Pentsatzeko denbora
Bada zenbait liburu klasiko gai nagusi baina apur bat gordearen inguruan diharduena, Filosofiaren Historiak eta pedagogiak sarritan gutxietsia: Nikomakorentzako Etika eta adiskidetasuna; Gauzen izaeraz eta mugimendua; Etika eta maitasuna; Arrazoimen hutsaren kritika eta denbora.
Kantek Parmenidesi eta Spinozari leporatu zien unibertsoa gizakiaren kaskotik aterarazi izana, magoak untxia nola. Kanten ustez, aldiz, gizakiak, adimen aktiboa badu ere, mundua ezagutzekotan, datuak jaso egin behar ditu, edukiak (anitza beti ere) emana (gegeben) behar du, beste nonbaitetik etorria. Ez da aski gizakiak pentsatzea, egiazko ezagutza izan dadin; beharrezkoa da orobat gizakiak gogoan harturiko objektuak berezko existentzia izan dezan, gogoan hartze horretatik berex. Giza kontzientziak bi osagai baititu: Begriff edo adigaia eta Anschauung edo intuizioa, eta azken honi dagokio gizakiari emaniko edukia (beti ere ugaria), gizakiak edo gizakiarengan sortua ez dena. Ugaritasun hori, gainera, espazioan eta denboran ageri zaigu ezinbestean
Horrenbestez, ezin dugu pentsatu, ez bazaigu anitza ematen eta ez badugu ugaria jasotzen. Ordea, dagoena ezin da ugaria izan, ezin da bere baitan bereizi, espazio ez bada edo espazioan ez bada: bi puntu geometriko berdin, ez daitezke elkarren artean bereiz, ez bada espazioan duten kokagune desberdinagatik; eta espazioa ez da beren baitan guztiz berdinak diren eta hala ere elkarren artean berex diren puntuen multzo mugagabea baizik. Haatik, ezagutu ahal izateko, aniztasuna bildu edo identifikatu egin behar da: Kantek dio ezagutza ekintza oro sintesia dela, ugaritasuna batzen baitu. "Zaldi" kontzeptuak, berbarako, zaldi enpiriko guztiak biltzen ditu. Eta, gizakiontzat, anitza ezin da berdindu edo identifikatu ez bada denboran.
Honelaxe argitzen du Kojèvek arazoa: A puntua eta B puntua identifikatzea, puntua A-tik B-ra igaroaraztea da; oro har, gauza desberdin bi identifikatzea, gauza bat eta bera aldatu dela adieraztea da. Halatan, denbora litzateke anitzaren berdintze ororen, edo aldaketa ororen, zeinahi ere diren, multzo infinitua.
Beraz, ezagutu, aniztasuna atzeman eta bildu, soilik denboran egin dezakegu, ugariaren atzematea bera baita, besteak beste, denbora. Sarritan onartu du filosofiak giza egia mintzozkoa denboraren une orotan ageri ahal dela; eta gizakiak denbora behar duela pentsatu ahal izateko. Baina Kant lehenbizikoa izan da gizakiak hau guztia akzidentala barik funtsezko duela azpimarratzen.