Harrikadak

Aurreko apunte batean aipatu nituen 63. Zinemaldia ikusteko asmoa nituen filmak. Gaur, berriz, ikusi nituenen inguruan ariko naiz. Berandu samar nabil, badakit, baina gaur eman du ezagutzera Zinemaldiak ikusle kopurua (ia 175.000 ikusle) eta jakin dugu ere Loreak filmak ordezkatuko duela Espainia Oscarretan (zorionak, bide batez). Beraz, hain berandu ere ez da.

1.- The Show of Shows: 100 years of Vaudeville, Circuses and Carnivals. Lehen filma Tabakaleran ikusi nuen, jaialdia eta Tabakalerako zine-aretoa egun berean estreinatuz. Nola egin daiteke film mutu bat garai bateko zirku, rodeo, eta abarreko irudiak erabiliz, post-rock musikaz lagundurik? Ba emaitza ederra lortzen du zuzendariak. Ez dakit zinema aretoetara iritsiko ote den, baina ondo inbertitutako 75 minutu izango dira.

2.- Vinyland. Zinema ikasle baten lana. Oso zine gutxi, baina oso musika ona. Batez ere Bloody Mary musika dendaren inguruan mugitzen den bertako binilojale batzuei buruzkoa. "Support your local scene" kategoriakoa. Filma babestera joandako jendez lepo aretoa (Principe Zinemetako 7. gela ez da oso txikia). Eta Juan de Pablos ikusleen artean.

3.- El Club. Hau izango da Zinemaldian ikusi dudan pelikularik onena seguruenik. Txileko herri txiki batean, moja batean zaintzapean, bizi diren lau apaiz pederasten gorabeherak. Bosgarrenaren etorrerarekin batera areagotuko dira arazoak. Lan borobila zuzendariak (Pablo Larraín) eta aktoreek.

4.- Allende mi abuelo Allende. Marcia Tambutti zuzendaria Salvador Allende zenaren bilobetako bat da. Gaur egun egindako dokumentalean, batez ere, familiako emakumeak agertzen dira. Denei asko kostatzen zaie Allenderi buruz hitz egitea, baina bilobak lortzen du hainbat korapilo askatzea. Alarguna ere azaltzen da. Txileko historiaren zati bat dokumental sendoan.

5.- Anomalisa. Animazio filma. Hotz utzi ninduen. Oso gutxi geratu zait memorian.

6.- Amama. Victoria Eugeniara berandu iritsi nintzen eta beteta zegoen aretoa. Goiko aldean ikusi behar filma, azken lerroan, pantailaren 2/3 ikusten nituela. Oso pelikula gutxi egiten da euskaraz eta karga izugarria eraman behar dute zinemagilek sorbaldan. Halere, esango nuke hori ere gainditzen ari dela. Baserria eta bizimodua ulertzeko bi belaunaldien arteko talka. Erritmo geldoko pelikula indartsua.

7.- Klasiko bat ikustera joan nintzen Chronic ikusi ordez: King Kong.

8.- El botón de nácar. Patricio Guzmán dokumentalistarena izan zen zinemaldian ikusi nuen 3. pelikula txiletarra. Bere herrialdeko bi une lotzen ditu Guzmánek: Patagoniako indioen aurka XIX. mende amaieran egindako sarraskia eta Allenderen kontrako estatu-kolpea eta ondorengo Pinocheten errepresioa. Gomendagarria. Askotan naturari buruzko filma ematen zuen.

9.- Les Chevaliers Blancs. Sekzio ofizialean ikusi nuen bigarrena. Oso gai potentea: Europako GKEk Afrikako herrialdetan jokatzen duten papera. Nirekin joan zirenei asko gustatu zitzaien, baina ni ez nintzen asebete. Ez zitzaidan ikuspegia gustatu edo nik zer dakit zer.

10.- Mi querida España. Larrainenarekin batera gehien gustatu zaidana. Jesús Quinterok azken 35 urteetan egindako hainbat elkarrizketa lotuz Espainiako historia bat osatzen du Mercedes Moncada dokumentalistak. Gaur egungo Cadizeko chirigotak tarteka.

11.- Les démons. Hau ere sail ofizialekoa. Montrealeko klase ertaineko auzo batean bizi diren hainbat haurren gorabeherak. Bahiketa bat tarteko. Erlojuari begira pasa nuen denbora gehiegi. Luze egin zitzaizkidan bi orduak.

12.- No estamos solos. Kursaaleko bigarren aretoa beteta. Iaioflautak, PAH-ko ordezkariak, Xixongo komadreak... eta El Gran Wyoming ekoizlea. Pere Joan Ventura zuzendariak mikrofonoa eta kamera eskaini zien M-15aren bueltan eta ondoren kaleak zapaldu zituzten hainbat aktibistari. Emozio asko egon zen aretoan eta bateriak kargatuta atera zen jendea bertatik. Zineforum-etan eta mugimendu sozialetako guneetan asko mugituko den filma izango da.

13.- Black Mass. Betiko zine beltza, klasikoa. Kostatu zitzaidan antzematea protagonista Johnny Depp zela. Oso gustura ikusi nuen eta gustatuko zaizu mafia eta zine beltza maite badituzu.

14.- London Road. Arrisku handiegia hartu zuen Zinemaldiak pelikula honekin. Ez zen jaialdia ixteko modukoa. Ipswich herrian bost emakume hil zituzten eta bizilagunen testigantzak harturik eginiko musikala da. Antzerki mundukoa zuzendaria eta aktoreak. Jende asko ikusi nuen ordua baino lehen belodromotik hanka egiten. Ez nintzen filma ulertzeko gai izan.

Amaiera: niri luxua iruditzen zait jaialdia. Zoragarria da hainbat egunetan zehar hainbat ordu pasa ahal izatea pelikulak ikusten. Batzuk gehiago gustatuko zaizkizu, beste batzuk gutxiago, baina osotasunean jaialdiak berak merezi du.

Las películas que vi en la 63 edición del Zinemaldia, este apunte en castellano.

Gogotsu harrapatu nau aurten 63. edizioa beteko duen Donostiako Zinemaldiak eta hainbat film ikusteko asmoa daukat. Eta beti esaten dudan bezala, zaindu dezagun jaialdia, gure patrimonioa baita.

Hauek dira aldez aurretik ikusi nahi ditudan filmak:

1.- The Show of Shows: 100 years of Vaudeville, Circuses and Carnivals (Irailak 18. Tabakalera. 18:00etan).

2.- Vinyland (Irailak 18. Principe 7. 20:15ean).

3.- El Club (Irailak 19. Principe 3. 16:15ean).

4.- Allende mi abuelo Allende (Irailak 19. Tabakalera. 19:30ean).

5.- Anomalisa (Irailak 21. Principe 7. 18:15ean).

6.- Amama (Irailak 22. Victoria Eugenia. 16:00etan).

7.- Chronic (Irailak 22. Principe 3. 20:30ean).

8.- El botón de nácar (Irailak 23. Trueba 1. 20:30ean).

9.- Les Chevaliers Blancs (Irailak 24. Kursaal. 12:00etan).

10.- Mi querida España (Irailak 24. Trueba 2. 16:15ean).

11.- Un dia perfecte per volar (Irailak 25. Kursaal. 9:00etan) edo Les démons (Irailak 25. Kursaal. 12:00etan).

12.- No estamos solos (Irailak 25. Kursaal. 19:00etan).

13.- Black Mass (Irailak 26. Belodromoa. 18:00etan).

14.- London Road (Irailak 26. Belodromoa. 22:30ean).

Ni baino askoz ere zinemajaleak direnak diote aukeraketa polita dela eta nik ere hala izatea espero dut.

Pelikula gehienak bakarrik ikusiko ditut, baina pare bat Sorkunekin, beste bi lagun batekin eta azken biak Belodromoko itxiera ekitaldian koadrilan.

Las películas que veré en la 63 edición del Zinemaldia, este apunte en castellano.

Ostiral arratsaldea. 19:00etan manifestazioa deituta dago Indiano kalean dagoen Kortxoenea gaztetxearen alde. Antiguatik Grosera joateko hiri guztia zeharkatzen dut bizikletaz. Dozenaka, ehundaka herritar eta turista ikusten ditut paseoan. Ez, horietako gehienek ez dakite goizean Kortxoenea gaztetxea hustutzeko ahalegina egin duela jabegoak.

Udalak (EAJ eta PSE daude gobernuan maiatzeko hauteskundeen ondoren) goizean egin du publiko bere postura (Kortxoenearen eraistea lehengo legealdian onartutako hirigintza-proiektuaren ondorioa da) eta berehala erantzun dio EH Bilduk (EH Bilduk gogor salatu nahi du Groseko Kortxoenea gaztetxea eraisten hasi izana). Dena aurreikusi zitekeen bezala, oso prebisiblea.

Herritar gisa, alderdiek eta erakundeek aurreikusitako gidoia puskatzea gustatuko litzaidake. Adibide bat. Goazen Buenawista elkartearen hastapenetara.

"En el año 1992 el Ayuntamiento de San Sebastián, a través de un acuerdo verbal con la Concejalía de Urbanismo, representada entonces por el señor Gregorio Ordóñez, confirmó la cesión del local Mogambo (una antigua discoteca, situada en C/. Azkuene en Trintxerpe, que estaba desocupada y que desde entonces se ha venido dedicando a la organización de conciertos), no presentándose así mismo ninguna objeción a la permanencia de nuestra Asociación en el edificio de la Tenencia de Alcaldía".

Rewind. Bai, ondo irakurri duzu: Gregorio Ordóñez Hirigintza zinegotziarekin 1992an lortutako akordio bati esker zabaldu zituen ateak egun martxan dagoen Mogambok. Gidoitik atera ziren Udala eta gazteak. Ondo, ezta? Nire ustez, primeran.

Gaur egun, berriz, oso-oso-oso ofiziala ikusten dut Donostia eta horrek beldurra ematen dit: Donostia Kultura, Tabakaleran bilduko diren erakunde guztiak (Zinemaldia, Euskadiko Filmategia, Etxepare Institutua, Kutxabank...) eta Donostia 2016.

Eta hiriak behar eta zaindu behar ditu Kortxoenea bezalako espazioak. Z-A-I-N-D-U. Alternatiba bat eman beharko liekete bertan 2010etik lanean ari direnei. Egongo da aukerarik. Bertakoek ere landu beharko dute aukera hori eta harrapatu.

Bitan, gutxienez, egon naiz Kortxoenean: Iban Zalduak, Xabier Montoiak eta Ibon Rodriguez hirukotearen Biodiskografiak aurkezten, urtarril hotz batean; Anari, Bassmatti eta beste pare bat lagunen mahai-inguruan, Zinemaldia bete-betean zegoen irail batean.

Tira, Segundo Bananak zioen bezala ematen du dena ondo doala.

Todo lo que nos gusta no es oficial, este apunte en castellano.

Hogeita lau ordu eskas daramatzat Chirbesen heriotza digeritu nahian. Hartu ez baino handik minutu gutxira erantzuten duzun telefono deia. Ezin irudikatu zioa. Etxe bat baino handiagoa den zaplastekoa zerbezak hartzeko geratu den arratsalde batean.

Chirbes hil egin da. Berak 2010eko apirilean Koldo Mitxelenan Javier Ortizen omenaldian esan zigun bezala, Javierrek ez gintuen utzi: Javier hil egin zen. Gauza bera gertatzen da orain Rafarekin: Chirbesek ez gaitu utzi, Chirbes hil egin da.

Javierrengatik eta Charorengatik ezagutu nuen eta azkenean lortu genuen 2007eko abenduan Ernest Lluch Kultur Etxera ekartzea "Crematorio" nobela aurkeztera (Chirbes en Anoeta). 2009ko apirilean hil zen Ortiz eta A Javier Ortiz irakurri zuen Rafak Radio Euskadin Javier Vizcaínok egindako omenaldian.

Gero bitan etorri zen: Ortizen omenaldira eta "En la orilla", aurkeztera Ernest Lluch Kultur Etxean (jada Iñaki Gabarainen garaian). Harkaitz Canorekin aritu zen bertan solasean eta, behintzat, audioa geratzen zaigu.

Kaka zaharra da Rafa bezalako jendea hiltzea, pertsona maitagarria, ahoa ireki bezain pronto harrapatzen zintuen horietakoa. Eta idazle aparta, gainera.

Normalean nik deitzen nion, baina oso ondo gogoratzen dut nola deitu ninduen suminduta "Ocho apellidos vascos" ikusi ondoren. Ez zuen ikusi nahi, baina telebista kanal batean topatu eta azkenean ikusi. Oso pelikula atzerakoia zela esan zidan, pasa den mendeko landismoa ona egiten zuena.

Bitan bisitatu nuen. Lehenengoan bere bizitokiko inguruak eman zizkigun ezagutzera, Alfonso Armadak No hay riqueza inocente elkarrizketan aipatzen duen jatetxea barne (Un cuiner a l'escoleta de Sagra). Bigarrenean Denian geratu ginen, hondartzan. Gero, Beniarbeig-eko taberna batean, gizon bat hurbildu zitzaion Rafak utzitako 50 euroak itzultzera.

Pena handia daukat Wert eta erregearen aurrean ez entzuteagatik jada prest zituen "esker oneko" bi orrialdeak irakurtzen, gobernuari Chirbesen obra posible egin zuen giza eta kultur arloetan eginiko birrinketa "lana" eskertuz ("El mismo Gobierno que crea el malestar a mis personajes es el que ahora me premia"). Izan ere, sariari zegokion ordain ekonomikoa jaso bazuen ere, oraindik ez zioten saria bera entregatu.

Solasaldi batean animatu nuen testua publiko egitera. Halako batean esan zidan seguruenik Wert-ek dimisioa eman ondoren ezagutzera emango zuela (garai hartan jada ministerioa utzi behar zuela zabaldu zen). Ez zuen egin eta ez dakit zergatia. Bertan aipatzen ei zuen zertara bideratu zituen Narratiba sariko 20.000 euroak. Rafaren etikak sariari uko egitea galarazten baitzion. Ez dakit zertara bideratu zuen, baina badakit ez zela diruarekin geratu eta gizarte zein kultur helburuetara bideratu nahi zuela (Eguneratzea: Javier Rodríguez Marcos kazetariak ere gauza bera dio).

Orain bere obra geratuko zaigu bakarrik (ez da gutxi!) eta oso gustuko ez zituen elkarrizketak, nahiz eta oso atseginak izan irakurleentzat.

Jamaikarako bidean egongo da beste maisu batekin topo egiteko. Beste telefono bat gutxiago ontzia nora bideratu ez dakizunean.

Javier eta Rafa, Ortiz eta Chirbes: bete ezin den hutsunea uzten duzue.

Abuztuaren 18ko eguneratzea. 19:40. 2010eko apirilean Javier Ortizen omenaldian Chirbesek izandako partehartzearen bideoa). Bideoa bukaeran jarrita dago.

P.S.: euskarazko hainbat elkarrizketa ondoren.

2008an Aritz Galarragak eginiko elkarrizketa (Argia)

2010ean Jon Benitok eginiko elkarrizketa (Berria)

2013an Juan Luis Zabalak eginiko elkarrizketa (Berria)

2013an Hasier Etxeberriak eginiko elkarrizketa (Sautrela, ETB). 2007aren bukaeran ere egin zion Hasierrek, baina ez dut Nahieran topatu.

Eta hau, 2013ko azaroko audioa. Ordubete kontu-kontari.

Rafael y Javier juntos en Jamaica, este texto en castellano

Ekainaren erdialdean deitu zidan Tere Belokik, Euskadi Irratiko kazetariak, proposamen bat egiteko: ea animatzen ote nintzen uztailean edo abuztuan ordubetez nire "Bihotzeko fonoteka" ezagutzera ematen. Azkar samar esan nion baietz eta abuztuaren 3rako geratu ginen. Astebete lehenago hamar kantu kuttunen zerrenda bidali behar nion.

Esandakoa betez, zazpi egun lehenago bidali nion hamarreko sorta, bi bonus track gehituta. Arrazoia? Euskaldunok ez dugulako hamarnaka kontatzen, dozenaka baizik (kar, kar, kar). Benetako arrazoia? Ezin izan nuela kopuru horretatik behera jaitsi, nahiz eta kantu dezente geratu bidean (lagunenak ere bai, baina espero dut beraiek barkatuko nautela).

Gustura geratu nintzen emaitzarekin eta hemendik eskerrak eman nahi dizkiot, batez ere, Tere Belokiri baita bere lankideei ere (Nekane Peñagarikano eta oporretan zegoen Arantxa Iturbe). Oraintxe gogoratu dut Edurne Ayusok proposatu zidala iaz, baina orduan ezin izan nuen (zoritxarrez, bera jada ez dago irratian).

Badira urte batzuk Euskadi Irratiak formula hau erabiltzen duela udan eta esango nuke ondo funtzionatzen duela, gustura entzuten baitira elkarrizketa musikatu hauek. Hementxe duzue uda honetakoak: 2015eko udako bihotzeko fonoteka.

Irratsaioa entzungai dago esteka honetan: Mikel Iturriaren bihotzeko fonoteka.

Hamabi kantak bakarrik entzun nahiz izanez gero, hona hemen Spotify-ko zerrenda (Bihotzeko fonoteka).

Mi fonoteca del alma, este apunte en castellano.

2004tik 2006ra gurasoek Laboral Kutxako konfiantzazko aholkulariei kasu eginez Fagor eta Eroski enpresetako hainbat finantza ekarpen erosi zituzten.

Jakingo duzuenez, bidean Fagor Etxetresnak pikutara joan zen 2013-2014an eta geroztik ekarpen horiek ere bidean geratu dira.

Eroskik arazo latzak izan ditu, baina oraingoz betetzen ari dira tratuaren zati bat (ez osoa, baina tira).

Gauzak dauden bezala egonik, pasa den maiatzean hitzordua egin nuen gurasoen bulegoko zuzendariarekin. Egoera zail honi irtenbidea bilatu nahian konponbide bat planteatu nahi genion kutxari. Idatziz egiteko esan zidan eta hala egin nuen. Posta elektroniko bidez bidali nuen idatzia 2015eko maiatzaren 8an. Handik egun batzuetara bidali zidaten posta jaso zutenaren baieztapena. Geroztik ez dut albisterik izan.

Bi hilabete pasata inolako berririk ez nuela ikusita, telefonoz jarri nintzen harremanetan uztailaren 17an. Pasako ziotela abisua zuzendariari.

Deia bueltan jaso ez nuenez, uztailaren 20an idatzi nien jakiteko ea zeintzuk diren beren asmoak. Ez dut ezer jaso bueltan.

Oraingoz, beraz, gauza bat argi daukat: Laboral Kutxak ez du erantzuten.

Pare bat egunetan irakurri dut joan den astean bertan kaleratutako Lo díficil es perdonarse a uno mismo liburua (Ediciones Península). El Mundok artikulu honetan (La andaluza y el etarra arrepentido) destripatzen du liburua eta Jordi Évolek egindako elkarrizketak Salvados programaren denboraldia itxi du igande gauean bertan.

Arrazoi dute diotenek denbora daramatela euskal komunikabideek kontatzen horrelako istorioak (kanpoko adibide bat: TV3ko 30 minuts, bertan askoz ere lasaiago agertzen da atzoko elkarrizketatua) baina programa honek agenda markatzen du. Badakit ere beste hainbat gauza ez direla kontatzen, oharkabean pasatzen direla edo ezkutatu egiten dizkigutela horrelako saioek. Tortura kasuak, adibidez.

Ez da gehiegi zehazten liburuan, baina argi eta garbi adierazten dira jasandako torturak. Rekartek esaten du berak 14 urte zituenean aita atxilotu zutela, txikitu egin zuela Guardia Zibilak eta, kartzelan hainbat aste pasa ondoren, aske geratu zela. Harrigarria egiten zait preso ohia ulerkor agertzea: poliziari aukera gutxi geratzen zaizkiola ematen du aditzera. Jorge del Curak esaten dituenak irakurtzea komeni.

Zergatik irakurri dut liburua?

Iñaki Rekarte irundarra da eta ni baino hiru urte gutxiago ditu. Gazte garaian Moskun (Urdanibia plazan) ibiltzen ginen, baina apenas ezagutzen dut, nahiz eta gertuko jendea izan tartean. Aspaldidanik dut haren “azañen” berri, baina liburua erosi eta irakurri dut jakiteko berak zer kontatu nahi duen: bere bertsioa. Horretarako Mikel Urretavizcaya kazetariaren laguntza izan du (El Mundok igandean zioenaren arabera). Kontakizuna oso española da, baditu batzuetan tokiak eta giroak adierazteko esaldi merkeak, baina, tira, azkar irakurri daiteke eta asko kontatzen da bertan.

Ez zait ahazten Trebiño apaizak hiru urteko kartzelaldia bete behar izan zuela Santanderreko atentatuaren ostean Irungo inauterietara etorri zirelako bera eta beste komandokide bat (lo egiteko toki baten bila hurbildu zitzaizkion). Oso gogoan dut Irungo bi anai drogazale eta trapitxeroren kontrako atentatua, oso aipatua izan zelako hori ere garai hartan. Txanpona airera botata erabaki omen zuten Juanrak egingo zuela tiro (hirugarren kidea, garai hartako gobernadore zibila zen Goñi Tirapuren semeak ez omen zuen parte hartu; gehienetan aitzakiaren bat jartzen zuela dio Rekartek). Minutu batzuk lehenago plazako Eskina tabernan zeudela eta konturatu zirenean bi anaiak hantxe zeudela, etxera joan, armak jaso eta tiro egin omen zuen Rojok. Bat hil zuten, besteak ihes egitea lortu.

Ez dakit bi anai horien arreba inolako komunikabidetan agertu ote den (agian ez du azaldu nahi), baina txapela kentzeko modukoa iruditzen zait andre horrek idatzi egin ziola, inolako gorrotorik gabe, familiaren berri emateko: ama, penaz hil omen zen; atentatutik onik atera zen anaia, handik gutxira hil zela Hiesaz kutsatuta. Arrebak, berriz, nahiko lan bere buruarekin. Bigarren mailako biktima gisa tratatu zituztela.

Rekarte aparteko kasu bat izango da, baina egia dena da hura kide "liberatu" moduan ETAk "fitxatu" zuenean jada parte hartu zuela Irungo atentatuan. Taberna batetik atera, etxera joan, armak hartu eta bere ohiko inguruan pertsona bat hiltzeko gai izan zela.

Galdera gordina egiten zuen kamera aurrean: gazte zoro batzuk ginen, gure ardura ukaezina da, baina gu bezalakoak beste pertsona batzuk hiltzera eta agian gu heriotzara bidaltzen gintuzten buruzagi eskarmentudunei buruz zer esan daiteke?

Eta bai, kartzelan errugabe mordoa dago eta Entzutegi Nazionala oraintxe bertan lan politikoa egiteagatik gazteak bidali nahi ditu presondegira. Ados. Baina Rekarteren ispiluan ez gara batere guapo agertzen.

¿Es Rekarte una excepción?, este apunte en castellano

Urteak ziren liburu hau irakurri nahi nuela, baina arrazoi ezberdinak direla medio maiatzeko egun hauetan kitatu dut Jesús Monzón el líder comunista olvidado por la Historia liburuarekin nuen zorra, Manuel Martorell-ek idatzia eta 2000. urtean Pamielak argitaratutakoa.

Jesús Monzón 1910. urtean jaio zen Iruñean eta bertan hil zen 1973an. Familia burgesekoa bazen ere, Alderdi Komunistan sartu zen. Gerra Zibilak Iruñean bertan harrapatu zuen. Koadrilako paktu bat medio, adiskideek (etsai politikoak Altxamendua gertatu zenean) lagundu zuten Iparraldera (laguntzaile nagusiak bizitzarekin pagatu zuen). Handik Bilbora; ondoren, Albacete eta Alacanteko gobernadore zibila izan zen.

Francok gerra irabazi zuenean, Frantziara joan zen, Espainiako Alderdi Komunista berrantolatu zuen eta Arango haranaren inbasioa prestatu zuen 1944. urtearen bueltan. Carrillok haren kontra jo zuen eta ez zuen "garbitu" Bartzelonan poliziak atxilotu zuelako. Francoren erregimenak ez zion heriotza zigorrera kondenatu (30 urteko espetxe zigorra baizik, txikitako lagunek hariak mugitu zituztelako). Alderdi Komunistak partidutik kanporatu zuen.

13 urte egin zituen kartzelan eta libre geratu zen 1959ko urtarrilean. Kartzelako azken urteetan lehen emaztearekin ezkondu zen berriro, Mexikon bizi zen Aurora Gómez Urrutiarekin. Bertan egin zuen karrera Monzonek ere, Marketing ikastaroak emanez enpresariei (Opus Dei-k Mexikon bertan muntatutako IPADE izeneko erakundean).

Emaztea gaixotu zenean, itsasoa zeharkatu zuen eta IESEren delegazio bat abiatu zuen Mallorcan (IBEDE). Bertan klaseak eman zizkien Mallorcako dozenaka enpresariei.

1973ko urriaren 24an eraman zuen minbiziak, 63 urte zituela. Bere bizitzak pelikula baterako ematen du, baina oso jende gutxik ezagutzen du haren ibilbidea. Martorell-en hitzaurrean Manuel Vázquez Montalbán zenak dioen bezala: "Jesús Monzón merece un lugar de excepción entre los atletas morales del siglo XX".

Hainbat erreferentzia hemen azpian:

Jesús Monzón el líder comunista olvidado por la Historia (Manuel Martorellek idatzitako liburua).

Unión Nacional Española (mugimendu antifrankista).

Frankismoaren kontrako eraso handiena gidatu zuen komunista nafarra (artikulua Argian).

Jesús Monzón Reparaz (Auñamendi entziklopedian).

Inés y la alegría (Almudena Grandesek Monzón-i buruz idatzitako nobela, 1940. hamarkadaren hasierako garaiei buruz).

PCE-EPKren omenaldia Monzón-i (2014ko otsailekoa).

Jesús Monzón, un líder comunista olvidado (este apunte en castellano).

Ixiar Rozas eta Xamuio

Ixiar Rozasek Beltzuria argitaratu zuen 2014aren amaieran, Xamuio aitonaren arrastoen atzetik egindako liburua. Etxalarkoa zen Xamuio eta 1990. hamarkadan hil egin zen.

1921. urtearen bueltan Rifera eraman zuten, soldadu, eta horrek aldatu zion bizitza. Han bizitutakoak komunikatzeko gabezia areagotu zion Xamuiori.

Walter Benjamin-en zita bat dago liburuaren oharren artean: "Con la Primera Guerra Mundial hemos visto iniciarse una evolución que desde entonces ya no se ha detenido. ¿Acaso no se había constatado, en el momento del armisticio, que los hombres volvían del campo de batalla mudos -no más ricos, sino más pobres en experiencia comunicable?"

Joseba Sarrionandiaren Moroak gara behelaino artean? eta Manu Leguinecheren Annual 1921. El desastre de España en el Rif liburuak ere aipatzen ditu Rozasek.

Joan Mari Torrealdai eta Imanol Querejeta

"Violence politique et Justice transitionnelle. Torture, mémoire et impunité: Les paradoxes de la Démocratie?" izeneko jardunaldiak antolatu dituzte aste honetan Baionan.

Guardia Zibila bere etxean sartu zenean Entzutegi Nazionaleko epaile Juan del Olmoren aginduz,  Euskaldunon Egunkariaren Administrazio Kontseiluko presidente eta Jakin aldizkariaren zuzendaria zen Joan Mari Torrealdai 2003ko otsailaren 20an. 2008ko otsailean kontatu zuen zerbait jasandako tratu txarrei buruz (tortura hitza aipatu gabe) eta Luistxo Fernándezek zati batzuk transkribatu zituen Euskaldunon Egunkariaren auzia jarraitzeko gaztelaniaz sortutako blogean: Relato de Joan Mari Torrealdai. Oraingoan, berriz, tortura hitza hasiera-hasieran agertzen da eta nazioarte mailako proiekzioa izan dezakeen eremu akademikoan azaldu da frantiskotar ohia: Joan Mari Torrealdairen testigantza. Torturaren markak (7 orrialdeko pdf artxiboa).

Gainera, hezur-muineko minbizia atzeman diotela egin du publiko Joan Marik eta urte hauetan izandako esperientzia horri egotzi dio gaitza: Guardia Zibilaren eskuetatik eta kartzelan aste batzuk pasatzeaz gain, asko luzatu baitzen prozesu guztia.

Martxelo Otamendik Imanol Querejeta psikiatra elkarrizketatu du: Lotura dago Torrealdairen minbiziaren eta jasandakoaren artean.

"Badago lotura bat gaixotasun fisikoaren eta estresaren edota depresioaren artean. Bi norabideko bidean daude biak. Ikerlari asko ari da fenomeno hori ikertzen. Joan Mari Torrealdairen kasuan, trauma ondorengo estresa izan da aurrena, eta gaitza gero".

"Gorputzak badu kortikoide kantitatea neurtzeko sistema bat; hipofisiak egiten du lan hori, eta gehiegizko kantitatea sumatzen duenean, abisatu egiten du. Estres kronikoa sortzen denean, deskontrola gertatzen da, eta autoimmunitatearen jaitsiera bat gertatzen da".

"(...) ekainean mundu osoko adituen biltzarra dago Dublinen, estresaren, inflamazioaren eta depresioaren arteko harremanaz. Literatura zabala dago arestian aipatu dugun hipotesiari eusten. Badago IDO izeneko substantzia bat, entzima bat dena, azkenaldian ikergai preziatua bihurtu dena; iparramerikarrek bilioi bat dolar inbertituko dute hurrengo urteotan IDO horren ikerketan."

Torrealdaik ere beste izen bat aipatu du: "2011n Inma Gomila hil zen, 54 urte zituela, Egunkariako lehen kudeatzaile izanik gurekin batera preso hartua eta torturatua. Urte batzuetako borrokaren ondoren ezin izan zuen garaitu obulategiko minbizia. Azken hilekoa zortzi urte lehenago izana zuen, ziegako zuloan hain justu. Interrogatoriotik nola ekarri zuten negar- zotinka, ez dut sekula ahaztu. Hark eragin omen zion obulategiaren nekrosia".

San Carlos Borromeo eta David Fernández

Maiatzaren 29an, udal eta foru hauteskundeak pasa ondoren, Espainiako Diputatuen Kongresuko Ernest Lluch aretoan hartuko dituzte indarkeria politikoaren hainbat biktima. Alderdi guztiak bat etorri dira erabaki honekin.

Madrilen, eremu honetan ere, paper garrantzitsua ari da betetzen San Carlos Borromeo parrokia (Noticias de Gipuzkoan elkarrizketatu zuten Carlos Olalla). Eliza berezia da hau, 2007an Rouco Varelak hura ixteko ahaleginak egin baitzituen (El golpe 401 idatzi zuen orduan Javier Ortizek).

Entrevías auzoko parrokia horretan jarri zion hitzordua Enric Juliana kazetariari David Fernándezek (CUP). Entrevías izenekoa da bien arteko topaketaren emaitza publikoa.

Interesgarria, baina motza. Halere, Julianak Fra Josep Manuel Vallejok frantziskotarren aldizkari batean eginiko beste baten arrastoan jarri gintuen: Entrevista a David Fernández (katalanez, pdf formatuan). Hirugarren bat ere ikusi dut aste honetan, baina hau ez dut irakurtzeko aukerarik izan: “Jo dimitiria cada dia”

P.S. Storifyzalea da David. Adibide bat, Xabier Vinader kazetari zendu berriaren omenez eginikoa.

Las marcas que dejan el dolor y el sufrimiento, este apunte en castellano.