Araba maite

            Tirria hartu diogu fotografiak ateratzeari gero blogean jartzeko eta elurra zela ikusita kamara hartuta joan ginen lanera. Ez genuen ganorazko ezer lortu baina bueltatzean, gauez zela, elurra orduantxe jausten ari zela eta Arriagako parketik igarotzen ginela, kamara gauerako moduan jarri eta aprobetxatu genuen ea nola geldituko ziren ikusteko. Etxean begiratzean pozik gelditu ginen, estetika aldetik bazeukaten bere interesa.

            Gehienetan blog honetan alderdi dokumentalari erreparatzen badiogu, zer dagoen azaltzeari, baina oraingoan lehentasuna edertasunari jarriko diogu, erretratu politak dira eta.

            Aurreneko hirurak Arriagako parkean daude aterata:

              Hau laugarren hau Forondako Etorbidekoa da. Bertan badago inoiz trenbidearentzako zubia izan zen estruktura bat, orain, aspaldi, hara eramana gauza bitxi legez, inguru hori edertu asmo hutsaz. Beti eritzi izan diot benetan aproposa.

             Eta Euskaltzaindia plazan bukatuko dugu, bertan bada eskultura bat, konkurtso batean irabazle suertatu zena, printzipioz ura bota behar zuena baina auzokoak busti eta amorrarazten ei zituena eta betiko agorra egin diena. 2010 honen bukaera alderako plaza horretan Gasteizko auditoriuma altxatzen hasiko dira eta eskultura hori kendu egingo dute. Beste nonora eroateko? Ez dakigu.

.

            Ez neukan asmorik hau ere leitzeko baina behin baino gehiagotan gertatu zait ezustea onerako izatea, ez nago hain lotua nire aurreikuspenei, eta euskal bertsioa Elexpuruk egina zela ikustean gogoa bizitu zait. Juan Martinen “Bergara aldeko hiztegia” ezagutzen nuen eta hango jakinduriaz hornituta lan honetan behar polita egin zezakeela pentsatu nuen, grazia aparteko itzulpena egin zezakeela. Ba ez, kontua ez da batuaz egitea, hori normaltzat jotzen dut, baina Elexpuruk honetan, nire gustorako, oso erregistro estandar-estandar erabili duela, bai, erosoa irakurtzeko, baina alegria gutxikoa. Alde horretatik, tira, beste itzulpen bat, edonorena izan zitekeena.

            Egin da lehenago liburu honen beste euskaratze bat eta baliteke nik ere irakurria izana hor galdutako denboraren batean. Liburu bat, atzerriko liburu bat, euskarazko itzulpen bi izatea ez dut uste hain arrunta denik. Liburu horrek neuronaren bat ikutzen die euskal letragizonei harrera hori izateko. Bai klasiko bat da, baina zer dauka klasiko honek beste batzuek baino atentzio gehiago merezi izateko? Sarreran, Iñaki Vazquez Larreak egindako horretan, ondo azaltzen dala uste dut eta nik nire berbekin kontatuko dut. Horri horiek 1513an idatzi ziren, bostehunean, ez seirehunean, ez zazpirehunean, pentsa noiz, eta Erdi Aroa beti erlijioarekin lotu dogula hara non honetan fedea, kristau etika... ez dira agertzen. Ez, kontua, inporta dena, poterea eskuratzea da, bideek ez diote ardura, ez bada ondorioa eskuratzeko tresna moduan. Asmua agintea lortzea eta hari eustea da, nola? Makiavelo plan gaizto eta korapilatsuekin lotzen da gaur egun, horixe da makiavelikoa izatea, eta ez, liburua irakurrita ikusten da hori ez dela egilearen mezua. Sinplea da gizona, ez katramilatsua. Baliteke inor hil, hondatu, izorratu behar, baina gure Nikolas zaharrak askotan gomendatzen du onena jendea zintzo, artetsu zaintzea dela, horrelaxe egon litezkeelako pozik printzearekin.

            Makiavelo bere bizitzan lanbidez “printzeen” aholkulari izan zen, eta liburuari bere burua saltzeko, bere jakinduria nabarmentzeko traza hartzen diot, “kontrata nazazue” dio azken batean. Eta kontatzen duena gaur egun film eta liburu askotan jasotzen dena da: goikoak behekoak izorratzen dituztela, gaiztoak irabazi dezaketela, agintariei menpekoak bost ardura diela, tranpak egin egiten direla... Gaur egungo teleberrien eta fikzioen eguneroko mezua, baina bostehun urte lehenago idatzita. Ehundaka eta ehundaka urtetan kaleko gizajoek erlijioaren izenean “fedegabeak” akabatu dituzte “errekonkistetan” eta kruzadetan (eta euren lurrak eta diruak ohostu), terrorismoaren kontrako gerren kontura pobreak bidali dituzte heriotzara (eta poteretsuak petrolio putxuak eskuratzera), komunismo maltzurraren gerra horietan dirudunek beren propietateak zaindu dituzte frontean besteak hiltzen ziren artean.

            Hori guztiori agintariei aholkatuta zuriaren gainean beltzez jarri zuen Makiavelok orain bostehun urte. Baina bera ez zen, inondik inora, beste asko eta asko baino zitalagoa, dongeagoa. Izatekotan garbiagoa zen, berak idatzi zuelako beste askok ixildu eta egiten zutena, egiten dutena.

                      Eta heldu da bueltatzeko eguna. Gure kamarak oraindikan badauka memoria nahikoa eta bideoekin gastatzea pentsatu dugu. Trenan badugu gelatxo bat, sofa moduko bi bata bestearen aurrean, eta afaltzera juan garenean itzultzean logela zegoen bihurtuta, hiru literak aterata.

                  Arratsaldeko lauretan hasi ginen etxerako bidea eta Portugalgo paisaia gorde gura genuen gurekin. Joan aurretik zer topatuko genuen ez genekien, hain ezezaguna egin digute herrialde hau berau! Ondorengo lau bideoetan Espainiako muga bitarterako Portugalgo zatiaren ikuspegi bat erakutsiko dugu, Tajo errekaren bailada zabala, hori da eta korritzen duguna. Soro lauak, berdeak, mendi zapalak, basoak... horixe da. Eta gure bueltaren egunean hori dena egun argitsu batekin osatua. Agur Lisboa, agur Portugal, hurrengora arte.

                    Zoologikora joan ginen, umeekin ibiliz gero beti da aukera ona. Dudetan egon ginen, prezioa ere ez zelako makala eta mapan ikusita handiegia ere ez zelako. Baina asmatu genuen, beste batzuekin konparatuta bai, txikia izan liteke, baina kontzentratua eta egun osoa pasatzeko nahikoa eta sobra. Berez animali gehienak libre bisitatu daitezke egunaren edozein momentutan, baina badira hiru-lau ikuskizun eguneko ordu zehatzetan gertatzen direnak: hegazti harrapakiena, pelikanoena, beste batzuk, eta ur ikuskizuna. Argazki kamararekin ez naiz orain ezkerok oso lagun ona eta fotografia gehienak nahiko eskasak ziran, horregatik ur ikuskizunarenak baino ez ditutu argitaratuko, salbatzen diren bakarrak dira.

                   Ikuskizuna hastear dago, jendea sartu da, esandako orduan, eta gutxika-gutxika, libre dagoenaren artean, gura duen jezarlekua aukeratzen du.

                 Fokekin hasten gara. Ezetz! Ez direla fokak, itsas-lehoiak direla! Aldia non dago? Batzuk belarriak dituzte, besteek ez, batzuk... Ez dakit zeintzuk dira zer, baina hauek belarriak dituzte eta itsas lehoiak dira.

                 Saltoak, jendeari agurrak, entrenatzaileekin dantza barregarriak, umeez gain helduok ere barre egiten dugu. Bai jauna, ondo pasatzera joan gara!

                Eta itsas lehoiekin bukatzean (ez dira txikiak, pertsona bat baino gehiago bai, 150 kilotik gora) jende artean pasatzen dira, denon harridurarako eta fotografiak ateraz eta jendeari salduz estra bat aterata. Kamararekin ikusten bazaituzte ez dizute fotografiarik egingo, badakite ez duzula erosiko.

                      Bigarren zatia, laburragoa hala ere, izurdeekin hasiko da, ikusten da joku gutxiago ematen dutela. Bada alde bat itsas lehoiekin: ezin dute uretatik urten eta kanpotik paseatu, aldi txiki batzuetan izan ezikan, baina, dena dela, dena dela, ahal baduzue, juan zaitezte ikustera.

           Lisboan halako urte batean Nazioarteko Erakusketa bat izan zen eta horren kontura itsas bazterrean zegoen auzo oso bat berritu zuten, Parque das Naçoes deritze hari. Paseabide zabal batetik joanda bertan topatuko ditugu a) hotelak, etxeak, eta autobusentzako geltoki handi bat, b) ozeoanarioa, eta c) teleferikoa.

          Esandakoa:

           a) Hotelen eta etxeen alderdia, ez da merkeena izango Lisboan, besteak beste auzo hau bertako arpegirik modernoena, garbiena eta ordenatuena delako, eta hori pagatu egiten da. Palmera artifizial laranja horien inguruan, hortxe dago autobusen geltokia:

         b) Ozeonarioaren kanpoko aldea baino ez dugu hemen jasoko. Uretan sartuta dago, zubitxo batetik pasata sartzen gara. Espreski esana edo ez, ideiak Belemgo dorretik hartuta dirudi. Eta barruko irudirik ez dago argazki kamararen nire orduko ezagutza sakonegia ez zelako, ezin zen flaxik erabili eta ez nekien flaxa nola kendu ;-) Europako acuarium handiena ei da, horrelaxe saltzen dute behintzat. Merezi du ikustea, batez ere halako itsas zoologikoak ikusten aspertuta ez bazaude. Erdiko osin nagusia da ikusgarriena: arrainak, marrazoak, dortokak... ikuskizun ederra. Baina imaginatu beharko duzue.

           c) Auzoaren pasealekuaren gainetik teleferiko bat pasatzen da. Ez dauka bestelako funtziorik jendearentzeko jostagarri izateaz gain, bide bera oinez ere egin dezakezu eta ez du inolako aparteko oztopo fisikorik gainditzen. Altura ederra hartzen du eta horrelaxe, ezinbestean, ikusmira ederra da. Altura horrek, barraketako noriak legez, tentsio eta euforia nahaste bat sortzen dizu. Erretatuen egunean lainoa jaun eta jabe bazen derrigor argazkietan grisa kolore nagusia izan. Ez dut prezioa gogoratzen baina merke-merkea ez zela etortzen zait gogora, baina, adizue, hara bazoazte turista hutsak zarete, dirua eroan duzue eta prest zaudete gastatzeko gustagarri izanez gero. Horretara, aurrera!

             San Jorje gaztelua Lisboako albo batean dago. Toki askotan daude halako erdi aroko babestoki militarrak eta beharbada horregatik ez da hainbeste entzuten Lisboako edertasunen artean, baina neri denak edo gustatzen zaizkit. Enda, hau nola ez.

             Lehendabiziko erretatu hau bailadaren beste aldean dagoen eta lehenago bisitatu genuen Carmoko komentutik dago aterata. Garbi dago, horrelaxe ikusita norbere kautan derrigor esan behar: “hara sin falta”.

            Barruan gaudela ia ez dago aterpean egoteko eraikinak, gehienbat harresiak ditugu eta bertatik Lisboa herria ederto baina ederto ikusi liteke.

            Eta herriaz gain, jakina, Tajo erreka zabala:

            Bastante jende, bastante turista, dabil han hara eta hona. Ondo atonduta dago eta ez dago problemarik ez umeekin ez elbarrituekin ibiltzeko.

            Paseada ona egin liteke bertako erronda ibilbidetik.

                Ezin dut ziurtatu gaztelua inoiz hondatuta egon eta gero berritu egin dutenik baina logikoa dirudi, halako etxeak askotan pasatu dituzte ahazturazko uneak. Hala bada benetan ondo zaharberritu dute, igarri ere ez da igartzen.

                Gazteluak gustoko dituzu? Ba hau ere gogoko izango duzu.

            Egin nuen aurreko irakurketak zapore mingotsa laga zidan eta ez nuen nahi baten ostean bigarren dezepzio bat izatea eta garantiazko eleberri bat aukeratu nahi izan nuen.

             SPrako tranbia, Unai Elorriagarena sari eta kritika on guztiak zituen. Honek gogogabetzen baninduen ez dakit zer aukeratu beharko nukeen hurrengorako. 153 orri dira zortzi kapitulutan, eta kapitulu bakoitzak hainbat azpizatiketa, estructura aldetik erosoa da.

             Nobela honetan ez da ezer espezialik pasatzen, hiru-lau pertsona burua galduta, eta galtzen, euren eguneroko jardunean. Orijinala da, dudarik ez. Eta gainera gustora irakurtzen da. Badauka halako ikutu surrealista bat, elkarrizketak zentzu gutxikoak, pentsaeran norabide eskasekuak. Astiro irakurtzea komeni da, normalean baino sesegusago. Xabier Mendiguren Elizegik egin dion hitzaurrean zera dio: “ia ahaztuta geneukan esperimentazioarako, abangoardismorako, literatur jolaserako ohitura berreskuratu digu Elorriagak, eta eskertzekoa da”. Bat nator berarekin.

              Gehiago ere badio, lorak besterik ez dizkio botatzen: “oso-oso gutxitan ikusi dut horrelako maitasuna eta maisutasuna literaturarentzat, maiuskulaz nahiz minuskulaz”. Tira, tira, hainbesterako ez dakit ote den. Eta azken batean lerro honen irakurleak jakin gura duena da ea merezi duen, gomendagarria ote den. Eta bai, baietz, nik (ere) aholkatzen dut.

            Belémgo dorretik gertu dugu Jeronimoen monasterioa, gainera hiriko autobusek bertan daukate geltoki bat, monasterioaren aurrean dagoen parke zabal batean, eta erraza da bertaratzea.

              Hasteko, hannnndia da. Luzeraz ze izan liteke, ehun metro, berrehun, hirurehun? Ez dakit, baina asko, eta horregatik gelak ere nahikotxo dituelako hainbat museo gordetzen dira bere aretoetan, hiru bat. Denbora bagenuen baina ez hainbeste, eta justu monasterioa ikusten nahikoa generitzan.

            Bai Belémgo dorrea, bai monasterioa, Manuelino estilokoa deritze, gotikoa, bai, baina zeozer berezia, ez dakit nola azaldu, oso argia?

            Ataria ederra da, baina ez da jende gehiena erakartzen duena.

                 Barrukaldea berriz zoragarria da. Eliz asko ikusi dut, baina, benetan, hau izan liteke ikusi dudan harrigarriena, aho zabalik gelditzen zara. Alde batetik oso zuria da, oso altua, eta argitasuna mordoa sartzen da. Fotografiak ondo ateratzen dira flash barik. Gure umeak normalean ez die aparteko kasurik egiten elizei, baina honetan bai gelditu zen bigira pentsakor.

                Eliza ikustea doan da, baina klaustroaren bi pisuetan sartzeko ordaindu egin behar, merezi du dena dela. Ikutu berekoa da, oso handia, oso zuria, oso garbia. Gainera, seguruenean pagatu beharreko apur horrengatik, dezente jende gutxiago dago eta lasaiago gabiltza hara eta hona, lehenengo pisutik barruko berdegunera, gero gora, han fotografiak alderdi batetik eta bestetik. Oso ondo.

          Polizi eleberria, klasikoa, baina nire gustorako nahiko light, biguna. Gertaeren haria nahiko burutsua iruditu zait: ba omen da Axularren Geroren bigarren zati honezkero ezezagun bat, hilketa bat gertatu da harekin loturik, eta haren peskizan doaz protagonista eta haren ingurukoak. Katramila ondo lotuta doa eta bukaera ere txukun asmatutakoa, baina dena dela, eta osorik eta interesez irakurtzen bada, eskastxu gelditzen da. Bai baina ez, nerbio falta edo. Bete-bete ez gaitu bete.