Harrikadak

Azaroaren 30ean, 19:30etan, Harkaitz Canoren "Azken aurreko manifestua" aurkeztuko dugu Donostiako San Jeronimoko sotoan. Iraia Eliasek irakurketa gauzatuko du; Hatxek bere musika joko du ekitaldian zehar; Anjel Lertxundik galderak egingo dizkio Harkaitzi. pic.twitter.com/A52BNq3ZiD

— Booktegi (@Booktegi_eus) November 20, 2019

Duela urtebete inguru Uxue Alberdik Harkaitz Cano gonbidatu zuen Euskara ala ezkara ziklora eta Elgoibarren «Azken aurreko manifestua» irakurri zuen idazleak.

Sarean ipini zuten goiko bideo hori 2018ko abenduaren 4an, baina nik bezperan entzun nuen Cano bera manifestu hura irakurtzen Kaxilda liburu-dendan, iazko Euskaraldian.

Urtebete pasa ondoren, Booktegi plataformak (Aritz Branton) errezitala antolatu zuen Donostiako Liburutegi Nagusiko ekitaldi aretoan atzo, azaroak 30. Emanaldiak bi plano nagusi izan zituen:

Alde batetik, irakurraldia bera, hiru mugimendutan zatitu zutena Iraia Elias eta Hatxek.

Bestetik, Harkaitz Canok Anjel Lertxundirekin izandako solasaldia.

Bi planoak nahastuz joan ziren. Hau da, irakurraldiaren lehen zatia amaitutakoan, hasi zen bi idazleen arteko elkarrizketa. Gero bi artistak berriro jarraitzeko interpretazioarekin.

Ez baitzen irakurraldi arrunta izan: musikaren laguntzaz aritu baitziren jolasean.

Zaila egiten zait ordubete baino gehiago adi egotea (adinaren eta garaiaren ajeak), baina atzo behintzat oso gustura entzun nituen denek esateko zituztenak (ordu eta erdi luzatu zen jarduna). Mamia zegoelako, baina mamiaz gain asko gustatu zitzaidan tonua, umorea eta ironia nahasian.

Laster izango duzue sarean (Booktegi-n) ekitaldia osorik ikusteko aukera, baina nik aipamen bakarra egin nahi dut oraintxe bertan. Lertxundik gogoratu zion Canori honek idatzitako «Txalorik ez, arren» entsegu laburra eta beste bat egiteko enkargua luzatu zion: «Malkorik ez» izenekoa.

Ez dakit Canok hartuko duen Lertxundik botatako enbidoa, besteak beste Harkaitzek urte sabatikoa hartzeko asmoa baitu 2020an.

Hasi naiz igela aipatzen, denok putzu batean bizi garela gogoratzeko. Ostiralean San Pedron egon nintzen, Muguruza tabernan (Falcon Crest). Lagunen zain nengoela Messi izeneko txakur bati begira egon nintzen.

Baloia botatzea eskatzen zuen behin eta berriro, zaunka. Baloia bota eta Messik ekarri egiten zuen. Kosta egiten zaiola nekatzea, baina batzuetan nekatu egiten omen da eta horren aurrean bi irtenbide topatu ei ditu: bata, baloia uretara jaurti, baina gero berak joan behar bila; beraz, bigarrena ere ez du baztertzen: hartu baloia eta zulatu.

Uretara edo zulatu. Zuek aukeratu!

Musika Hatxek jarriko du gaur.

Propina: Beldurra ari du, Anjel Lertxundiren gaurko artikulua Berrian.

Txispun.

Cada cual en su charca, este apunte en castellano.

Astean zehar Luis de la Cruz adiskidearen elkarrizketa bat irakurri nuen: «La crisis es una característica de nuestro sistema de salud más que una coyuntura» (Krisia gure osasun sistemaren ezaugarri bat da, koiuntura baino gehiago). Elkarrizketatua Javier Padilla (Colectivo Silesia) da eta solasaldiaren arrazoi nagusia medikuak berriki kaleratu duen ¿A quién vamos a dejar morir? (Nor utziko dugu hiltzen?) liburua.

Ostiral goizean erosi nuen Hontzan eta larunbat arratsalderako irakurrita nuen. Horretarako hainbat faktore elkartu dira: denbora nuen, gaia interesatzen zitzaidan eta liburuak laguntzen du.

Astean zehar Luisekin izandako mezu truke batean esan zidan Capitán Swing argitaletxeak edizio lerro bat duela non liburu tematikoak ateratzeko erabakia hartu duten hainbat gairen inguruan: haurdunaldi subrogatua, amatasuna, laster etxebizitzei buruz aterako dutena...

Osasungintza publikoari buruz ez dut orain arte libururik irakurri eta hau oso aproposa  iruditu zait gaian murgiltzeko. Nondik gatozen, ze gertatzen ari den une honetan, zer gerta daitekeen epe ertainera eta zer egin beharko genuke, ezkerreko perspektiba batetik, etorkizunari begira.

Luis de la Cruz-en berbak erabiliz:

«Padillak osasunaz modu globalean hitz egiten du, hasiera batean, mediku batengandik espero ez zenukeen eran. Politikaz eta gizarteaz idazten du; horretarako Marina Garcés filosofoa edo "birbanaketa eta errekonozimendua"ren arteko eztabaida feministara jotzen du».

Egun batzuk lehenago Julen Iturberen beste artikulu esanguratsu bat irakurri nuen: El desmantelamiento del sector público (Sektore publikoaren desegitea).

Iturbek aipatzen du Estatuko Administrazioko funtzionarioen batez besteko adina zenbat igo den azken urte hauetan eta, Donostiako Udalaren adibidea jarriz, zein pisu duten kanpoko eragileek barne funtzionamenduan.

Unibertsaltasuna

Padillaren liburuaren 35. orrialdean, Martin McKee eta David Stucker-en The assault on universalism: how to destroy the welfare state (Unibertsaltasunaren aurkako erasoa: nola desegin Ongizate Estatua) artikuluaren aipamena egiten da. Lau urrats omen daude prozesu horretan:

1. Zerbitzu publiko hori jasotzea merezi ez duten pertsonen talde identifikagarri bat sortzea.
2. Sistema bat sortzea non aberatsek mozkin gutxi izango dituzten ordaintzen dituzten zergen truke.
3. Sindikatuen rola murriztea.
4. Epe laburrean ondorio oso argiak ez dituzten, baina epe luzera soilik ikusi ahal daitezkeen ondorioak dituzten erabakiak hartzea.

Adibide gisa Espainian 2012an Rajoy-ren gobernuak egindako 16/2012 Errege Dekretua. Nahiz eta paperik gabeko pertsonek osasun zerbitzurik gabe utzi zituen erabakian jarri fokua, bazen beste kontu garrantzitsu bat bertan: urtero 100.000 eurotik gorako errenta zuten pertsonak ere kanporatuak izan zirela sistematik.

Posta kodea kode genetikoa baino eraginkorragoa: berdintasun eza

93. orrialdean inequidad (berdintasun eza) kontzeptua ageri da. Lehen esaldia: «Madrilgo hiriko auzo aberatsenen eta pobreenen artean hamar urteko aldea dago bizi-itxaropenean». El Confidencial medioaren artikulu hau aipagai: Dime en qué barrio de Madrid resides y te diré si vivirás 10 años más o menos (Esaidazu Madrilgo zein auzotan bizi zaren eta esango dizut 10 urte gehiago edo gutxiago biziko zaren).

Ideia horren garapenak jarraipena du 98. orrialdean: «Glasgowen 24 urteko aldea dago elkarrengandik 12 kilometrora dauden auzoen artean. Baltimoren aldea 20,2 urtekoa da, baina distantzia soilik 5,1 kilometrokoa (...) Katalunian aberatsak pobreak baino 12 urte gehiago bizi dira».

Liburuko ez dakit zein zatitan, Rafael Cofiño medikua ere ageri da, pasa den urtean Donostian udako ikastaroetan egon zena gai honi buruzko ikastaro bat ematen: El código postal puede modificar el código genético (Posta kodeak kode genetikoa alda dezake).

Nor utziko dugu hiltzen?

Liburuak izenburua zor dio Ángel Puyolek 2015ean kaleratutako artikulu bati: ¿A quién debemos dejar morir? Sarean aipatua da, baina ez dut lotura zuzenik topatu edukia ikusi ahal izateko. Bertan jorratzen zen kasu erreal bat: Madrilgo ospitale batek pertsona bat kanporatu zuen transplante zerrendetatik kalean bizi zelako.

Padillak 123. orrialdean jorratzen du gaia eta ondo laburbiltzen du osasun sistema: «Osasun-sistema da politika miopearen adibidea: gertutik oso ondo ikusten du (diagnostiko kliniko bat egiteko orduan), baina huts egiten du urrutitik begiratu behar duenean (osasun-ohitura bat edo egoera sozioekonomiko bat eragiten duten egoeren kausei begiratu behar dienean)».

«Zaindu zure osasuna, ez erre, egin ariketa fisikoa asteko bost egunetan (...)  Bizi-ohiturak agintzen dituzten mezuak dira guztiak, eta gutxitan hartzen dituzte kontuan zer baldintzatan txertatzen diren».

«Bizi-ohiturak agindu beharrean, bizi-baldintza osasungarriak agintzen saiatuko bagina, ikusiko genuke zein barregarria den oso kontrol partziala duten erabakiak herritarren bizkar kargatzea: Lan egonkorra eta ondo ordaindua izan, Bizi berdegune zabalak dituen eremu batean, Ez izan zailtasun ekonomikorik hilabete amaierara iristeko... Posizio kolektiboago eta, batez ere, politikoago batetik jardun beharra dago».

Sistema

Badu sistema honek etorkizunik? Krisi luzean bizi da, baina ez dakigu, autorea ere ez da ausartzen enterrua ematera. Liburuaren 145. orrialdean Galeanoren esaldi bat dago: «Ezer ez da goitik eraikitzen, putzuak izan ezik (...) Osasun-sistema goitik behera pentsatu, diseinatu, finantzatu eta eraikitzen bada, hori da izan daitekeen gauza bakarra, putzu bat».

Musika gaur Robert Forster-ena da, Roberto Herreros bidez elkarrizketa honetara iritsi bainaiz.

¿A quién vamos a dejar morir? Una declaración política a favor del sistema público de salud, este apunte en castellano.

Plataforma batek manifestu bat aurkeztu du aste honetan Kataluniako eta Espainiako gobernuek negoziazio politikoa has dezaten ahalik eta azkarren. PSOE eta UPren arteko akordioaren ondoren agertu dira publikoki, baina webgunean diote urriaren amaierako dela. Kultur eta unibertsitate mundutik dator manifestua eta une honetan 1.300 izen ageri dira jada sinatzaileen artean.

Gaur bertan Montse Santolinoren Pitjor però millor zutabea irakurri dut. Kataluniako egoerari erreparatzen dio, baina munduan azken boladan gertatzen diren hainbat gatazka ere aipagai ditu: Libano, Hong Kong, Irak, Txile, Bolivia...

«És cert que tot pinta malament, però només davant l’autèntic perill mostrem la nostra autèntica veritat» dio Santolinok amaieran.

Artikulutik beste pare bat gauza ekarri nahi ditut hona.

Baga, Carne Crudak Kataluniako egoerari duela aste batzuk eskainitako saioa. Loturan duzue entzungai, baita hemen behean ere. Hainbat gonbidaturen parte-hartzearekin egina dago eta ideia orokor bat egiteko balio du.

Biga, Clara Peya pianista eta konpositorearen kanta bat: «Calma».

Ez nuen Clara Peya ezagutzen eta, haren izena Spotify-n sartzerakoan, bere garaian kanta kolektibo ezagun batean hartu zuela parte ikusi dut lehen emaitzetan.

4 milioitik gora ikustaldi ditu Youtuben Valtonyc raperoaren aurkako epaiari aurre egiteko sortutako iniziatibak. Bartzelonako La Modelo kartzelan dago grabatua bideoa.

Arratsaldean patrikako telefonora iritsi zait beste bideo bat. Txilen agertzen da Manuel Castells eta duela hiru bat aste idatzitako Explosiones sociales artikuluaren ildotik egiten du berba. Hots, mundu mailako protestaldia gertatzen ari dela une honetan eta aurre egin beharreko arazo potoloa dugula muturraren aurrean, bestela jai dugula.

Orokorrean ari bada ere, esaldi hauxe azpimarratu nahi dut orain: «(...) lo más grave es, como escribía recientemente el semanario alemán Stern, la incapacidad congénita de los políticos españoles para negociar».

Hori horrela da eta kosta egiten da ulertzea, gurera etorriz, Espainiako Estatuak nola egin zion uko ETArekin biltzeari honek agur esan zuenean. Niri ezin zait buruan kabitu. Edo bai, baina ez da azkar jokatzea.

Astean zehar gertuko pertsona batek esan dit handitzen ari dela Euskal Herriko gazte batzuen haserrea eta, errematerako, zera gehitu: gure herriaren historiari errepaso eginez gero, konturatzen zara aiton-amonek bilobei pasa izan dizkietela armak. Hau da, indarkeriaren erritmoa bi belaunaldiz behingoa dela gurean. Espero ez betetzea iragarpen hori.

Slavenka Drakulić idazle kroaziarrari eginiko elkarrizketa kaleratu du aste honetan ere El Confidencialek. Lerroburu tremendista jarri diote, baina tonua ere horrelakoa da.

Duela urtebete egon zen Donostian Literaktum jaialdian eta Han ez banengo bezala liburua dauka euskaraz, Amaia Apalauzak itzulia Pasazaite argitaletxearen ekimenez.

Argazkilaria: Josu De la Calle Literaktumerako (Donostia Kultura).

«Eleberria 1992. urtean girotuta dago, Bosniako gerraren aldirik latzenean, eta gerraren alderdirik izugarrienetako bat erakusten du: emakumeen aurkako bortizkeria».

Gauzak oso beltz ez bukatze aldera, amai dezadan apuntea Peyaren beste kanta batekin, «Oceanes» izenekoa.

«Oceanes és un homenatge a les dones a través de l’aigua; un crit perquè les dones s’empoderin i res ni ningú els impedeixi ser ells mateixes. L’aigua és calma i fúria, neteja, purificació, l’aigua flueix, és profunditat, immensitat, maternitat, naixement. Som aigua».

De la incapacidad para negociar, este apunte en castellano

P. S.: lerro hauek idatzi ondoren, Twitter bidez jakin dut azaroaren 15ean eta 16an Euskal Herrian egon dela Peya.

Astelehen goizean eman zen ezagutzera Espainiako Letren Sari Nazionala jaso duela Bernardo Atxagak. Arratsaldean Etxeak eta hilobiak nobela aurkeztu zuen Ernest Lluch Kultur Etxean, Literaktum jaialdiaren baitan (jada entzun daiteke audioa DK Irratia izateko bidean den gunean).

Liburuaren aurkezpen horren atarian Nola jarri zintzarria katuari tailerra eman zuen kultur etxe berean. Deskribapen laburra:

«Ikastaro trinko honetan, Bernardo Atxagak askotariko testuak analizatuko ditu, hala bereak nola beste idazle batzuenak, literaturaz duen ikuspegia eta literatura teknikak azaltzea helburu».

Izena eman nuen Atxaga entzutea gustuko dudalako. Guztira 13 lagunez osatutako tripulazioa osatu genuen.

Gauza asko kontatu zituen, batzuk konfiantza giroan esandakoak, eta ez da nire asmoa zazpi ordu horietako kronika zehatza egitea, baina bai ekarri nahi ditudala hona zenbait kontu.

Baina horretan hasi aurretik, azaroaren 10eko hauteskundeei buruz galdetu zioten atzo El Paísen. Beheko txioan azpimarratu dut paragrafoa, baina hortik esaldi hau: «Pedro Sánchez había caído tantas veces de pie que se había creído que era mejor tirarse por el balcón que bajar por las escaleras».

Atxaga. pic.twitter.com/8k2czazz6e

— Mikel Iturria (@iturri) November 12, 2019

Donostia lehen lantoki

Donostiako Askatasun hiribidean (Avenidan) zegoen banketxe batean hasi zela lanean esan zuen eta askotan egoten zela hodeietan. «Oso leku ona handik alde egiteko».

Hizkuntza

Idaztea aholku sokratiko bat jarraitzea da: ezagutu zure burua. Eta idazleak hizkuntza erabili behar du, hizkuntza baino ezer erabiliagorik ez dagoenean. Beraz, beti pentsatu behar da azpian zer dagoen.

Hasiera

Testu baten muina ez dago erdian: hasieran dago. Aurreneko hamar lerroak dira pisu guztiaren % 80a. Lehen bospasei folio horiek markatuko dute logika narratiboa.

Plagioa

Ahal den guztia (ondo) plagiatu behar dela esan ondoren, plagioari buruz Groenlandiako lezioa liburuan jasotako testu bat aipatu zuen.

Mugimendua

Testuak mugimendua / korrontea behar du. Testu aspergarriak ordenatzeko askotan erabili ditu alfabetoak, adibidez. Horretaz konturatzea kosta bazitzaion ere, azkenean jabetu dela txakurren zaunkek Zalduondon jokatzen duten rolaz: txakurrek mugimendua jartzen dute herri txiki batean, bestela ez baitzen ezer entzungo.

Memoria eta irudimena

Idazteko bi indar daude:

• Memoria, memoria sakona: berdin da duela 40 urteko kontuak edo duela bi astekoak.
• Irudimena: fikzioa idazteko ikusi beharra dago.

Gainera, fikzioa idazteko hobe da ezer pentsatu gabe idaztea. Are gehiago, dokumentazio lanik ez duela egiten gaineratu zuen, gure harridurarako.

Objektuak

Ezin da fikziorik egin objekturik gabe: pistola, sonbreirua... Fikzioak beti begia, belarria, ukimena, usaina... eskatzen du.

Pertsonaiak

Pertsonaiak dira konplexuenak idazteko garaian.

• Ahal bada oso ondo ezagutzen duzun norbaitengan pentsatu (hainbat lagunen nahasketa izan daiteke).
• Elkarrizketa da pertsonaia nagusiak azaltzeko modurik onena.
• Dialogoek balio dute aukeraketa egiteko.

Presio soziala

«Robinson Crusoek ez luke nobela bat inoiz idatziko». Presio sozialaren eraginez idazten dira nobelak.

Garai batean hiru tomoko nobelak idazten ziren, baina liburuzainek haien kontrako neurriak hartu eta bat-batean desagertu ziren hiru tomoko nobelak.

Roman Jakobson estrukturalista errusiarraz hitz egin zuen, «zentsura sortzailea» kontzeptuaren egilea.

Harridura

Ume garaian, elizan egun handietako latinezko ospakizun haiek izan ziren lehen aldiz harridura, inpresioa sortu zizkiotenak.

Normalean, gure memorian itsatsita geratzeko zerbait fisikoa behar dela gehitu zuen. Ikara, kolpe bat, zauria...

Pluscuamperfecto-a

Zenbat iragan kontatzen duen azken nobelan, pluskuanperfektoa ez duen hizkuntza batean. "Había"-k ematen duen espazio horretan gauza asko esan baitaitezke gaztelaniaz.

Lekuak

Hiru liburu aipatu zituen eredu gisa lekuak sortzeko orduan:

• Tomas Mororen Utopia. Ez dago hiririk, ideiak, kontzeptuak daude. Ez dago toponimorik.
• Robert Louis Stevenson-en Altxorraren Uhartea. Urruntasuna eta estereotipoa. Piratak urruti jarri zituen irla batean. Oso inportantea da zuk aukeratutako espazioari buruz beste inork baino gehiago jakitea.
• Yoknapatawpha-ko konterria eta William Faulkner. Memoria eta lurra. Lurra gehi lur horretan bizi den jendea.

Aipatutako liburu eta autore batzuk

• Carlos Barralen memoriak.
• On Writing: A Memoir of the Craft, Stephen King.
• Agustín García Calvo: erritmoa da gakoa.
• Roland Barthes: gorputza da estiloa.
• Leopoldo María Panero: bere bizitza desastre hutsa izanagatik ere (gaixotasunagatik), bere poesien ordena goraipatu zuen Atxagak.
• Patricia Highsmith aipatu zuen nobela baten hasiera zein garrantzitsua den zehazteko.
• Pio Baroja eta Josep Pla maisuak.
• 1.280 arima, Jim Thompson.
• Morphology of the Folktale, Vladimir Propp. Wikipediak ondo baino hobeto laburbiltzen du Atxagak esandakoa. «Vladimir Proppek Errusiako hainbat Ipuin herrikoi analizatu zituen, maitagarrien ipuinak batez ere, eta ipuinetan behin eta berriro errepikatzen ziren hainbat elementu aurkitu zituen. Errepikatzen ziren elementu horiek egitura jakin bat ematen zieten narrazio herrikoi guztiei. Behin eta berriro tradiziozko ipuinetan topa daitezkeen elementuei “Vladímir Proppen funtzioak” izena ematen zaie gaur egun (...) 31 elementu errepikakor antzeman daitezke maitagarrien ipuin herrikoietan».
• Biblia eta Homeroren Iliada aipatu zituen mendebaldeko pentsamendua abiatu eta markatu dituzten bi liburu totemiko gisa.
• Mímesis, Eric Auerbach. Errealitatearen errepresentazioa mendebaldeko literaturan.
• Truman Capote (idazlea) vs. Jack Kerouac (mekanografoa).
• Kontu zarrak, Joxe Arratibel. Ez zuela ulertzen zergatik liburu hau ez den ikusgarri egiten.
• Gabriel Aresti, urte ilun haietan argi bakarrenetakoa.
• Mikaela Elizegi, ikusezin jarraitzen du. Berriro ere Wikipediatik -> «Mikela Zintzarri, gipuzkoar bertsolari eta idazlea izan zen (...) Mikaelak ahoz kontatutakoak Antonio Zavalak grabatu eta hitzez hitz idatziz jaso zituen liburu batean, (Pello Errotaren bizitza bere alabak kontatua, 1963, Auspoa)». Liburua eskuragarri dago pdf formatuan (eskerrik asko Xabier Azkueri abisuagatik).
• Luigi Anselmi poeta.
• Spoon River Anthology, Edgar Lee Masters.
• Georg Christoph Lichtenberg, aldarte oneko aforista.
• Eric. A Havelock filolologoaren La musa aprende a escribir.
• Jorge Oteizaren Quosque Tandem. Poeta handi bat.
• Miles Davis musikariaren autobiografia: Miles: The Autobiography.

Atxaga sobre cómo ponerle el cascabel al gato, este apunte en castellano

Larunbatean karpa bat muntatzen ari ziren etxe inguruan.

Larunbatean ez zen ezer gertatu, baina igandean hara hurbildu zen EAJko troupe-a. Bertatik bertara ez nituen ikusi, baina bai azaldu zirela telebistan Ortuzar, Urkullu... eta Aitor Esteban, besteak beste.

Ostiral gauean Estebanek ez zion eskua eman frankista bati telebista bateko eztabaidan eta larunbatean beste frankista ilustre batekin egin zuen topo La Sexta Nocheko platoan.

Ez ditut horrelako programak ikusten, baina ohikoa da minutu eskaseko bideo asko sortzea gero Twitter-eko nire horman norbaitek jartzen dituenak. Une nabarmenduen kazetaritza hau arriskutsu samarra da. Hau da, ez ote garen askotan aparrean geratzen azpian zer gertatzen ari den jakin gabe.

Larunbatean hauxe ere agertu zen aipatu sare sozialeko nire horman.

"El que més preocupa al sistema són les lluites pacífiques. El sistema està encantat si hi ha violència perquè les pot sufocar amb l'aparell ultrarepressiu" Ramiro García de Dios #FAQStanyadaTV3 ▶️ https://t.co/yPWysP3CH8 pic.twitter.com/LHqWg0VGUE

— Preguntes freqüents (@FAQSTV3) November 2, 2019

Ramiro García de Dios epaile ohia TV3ko larunbat gaueko programan egon zen gonbidatu gisa. Hona hemen elkarrizketa osoa. Denbora baduzue, ikusi eta entzun. Ordu erdi eskas beharko duzue.

Ez nuen ezagutzen eta sarean aritu naiz gizon honi buruzko informazio bila. 2018ko otsailaren hasieran hartu zuen erretreta eta garai hartan argitaratu zuen El Saltok elkarrizketa bat: “Nuestro sistema judicial es beligerante con los débiles”  (gure sistema judiziala beligerantea da ahulekin).

Ez du karrera oparoa egin epaileen artean, baztertu samar eduki dutelako. Horren lekuko Instrukzio epaile gisa hartu zuela erretiroa Madrilen 30 urtez aritu ondoren (aldez aurretik Bilbon egon zen eta bertan kointziditu zuen egungo Barne ministro den Grande-Marlaskarekin).

Zer esana eman du bere zereginak Alucheko Atzerritarrak Barneratzeko Zentroko epaile gisa (ABZ euskaraz, CIE gaztelaniaz).

Iturria: Europa gotorlekua. Honen arabera, Europan 300 zentro daude eta urtero 600.000 pertsona pasatzen da bertatik.

Urri hasieran El País egunkarian egin diote beste elkarrizketa bat García de Diosi eta zentro hauei buruz zera zioen.

«Zoritxarrez, ABZak kartzela baino okerragoak dira. Gune opakoak dira, baina baita zigorgabetasun tokiak ere. 1986an martxan jarri zirenetik eskubiderik gabeko guneak dira».

Zentro horiek ixtearen alde agertzen da elkarrizketan.

Ikusi dugu epaileen artean ez duela goi mailako instantzietan adiskide handirik, baina poliziek ere ez dute asko maite. El Paíseko kazetariak dio Poliziaren sindikatu batek «Tanta paz lleves… como descanso dejas» esaldiarekin agurtu zuela Twitter-en, baina nik ez dut txioa aurkitu.

2010eko martxoan Entzutegi Nazionala ixtearen alde agertu zen Galiziako periodiko bati egindako adierazpenetan.

Denak kontra al ditu? Ez, denak ez ditu aurka. 2016an Giza Eskubideen Aldeko Espainiako Elkarteak (APDHE, gaztelaniazko siglen arabera) sari nazionala eman zion eremu horretan egindako lanagatik.

Elkartearekin jarraituz, asteburuan itxi da 2019ko sarituak aukeratzeko epea eta, oraindik ofiziala ez bada ere, Jorge del Curari emango diote sari nazionala (hautagai bakoitzak lortutako botoak publikoak dira). Jorgek urte asko daramatza tortura eta tratu txarren aurka borrokatzen hainbat eremutan (kalean, kartzelan, epaitegietan...) eta merezi du aitortza.

Tira, bada zerbait.

Elementos, este apunte en castellano.

Zaldi urdina antzezlanaren bost emanaldi eskaini dituzte urriaren 23tik 27ra Egian Artedrama, Axut! eta Dejabuk. Horretaz gain, beste bi saio egin dituzte goizez ikasleentzat hilaren 24 eta 25ean. Egunero bete egin dute aretoa (lau aldiz agortu zituzten sarrerak) eta guztira 1600-1700 ikusle pasa gara Egiatik.

Nik dakidala, ez dago Euskal Herrian hauek bezala lan egiten duen konpainiarik (hiru taldeak batu egingo ditut zentzu honetan): sortze-prozesua kolektiboa da, Unai Iturriagak eta Igor Elortzak kontatu bezala.

Eta niri hauek Egian ikustea gustatzen zait, emanaldiaren ondoren Gazteszenako barrak aukera ematen duelako tragoxka bat hartzen duzun bitartean aktoreekin eta zuzendariarekin solasean aritzeko. Beraiek daude barra atzean, txandaka, eta modu erraz eta xume honekin lortzen dute jendearengana (gehiago) iristea. Hori eta beraiek zein aretoak urte hauetan guztietan egindako lana.

Gaur egungo istorio bat kontatzen da: mutil gazte bat koma egoeran geratu da zaldi urdina izeneko droga hartu ondoren eta 17 urteko Aingeruk hanka egin beharko du poliziak hura harrapatu aurretik, beraien ustez Aingeru baita trapitxeroa. Bost kiloko pakete baten atzetik doa polizia (ustela gehitu beharko diogu) eta familia (amona, gurasoak, alaba, Aingeruren lagun bat zein herriko aguazil zurruteroa) saiatuko da Aingeru haiek baino lehen atzematen.

Aipatutako elkarrizketan egileek hiru obra aipatzen dituzte antzezlanaren garapenean: Justo Arriolaren A los pies del caballo, Uxue Alberdiren Jenisjoplin eta The Corner telesaila. Ez ditut lehen biak irakurri, ezta hirugarrena ikusi ere.

Antzezlanean ez da argi eta garbi adierazten, ahots asko baitaude, baina Justo Arriolaren tesia da Euskal Herriko kaleetan heroina sartzea estatuaren operazio bat izan zela gazte errebelde eta politizatuak desmobilizatzeko. Tesi horrek, halere, aurkari sendoak ditu artikulu honetan ikus daitekeenez: Heroína y Transición: ¿narcóticos de Estado o síntoma de una sociedad rota? 

Era berean, Pablo Varela historiagilea doktore-tesia ari omen da egiten eta berak dioenez ez omen dago froga bakar bat ere demostratzen duenik Euskal Herrian Espainiako estatuaren planik egon zenik droga gurean sartu eta gazte borrokalariak desmobilizatzeko.

Hori alde batera utziz, antzezlanak balio du drogen kontua berriro mahai-gaineratzeko (garai bateko istorio zaharrak etxeko sukaldeetatik ateratzeko eta gizarteratzeko).

Antzezte kontuetan aditua ez banaiz ere, bi elementu eszeniko aipatu nahiko nituzke hemen: ispiluen erabilera eta aktore bakoitzak haragizko txotxongilo gisa egiten dituen mugimenduak.

Antzezlanaren bira hasi besterik ez da eta makina bat bolo izango ditu Euskal Herriko bazter askotan. Emanaldien berri Zaldi urdina webgunean.

Segi, ikusi eta ea zer iruditzen zaizuen.

Viendo caballo(s) azul(es), este apunte en castellano

Aspaldian ez niola ezer irakurtzen Guillem Martínez-i eta atzo hauxe irakurri nion: Oda a BCN.

«Cat ha venido a suplir a ETA como elemento de cohesión política. Lo que es otro chollo. En Cat –al menos en el momento en el que escribo esto– no hay muertos, ni la capacidad de producirlos industrialmente. Se gobierna sin Cat, y con Cat como tema, desde Aznar. De Cat se extraen votos, no se cultivan. No son necesarios los votos Cat. Si Pedro Sánchez quiere ser Presi again, a través de una idea de orden, y una idea nacionalista de Esp, no necesita solucionar nada en Cat. Necesita, simplemente, poli. En mucha menor escala que en Euskadi, un territorio desafecto al Estado durante 40 años, de manera mucho más complicada. Aquella experiencia se tradujo en un reforzamiento del Estado en todo el resto de territorios. Entre ese reforzamiento, un aumento –ante el silencio, incluso la percepción, en Europa– de un formidable derecho del enemigo. El derecho del enemigo es, por otra parte, el gran qué del R’78, desde que vio que ETA no era suficiente. Que necesitaba otro enemigo. A falta de una Cat espectacular, el enemigo estaba en la calle. Era el manifestante.»

Gogoratu atzo esaten zutenaren arabera Torrak deitu egin ziola Sánchezi eta honek ez zuela berarekin hitz egin nahi izan.

OK, it's right for Sánchez to visit those injured in hospital (although he should have also visited injured and innocent citizens). It's pathetic, however, not to speak or talk to Torra, especially as he's already condemned all violence. It's just pathetic. https://t.co/8V0s9lNZKm

— Tim Parfitt (@tjparfitt) October 21, 2019

Memetarako asko erabili den TV3-ko korte hau.

Pedro Sánchez no agafa el telèfon a Quim Torra i el president respon "quins collons". Fan absolut. pic.twitter.com/t1O7AQc3tt

— Miquel Strubell fill 🎗🌊 (@miquelstrubell) October 20, 2019

Zauritutako polizia bat bisitatzera joan zen Sánchez Bartzelonako ospitale batera eta bertako pertsonalak txistuka eta builaka agurtu zuen.

Pedro Sánchez surt escridassat pel personal de l’hospital Sant Pau, que li reclama la llibertat dels presos polítics. pic.twitter.com/9LuSR4CVPm

— Albert Mercadé (@albertmercade) October 21, 2019

Moncloak bere bertsioa bideo labur honetan.

El PG en funciones, @sanchezcastejon, visita a los agentes hospitalizados tras resultar heridos en los actos violentos de #Cataluña. El trabajo y el compromiso de las Fuerzas y Cuerpos de Seguridad está siendo fundamental para asegurar los derechos de toda la ciudadanía catalana. pic.twitter.com/0yjWlKVkQK

— La Moncloa (@desdelamoncloa) October 21, 2019

Ez dakigu zer gertatuko den azaroaren 10eko hauteskundeetan, baina ematen du Sánchezek eta bere aholkulari donostiarrak (Iván Redondo jaunak) irudikatutakoa zail dutela betetzeko.

-Mira, Iván, las encuestas. pic.twitter.com/8sf7CQhSh1

— Mauro Entrialgo (@Tyrexito) September 26, 2019

Halere, Late Motiv telebista saioan egon zen hilabete hasieran nik gaur ezagutu dudan pertsona bat: Marc Giró izenekoa. Bideo honetan dago (lotura ez bada 3 minutu eta 21 segundura, segi kurtsorearekin).

Marc Giró: «Yo estuve en el programa de Susanna Griso con Iván Redondo, que es el consejero de Pedro Sanchéz. Lo tenía yo al lado sentado muchísimas veces de colaborador».

Buenafuente: «Ese hombre que dicen que mueve los hilos...»

Marc Giró:«... Que mueve los hilos. A mí me parece increíble. Yo creo que no, porque yo lo veía en la mesa esa y pensaba: Este señor no va ni para adelante ni para atrás. Y yo ahora no entiendo cómo mueve los hilos de España. Desde aquí Iván te digo que estoy sorprendidísimo».

Buenafuente: «Porque igual tiene un golpe escondido dentro. Ya sabes... Un ramalazo igual.»

Marc Giró:«Igual, igual.... Pero yo creo que no. Yo creo que no es Iván el que mueve los hilos».

Luistxoren kontuan ikusi dudan beste hau flipantea da. Antisistemen manuala.

Fernández delako lehengusu batek sinatu du hau pic.twitter.com/qA4s0tkIpF

— Luistxo Fernandez (@luistxo) October 22, 2019

Atzerago joan gaitezke, baina 1991n geratuko gara, Golkoko lehen gerra garaian. Os Resentidos talde galegoak kanta hau egin zuen: Estamos en guerra (Himno da República de Sitio Distinto).

República de Sitio Distinto, este apunte en castellano.

Atzo, asteartea, goizeko 11:42ean nuen hitzordua Espainiako Polizia Nazionalaren Donostiako egoitzan.

Atarian Gipuzkoan terrorismoaren kontra eroritako polizien izen-abizenen plaka ikusi nuen pasadan. Soilik lehen izena irakurtzeko astia izan nuen: Melitón Manzanas. «Ondo hastera goaz bisita», pentsatu nuen nire baitan.

Hitzordua baino hamar minutu lehenago iritsi eta sartzeko tramiteak inolako nobedaderik gainditu nituen.

Areto batera sartzeko gonbita egin zidan ondoren funtzionarioak eta uste baino lagun gehiagorekin egin nuen topo itxarongelan.

Txandak kantatzen zituzten bi pantaila zeuden bertan: bata gelaren erdian, bestea izkin batean. Ozenki entzuten zen txanda baten berri ematen zuen abisua, zarata organiko bat. 30 pertsona geunden gure txanda noiz iritsiko zain.

Aurreko astean #sincitasnohayderechos (Hitzordurik gabe eskubiderik ez) izeneko protestak egon ziren, Madrilen behintzat. Atzerritarrek paperak lortzeko dituzten arazoak salatzeko:

1.- Espainiako Estatuan duten egoera erregularizatzeko urteak behar dituzte eta gero hilabeteak itxoin behar txandak lortzeko.

2.- Mafiek betetzen dutela Estatuaren hutsunea.

3.- Hilabeteak itxoiten pasa ondoren, askotan beren herrietan eskatutako agiriak zaharkitu eta iraungitu egiten direla.

4.- Paperik gabe herrialdetik kanporatzeko mehatxua dute eta kontratupeko lanposturik lortzeko ezintasuna.

Argazkia: El Salto Diario (David F. Sabadell).

Honetaz egon nintzen pentsatzen eta telefonoan eskuz idazten nire txanda ailegatu bitartean.

Nik hogeita lau minutu egin nituen zain eta hamar minututan bukatu nuen tramitea.

Bulegotik atera eta atzerritarrentzako paperak lortzeko gela beste toki batean dagoela ikusi nuen. Itxarongela beteta zegoen.

Gaur Biboko kontzertuan #RuperOrdorikak ez du abestu bere "Berandu dabiltza", baina ezinezkoa egin zait @jortiznet eta @iturri taz ez akordatzea, eta orain dela zortzi urte ia ia kasuz argitaratu zidaten testu hontaz https://t.co/8OZkL6HtOH
Libro ibili ginen bai, une batez...

— Andoni Hidalgo (@EuroIker) October 6, 2019

Andoni Hidalgo Ruper Ordorikaren kontzertuan egon zen igandean eta Javier Ortizekin zein nirekin gogoratu zen goian txertatutako txioan ikus dezakezuen bezala. Eskertu nion keinua.

Ordorikak ez zuen Berandu dabiltza jo Bilboko emanaldian. Behean itsatsiko dut bideoa.

Siempre tardan los papeles, este apunte en castellano

1995eko uda. Donostia

Urte hartako udan ezagutu nuen denborarekin nire familia politikoa izango zena. Alderdi-Ederren geratu ginela dut gogoan eta Gorkak Aitorri (bost urteko bi ume moko orduan) esandako esaldi bat: «Zu kapullu zaz o ze!!!». Haserre, oso haserre esandakoa.

Hori izan zen ondarrutarrekin izandako estreinakoa.

1998ko uda. Lloret del Mar

Denok, Maria Pilar aume barne, astebete pasa genuen Lloreteko hotel batean. Haurrek ez zuten hoteleko igerilekutik atera nahi: hondartza gosea Ondarroan asebeteta zutelako, baina igerilekukoa ez.

Egun hauetan baten batek kontatu du barruko igerilekuan sartu ginela halako batean. Gu bakarrik omen geunden bertan. Hainbeste zarata atera eta salto egin omen zuten haurrek, ezen bertatik kanporatu baikintuzten hotelekoek. Igerilekutik, ez hoteletik.

Zerbitzariek gure mahaira etorri ziren batean gogoan dut batak besteari esan ziola: «Estos son vascos-vascos». Euskaraz egiten genuelako berba.

Datarik ez. Abuztua. Berritxuko (Berriatua) jatetxe bat

Joserraren kuadrillako bat ezkontzekoa zen eta gonbidatu ninduten haren agur-afarira. Ondarroako jaiak zirelako eta ni herrian nengoelako.

Euskadineko batek hartu zuen hitza eta, gaztelaniaz, zera esan zion ezkondu behar zuen hari: «Sé felizzzz. Que los hijos se parezcan a ti. No a tu hermano». Bete-betean asmatu zuen: ez zuen ez bata ez bestea lortu despeditu genuen gizon hark.

Donostia-Ondarroa-Berritxu-Ondarroa-Donostia

Makina bat aldiz egin dugu hilean behin plan bera. Larunbata edo igandea. Bazkaria Berrituako Arriola jatetxean.

Gaixotasuna

Minbiziak pertsona kolpatzen duenean, batzuetan zientzia garaile ateratzen da, eta beste batzuetan medikuek ez dakite nola irabazi.

Galdakaon hiru aste pasatxo, beste hainbeste Gorlizen, berriro Galdakaora bueltatzeko.

Azken bi hilabete horietako asteburuetako oroigarri gisa sudokuak betetzeko koaderno bat etxeratu dut.

Itxoiten. pic.twitter.com/KiSRD9MKrx

— Mikel Iturria (@iturri) August 25, 2019

Amatxure

Gaixoak hitz horiek esaten dituenean, akabo. Pasa den ostiralean gertatu zen hori. Heriotza larunbatean iritsi zen.

Amatxure? Gu bizi garen bitartean zutaz gogoratuko gara. Gizon lasai eta on bat hil da.

In memoriam: Joserra Artetxe, este apunte en castellano

Maiatzeko kontuak eta ekainekoak gogoratu ondoren, esan beharra daukat bikain tratatu gintuztela lagun galegoek.

Gonbidapena Vicente Risco Fundazioak luzatu zidan eta bertan rol ezinbestekoa jokatu du Celia Pereira eta Xosé Xepe Rodríguez bikoteak. Egoitza Allariz herrian dute eta hantxe egon ginen, bisitan, irailaren 18an.

Era berean, azpimarratzekoa ere Libraria Pazeko Cano, Helena eta enparauek eskainitako arreta.

Colexio de Xornalistas erakundea aritu da laguntzaile gisa. Bereziki Paco G. Sarria presidentea gogoratu nahiko nuke hemen eta orain.

Ourenseko Lizeoak, 1850 urtean sortutako erakundeak, ateak zabaldu zizkigun irailaren 19an ekitaldia bertan egiteko. Ia 50 lagun bildu ginen eta Xepe Rodríguezek egin zituen aurkezle lanak. José Luis Fernández Carnicero pianista eta konpositoreak berak sortutako hiru pieza jo zituen ekitaldiaren beste hainbat unetan. Liburu salmenta Punto e Coma liburu dendak egin zuen.

Hurrengo egunean, hilak 20, Pontevedra aldera jo genuen, Libraria Paz-era. 14 bat lagun elkartu ginen eta oraingoan ere Xepe Rodríguez izan nuen alboan.

Lotura esanguratsuak:

1.- Paco Sarriak hamabost minutuko elkarrizketa egin zidan Ourenseko Onda Ceron.

2.- Diana Pastorizak Ourenseko aurkezpenean esandakoak marrazki batean laburbildu zituen.

Un pracer aprender na xornada de onte dos grandes @clia_g, Sorkunde, @iturri, @alvorota, @manu_delorenzo e Paco Gzlez Sarria ao fío do libro “Javier Ortiz. Talento y oficio de un periodista” #apuntamentosvisuais ⬇️ pic.twitter.com/CgSEef3QYh

— Diana Pastoriza (@diana_pastoriza) September 20, 2019

3.- José Luis Fernández Carnicero musikariak Ourenseko ekitaldiaren kronika egin zuen blogean eta La Región egunkariak errepikatu zuen ondoren.

Lagun galegoei beste behin eskerrak ematea besterik ez zait gelditzen. Une zailetan joan nintzen eta kosta egingo da egun horiek ahaztea.

Musika: Kabilia hautsi da Coraçao. Beñat Muguruzaren Hautsia da coraçao artikuluagatik.

Ourense y Pontevedra: saravá y agur, este apunte en castellano.

Oharra: apuntearen izenburuak Xepe Rodriguezen aurkezpenaren oihartzunak jasotzen ditu.