Etxebizitza arazo

Javier Burón Nasuvinsako gerentea da 2023ko urritik. Hots, Nafarroako etxebizitza eta zoru industriala kudeatzeko enpresa publikoa. Ibarretxeren gobernuan, oker ez banago 2001eko maiatzeko hauteskundeen ondoren, Etxebizitza kontseilariorde izan zen Madrazoren agindupean. 2015etik 2023ra Bartzelonako udaleko etxebizitza gerente ere izana da.

El problema de la vivienda según Javier Burón, este apunte en castellano

Duela aste batzuk bidali zidaten hiru orduko solasaldi hau:

Bideoa 2023ko irailean argitaratu zuten, eta bertan Álvaro Palau Arvizurekin ari da gure gizona solasean. Arpa argitaletxeko burua da Palau eta argitaletxe horrek kaleratu du 2025eko apirilean El problema de la vivienda liburua.

Bideoa (podcast formatuan ere entzun daiteke, eta nik hala entzun dut) oso aproposa da arazoa ulertzeko, nondik gatozen, zer gertatu den Estatuan azken hamarkadetan, ze irtenbide dauden Europa mailan, belaunaldi arteko talka nola gauzatzen ari den eta beste hainbat kontu.

Birritan entzun dut solasaldia: paseoren bat ematen nuen bitartean, autoan gidatzen nuen bitartean, etxean... Eta liburua ere irakurrita daukat apunte labur hau idazteko. Bide batez, arkatza gertu duzula leitu beharreko liburua da.

Gauza mordoa ikasteko balio izan dit, baina aldrebes samarra iruditu zait liburuaren antolaketa: ideia batzuk modu errepikakorrean agertzen direlako.

Liburuaren fitxan (prentsa atalean) hainbat elkarrizketa eta erreportaje ageri dira. Horri esker ikusi dut El Paisen agertutakoa. Bartzelonarekin loturiko beste bi adituen liburuak aipatzen ditu egunkariak: bertako alkate izandako Joan Closen La vivienda Social y asequible, bata; Maizterren sindikatuko bozeramale eta IDRAko ikertzaile den Jaime Palomeraren El secuestro de la vivienda, bestea.

Europari begira koadroa marraztu aurretik

Etxebizitzaren arazoa oso konplexua da: alde ekonomikoak, politikoak, sozialak, kulturalak, demografikoak eta historikoak ditu.

Gainera, globala da: gero eta boteretsuagoak diren aberaskumeentzat etxebizitza balio ziurra eta errentagarria baita. Hori bai, ez pentsa kanpoko aberatsak direla arazoren muina. Oraingoz behintzat ez.

Europak ez du etxebizitza politikarik: estatuen esku dago.

Zeintzuk izan daitezke Europako ereduak? Burónek dio begiratu beharra dagoela Viena, Amsterdam eta Berlin bezalako hirietara, baita Frantzia, Erresuma Batua eta Eskandinabia aldera ere.

Bi kontzeptu: etxebizitza sozialak (merkatuko preziotik behera dauden alokairuak) eta eskuragarriak (ez dago erabateko adostasunik, baina nazioarteko erakunde gehienentzat hilero ez luke gastu guztien %30a gainditu beharko).

Europan, Herbereetan etxebizitza sozialen kopurua %30etik gora dago. Austrian eta Eskozian, %20tik gora. % 10aren bueltan dabiltza Frantzian eta Alemanian.

Espainiako Estatua: 1957-2024

1957an sortu zen Espainian Etxebizitza Ministerioa. Eta lehen ministroa José Luis Arrese izan zen, Bilbon jaioa 1905ean, Corellan hila 1986an. Bere esaldi famatua da politikaren funtsa: jabeak nahi zituen, ez proletarioak (propietario / proletario hitz jokoa gaztelaniaz). Burónen ustez, etxebizitza kontuetan, Espainian eragin handiena izan duen pertsona XX. mendean.

Felipe Gonzálezen garaiak albo batera utziko ditut nik, baina gogoratu Boyer eta Solchaga bezalako ministroak egon zirela.

Errepara diezaiogun 1998-2008 hamarkadari: Aznarren gobernuak sortutako burbuila ez zen ausartu zulatzera Zapateroren gobernua. Eta eztanda etorri zen.

1998ko Zoruaren Legea onartu zen eta horrek ekarri zuen hamar urtetan sei milioi etxebizitza egitea: zoruaren prezioa 4 aldiz biderkatu zen eta etxebizitzena, 2,5. Hortik tiraka dio Burónek eraikitzeak ez duela derrigorrean etxebizitzen prezioa merketuko.

Hamarkada horri dagozkion bi datu: a) Alemania, Frantzia eta Italia batuta baino gehiago eraiki zen garai hartan Espainian; b) Txinaren atzetik, mundu mailan garabi gehien zituen herrialdea izan zen.

Gero etxegabetzeen leherketa etorri zen: ia 600.000 egon ziren 2008-2018 hamarkadan.

2015etik hona: espekulazioa jada ez da hipotekarioa, gehienbat alokairuari lotutakoa baizik.

Legez kanpoko okupazioa ez da, orokorrean, arazo handia, dio Burónek. Mafiek egindako delituaz ari da: ekonomikoa (bizitzeko okupatu behar duten pertsonena) eta politikoa (aldarrikatzailea) ez ditu kaxoi berean sartzen.

Espainiako Estatuan ia 26 milioi etxebizitza egon daitezkeela kontuan hartuz, badirudi ez dela 300.000 etxebizitzara iristen babes ofizialeko etxeen kopurua.

Frankismoan babes ofizialeko 6 milioi etxebizitza egin ziren (baina deskalifikatzeko bermearekin erosi zituen jendeak)

2008ko burbuilaren eztandaren ondoren bankuak erreskatatu zituen estatuak, trukean etxebizitzak eskatu gabe. Eta hau ez da ahuntzaren gauerdiko eztula: 73.000 milioi direlako (beste kalkulu batzuen arabera erreskatea 100.000 milioitik gora dago).

Nola dago banatuta populazioa adinaren arabera? Boomer-ak (1946-1964 urteen artean jaiotakoak) 12 milioi pertsona dira; X belaunaldia (1965-1981 urteen artekoak), 9 milioi; milennial eta Z belaunaldiak, 14 milioi, zazpina belaunaldi bakoitza.

Langilegoaren gutxieneko soldata hobetzen ari da, baina askorentzat horrek ez du ezer konpontzen, alokairuen prezioak berehala jaten dituelako hobekuntza horiek.

Etxebizitza politika Espainian

Alejandro Iñurrietaren hitzak bere eginez, Buronek dio Espainiako estatuak ez duela etxebizitza politikarik, higiezinen politika baino.

Gertuko estatuei begira, hainbat eredu jarrai daitezke, baina bi mutur daude Europan: merkatu desauratua, Britainia Handiakoa; Vienak mende bat darama etxebizitza politika publikoarekin eta gaur egun Udala da etxebizitza erdien jabea. Ondo dago Vienara begiratzea, baina errealistak izanda Burónek uste du hobe dugula Alemaniara begira jartzea. Jakinda han ere txakurrak ortozik doazela.

Badaude aldagai batzuk kontra daudenak: ez dago etxebizitza daturik apenas. Zapaterok berak esana da, 2004ko udaberrian Moncloan sartu zela galdezka zenbat etxebizita zeuden alokairuan eta 2011ko neguan, bertatik aldegin zuenean, datu fidagarririk gabe egin zuela hanka.

Burónek Etxebizitzaren Euskal Behatokia eta Bartzelonakoak nabarmentzen ditu. Hori bai, zehazten du normalean politikariek ez dituztela horrelako guneak nahi: gauzak dauden bezala, soilik datu negatiboak ematen dituztelako eta hori ez delako politikari askoren gustukoa.

Administrazio guztiek dituzte eskumenak, baina inork ez du lidergoa hartzen.

Goi mailako funtzionariak (batez ere, ministeriokoei begira idatzita dago) kontserbadoreak dira eta horietako asko errentadunak. Hots, interes berezia dute gauzak gehiegi ez aldatzeko.

Espekulazioa gelditzeko zerga politikarik ez dago.

Badago jende asko inguruan babestutako etxebizitzarik nahi ez duena.

Etxebizitza politika publikoak diru asko eskatzen du eta denboran zehar mantendu beharrekoa da. Europar Batasuneko estatuek gastatzen dutenaren laurdena gastatzen du Espainiak alor honetan. Gutxienez BPGaren %1a behar du etxebizitza politika sendo batek. 2024ko datuen arabera, 14.000 milioi euro beharko lirateke urtero, baina une honetan, eta Next Generation funtsei esker, 3.800 milioi euro gastatzen ditu Estatuko Administrazio Orokorrak.

Froga zientifikorik ez badu ere, zalantzarik gabe dio turismoak, higizienek eta ebentoek Barne Produktu Gordinean (BPG) eta sistema politikoan pisu handia duten ekonomietan etxebizitzaren eskuragarritasuna zail dagoela. Eta industriaren pisua handiagoa den herrialde eta eskualdeetan, orokorrean, hobeto ibiltzen direla. "Ez diot ondo. Ezta ezin hobe. Diot hobeto".

Zer egin beharko litzateke?

Burón ez da batere baikorra, baina gauzak hain gaizki daudenez, batzuetan horrek baikortasun puntua ematen dio: ez da gauza bakar bat egin behar, asko baizik. Eta ez hau edo hori, bi, hiru.... denak.

• Lehen tresna: ez litzateke bizitegi-lurzoru publiko metro koadro bakar bat ere saldu behar. Euskal Herrian eta Katalunian arau hau betetzen dela dio Buronek, legeak hala aginduta.
• Bigarren tresna: ez da babestutako etxebizitza gehiago deskalifikatu behar. Edozein hirigintza planeamendutan babestutako etxebizitzaren gutxieneko erreserba % 40koa da, baina Estatuak jarritako gutxieneko hori igo dezakete Komunitate Autonomoek.
  • Etxebizitzen betirako babesa 2003an onartu zen EAEn, baina kontuan izan oraindik ere, aurretik babestutako etxebizitza batzuk deskalifikatzen ari direla (normalean 30 urte pasata ematen zelako kalifikazio aldaketa). Beraz, gurean deskalifikazioak egon daitezke 2033ra arte.
  • Espainiako Estatuan, berriz, 2023ko Etxebizitza eskubidea arautzen duen Legeak hemendik aurrera egiten direnei jarri die muga berbera. Kalkulatu, beraz, 2060aren bueltan deskalifikatuko direla azken etxebizitzak.

Babestutako etxebizitzak ez dira beti etxebizitza publikoak. Hots, gehienetan etxebizitza publikoak babestuta egoten dira, baina zoru publikoetan eraiki daiteke azalera-eskubidea erabiliz.

Babestutako Etxebizitza Berria (NVP gaztelaniazko inizialak) izenekoa aipatzen du Burón-ek; izan ere, bere ustez, gauzak aldatzeko etxebizitzaren herenak egon beharko luke merkatuko arauetatik kanpo. Deskalifikaezinak izan beharko lirateke, eta gehienak alokairu sozial eta eskuragarrian alokatzeko moduan.

Etxebizitza pribatu hutsak alokairu publikoan jartzea: Administrazioak laguntzak eman beharko lizkieke jabe pribatuei etxebizitza hutsak prezio moderatuetan aloka ditzaten. Babestutako etxebizitza bat, zorua albo batera utzita, 175.000 - 225.000 euroren bueltan ibil daiteke. Aldiz, jabego pribatua duen etxebizitza bat alokairu publikora bideratzea 3.500 euroko kostua izan dezake urtean.

Etxebizitza pribatuak erosteko programa publikoak: Pariseko eta Bartzelonako adibideak aipatzen ditu liburuan.

Laguntza publikoak alokairua pagatzeko: Bizilagun (Euskadin) eta Emanzipa (Nafarroan).

Alokairuen kontrola merkatu-eremu tentsionatuetan. Hau oso ohikoa da Europan eta adibideak jartzen ditu: Herbehereak, Frantzia, Alemania, Suedia... Toki gehienetan, Italia eta Ingalaterra kenduta. Hots, ez da ezkerreko politika, eskuinak ere egiten duelako.

Alokairu turistikoak: bere ustez, alokairu turistikoen gaia heldutasun puntu batera iristen ari da. Adibide moduan dio Bartzelonan Xavi Triasek (CIU) jarri zituela lizentzi turistikoak, Ada Colau iritsi aurretik. Madril oihana da, baina ez du uste horrek asko iraungo duenik.

Sasoiko alokairuak: hemen dago zulo beltza handia. Normalean alokairu turistikoak baino luzeagoak dira eta urtebete baino laburragoak. Hiri Errentamenduen Legearen bost edo zazpi urteko kontratuen ordez, askotan 11 hilabeteko alokairuak egiten dira. Eta merkatu-eremu tensionatuen mugak ez dira kasu honetan aplikatzen. Legez konpondu beharko da hemen ematen ari den iruzurra.

Merkatu-eremu tentsionatuetan etxebizitzak erosteko mugak. Sumar-ek "Comprar para vivir" leloa erabili zuen, baina honek pegak ditu Zuzenbide Zibilaren ikuspuntutik, bere ustez. Findu beharko litzateke.

Birgaitze politikak: Next Generation funtsak sartu dituzte, 10.820 milioi, baina ikusteke dago zer gertatuko den funts horiek amaitzen direnean.

Eta hauxe nik azpimarratu dudana.