OLPC proiektuaren alde

Gara eta Gaur8 medioetako kolaboratzaile Iratxe Esnaola tematuta dabil OLPC (One Laptop Per Child) proiektuaren aurka, bi artikulu idatzi baititu berriki berau kritikatuz: bata Garan urriaren 30ean eta bestea Gaur8n azaroaren 30ean.

One Laptop Per Child proiektuak, izen bereko irabazi asmorik gabeko fundazioaren bidez, ordenagailu eramangarriak jarri nahi ditu hirugarren munduko haurren eskura, mundu garatu eta azpigaratuaren arteko eten digitala txikitu asmoz. Ekimen oso interesgarria, zinez txalogarria eta laguntzeko modukoa dela uste dut. Eta aipatutako kontrako artikuluak zehazgabetasunez, oinarririk gabeko zurrumurruez eta okerrez beteak daudenez, eta euren web guneetan erantzuteko aukerarik ematen ez dutenez, artikulu hau idaztea pentsatu dut OLPC proiektua jendeari azaltzeko eta jendearengan beraren aldeko jarrera bultzatzeko, baina datuetan eta frogatutako ekintzetan oinarrituz.

OLPC proiektua

MIT (Massachusetts Institute of Technology) prestigiotsuak eta bertako langile den Nicholas Negroponte informatikaren guru ezagunak bultzatutako ekimena da. Bere helburua hirugarren munduko haurren hezkuntzan IKTen bidez laguntzea da, horretarako euren eskuetan ordenagailu eramangarriak (eta, beraren bidez, Internet ere bai) jarriz. Ordenagailuen profesional eta zale naizen aldetik, ekimen honi zinez interesgarria deritzot. Bati baino gehiagori entzun edo irakurri diot herrialde azpigaratuetako haurrek, ordenagailuena baino, beste gauza batzuen behar handiagoa dutela, hala nola janaria, sendagaiak... Baina nire ustez horiek bezain garrantzitsua da haur horien hezkuntza, horren bidez lortu ahal izango baita, etorkizunean, herrialde horien garapen ekonomikoa eta ezberdintasunak murriztea. "El saber nos hará libres"!

Proiektuaren helburua lortzeko, ordenagailu eramangarri bat diseinatzeari ekin zioten, baina ordenagailu ekoizleek ohiko eramangarriak diseinatzerakoan kontuan izaten dituzten irizpideen arabera egin beharrean (azkarra, potentea, disko gogor handia, 3D grafikoetarako prestatuta...), beste irizpide batzuk izan zituzten kontuan. Herrialde pobreetako haurrek erabiltzeko moduko ordenagailua izan behar zen: arina, kontsumo txikikoa, erraz hausten ez dena, eguzki argitan ere pantaila ongi ikusiko dena... Eta hori guztia, gainera, prezio merkean. Asmoa zen hirugarren munduko gobernuek milioi bat unitateko lotetan eros zitzatela, eta kantitate horietan ekoitzita kostua 100 dolarrekoa izatea.

XO, zoragarria!

Diseinatu duten ordenagailua XO bataiatu dute, eta teknologiaren miraria da. Ni guztiz maiteminduta nauka. Begira zein ezaugarri dituen:

• 1,5 kg pisatzen ditu.
• 7,5 hazbeteko pantaila du, 1200x900 pixeleko erresoluziokoa. Baina ez da LCD edo TFT pantaila, tinta elektronikozkoa baizik. Pantaila mota honetan paperean inprimatuta balego bezala ikusten da, baita kanpoan eta eguzki argitan ere. Gainera, beste pantailek baino askoz gutxiago kontsumitzen du. Horrez gain, pantaila biratu daiteke eta tapa ixtean, liburu elektroniko baten gisan gelditzen da, teklaturik gabe eta soilik liburuan zehar mugitzeko geziekin.
• Oso kontsumo txikia du. Ohiko eramangarriek 10W eta 45W artean kontsumitzen badute, XO-ak 2W besterik ez du behar erabilera normalean eta 0,3W eta 0,8W artean liburu elektroniko funtzionamenduan (funtzionamendu modu honetan dena itzaltzen da pantaila izan ezik, eta beste orri batera mugitzen garenean ordenagailua esnatu, egin beharrekoa egin eta berriz itzaltzen da, eta pizteko segundo hamarren bat besterik behar ez duenez, nabaritu ere ez da egiten). Kontsumo-maila horrekin, orduak edota egunak iraun ditzake bateria kargatu beharrik gabe. Baina gainera eguzki-plaka dauka etengabe kargatzen joateko. Eta hori nahikoa ez balitz, soka bati tiraka kargatu dezakegu, Zodiac bat bailitzan! Ikusten duzuenez, elektrizitaterik ere ez dagoen tokietan erabil daiteke. Eta entxufatuta bateria kargatzeko modu tradizionala ere badu, 2000-3000 karga onartzen dituen bateriarekin gainera, normalak baino 4-5 aldiz gehiago.
• Internetera konektatzeko Wi-Fi erabiltzen du. Bi antena ditu, ordenagailuaren tapa irekitzeko derrigorrez altxa behar direnak, eta antenon bidez ohiko Wi-Fi txartelek baino irismen handiagoa du, 2,3 km-rainokoa oztoporik gabeko lautadan. Gainera, ekipoa itzalita egonda ere, Wi-Fi sistemak router gisan funtzionatzen du, konexio-puntutik urrutiegi dauden beste haurren ordenagailuei konexioa ahalbidetuz. 10 saltotara dagoen ordenagailu batek ere seinale oso ona izan dezake. Eta hori dena 0,8W kontsumituz, beste Wi-Fi konexioek 10W behar izaten dutenean!
• Ordenagailuaren teklatua iragazgaitza da, eta ura edo lurra lasai bota dakioke, ez da barrura sartzen. Eta ez da beste ordenagailu eramangarriak bezain hauskorra, lurrera erorita ez da apurtzen.
• Bideokamara, mikrofonoa, bozgorailuak eta 3 USB ataka ere baditu.
• Linux sistema eragilea dauka, zehazki Fedora banaketaren bertsio murriztu bat, Sugar interfaze grafikoarekin. Ondoko softwarea dauka: Internet nabigatzailea, testu-prozesadorea, txat programa, VoIP programa, Python programazio-lengoaia, audio eta bideo erreproduzigailuak... Programa guztiek kolaborazio aukera ematen dute. Eta edozein programatan zaudela, nahikoa da tekla bat sakatzea bere Python iturburua ikusi edo aldatzeko (edo, zeozer hautsiz gero, dena lehen bezala uzteko).

Ez naiz ni XO-ari laudorioak abesten dizkion bakarra, nahi baduzue ikusi hemen eransten dizuedan The New York Times-ek egindako bideoa, edo irakurri Fox News-en artikulu hau .

Hala ere, dena ezin perfektua izan, eta baditu gauza batzuk ez daudenak hain ongi:

• Biltegiratze-unitate gisa 1GB-eko flash memoria dauka, agian txikiegia izan daitekeena. Hala ere, beti konektatu diezaiokegu pendrive bat USB portuan edo on-line biltegiratze sistema bat erabili...
• Ez dauka CD edo DVD irakurgailurik. Baina honetan ere kanpoko bat konektatu diezaiokegu USB portutik...
• Software gutxi dauka, nahiz eta egunetik egunera Internetetik jaitsi daitezkeen aplikazio gero eta gehiago dauden XO-rako . Eta gainera, beti erabili ditzakegu web aplikazioak, eta gaur egun ia edozertarako daude aplikazioak web-ean... Baina horrez gain, beste edozein sistema eragile eta software instalatu dakiokeela diote euren wikian...
• Kostuan ere ez dute lortu 100 dolarren helburua, etengabe igoaz joan da, batez ere dolarraren jaitsieragatik (Taiwanen fabrikatzen da-eta). Oraingoz 188 dolarretan dago kostua, baina eskari gero eta handiagoak izanez gero jaisten joango dela espero dute. Eta hala ere, beste edozeinek baino askoz merkeagoa izaten jarraitzen du!

Puntu negatibo eta guzti, hau bai dela benetako eramangarria! Berau ikusi eta gero, ikuspegia aldatzen zaizu. Nik jada ez dakit beste ekoizleak nola ez diren lotsatzen "eramangarri" deitzean saltzen dituzten mamotreto horiei: apur batez sorbaldatik eskegita eramanez gero klabikula fastidiatzen dizute, bateria segituan bukatzen da eta entxufe bila hasi behar duzu... Eta gainera hain garesti!

Gara eta Gaur8-ko artikuluak

Iratxe Esnaolak bi artikulu idatzi ditu berriki Garan eta Gaur8n OLPC proiektua kritikatuz eta ezbaian jarriz. Artikuluotan proiektu humanitario gisa sortutakoa helburu komertzialeko ekimen bihurtu dela salatzen da, 100 dolarretako hirugarren mundurako ordenagailuak 300 eurotan mundu guztirako salgai jarri dituztela esanez, beste hainbat puntu ilun eta esku beltz iradokitzeaz gain. Bertan esaten diren gauza asko oker daude eta beste askorekin ez nago batere ados, eta horiek banan-banan komentatuko ditut:

• "...Hasiera batean "100 dolarreko ordenagailua" izenarekin jaio zen. Gero "OLPC" deitzea erabaki zuten ("One Laptop Per Child" edo "ordenagailu eramangarri bat haur bakoitzeko"). Eta, azkenean, "XO" izenarekin merkaturatu dute..." dio lehen artikuluak, eta ez da zuzena. Proiektuak hasieratik izan du OLPC izena, medioek eta jendeak deitu zioten 100 dolarreko ordenagailua, eta XO proiektu horrek banatuko duen lehen ordenagailu modeloaren izena da.
• "...ordenagailu txiki, berde eta berezi bat jarriko dute salmentan mundu mailan...", "...izenarekin merkaturatu dute..." eta "...izango da erosgai..." dio lehen artikuluan, eta "...dagoeneko salgai dago..." bigarren artikuluan. Hau ez da zehatza. Proiektuaren helburuak hirugarren munduko haurrei ordenagailu eramangarriak helaraztea izaten jarraitzen du, gobernuei lote handitan salduz. Baina helburu hori finantzatzen laguntzeko hasieratik onartu dituzte laguntzak, eta euren web gunean hasieratik egon da edozein partikularrek hirugarren munduko haur bati ordenagailu bat (edo gehiago) finantzatzeko aukera. Orain martxan jarri dutena beste laguntzeko eredu bat da, Give one get one izenekoa, zeinaren bidez bi ordenagailuren kostua ordaintzeko aukera ematen dizuten, eta bat zuk jasotzen duzu eta beste bat herrialde azpigaratu bateko haur batek. Baina laguntzeko promozio kanpaina mugatu bat da, ez dituzte ordenagailuok salgai jarri.
• "... jarriko dute salmentan mundu mailan..." dio lehen artikuluan, baina kanpaina Ameriketako Estatu Batuak eta Kanadarako soilik da. Eta hau ziur dakit, ni saiatu bainaiz egiten eta ez dit utzi...
• "...300 euro inguru balioko dituen ordenagailu humanitario berde hauetako bi erosi..." dio lehen artikuluak eta "...dagoeneko salgai dago 300 bat eurotan..." bigarrenak. Hau ez da horrela. Ordenagailuaren prezioa 200 dolarretan zehaztu dute kanpainarako. Bi ordaindu behar dituzu, eta bidaltze-gastuak gehituta 423,95 dolar da guztira (289 euro inguru une honetan). Hau ere ziur dakit, egin baitut eskaera nire Boise konekxionaren bitartez (eskerrik asko Nere eta Chris!). Beraz, ez dira 300 euroko bi ordaindu behar inondik inora.
• "...MIT erakundeak Luxemburgoko enpresa bat kontratatua du, zeinak ordenagailuen satelite bidezko kokapena kontrolatzen duen..." dio lehen artikuluan. MIT erakundeak hasieratik daukan kezka da ordenagailu hauek ez ote diren saldu edo lapurtuko, eta ez ote den gero horien inguruan merkatu beltz bat eratuko. Hori ekiditeko, horrelako kasuetan ordenagailuak blokeatuko dituen sistema bat daukate, eta hau ez da sekretuan gordetzen duten zerbait. Baina hori lortzeko ez da GPSrik behar... Eta XO-k ez dauka GPSrik; benetan izango balu, erraz frogatu ahal izango lukete zurrumurruen asmatzaileek...
• "...XO ordenagailuak duen zerbitzari sistema baten bitartez, Wi-Fi bidezko sare-konexioa ahalbidetzen duen neurri berean, beste ekipoetako edukiak ikusi eta kontrola ditzakete..." dio lehen artikuluak. Hezkuntzarako pentsatuta daudenez, XO-k dituen tresna guztiak oso kolaboratiboak dira, eta gelakideek euren lagunek egindakoa ikusi eta osatu dezakete. Hori horrela da, ez da ezkutuko ezer, feature bat da, eta NY Times-eko bideoan ikusten da. Baina MITek edo Luxenburgoko enpresa horrek ere ikus dezaketela esatea, konspiranoikoegia iruditzen zait. Eta egia balitz, hau ere erraz frogatu ahal izango litzateke, komunikazioak aztertze hutsarekin...
• "...Diotenez, Nicholas Negroponte zientzia informatikoetan guru edo aditua da. Baina John Negroponteren anaia, AEBetako inteligentzia zerbitzuen zuzendaria omen da..." dio lehen artikuluan. Hori zen, beraz! Tira, ez da serioa proiektuarekiko mesfidantza eta kritika guztiak ahaidetasun horretan oinarritzea...
• "...software librea oinarri hartuta garatu bada ere, MITekoek sistema itxi eta bertan aldaketak egiteko aukera mugatu omen dute..." dio lehen artikuluak, eta ez da egia. Sistema software mugatuarekin dator, bai, eta ez dauzka beste distribuzioek adina erraztasun berria instalatzeko, egia da, baina instalatu daitezke gauza berriak (euren wikitik software gehigarria jaitsi daiteke) edo baita beste sistema eragile bat ere (wikian diote Debian-ekin hardware guztiak funtzionatuko duela). Eta nahi duenak software berria garatu dezake (ikusi wikiko garatzaileentzako informazioa) edo instalatuta dakarrena aldatu (NY Times-eko bideoan ikusten da aski dela tekla bat sakatzea iturburu-kodea ikusteko eta aldatzeko).

Ikusten duzuenez, oker gehienak lehenengo artikulukoak dira. Baina gainera berau zurrumurru, iritzi eta zehazgabetasunetan soilik oinarritzen da, inongo iturririk aipatu gabe. "Bada bestelakorik pentsatzen duenik ere", "badu alderdi ilunik", "badirudi zerbait ezkutatzen duela", "kutsu ekonomikoa hartu dionik ere bada", "diotenez", "webgune fidagarri bat baino gehiagotan irakur daitekeenaren arabera", "itxuraz", "zurrumurruek gehiago ere esaten dute"... Prentsa arrosa edo sentsazionalista dirudi gehiago, kazetaritza serioa baino!

Bigarren artikulua txukunagoa da, gehiago oinarritzen da datuetan eta datu horietako gehienak zuzenak dira, aipatu diren biak izan ezik (salgai eta 300 eurotan dagoela esatea). Bat nentorke bertan salatzen duenarekin, hainbat ordenagailu enpresa hirugarren mundua merkatu gisa ikusten hasi direla alegia, ez balu OLPC proiektua ere zaku berean sartuko...

Zurrumurruen jatorria

Egia da OLPC proiektuak aurkako zurrumurru eta eraso ugari izan dituela. Baina Iratxek jakin beharko luke, informatikaren mundua jarraitzen duen edozeinek dakien bezala, bigarren artikuluan aipatzen dituen moduko multinazionalek (Intel, Microsoft, ASUS...) zein taktika erabiltzen dituzten negozioa izorratu diezaiekeen edozeren aurka (Microsoft urteetan ari da Linux-en inguruan FUD-a, hau da, Fear, Uncertainty, Doubt, zabaltzen), eta imajinatu beharko luke nondik datozen eraso eta zurrumurruok.

Izan ere, enpresa handi askok dituzte interesak OLPC proiektuaren aurka: Intel -ek, XO-k AMD prozesagailua daramalako; Microsoft-ek, XO-k Linux sistema eragilea eta berea ez den ofimatika paketea daramalako; eta edozein portatil ekoizlek, ez soilik merkatu potentzial bat kentzen dietelako (nahiz eta OLPC etorri arte okurritu ere ez zitzaien egin hirugarren mundurako ordenagailu merkeak egitea), baita ipurdia agerian uzten dituelako ere (posible bada ordenagailu hain onak hain merke egitea, zertan hostia dabiltza guri beste ladrillo garesti horiek saltzen?).

Iratxek ez ditu bere informazio-iturriak aipatzen, beraz ezin zehatz kontrastatu berak dioena. Baina nik banuen hainbat eraso eta zurrumurruren berri, eta Internetera jo dut gehiagoren bila. Eta noski, ia guztiak enpresa interesatuetatik datoz: Intel contra el portátil de los 100 dólares, Gates contra el portátil de los 100 dólares, Intel y Microsoft, contra el proyecto OLPC, El proyecto OLPC, amenazado por una patente...

Aurkitu dudan serio hartzeko moduko kritika bakarrak Daniel Oliverak egindakoak dira, baina nahikoa funsgabeak direla esan daiteke, aski ongi errefusatu izan baitituzte toki askotan, ikusi Deustuko Unibertsitateko software libreari buruzko blog bikaineko artikulu hau.

Proiektuaren egungo egoera

Tamalez, OLPC proiektua ez doa eurek nahi bezain ongi. Batetik, ordenagailuaren kostua 100 dolar izatea nahi zuten, eta ez dute lortu. Bestetik, 2008 urtearen amaierarako 150 milioi ordenagailu banatzea espero zuten, 2005ean proiektua aurkeztean hainbat gobernuk agertutako aldeko asmoak ikusita, baina ez dira horretara inondik inora iritsiko, herrialde askok atzera egin baitute edo erosketa atzeratu baitute.

Momentuz, Peruk eta Uruguaik soilik erosi dute XO ordenagailua, eta erosteko asmoekin jarraitzen dute Argentina, Kanbodia, Costa Rica, Dominikar Errepublika, Egipto, Grezia, Libia, Nigeria, Pakistan, Ruanda eta Tunisiak.

Hau gertatzearen arrazoiak hainbat dira. Batzuk azken prezioa bikoiztu egin delako egin dute atzera. Tailandian estatu kolpearen ondoko gobernu berriak atzera bota zuen aurrekoaren erabakia. Beste batzuk multinazionalen ohiko taktiken erruz izan dira: batzuengan FUDak efektua izan du, beste batzuk kontraeskaintzak onartu dituzte eta beste batzuk pasiloetako jukutria eta eroskerien erruz erori dira, ziur.

Azken apologia

OLPC proiektuaren asmoei guztiz txalogarriak deritzet, eta uste dut argi geratu dela ez dagoela arrazoirik asmook benetakoak ez direla pentsatzeko. Pena da proiektuak bidean hainbeste eragozpen aurkitzea eta nahi bezain ongi ez joatea, eta horiei gainera Gara eta Gaur8ko artikuluak gehitzen bazaizkie... Nik, artikulu honen bidez, horiek egindako kaltea konpontzen saiatu nahi dut, nahiz eta ez diren konparagarriak Gararen eta blog honen audientzia eta influentzia. Irakurritakoarekin ados bazaude eta zuk ere OLPC proiektuari lagundu nahi badiozu, zabaldu mezua ahal duzun neurri eta moduan!

Eta gabon hauetarako opari egoki bakarra ez dira komikiak... Give one get one kanpaina urte amaiera arte dago indarrean. Nik egin dudan bezala, Estatu Batuetan lagunik baduzu, 300 euro baino gutxiagogatik kristoren ordenagailu eramangarria izan dezakezu (txikia, pisu gutxikoa, ekologikoa, kontsumo gutxikoa, erresistentea, WiFi konexioarekin, software librearekin...), beste ordenagailu bat hirugarren munduko haur bati oparitu, eta munduko eten digitala eta bestelako ezberdintasunak gainditzen lagundu. Bikain, ez? Ba zeren zain zaude? Animo!

Post Scriptum: Hau ez diot nik bakarrik. Masi Oka, Heroes telesail arrakastatsuan Hiro Nakamura-ren rola egiten duen aktorea, OLPC proiektuaren enbaxadore ofizialetako bat ere bada . Horrek esan nahi du proiektuaren alde hitz egiten duela ahal duenetan, telebistarako iragarki batzuk egingo dituela eta abar. Eta Masi Oka ez da edonor, aizu! Informatikaria da izatez, eta Industrial Light and Magic efektu berezien estudio famatuko I+G-ko Zuzendari Teknikoa da! Bere laguntzarekin, OLPC proiektua ongi aterako da. Hiro Nakamurak, bere denbora eta espazioa aldatzeko botereekin animatzailea eta mundua salbatu zituen bezala, laster denboran atzera bidaia egingo du eta proiektua okertzen joan den uneak aldatuko ditu, horrela munduaren etorkizuna berriz aldatuz, ziur! Baina lortzen badu, artikulu hau da ez da inoiz existitu izango...