretan jausiko!

Eta ni ere ez, ni bakarra naiz munduan Matzakuko itsas borroka historiko hartatik, hondoratuetan; eta etsaiaren dolare guztiak ezagutu ditudan arren, ni ez nintzen inoiz hauen atzaparretan jausi...

-Ene komandantea, hil aurretik mezu bat jaurti behar dugu! -Irratia matxuratute dago. -Ez, barka ezazu, ene komandantea... Guk ez dugu S.O.S.rik jaurti behar, guk mezu politiko bat itsasoratu behar dugu, munduak jakin dezan gure aberriaren patu dohakabea.

Orduan behatu zidan aurrenekoz Alejo Bilbao komandanteak. Ez zeukan eskubiderik, munduak bera lako itsas gizonak behar zituen, piratei arrazoi politikoak emateko.

-Ederto, badekozu idaztekorik?

Hasi naiz ostera sutauts usaina aditzen, nire kotoi koipetsuaren ukitua sumatu dut eskuetan, furgona berri honen motor isila berrehun zaldiko bou zaharrarena bezain kolpekaria bilakatu da, dardara batean jarri da karrozeria osoa, kresal usaina sartu da zirrikitu guztietatik, eta esanen nuke uhinen laztan kupidabakoak astindu duela furgona, Alejo Bilbao komandantearen berbak entzun ditut berriro, eldarnio batean. Ohartu naiz neu naizela naraman ontzitxoaren makinista, neuk eragin behar diedala balbulei, neu naizela abiada erregulatzen duena hemen. Algara egitekoa da, zinez. Zer egin diezadakete niri, deuskil hauek? Zer ardura zait niri, Cervera guztien kanoien larderia?

-Nahi duzunean, gelditu eginen gara txiza egin dezazun, honezkero lehertuan eduki behar duzu puxika!” (194-197 orr.)

Metxak erlazio berezi bat izango du psikopatarekin, psikopata, “oxtabenako biztanle eternala ziegetako maizterra jaulierren izua jipoien haragia agirretarron aliatu taktikoa. Maitagarria eta aldi berean beldur emailea, bakardade ilargituenean bizi da otzaran egon behar ez lukeen psikopata gaixoa. Egunean harrarazi nahi dizkioten hogeita hiru pilulak erakutsi dizkit ukabila irribarrea bezalaxe zabalduta. Gero, pilulak kentzen dizkiodalarik, bere ahots eztiaren oparia egiten dit:

-Mundu honetan denok gara presoak. Ziegaren tamaina da gutxienekoa...

Badatoz erizaina eta bi zomorroi. Bunkerrera eramanen dute nire lagun poeta, eta gogor egiten baldin badie lo terapeutikoan murgilduko dute injekzio gozo bat emanda.” (80 or.)

Metxa maiz lehiaz jarriko da beste presoekin zein espetxeetako funtzionarioekin harremanetan, erronkaria duzu, zirto-gudu bilakatuko du solasa, iskilu hitza. Eta irabazi egingo du ia beti.

Psikopatarekin ez. Soilik psikopatak mututuko du Metxa. Psikopataren agerkundeek eragiten dituzte bien arteko harremanak, espetxerik zitalenetan beti ere. Eta ez da mintzatuko psikopata baino. Aurreneko bietan, Ürrüxtoitik 785 kilometrora dagoen espetxean eta Barkoxetik 2.985 kilometrora dagoenean, begitazio beldurgarri gisa agertuko zaio psikopata Metxari, eta unibertso osoa dela ziega bat esango dio, guztiok garela preso, espetxearen tamaina gorabehera.

Hirugarrenean, Larreñetik 823 kilometrora dagoen espetxean, ametsetan agertuko zaio. Esna biziki amesbera, Metxak lotan ez du egingo amets bi baino. Aurrenekoa, psikopataren lokamuts ankerra, ziegakideen eldarnio, aiene eta biraoen artean:

“Bart izuerdi zuritan iratzarri nau inoiz eduki ez dudan itotasun batek: psikopatak lepoan tinkatua zidan atzaparra. Eskubidea zeukan, bere eremuan gaude. Barre egin zidan, eta lepoko hilgarria lasaitzen zuela, berak dakien modu gozoan kontsolatu ninduen:

“Libro izanen naiz, zorionik eta zorigaitzik gabe, haizea den bizitza bezala. Berdin bilatzen gaituzte gorrotoak eta maitasunak; zein bere moduan, biek gaituzte zapaltzen. Jainkoek deus eman ez dioten hura, libro da”.

Eta eguneko pilula guztiak batera irentsita suntsitu zitzaidan, sabaiko zuritasunak irentsitako pilula izan balitz bezala.” (126-27 orr.)

Gero, Maritxuk ezkontzea proposatuko dio Metxari, eta honi, esker onez erantzun nahi badio ere, psikopatarena botako dio ahoak: “mundu honetan denok gara, nolabait, presoak. Ziegaren tamaina da gutxienekoa... Ni lotuago nengoen han, hemen baino.” (141 or.)

Egun batean, kartzelaldi berrietako azkenekoan, Metxak psikopataren beharra sentituko du. Gutun bat idatzi nahi dio Maritxuri Carmen Lopezi buruz baina musek lagundu nahi ez, gainera espetxean ez dute bigamia onartzen, sumindurik dabil Metxa eta psikopatari dei egingo dio, bere berbaren sendagarria ematera etor dakion.

Psikopatak ez du entzungo.

Hala ere Metxak hitz egingo dio. Bakarrizketan, hori bai, psikopatari ez dagoenean baino ez baitzaio zuzenduko. Zehazki, lokamutsean psikopatak aipatu haize libreaz arituko zaio: “madarikatzen dut, eta ez zaio ardura. Erregutzen diot, eta ez dit jaramonik egiten. Halakoak dira psikopatak, ezusteko erreakzioak dituzte, libro bizi baitira, haizea den bizitza batean. Gorde hadi heure bunkerrean, ez haut ezertarako behar, haizearen militante hori! Heure pilulak baino kondena gogorrago batek lotuko ditik nire ekintza eta bere kausa... Nire zoroak helburu zuhurrak zauzkak!” (240-41 orr.)

Agertua da hemen lehenago ere Koko gorila emea. San Frantziskoko zoologikoan jaio zen 1971an. Izar ospetsu bilakatu zaigu aspaldion, mila bat zeinu baitarabiltza AMESLANez (American Sign Language, AEBetako gormutuen zeinu hizkera) eta ingelesezko bi mila bat hitz ulertzen baititu. Bere zaintzaileekin zeinu hizkuntzaren bidez komunikatzen da. Erruz erakartzen ditu turistak.

Apirilean txataldi bat egin zuen. Hogei mila bat internauta ahalegindu ziren Kokorekin txateatzen. Berrogeita hamar minututan Kokok 750 bat txateatzaileri erantzun zien. Galderak zaindari batek itzuli zizkion Kokori.

Gizakiekiko elkarrizketak Kokok berak abian jarri ohi ditu, hirutik seira hitzez osaturiko esaldiekin, eta bere adimen kozientea 70 eta 95 bitartekoa da. Gizakien artean normaltasuna 100 inguruan kokatzen dute.

Kokok katutxo bat izan zuen maskota. “All Round” bataiatu zuen,”Osotoro Biribila”, ez baitzuen buztanik.

Egun 33 urte ditu, 133 kilo.

Klase borrokan ere esku hartua da Koko. Berriki titiak ikusi nahi izan dizkie Nancy Alperin eta Kendra Keller Gorilen Fundazioko langileei. Tematu egin da.

Andreek ezetz. Orduan Gorilen Fundazioko presidenteak, Francine “Penny” Pattersonek, langileak gogor presionatu ditu: biluzteko agindu eta Kokori begira “ziurrenik kokoteraino egongo zara nire titiburuez eta beste batzuk ikusi behar dituzu” esan omen du. Langileek amore eman zezaten ez zuela lortuko ikusita, Fundaziotik bota egin ditu.

Egotziriko emakumeek Fundazioaren aurkako salaketa jarri dute. Milioi bat dolar bana eskatu dute “sexu diskriminazioagatik, kaleratze bidegabeagatik eta osasun eta ziurtasun arauak hausteagatik”.

Fundazioaren abokatuak manipulaziotzat jo du auzia eta Koko berriz aparte bezala dabil, gatazka gogorregia bailitzaion: margolanak pintatzen jarraitzen du, solastatzen, telebista ikusten. Charlie bere bikotekide ohiak biziki gustuko zuen Barrio Sésamo, orobat opera, batez ere Pavarotti.