Markos Zapiain

David Henry Thoreau 1817ko uztailaren 17an jaio zen, Concord-en, Bostondik iparralderantz, Kanadako mugatik hurbil. 2.000 biztanle zituen orduan. Oihan, muino, arboladi, erreka eta aintzirek inguratzen dute herrixka, natura zoragarriak. Thoreauren haurtzaroa txango, ibilaldi, kanoa, belar biltze eta bainuek edertu zuten. Txabolak eraiki, zuhaitzetara igo, behin zuhaitz puntan zango artetik mundua nola ageri den begiratu, arrantza…

Haurtzaroko askatasun hori iraunarazi nahia nabari da Thoreauren filosofian, baserri giroko ume askok sentitu izan duten oztopo gabezia eta libertate basatia du Thoreau helduak ere helburu. Helduaroan ere bere gisa bizi nahiko baitu, helduen mundu modernoa mespretxatu eta gorrotatu egingo du.

Bere bizialdi ia osoan misantropo gogorra izan zen. Guraso filantropoak zituen ordea, abolizionistak, etxean militanteak ez ezik esklabo iheslariak ere hartzen zituztenak. Kanadan debeku zen esklabotza eta iheslariek AEBtik Kanadara jotzen zuten. Bidean, abolizionista batzuek lagundu egiten zieten, etxean ezkutatuz, jaten emanez… Thoreauk ez zuen gogoko gurasoen etxean horrenbeste jende ibiltzea atzera eta aurrera. Abegikortasuna kritikatu egin zuen, bere betixutasuna azpimarratu.

Ikasketei dagokienez, txikitandik atera zituen nota bikainak. Oso gazte hasi zen grekeratik eta latinetik ingelesera itzultzen. Hala ere, maiz egiten zuen eskolatik piper anaia Johnekin, eta mendira joaten ziren benetan ikastera. Gero, lau urte eman zituen Harvard-eko unibertsitate ospetsuan, eta hogei urte zeuzkala ikasketa-amaierako hitzaldia idatzi zuen: “Garai modernoetako espiritu komertziala eta bere eragina nazio baten izaera politiko, moral eta literarioaren gain”. Bertan aurki daitezke bere gai nagusi batzuk: espiritu komertzialarenganako gorrotoa, dirua jainkotzearen eta mekanizazioaren kritika eta idolo moderno horien aurkako erresistentziaren goraipatzea.

Thoreau “David Henry” bataiatu zuten, baina berak ordena aldatu eta “Henry David” bilakarazi zuen. Ez zuen jasotako deus bere horretan onartu nahi, izena bezala bizitza ere berak aukeratua eta asmatua nahi izan zuen. Oso gazte zela ekin zion “Egunkari” bat idazteari. 20 urte geroago amaituko zuen: 14 liburuki. Bertan oharrak jaso zituen,  hitzaldien zirriborroak, liburuen iruzkinak, aldarte-aldaketak eta sentimenduak, gogoetak, belar biltzeak… (Thoreau beti zebilen belarra biltzen, txapelapean zeraman, mikroskopioz aztertzen zuen.) Dena den, Thoreaurentzat idaztearen funtsezko xedea bere burua hobeki ezagutzea eta horrenbestez libreago bizitzea zen, liburua eratzeaz batera bere burua ere egituratzea.

Maisu jarri zen Concordeko eskola publikoan, baina ez zituen ikasleen aurkako zigor fisikoak onartu eta dimisioa eman zuen. Hurrengo urtean eskola bat ireki zuen anaiarekin batera, eta pedagogia naturazale libertario bat erabili zuten: mendira irteerak goizalban; belarra, zuhaitzak, errekak eta animaliak ezagutu eta aztertu, ilunabarra gozatu; zigor fisikorik ez… Ikasleek esku hartze aktiboa zuten zigorgintzan eta diziplina-prozesuan.

1839an anaiarekin kanoan ibiltzera abiatu zen aste beterako, Merrimack ibaian barrena. Liburu txiki polit batean jasoko zuen gerora egun haien berri.

Anaia hil ondoren, ordurako laguntzen hasia zitzaion Emerson filosofo transzendentalista ospetsuak New Yorkera bidali zuen Thoreau, haren ilobaren tutore; literatur munduan izen bat egitera ere bultzatu zuen. Zortzi hilabete eman zituen New Yorken. Behin Concordera itzulitakoan, aurkakotasun teoriko garbi bat ezarri zuen: New York zibilizazioa da, lilura faltsua eta itxurakeria, aurrerapen teknologikoaren erlijioa, bankaria, sal-eroslea eta kazetaria, hitzontzikeria; aldiz, Concord natura da, benetakotasuna, bizimodu filosofiko eta jakintsua, indiarra, egurgilea eta nekazaria, isiltasun argia.

TXABOLA ETA ESPETXEA

Thoreauren bizitza osotik bi gertaera iritsi zaizkigu oroz lehen, bi ekintza nabarmendu izan dira: batetik, bere eskuez txabola txiki bat eraiki zuela basoko txoko batean, Walden aintziraren aldamenean, eta bertan bakartuta bizi izan zela. Bestetik, zergak ordaintzeari uko egiteagatik espetxeratu zutela. Kartzelaldi hau dugu hain zuzen “Desobedientzia zibilaz” testuaren sorburu.

1845ean ekin zion Thoreauk, Emerson filosofoaren lur eremu batean, Walden lakuaren ertzean, txabola bat eraikitzeari. Txabola aintzira ondoan ez zuen jaso soilik praktikotasunari begira. Thoreauren haurtzaroan gurasoek maiz aldatzen zuten bizilekuz. Behin batean, Thoreauk lauzpabost urte zeuzkala, Bostondik Concordera joan ziren. Baso-zelaiak zeharkatu zituzten, Walden aintzira ingurukoak. Liluratuta gelditu zen Thoreau umea. Bestalde, amonaren lorategitik erreka bat abiatzen zen, Merrimack ibaira zihoana, eta Merrimack horrek inguruko lakuak ureztatzen ditu, Walden barne. Hain zuzen, anaia hil berriarekin Merrimacken eta inguruko ibaietan egin zituen kanoa-txangoak. Alegia, txoko hura toki zehatz bat ez ezik Thoreauren ume-ametsetako paisaia zoragarria ere bazen. Proustek biziki gustuko zituen Thoreauren obra eta jarrera.

Thoreauk Walden aintzira hondorik gabe irudikatzen du, ur sarrera eta irteera barik, mitologiko, betiereko. Bekatuak garbitzeko ura omen du. “Egunkaria”n aintziraren kolore mugagabeen aldaketa eta ñabardurak jaso zituen, baita ur-mailaren igoera-jaitsierak, piztiaren arnasaldiak bailiran. Thoreau egunero-egunero bainatzen zen bertan, nahiz ikaragarri hotza izaten den maiz. Jelatuta zegoenean etzan egiten zen biluzik izotz-plakaren gainean. Psikoanalista batzuek amaren altzora itzuli nahi amorratua sumatu dute ohitura horretan.

Txabola txikia zen: 3 bider 4,5 metro, 13 metro koadro. Altzari soil batzuk zeuzkan eta tximinia; kanpoan baratzea.

“Walden edo bizitza basatiaz” liburuak eragin handia izan zuen hippiengan. 80ko hamarraldian hondarribiar bat baino gehiago bakartu zen Jaizkibel inguruan Thoreau eredu. Baina Thoreauren bakarraldia idealizatu eta esajeratu egin da. Azken batean, 1845eko uztailaren 4tik (AEBen Independentzia eguna) 1847ko iraila arte baino ez zen bizi izan bertan, 26 hilabetez. Gainera, bi egunean behin Concordera joaten zen, filosofo transzendentalisten bileretara, amatxok prestaturiko anoaren bila…; eta txabolan nekazariak hartzen zituen, baso-mutilak, filosofoak, bidaiariak, esklabo iheslariak… Hori bai, ez zituen hiru aulki baizik, egundo ez zuen taldea eta jendetza gustuko izan. Lagunen bisita atsegin zuen, baina atseginago bisita eza.

Espetxealdiari dagokionez, gau bakarra eman zuen barruan. Waldenen bizi zela, 1846an, Concordeko zapatagilearengana zihoala poliziak geldiarazi eta espetxeratu zuen, ez baitzuen ordaintzen gobernuak esklabotzari eusteko eta Mexikoren aurkako gerra elikatzeko erabiltzen zuen bere zergen zatia.

Ezaguna zuen kartzelaria: fidantza ordaindu nahi izan zion berehala, baina Thoreauk ez zion utzi, espetxera nahi zuen. Biharamunean bertan ezezagun batek fidantza ordaindu eta Thoreau askatu egin zuten. Zenbait biografok uste du Thoreauren izeko bat izan zela. Azkenik, bere zapata berreskuratu eta mendira joan zen, ahabiak biltzera (oso ona ei da ahabia ikusmena bizkortzeko). 1849an argitaratuko zen espetxeratze hori abiapuntu izan zuen “Desobedientzia zibilaz”.

Txabola utzita Waldenetik Concordera itzuli ondoren, lanbide apalen bitartez bizi izan zen: etxeak pintatu, lorategiak zaindu, lurra neurtu, aitari arkatzagintzan lagundu…

Bere buruarentzako askatasuna sortu, hori nahi izan zuen beti: lan finkorik ez, kontsumoa funtsezkora mugatu, alferrikakoa zeharo ezabatu, loturak ekar ditzaketen emazte, ume edo sendirik ez, ezta adiskide inbaditzailerik ere: ahal bezain libre bizitzeko antolatu zuen bizimodua. 

Biografoek, hala ere, haustura bat nabarmendu dute Thoreauren bizitzan, politizatze gogor batek bizi izan baitzuen azkeneko urteetan. Ziaboga hori Anthony Burnsen eta John Brownen kasuek erabaki zuten.

Burns esklabo iheslari bat zen. Bostonen atxilotu zuten. Abolizionistek bere fidantza ordaindu zuten arren espetxean atxiki zuten. Protesta-manifestazioa zapaltzeko lanetan zebilen polizia bat hil egin zen. Haserre, Estatuak lege berri bat aldarrikatu zuen, AEBko hiritarra esklabo iheslariak salatzera behartuz. Thoreauk ezin izan zuen jasan eta abolizionisten alde engaiatu zen. Orduan, aurreko bizimodu filosofikoa, txabolan bakartuta eta naturarekin bat eginik bere buruaren bila, interesik eta baliorik gabekotzat jo zuen.

John Brown kapitain bat zen, zuria, abolizionista, dozena bat militanterekin batera komando bat osatu zuena. Brownek hitzaldi bat eman zuen Concorden 1857an; Emerson eta Thoreau entzuleen artean zeuden. Behin batean, Kansasen, Brownek esklabotzaren aldeko bost lagun garbitu zituen. Beste batean, Virginian, Brown armategi batez jabetu zen, esklaboak armez hornitzeko asmoz. Berehala harrapatu zuten ordea, espetxeratu eta urkatu. Thoreauk 1859an  “John Brown kapitainaren aldeko alegatua” idatzi eta Concordeko enparantza batean ozenki irakurri zuen. Urte hartan bertan “John Brownen martiritza” argitaratu zuen. Eta 1860an “John Brownen azken egunak”.

1854an, “Walden” argitaratu zuen urtean, tuberkulosia harrapatu zuen. Hiltzera zihoala jakinda, bere liburuen argitalpena apailatu zuen. Uko egin zien analgesikoei: une guztiak sakonki bizi nahi izan zituen, azkenekoak barne. 1862ko maiatzaren 6an hil zen, 44 urte zituela.

Deleuzek zioenez, AEBek nazio-gatazkak immigratze unibertsalaren bidez konpondu zituzten (Marxen ustez proletarizatze unibertsalak klase-desberdintasunak gaindituko zituen bezalaxe). AEBeko hiritar ugari europar iraganera begira bizi da, Las Vegasen Koliseoaren eta Partenoiaren kopiak dituzte. Aldiz, Thoreauk azpimarratu zuen AEBk baduela bere iragana, europarra baino miresgarriagoa: indiarrak. New Yorketik Mendebaldera begiratu beharrean, Paris, Erroma eta Atenasera, hobe Ekialdera jo, indiarren lurraldeetara. Hauen kultura benetakoagoa zitzaion gurea baino, lurrean eta haizean sustraituagoa. Jarri zibilizatua eta jarri indiarra, basamortuan edo oihanean, zein orientatuko ote den hobeki. Elikadura osasuntsuagoa zuten, kolesterolik ez. Ausarkiago egiten zioten aurre oinazeari.

AEB zibilizatua indiarren genozidioaren gainean eraiki zen, eta Thoreauk ez zuen inoiz ahaztu, bere garaian inork aintzat hartzen ez zuen arren. AEBko etorkin zuriek aspaldi akabatu zituzten indiarrak. Baina gaur egun oraindik ezikusia egiten diote haien edozein aztarna eta oroitzapeni. Michel Onfrayk idatzi du ederkien Thoreauri buruz (Contre-histoire de la philosophie-ko seigarren liburukia: Les radicalités existentielles, “Henry David Thoreau et ‘le bonheur parfait’”Grasset, Paris, 2009, 43-175 orr.), berari ostu dizkiot datozen ideia guztiak. Onfrayk kontatu du badela New Yorken mundu osoko arte indigena jasotzen duen museo erraldoi bikain bat, “Metropolitan Museum” delakoa, bost kontinenteetako edozein bazterretako obrak aurki ditzakezu bertan, baina ez daukate Ipar Amerikako indiarren pieza bakar bat ere.

Era berean, europarrok nekez sartzen dugu amerikarren bat Filosofiaren Historian. Thoreau, gehienez ere, literaturgile gisa dugu ezagun (Albert Sánchez-Piñolen iturri nagusietako bat da, indiarretik franko zuten Kafka eta Henry Miller-ekin batera). Are eskandalagarriago, Thoreau filosofoak nahiago ditu indiarra, egurgilea eta brahmana, pizgarriagoak baitziazkio bizimodu libre bat asmatzeko orduan, Platon, San Agustin eta Kant baino (inoiz ez ditu aipatzen).

Thoreauk ez zuen natura bere bulegoan eserita goraipatzen; aitzitik, harreman fisiko ezin hurbilagoa zeukan harekin: hegal galduaren edo belar izpiaren xehetasunak aztertzen zituen, oihaneko aldaketak neurtu eta idatziz jaso, zuhaitzera igo habia begiratzera… Naturak irakasgai ugari dauzka gordean; gozatu egiten zuen Thoreauk gordeleku horietan barneratzen, eta sekretu horiek gidari hartuta saiatu zen bere bizimodu filosofiko librea asmatzen.

Ezinezkoa zitzaion ordea nortasun eta bizimodu libre hori zibilizazio industrialean gauzatzea. Umearengan naturaren presentzia eta kulturaren absentzia maite zuen. Natura kontrakultura gisa erabili zuen. Natura ezeztatuz eraiki baitugu gure zibilizazioa, bietako batera hurbiltzeak bestetik urrutiratzea dakar. Edonola ere, soilik naturak senda gaitzake kulturatik. Gure kulturak makina motordun bilakarazi gaitu, dirua dugu errege, ezertarako balio ez duten trasteak erosteko grinak itsutsen gaitu, borondatez onartzen dugu bizimodu esklaboa (ordutegi zitalak, besteak beste), gure arteko harremanak penagarriak dira, ametsik gabeko bizimodu zekena eta etsipen otzana dira nagusi. Thoreauk ez du etsiko, eta naturarekin bat eginda sortutako bizitza bikain baten bila ibiliko da.

Thoreaurentzat, “Indarkeriarik gabeko 500 ekintza” liburuko hitzaurrean Mabel Cañadak idatzi duenaren aurka, ez gara libre sorkuraz, askatasuna ez dagokigu berez, asmatu beharra dago, sortu. Nork bere moduan: Thoreauren jarraitzaile izatea ez da basoan txabola eraiki eta bertan bakartzea, egunero lau orduko ibilaldia eta aintzira izoztuko bainua errepikatzea, baizik nork bere ahalmenak eta askatasuna ahal bezain sakonki eta ederki mamitzeko moduko bizimodua bilatzea, inertzia gorabehera, normaltzat jotzen dena eta bestek zugandik espero duena gorabehera.

1-Hondarribiko Institutuan 1978 inguruan Don Joséren semeak ematen zigun Soinketa. Don Josék falangista izateagatik eskuratu zuen postua. Eta semeak, berriz, Don Joséren seme izateagatik. Gimnasioan besaulki bat zeukan jarria. Bertan eseri, zigarro-purua piztu eta ke-lainoen atzetik begiak ñarrotuz agintzen zigun: “Venga, 50 flexiones”. Puruaren errautsa Gimnasioko oholen gainean botatzen zuen. “Ya lo recogerán las de la limpieza, que para eso les pagan”.

Hondarribian garai hartan bazen taberna bat beti jendez gainezka; jabea droga-trapitxeoan zebilen. Behin batean arrantzale batzuk joan zitzaizkion: “Venimos a darte de hostias”. Gameluaren erantzuna, herrian ospetsu bilakatuko zena: “No, porque tengo a quien se da de hostias por mí”. Ordezko hori gure soinketa-irakaslea izaki, Don Joséren semea. Jipoi galanta jaso zuen Faro inguruan, hamar mila pezetaren truke. Astelehenean igeltsoa besoan eta ubelduak edonon etorri zitzaigun Institutura. Denok genekien gertatuaren berri, baina hala ere jakin-min eta erruki faltsuz galdetu genion. Erantzun zigun Cauteretseko eski-pistak kaka zahar hutsa zirela.

2-Banindoan herenegun goizeko zortziak aldera Institutura eta Iban Laka bizilagun eta ikaslea gerturatu zitzaidan atzetik erdi lasterka. Bere aurpegia nirera izugarri hurbildu eta zerri-gripe zerriaren sekulako eztul eta birus-festa zikina irentsiarazi zidan. Irakasleoi autoritate-estatusa aitortzea ez da aski. Jokabide batzuk behar bezala zigortzekotan heriotza-zigorra berrezarri beharko lukete. Zelako makalaldia atzokoa eta gaurkoa! Harrapatu diat nik ere.

Gure ikasle batek bere andereño adeitsuaren autoko ihes-tutuan patata mardul bat sartu du berriki.   

Esaten da irakasleen autoritatea bereziki ondo ezartzen dela Finlandian, Suedian eta oro har iparraldean. Espainiatik, Italiatik, Euskal Herritik lan-taldeak bidaltzen dituzte dohai hori ezagutu eta geureganatzeko asmoz. Gehienek uste dute ikasketa-egitasmo eta pedagogia-hausnarketarik egoki eta aurreratuenak edukitzeak dakarkiela arrakasta hori.

Baina baliteke ez izatea hotza baizik. Bob Dylan Kanadako mugan jaio zen eta dio hango hotzak matxinadarako edozein tentaldi desaktibatu eta izozten ziela.

Historia azaltzeko orduan, autoritatearen historia adibidez, faktore ideologiko eta filosofikoei garrantzi handiegia eman izan zaie beharbada, eta gutxietsi egin dira faktore klimatikoak, geologikoak, elikadurari dagozkionak…

XVIII. mendeko Frantzian Erret autoritateari eta Elizarenari indarra kentzeko orduan Rousseauren “Gizarte-hitzarmena” aipatzen da, entziklopedisten idazki ilustratzaileak, eta abar.

Alta, Alexis Philonenko ziur da Frantziako Iraultzan Rousseau baino eragingarriagoa izan zela patataren absentzia. Frantzian patata ezagutu izan balute eta ordurako behar bezain zabalduta egon izan balitz, gose gutxiago zuketen eta horrenbestez grina iraultzailea ere epelago.

Egia bada ere Farruquitok zoritxarreko istripuz gizon baketsu hura hil zuenean ez zeukala gidabaimenik, Gipuzkoako Goierrin artzain bat ezagutu nuen, Joxe Juakin, ez oso betea, ardiak gobernatzera-eta lanroberraz joaten zena, kasetean beti trikitixa, eta Joxe Juakinek ez zuen teorikoa ateratzeko gaitasunik, baina hori bai, primeran zekien gidatzen. Hura zen hura trebetasuna, enbor eroriei eta behiei ixkin egiteko orduan! Gela ilun batean erosi zuen karneta, gizon ilun batzuei, azterketarik gabe. Ordea, hamabi urte barru legez kanpoko karnet-saltzaileen sarea desegin zuten, eta banatuak zituzten karnetak oro baliogabetu. Orduz geroztik Joxe Juakin ez dabil batere ondo. Utzia du artzaintza, zurrutak harrapatua. Nire ustez, ez zioten zertan gidabaimena kendu.

Era berean, Cuencan bada frikientzako eta toreroentzako autoeskola berezi bat, Yola Berrocal, El Juli, Paquirrín, Míster España eta gisakoentzat, “Famatuen autoeskola” deitua, ondo ordainduz gero gidabaimena berehala ematen baitizute, eta inork ez du istripurik izan.

Nolanahi ere, autoen eta oinezkoen arteko harremanari dagokionez, aurrerapena eta ongizatea autoa hirigunetik ateratzea da, karrika oinezkoaren oin uztea.

Jendearen eta autoaren arteko erlazioa lankidetza onuragarria izango da zenbaitetan, noski, baina sarritan gudua. Bataila garrantzitsu bat, lurraldetasun gatazka, herrietako kaleetan dugu. Eta zentzunak erakusten du kalea oinezkoari dagokiola, autoa aldirietan utzi eta hirigunera autobusez edo metroz sartu beharko genukeela. Zentzu horretan, eredugarria da Bermeo: txikiteroei eztabaida edo elkarrizketa bidezabalaren erdian sortzen baldin bazaie, itxaron dezatela autoek, ilara luzea sortu arren: ondo egina.

Hedabideetako zalaparta gorabehera, gaur egun tratu txar gutxiago dago emakumearen aurka. Lehen ez zen ageri. Sumatu ere ez zen egiten. Egiturazkoa zen.

Esaterako, Donostia, 1950. Egunero, etxeko jauna etxera orduko emazteak eltzea prest behar zuen. Senarrak txirrina jo eta badoaz eskaileran behera, gizona aurretik, emaztea eltzea daramala. Gizonaren txokora heldu, gizonak eltzea hartu eta barrura. Emakumea ezin sartu eta buelta etxera.

Zorionez, oinperatze hori gainditzen ari gara. Baina orain andre etorkinengandik xurgatzen dugu menpekotasunaren odol frexkoa.

Dibortzioak bideratzen lanean dabilen abokatu batek datu bitxi baten berri eman dit: berak ezagutu dituen mutil islamdarrak eta neska euskaldunak osatutako bikote guzti-guztiak bereizi dira; aldiz, mutil euskaldunak eta neska mairuak osatutako bakar bat ere ez da bereizi. Seinale islamdar kulturan emakumearen morrontza latzagoa dela.

Oso gutxi dira aski diru ukanez gero prostituta izaten jarraituko luketenak, bakanak bokaziozko prostitutak. Baina bokaziozko garbitzaileak ere gutxi dira. Bokaziozko irakasleak gero eta gutxiago. Hala ere, dirua behar eta, norberaren ahalmen eta aukerei buruzko kalkulu bat egin eta prostituta, garbitzaile edota irakasle bilakatzen zara. Prostitutei beren lana duinki ordaintzea, lan baldintza onargarriak bermatzea eta beste edozein langileren eskubideak zor dizkiegu.

Putak dirua behar du: normal xamar bizi ahal izateko, familia aurrera ateratzeko, drogadikzioari eusteko, hegoamerikako familiari bidaltzeko edota Parisen diamante garesti bat erosteko. Lan alienatzailea duzu zalantza barik, beste asko bezala, eta hobe desagertuko balitz, baina gaur egun prostituzioa dekretuz desagerraraziz sexuaren langileak kaltetuko dituzu batez ere. Ezagutzen ditudan prostitutei behintzat bezerorik koipeztoenak baino askoz ere beldurgarriagoak zaizkie dirurik ematen ez dieten borondate oneko errukitsu eta salbatzaileak. Gurasokeria baita inondik inora behar ez dutena: “Nik salbatuko zaitut, zure gorputza bekatuan zikinduta dagoen arren eder duzu oraindik arima, psikologo bat ordainduko dizut…” Prostituta batek berriki zioenez: “Ni ez naiz ero bat. Eta nahiago dut nire lana atariak garbitzen ibiltzea baino, edo meategian, edo nerabe psikopatei irakasten. Gainera, gehiago irabazten da”.

Puta batzuek eransten dute nahiago dutela sexu harremanengatik kobratu eta libre bizi, senarrak izan ohi diren zerri zozo horietako bat pairatu eta gainera berekin larrutan egitera erdi behartuta egotea baino, eta musutruk. Gogorra da, baina honezkero egin beharrekoa gehiago dirudi puten lan baldintzak argitu eta duintzea, paperak eskaintzea eta dirua lapurtzen dieten txuloputen bitartekaritza suntsitzea.

Dirugose, zeken eta lukurariei hauxe gertatzen zaie: gauzak erosi eta bidaiak egiteko bitarteko behar lukeen diruari, bitartekari izaera kendu eta helburu bilakatzen dutela.

Bestalde, sarritan gertaera berezien alderik atseginena, ospakizun eta bidaiena berbarako, batetik proiektuaren lilura da, amestearen poza. Eta bestetik oroitzapena.

Ikasketa bidaietan adibidez gazte euskaldunak hor ibiltzen dira erdi gaixorik, biharamuna ezin gainditurik, logale, gose, eltxoz eta euliz inguratuta... Baina zein ederki pasatzen duten bidaia prestatzen; eta ondoren, argazkiei begira. Bidaia bera izaten da okerrena.

Diruaren arrakastaren arrazoietako bat horixe izan liteke: diru poltsa potoloak etenik gabe amets egitea ahalbidetzen dizu, antola ditzakezun jai, bidaia eta erromeriekin. Xoxa gastatu gabe, gainera, amets zoragarri horiek ez dituzu zertan ekarri benetako mundu  honetara, hain goibel eta desatsegina. Errealitateak ez bezala, amets soilak ez dizu hutsik egingo. 

Beren bizipoz handiagatik arreta deitu dutenen biografiak irakurrita, nabari da ez direla sorkuraz bereziki zoriontsuak izan, beren zoriona asmatu eta eraiki behar izan dutela. Sarritan gainera zoritxarra eta are infernua ezagutu behar izan dute. Iseka egiten zieten, baztertu eta jipoitzen zituzten, bortxatu txikitan. Trauma gogor horrek gerora erresorte batek bezala bultzatu ditu zorionera. Auskalo zelako ataka beltzetan galduko ziren inoiz, gure artean irudi publiko nabarmen bozkariotsua proiektatzen duten Anjel Alkain, Ilaski Serrano edota Argiñano.

Bozkariotsuok, bestalde, zoriona asmatu eta eraiki, ederki babesturiko dorretxe urrunaren antzera eraiki dute. Zaila bertara hurbiltzea, are zailago eraistea. Oroitzen naiz hilketa bat gertatu berritan, Euskal Herri ia osoa lur jota zegoela, Argiñano telebistan zuzenean agertu eta pozez gainezka ekin ziola “iepa famili, txiste izugarri on bat kontatuko dizuet...”

Miresgarria da zoriontsu hauei kritikaz mozorroturiko inbidiatsuen pozoia zein gutxi axola zaien, zein behetik igarotzen zaien. Astoak isatsaz nola, milaka euli gogaikarri uxatzen dituzte txalo alai bakar batez.

Bide batez esanik, dirudienez sukaldariek gehiago dakite zorionaz zorionari buruzko berezilari ofizialek baino. Argiñanok noizbait pozari loturiko errezeten sekretuak jakinaraziko dizkigu, eta aurrerantzean guztia izango da diferente.

Zigortu ahal izateko gaizkilearen askatasuna suposatu beharra dago, erabakimena, liberum arbitrium, aukeratzeko ahalmena. Eta gizakiok nahiago izaten dugu zigortu ulertu baino. Erdi Aroan animaliak ere erantzuletzat jotzen zituzten. Michel Onfrayk kontatu duenez, behin batean Normandian ahardi batek, zerri eme batek, ume bat jan zuen, gurasoek bide ertzean eserita utzia zutena. Epaiketa egin zioten: heriotza zigorra. Behin baino gehiagotan, baserritarrek oilarren aurkako salaketa formalak jarri zituzten, desorduz kukurruku egin eta esnatzeagatik. Heriotza zigorra eta lepoa ebaki. Halaber bizkarroien aurka, galsoroak alferrik galarazteagatik. Auskalo nola konponduko ziren auzitegian zorri mordo erruduna gobernatzeko.

Espainia aldean oraindik orain soldaduzkan gauza bizigabeei nolabaiteko erantzukizuna leporatu izan zaie. Lagun batek kontatu zidan furgoneta militar bat hartu,  bueltaxka egin eta horma baten kontra amaitu zuela. Laguna atxilotu zuten, bai, baina baita furgoneta ere, formalki: “queda usted detenida y arrestada”. Erakargarriegia izango zen beharbada, probokatu egingo zuen soldadua bere barruan sartzera. Furgonetari sarea gainetik ezarri eta atxilo. Ez soilik baztertu, baizik atxilo. Teniente bati armairu bat gainera erori zitzaion, eta armairu hura ere atxilotu egin zuten.

Dena den, ez ote da zuzenagoa alderantzizko bidea? Agian, animaliei eta gauzei erantzukizuna egotzi beharrean, gizakiei beharko litzaieke erantzukizuna eta errua arindu.

Guk badugu benetan aukeratzeko ahalmena? Ez ea gosaltzeko kruasana edo donetea nahi dugun, baizik funtsezko kontuak, esaterako gure sexu joera, hiltzaile izaera, eta abar. Spinozak eta Freudek uste dute ezetz. Spinozak dioenez, botatzen dugun harri koxkorrak kontzientzia eta mintzamena balitu, esango liguke askatasun osoz aukeratu duela aurrena ziztuan igotzea, gero lastertasuna apaldu eta jaistea eta azkenik lurrean atseden hartzea. Spinozak harri hori bezala ikusten du jendea. Askatasunaren ilusioa dugu, determinatzen gaituzten kausak ez baititugu ezagutzen. Guztia bageneki, zehazki ezagutuko genuke hiltzailea biktima hiltzera derrigortu duen kausen eta ondorioen katea, hilketa halabeharrak ekarri duela ohartuko ginateke.

La palabra “pueblo” tiene diversos significados que no coinciden por ejemplo con los de “herri”. Resulta graciosa la manera irremediablemente circular en que tuvo que definirla el caballero de Jaucourt cuando redactó el articulo “Pueblo” para la Enciclopedia ilustrada: “Nombre colectivo dificil de definir, dado que en los diversos lugares del mundo, en los tiempos diversos y según la naturaleza de los acontecimientos nos formamos ideas diferentes del concepto ‘pueblo’.” Quizá lo que diferencia entre sí a los humanos no sea tan importante como lo que los une, pero sin duda Sarkozy no es cubano. Lo humano aparece diversificado en pueblos diferentes. Por supuesto, el mestizaje y lo neblinoso de las fronteras hace difícil la clara delimitación de los pueblos. Los patriotas constitucionales tuercen el gesto cuando leen “el pueblo”, esa antigualla, como cuando ven a la suegra. Ahora bien, de vez en cuando hay que sacar a pasear tanto a la suegra como al pueblo, que se ventilen las momias.

No se sabe muy bien lo que sea un pueblo. Cuando se dice “un pueblo” (el pueblo checheno, el pueblo corso, el pueblo vasco, el pueblo mapuche) se trata o bien de una especie de almorrana que sufre algún Estado, o bien de algo así como Dios o el punto G. Es difícil de definir pero hay quien asegura haberlo  sentido. En  la guerra ideológica contra uno de tantos pueblos que se empeña en durar, el enemigo imperial suele aducir que el pueblo vasco no existe, es pura alucinación, los vascos son unos locos que se creen vascos.  

La verdad es que no sólo todo pueblo es imaginario; también lo es la personalidad individual, como vio bien David Hume, filósofo escocés que, sólo por serlo, todo inglés deseó ver ahorcado, según Hume mismo cuenta. Los argumentos utilizados para rechazar la existencia de un pueblo con nombre pueden serlo igualmente para negar cualquier identidad personal. Ben Gurion, Golda Meir, casi todos los presidentes israelíes han repetido que “el pueblo palestino no existe”, lo mismo que ciertos ideólogos del constitucionalismo acerca del pueblo vasco. Y no les falta razón, como tampoco le faltaba a aquella interesante variante de la nota habitual en el umbral de las malas novelas: “Todos los personajes de esta novela son ficticios, exactamente igual que las personas de la vida real”. La personalidad de Santi Leoné es tan ficticia como la del pueblo mapuche o la del español. Ahora bien, lo imaginario no deja de producir efectos reales. Por otro lado, no quiero morir, sentimiento natural y legítimo.

El patriotismo constitucional que propugnan quienes no se sienten sojuzgados por la Constitución, a la que la mayoría de los vascos estamos sometidos a pesar de no haberla aceptado y que contiene leyes claramente antidemocráticas, es una sosada que, como todas las sosadas, esconde una trampa. Es como si te exigieran renunciar al Athletic o al Barca para imponerte el amor al fútbol en general, es decir, al Real Madrid, equipo por otra parte incapaz de ganar título alguno sin ayuda de los árbitros.

Los separatismos en España utilizan cada vez más argumentos de sentido común, pragmáticos y consecuencialistas: el tamaño del País Vasco permite una adecuación a las novedades sociales y económicas y una gestión de los problemas concretos más ligera y rápida; además, por supuesto, un País Vasco independiente garantizaría mejor la pervivencia del vascuence. En cambio, los argumentos de los constitucionalistas suelen ser o bien confusos y mitológicos, o basados en el miedo (cuando no constituyen amenazas directas), o bien no son argumentos. Defender hoy en día que los Estados son cosa del siglo XIX (cuando ningún pueblo renuncia voluntariamente a semejante fósil, sospechoso aferramiento), defender que si nos independizáramos dejaríamos de estar en Europa, defender la sagrada unidad de la madre patria y la herejía que supondría trocear su cuerpo, defender que si la opción independentista se extiende “mandamos los tanques, como impone el artículo octavo de la Constitución”…  Está claro: es la opción dependentista la que actualmente resulta trasnochada y afeada por la peligrosa agresividad de los inseguros.

La independencia generaría una sensación de alivio y bienestar entre otras cosas porque el PP, heredero espiritual de Franco, obtiene en España alrededor de 10 millones de votos, que se traducen en un permanente mangoneo vaticanista/tardofranquista en el estilo político, judicial y mediático, agobiante lastre del que conviene descansar cuanto antes.