Markos Zapiain

Hautsa gogaikarria dela frogatzeko ez da argudio korapilatsuen beharrik: bistan da hautsa kentzen ordu gehiegi galtzen dela eta hautsak ez duela inongo funtzio praktikorik, ez ditu altzariak Gaizkitik babesten. Bikote modernoetan liskar-iturri garrantzitsua izaten da: “Garbitu dezagun egongela!”, “Berriro?, etzi hautsak estaliko du, ez du merezi!”, “Urde zikina!”

Orain badira robot berri batzuk, etxean piztuta utzi eta gelaz gela joaten omen direnak guztia garbitzen, irensgailu adimentsuak. Hala ere, oraindik ez daude aski aurreratuak, eta jendeak, nire izeko batek bai behintzat, atzetik jarraitzen dio makurtuta, norabidea zehaztuz eta hurbildik zainduz, eta gero eta okerrago dauka lunbagoa.

Etxeko hautsa, bulegoetakoa, txokoetakoa, gizakiak berak eraginikoa da neurri handi batean, azaleko zelulen desitsastearen ondorio. Giza azaleko zelula hilez dago osatua etxeko hautsaren % 70. Hauts-kopuru jakin bat pilatzen delarik, bixarra edo peluxa osatzen da. Lehergailu atomikoa asmatu dugu, halaber gerra eta tortura, beroketa globala; baina, gainera, hautsa eta peluxa guri darizkigu! Ulergarria baita hainbat pentsalari argi gizaki izateagatik lotsatu izana.

Biak dira giro berdintsuaren kume, biak oso frantsesak. Txillardegiren eta Saizarbitoriaren nortasunak dira desberdinak, eta horrek badu eragina noski giro frantses hori bereganatu eta ondoren isurtzeko moldean, beren eleberrietako pertsonaietan eta ideietan. Biok bat datozen arren gizakia ezertarako balio ez duen pasioa dela baieztatzeko orduan, alferrikako grina, pasio inutila, Sartrek zioen bezala, nabarmenagoa da kutsu soziologikoa Egunero hasten delako-n; Txillardegik introspekziora jotzen du gehiago.

Txillardegik natura maite du, Leturiak zoriona naturan eta bakardadean aurkitzen du maizenik. Gogoko du bere sentipenak, sentimenduak eta arrazoiak, bere burua, naturako bakarlekuetan aurkitzea eta aztertzea. Hori bai, ez da natura basatia izaten, baizik mendixka, lorategia edo parkea, Leturiaren egunkari ezkutua-ko parke urmaelduna bezala, Zerubide, bere bankutxoekin.

Aitzitik, Saizarbitoriari bakardadea ez zaio laket: batetik, bere buruarekin bakarrik egotea pairagaitz zaio, eta, bestetik, errukigarri zaio jende bakartia, gure gizarteek jendea bakardadera derrigortzen duten egoerak gorroto ditu, aurka egingo die. Adibidez, neska gaztea tren geltokian bakarrik trenaren zain, maleta alboan duela, eta ondoko erromesaldia medikuz mediku, ea nork egingo dion abortua, mediku gehienen aldetik errieta, mespretxua edo hoztasuna jasotzen duela.

Gisèleren bakardadeak “berritsu” deitu izan denaren gupida ere pizten du. (Bide batez, gutxietsi egin izan da pertsonaia hori, berritsukeria leporatu eta horixe hartu baita haren ezaugarri nagusitzat, baina pentsalari interesgarri bat da, erlatibista antidogmatiko sentibera, biziki komunikatiboa, eta tren geltokiko tabernako edota lokutorioko gogoetak freskoak bezain ausartak dira, eta aberatsak beren aniztasunean: estiloaz eta heziketaz, gustu estetikoaz, gaizkiaren eta ongiaren kopuruak aldagaitzak direla ziur jakiteak ekarri beharko lizkigukeen aldaketez gure jarrera moraletan, naturaren krudelkeriaz, antisorgailuez eta etorkinez, Aldous Huxleyren “Bai mundu berria” eleberriaz, larru jotzeaz eta maitasuna egiteaz, gaztediaz...)

Historia-irakasle kalakari hau eta Gisèle arbuio batean datoz bat (eta horrek Txillardegirengandik urrutiratzen ditu): beraientzat natura gaiztoa da, indartsuak beti menperatzen baitu ahula, naturak malderrari ez dio inongo babesik eskaintzen.

Kontrakotasun horren adierazpen da, halaber, Txillardegik eta Saizarbitoriak hain animalia desberdinak aukeratu izana beren nobeletarako. Txillardegiren eleberrietan oso indartsua da ugaztunaren presentzia: zakurra (Leturiaren egunkari ezkutua-n, zehazki, Miren maitearen Pintto), ziminoa, katua eta zaldia. Txillardegik ez zuen alferrik abiarazi euskal eleberriaren historiako Ugaztunaren Aroa.

Saizarbitoriak ugaztunak ikusi ere ez ditu egiten, bere nobeletako animaliak heriotzari lotuak dira, heriotza tragikomikoa ia beti: sardina latan da txapeldun, baina Luxio muslaria hiltzen duen zezen-buru disekatua ere hor dago, hormatik desitsatsi eta Luxioren gainean erorita, edota, bestelako aldarte batez, etakidearen odola miazkatzen duten usoak.

Bi idazleon ikuspuntu politikoen arteko aldea naturaren aurrean duten jarrera desberdinetatik ere ondoriozta liteke hein batean: Saizarbitoria gizarte-gaiek mugiarazten dute batez ere, natura ankerrak edo gizarte ergelak baztertutakoak babesteko gogoak, hala nola zaharrak, gudari ohi mainguak, nahi gabe haurdun gelditutako neska gazteak...

Txillardegik, aldiz, giza harrokeriak desagerrarazi nahi lituzkeen diferentzia naturalen alde borrokatzen du. Giza harrokeriak gainerako animaliengandik bereizi nahi izaten du, giza berezitasuna kosta ahala kosta gailendu, edo bestela jende eta herri desberdinak uniformatu. Halatan, kaiolaturiko ziminoak eta hartzak piztuko dute Txillardegiren gupida, labarretik amilduriko astoak; edo giza aurrerapen inperialaren izenean suntsitu nahi diren herri txikiak, hala nola gurea. Aberriaren aldeko borroka armatuari dagokionez, Txillardegik bikotekidearengandik bereizi behar mingotsa azpimarratzen du eskuarki, historiari ekitekotan biologiatik, maitearen epeletik, aldendu behar zaila; Saizarbitoriak, berriz, ekimen militarrak bikote-bizitzari eta ugaltzeari dakarkion hondamendia nabarmentzeko joera izaten du.

Edonola ere, Saizarbitoria alaiagoa da. Bizitza egunero hasten da, eta Gisèle, abortatu ondoren, berpiztu egiten da, bizipoza berreskuratzen du. Txillardegiren ezkortasunak, ostera, ez du zirrikiturik. Bizitza liluratzea da, eta liluratze oro abortu eginik itzaltzen da ezinbestez. Herioren nagusitasuna errotikoa da antiguatarrarenean. Saizarbitoriaren gurarietako bat, kontrara, hauxe litzateke: hiltzen ari garen artean, bila edo asma ditzagun jendartean ahalik eta oinazerik apalena nozituz moldatzeko jokabideak; guztiok hiltzera goazenez, hilerrira bidean, gorputzak usteltzen zaizkigun bitartean, konta diezazkiogun elkarri desira eroari eta gorputzen usteltzeari buruzko istorio hunkigarri eta barregarriak.

Gaur egungo gazteak gu ez bezala mintzo dira, batetik azalari dagokionez, haien berbetak gero eta antz handiagoa baitu mugikorretako esamesekin eta tuentiko mezuekin, eta bestetik mamiari: esan liteke oro har lotsa gutxiago dutela, deshinibituagoak direla, onerako zein txarrerako. Gu inolaz ere ausartuko ez ginatekeen kontu intimoen berri ematen dute ikaskideen eta irakaslearen aurrean. Orain ipiniko dudan adibideak bide batez erakutsiko du, hizkeraren naturaltasunaz gain, zenbait aurreiritziren indarra suntsiezina dela. Milaka ordu sartzen diren arren gaur egun sexu heziketan, hala ere lehengoan hamasei urteko mutiko batek ziurtatu zigun semena barrabiletan utziz gero usteldu egiten dela, eta horren ondorioz barrabilen jabea hil daitekeela, eta bera gozamenagatik apur bat bai, baina batez ere beldur horrek bultzatuta pasatzen dituela gauak eta egunak fusila garbitzen, bere burua hazi ustel hiltzailearen mehatxutik babestearren. Irakasleak noski ez zion egia zientifikoa jakinarazi, jarduera horrek ikaslea baretzen baitu, edo ahitu, eta horrenbestez erosoagoa zaio Institutuari.

Zenbait arazo desatsegin konpontzeko ez da behar borondate on apur bat baino. Tabernetan, komuneko zola ez da munduko tokirik garbiena izaten. Eta, beroketa globala gorabehera, urteak baditu oraindik egun asko hotz-hotzak. Bazoaz tabernako komunera tanpoia aldatzera. Nonbait utzi behar berokia, poltsa eta bufanda. Behegainean, zolan? Han izkinan bada pixazko putzutxo bat, ile xerlo nahasia igeri. Komuneko taparen gainean? Irekirik behar duzu ordea. Deialdi nazionala tabernariei: mesedez, komunetan ipini kako sendo batzuk, ez da batere garestia eta handia da egingo lukeen mesedea.

Bernard Sèvek “De haut en bas. Philosophie des listes” (“Goitik behera. Zerrenden filosofia”) izenburua jarri dio bere azken liburuari. Deigarria gertatzen da izenburu hori, zerrendatze asko horizontalean egiten baita, ezkerretik eskuinera: Homerorenean, literaturan oro har… Sèvek ihardesten du arkeologoen ustez lekua aurrezteko egiten zela horizontalki. Eta goitik beherakoak izaten zirela dauzkagun zerrendarik aspaldikoenak, soldaduak zerrendatzen zituztenak. Ia berezkoa omen du zerrendak goitik beherako norabidea. Zutabeak bere forma hutsari esker erakusten du ez dela esaldi, bertan idatzirikoa sintaxitik libre dabilela. Eta sintaxi gabeziak adierazten du ez dagoela esaldiari dagokion hierarkizatzerik, menpekotasunik.

Hala ere, zerrendak anabasa ordenatu nahia adierazten du aldi berean, kaosean zentzuren bat marraztu nahia, munduaz nolabait jabetu nahia.

Zerrenda batzuek giza ahalmen kognitibo eta moralak jokoan jartzen dituzte; oroz lehen, oroimena. Zerrenda oroimenari laguntzeko tresna gisa erabiltzen dugu maizenik, oroimenaren lan neketsuaren aringarri.

Zerrenda pragmatiko askotan, erosketen zerrendetan adibidez, ez dugu ezer ahaztu nahi, eta ezer ez ahaztu nahi hori nagusitze nahi bat da, zentzu-ezartze bat. Eguneroko jardun xume baten gaineko gailentze apala, ados, baina azken batean nagusitzea.

Zerrenda batzuk desordena ikusgarrian aurkezten dira, pilatze sakabanatu traketsak dira. Dena den, zerrendaren paradoxa da munduko desordenatuena izan arren berez dakarrela ordenatze ñimiñoren bat. Berriro erosketen zerrendak: erosi beharrekoa burura datorkigun heinean apuntatzen dugu, era nahaspilatuan, baina deus ere ahaztu nahi ez izateak ordenatze-gurari bat ere erakusten du, umila izanagatik ere.

Sekretu sakonak ezkuta ditzake erosketa-zerrendak: gure lagunenak goitik behera ezagutuko bagenitu ezusteko galantak genituzke, asko genekike beren izaera gordeaz.

Beste zerrenda-mota bat bildumazalearena da, eremu jakin bat goitik behera menperatu nahi duenarena, zerrenda obsesiboa, literarioena behar bada; hemen kokatzen du Bernard Sévek Bouvard eta Pecuchet-en entziklopedia, jakintzak oro osotoro jaso nahi lituzkeena. Antzeko joranak bultzatzen du Sartreren Goragalea-ko autodidakta ere, liburutegiko liburu guztiak nahi baititu irakurri, alfabetoaren ordenari jarraiki. Deus ere ez ahaztea da beti ere puntua, deus ere ez galtzea.

Erosketen zerrendak idaztera bultzatzen gaituen grina ez bezalakoa da, haatik, bildumazalearen zerrendatzean abian dabilen esparru edo geruza psikikoa. Helburua ez baita soilik egunerokoa antolatzea; mundua eta zure burua menperatzeko bulkada kezkagarri eta bortitza ere nabari baita. Irrika-gune bilakatzen da zerrenda, desira gogorren erakarle.

Behin zerrendan ageri dena erdietsita, ezabatu egiten da ia beti papera, desagerrarazi. Baina batzuetan, egitekoen zerrenda idazten duzu, burutu egiten dituzu, baita apuntatzea ahaztu zenuen beste egitekoren bat ere, eta gero etxean, egiteko hori jadanik burutua izan arren, apuntatu egiten duzu hala ere, zerrenda zeharo biribildurik gera dadin, zaborrontzira bota baino lehen. Oso ohitura zabaldua da hori, gure etxean bertan, eta zerrendaren alde obsesiboetako bat erakusten du, praktikotasuna aise gainditzen duena.

Jadanik eginikoa ere zerrendatzeko ohitura horrek erakusten baitu etorkizunari begiratzen dioten egitekoen zerrendak ez ezik badirela orobat iraganari begiratzen diotenak. Hauen betebeharra litzateke erakustea munduarekin hitzartutako eginbeharrak zintzoki bete ditugula. Iraganari begiratzen dion zerrendak ziurtatuko luke, eta batik bat liguke, onezkoak egin ditugula gure buruarekin eta unibertsoarekin, bakean gaudela azkenik.

Ezagutzen dudan zerrendarik politenak ez dio ez etorkizunari ez iraganari begiratzen, betierekoa baita. Jorge Luis Borgesek dakar “John Wilkinsen hizkuntza analitikoa”-n. Argentinarrak dioenez, txinatar entziklopedia batek honelaxe sailkatzen ditu animaliak: a) enperadorearenak, b) baltsamatuak, c) etxe abereak, d) txerrikumeak, e) sirenak, f) alegiazkoak, g) zakur libreak, h) sailkapen honen baitakoak, i) gorputza ero moduan astintzen dutenak, j) kontaezinak, k) gamelu-ilezko pintzel oso fin batez marraztuak, l) eta abar, m) goseak hil berriak, n) urrutitik euliak diruditenak.

Zerrendak aukera berriak eskaini dizkio pedagogiari. Dakitenek diotenez, irakasgaiak hobeto txertatzen dira ikasleen oroimenean jolasaren bidez. Gure institutuan jolas hauxe erabiltzen dugu arrakastaz: ikasgaiari loturiko zerrenda jakin batean ikasleak sarkina harrapatu behar du.

Demagun filosofo grekoen zerrenda hau: 1) Parmenides; 2) Heraklito; 3) Sokrates; 4) Platon; 5) Ilaski Serrano; 6) Aristoteles; 7) Epikuro

Edo Historian, EAEko lehendakariak: 1) Jose Antonio Agirre; 2) Jesus Mari Leizaola; 3) Karlos Garaikoetxea; 4) Jose Antonio Ardanza; 5) Lady Gaga; 6) Juan Jose Ibarretxe; 7) Patxi Lopez

Zerrenda horietan bada elementu bat arrotza. Ikasleak antzeman egin behar dio. Gure ikastetxean ia beti asmatzen dute (lehenbiziko zerrendan Ilaski Serrano da; bigarrenean berriz Lady Gaga).

Takolo, Pirritx eta Porrotxek oso txikitandik pizten dute euskal umeengan fan eta miresle aldartea. Behin batean Elorrion, gure alaba bat, Porrotx agertokitik jaitsi eta argazki baterako posatzera hurbildu zitzaionean, negarrez hasi zen hunkituta. Hunkidura hura Jonas Brothersengana bideratuko zuen gerora.

Batzuetan ordea ez da transferentziarik gertatzen eta Takolo, Pirritx eta Porrotxengan finkatzen da behin betiko miresle grina hori. Horixe da Xabi Paya gazi-gozokide ohiaren kasua. Azkenaurreko Argian kontatu digu Birminghamera joango dela urte beterako, Etxepare institutuaren eskutik. Baina ez digu kontatu nolako despedida izan duen. Lagunek merezi bezalakoa egin diote, hunkigarria bezain ederra. Baita berebiziko ezustekoa eman ere, Xabiren talde gogokoena ekarri baitute agur- festara: Pirritx, Porrotx eta Marimotots.

Bestalde, ohiko galdera da zer ote dugun euskaldunok desberdin, zerk egiten gaituen bakan eta berezi munduan. Hizkuntza aipatzen da, baina herri orok du hizkuntzaren bat, edo asko.

Inongo herrik ez duena da pailazo bibotedun bat, gure berezitasunik nabarmena ziurrenik. Bitxia baita zinez: Berri Txarrak-ekoek pailazo korbataduna aipatzen dute “Zirkua” abestian, baina nanoa da zirku horretako biboteduna. Google-n ikertu, bilatu “moustached clown” edo “payaso bigotudo”, eta biboterik gabeko pailazoak agertuko zaizkizu, edo pailazoak ez diren bibotedunak, edo bestela Maradona, Benedikto XVI.a, Michael Jackson, Batmaneko Jokerra, Obama, edonor, baina pailazo bibotedunik, alerik ere ez. Pailazo bibotedunarena da zirkuko ikonografiari euskaldunok egin diogun ekarpenik garrantzitsuena. Biba gu eta biba Joxe Mari Agirretxe, Porrotx, poz handiagoa eman baitio Euskal Herriari Elkano, Loiolako Inazio eta beste euskal unibertsal guztiak batera baino, eta gainera unibertsoari erakutsi dio pailazoak badakiela bibotea prestuki eramaten.

Kevin Heredia idazten ari da, eta lehengoan bere hurrengo nobelaren zirriborroa irakurtzen utzi zidan. "Zein larretan, Garbiñe?" du izena eta mila eta bostehun urte barru dago kokatua, Gasteiz inguruan. Irudimen harrigarria erakusten du aparailu eta robot berriak deskribatzeko orduan, etorkinak Neptunotik datoz, mutazio genetiko sakonen ondorioz inguruko gizakiak patataren dohain eta ahalmenez jabetu dira, goierritar aberats batzuek hilezkortasuna lortu dute.

Dena den, zirraragarriena maitasun-istorioa da. Garbiñe euskal ordezkariaren eta Borja PP-koaren artean ohe-eszena anbiguoak gertatzen dira, bakoitza bere aldetik ezkondua izaki, ez Vatikanoko nuntzioak ez meskita nagusiko imanak ez baitituzte ondo ikusten harreman horiek. Horrek eragiten dien erruak oztopatu egiten ditu ohe barruko mugimenduak, eta baldarkeriak berezi bilakatzen ditu, robot txotxongiloak balira bezala txortan dabiltzanak. Negoziazio politiko batzuei esker ezagutu dute elkar Garbiñek eta Borjak: Gernikako Estatutuari gutxi falta omen zaio osorik transferitua izateko.

Ez oso maiz ikustea izan daiteke behar bada Tele 5i eta Antena 3ri nolabaiteko sinpatia izateko bide bakarra... Behin batean, uda baino lehen, zapinean ari nintzela, bi-biak iruditu zitzaizkidan iraultza berdin-zalearen aldeko tresna eragingarriak, orain arte ia beti irainduak, umiliatuak eta isilaraziak izan direnei arnasa eta hitza ematen zieten heinean.

Tele 5en Belen Esteban zegoen. Andaluzian ohikoa izan da señorito harraparia, inguruko herrietako neska gazteak beretzat hartzen zituen jauntxo feudala, Feriako Duke pederasta bezala: amak berak etortzen zitzaizkion beren umeen sexua diru-truke saltzera.

Hainbat eta hainbat eskualdetan aberatsak gura legez erabili izan du pobrea, bere apetarik itsusienak betetzeko tresna mutu izan zaio. Horietakoak dituzu Janeirotarrak, Jesulin eta.

Belen Estebanekin ordea ez dute nahi dutena egin ahal izan, Tele 5i esker besteak beste, herriaren printzesa izateraino goititu baitu.

Iragarkietan Antena 3ra aldatu eta banderillero apal bat ageri zen negarrez. Zioenez, zezen-munduan karrera egin nahi, eta plazak eta lana lortu ahal izateko, apoderatuak, ugazabak, hasieran bere aurrean biluzteko agintzen zion, gero elkar masturbatzera behartzen zuen, popatik ematen zion...

Eta Antena 3k ere galtzaile xeheari ematen zion hitza, deus ez zuenari, behetik zetorrenari, jendaurrean adieraz zezan handiki harroak sekula betikoz ezkutuan nahi zukeen egia lotsagarria.

Ezustean banderilleroaren aitak telefonoz hots egin zuen, zuzenean, orduantxe jakin baitzuen semearen ibilbide ilunaren berri. Aita ere negarrez hasi zen, semearen zotinak areagotuz.

Berebiziko audientzia lortu zuten. 

Garai batean, Irundik Hendaiara edo alderantziz paketeren bat postaz igorri eta, burokrazien eskaera zorrotz eta lan txukunaren ondorioz, ibilbide hau egin behar izaten zuen: Irun-Madril-Paris-Hendaia; edota Hendaia-Paris-Madril-Irun.

Egoera absurdu hori konpondu egin zen, Hendaia zein Irun posta-eskualde berean kokaturik, antzeko zerbait.

Baina Europa barruko mugek zurrun diraute hainbaten eta hainbaten jokabideetan: lehengoan Hendaian bizi den nire lagun batek, dei diezaiogun Oier, altzari bat erosi zuen Donostian. Altzaria etxeraino eramateagatik, ordea, 60 euro gehiago nahi altzari-saltzaileek: “Es que Hendaya es Francia, de modo que nos situaríamos ya en otro país.” Huelva edo Lleidan bizi izan balitz, doan eramango liokete, “porque a fin de cuentas nos quedamos en España”.

Oierrek ezetz esan zien, 60 euro horiek erantsiz gero ez ziela altzaria erosiko. 700 euro balio dituen arren, salmenta oparoa alajaina krisi-garaiotan, dendariek ez zuten atzera egin.

Hiru egun eman zituzten komunikazio barik, harik eta Oierri estrategia egoki bat bururatu zitzaion arte. Altzaria Iruneraino ekartzeko eskatu zien dendakoei, “hasta la frontera con Francia”, eta Irunen Oierrek berak jaso eta bere kabuz garraiatuko zuen Hendaiaraino. Altzari-dendakoek garraiolariaren mugikorraren zenbakia eman zioten.

Egun seinalatuan, Oierrek garraiolariari deitu eta galdetu zion ea enpresakoa ote zen ala azpikontratatua. “Azpikontratatua”. “Zure nagusiei deus ere esan gabe altzaria Hendaiaraino ekartzen badidazu 40 euro emango dizkizut”. “Ados”. Eta horrelaxe konpondu ziren.

Donostiak gaur bertan aldeztu beharko du Europako kultura-hiruburu izateko bere hautagaitza, Caceresekin lehian. “Caceres 2016” partzuergoak bultzatzen du hautagaitza hori.

Bada Caceresen “Habana Espazio Libre” izeneko areto bat, Pizarro kalean. Bertako gelak sortzaileei uzten zaizkie, margolari, zinemagile eta argazkilariei, erakusketak egin ditzaten.

Irailaren 14ean Ismael Alabadok, 34 urteko madrildarrak, instalazio bat ireki zuen Habana Espazio Libren. Alabado Arte Ederretan Lizentziatua da Salamancako unibertsitatean, eta Milango Arte Ederretako Akademian diplomatua.

“Zorba” bataiatu zuen instalazioa: mila kilker baino gehiago hormetan silikonaz itsatsirik, eta lau mila inguru lurrean botatako kutxetan itxirik; denak hilzorian. Erakusketa hau izan da “Caceres 2016” partzuergoak diruz lagundu duen lehenbizikoa. Donostiarrek Alabadoren instalaziorena erabil dezakete Caceresen hautagaitza desakreditatzeko, kilker-killer kirtenak.

Izan ere, instalazioak anitz ikusle oinazetu du, zirraragarria baita xomorro koitaduen hanken astintzea; gainera, aldi berean, kutxetako kilkerrek soinu altu eta monotonoa sortzen dute, aski makabroa, elitroak marruskatzearen ondorioz.

Erakunde ekologista batzuek erakusketa ireki bezain laster salatu zuten. Extremadurako Elkarte Zoologikoa ere kexatu egin zen, kilker bizien aurkako tratu txarrarengatik.

Sara Polok, Habana Espazio Libreko gerenteak, onartzen du berehala izan zutela deitoreen berri; baina ezin ei zuten instalazioa zarratu: “Ezin genuen zentsuratu, gure izen propioaren aurka joango ginatekeen”.

Emakume baten lekukotasuna: “Instalazio berriak ikustera joan nintzen, Habana Espazio Librean, eta ikaratuta gelditu nintzen gela batean sartu eta ehunka kilker ikusi nituenean hormari itsatsita ezin askaturik hankak astinduz, hiltzera kondenatuak. Ez dut krudelkeria hori ulertzen. Hori artea dela? Arduradunei kexatu nintzaien eta esan zidaten ezin zutela ezer egin. Erantzun nien beraiek ez baziren gai sufrimendu hori guztia desagerrarazteko neronek egingo nuela. Etxera joan, intsektizida batekin itzuli eta kilkerrei bota nien, beren oinazea amai zedin.”

Ordea, intsektizidak ez zuen kilker bakar bat ere hil, euli-hiltzekoa baitzen, ez edozein xomorro.

Bestelakoa da noski artistaren sentimendua, Ismael Alabadorena. Honen iritziz, “emakume horrek talibanek bezala jokatu du, askatasun sortzaile eta kulturalak zapaldu baititu. Bada jendea mindu dena, baina hori soilik gertatzen zaio instalaziora adimen eta gogo zabalez ez doanari, begien bistan duenetik harago joaten ez dakienari”.

Behin eta berriro errepikatzen du kilkerrek ez dutela sufritzen. “Ezin dute sufritu ez baitute nerbio-sistemarik. Landare bat ebakitzea bezala da. Bestalde, ni animalien aurkako tratu txarren kontrakoa naiz.” Antitaurinoa omen da, baina inoiz ez litzateke manifa batera joango, edozeren gainetik errespetua baloratzen baitu, tolerantzia.

Egia ote da kilkerrek ez dutela sufritzen? Adituak ez datoz bat. Jose Luis Perez Bote, Extremadurako Unibertsitateko Zoologia irakaslearen ustez, sufritu sufritzen dute: “Milaka kilker horiek, horman lekedaz itsatsita, sufritzen ari dira. Karramarro bati hanka bat kendu eta ematen du ez duela oinazerik sentitzen. Baina inurri bat zapaldu eta ikusten duzu minak okertzen eta bihurrikatzen duela. Dirudienez, zenbat sozialago zomorroa, hainbat sentituago oinazea; inurriek eta erleek, kasu, sakonki pairatzen dute”.

Perez Botek garbi ukatu ditu Alabado artistaren adierazpenak: “Kilkerrek badute nerbio-sistema, baita nerbio-sistemako errezeptoreak ere, eta horregatik erreakzionatzen dute argiaren eta beroaren aurrean.”

ALABADOREN AMETS ZAPUZTUA

Ismael Alabadok instalazio organikoak ditu gogoko. Aurretik espagetiekin edo pipekin ere lan egin izan du; zapi baten gainean kokatzen zituen espagetiak, giza esperma irudikatzeko. Oraingoan berriz kilkerrak: “Bilatzen dudana da ikusleak uler dezan ezen kilkerrak horman itsatsita dauden bezala, gutako bakoitza ere gizarte-arau batzuetara itsatsita dagoela, munduari lotuta, eta ez garela ohartzen une oro amaitzen ari den guztiaz.”

Alabadoren asmoa leiho berri bat zabaltzea omen da organikotasunaren kontzeptuari; urteak daramatza horretan lanean, baina bere asmoa ez da “behin eta berriz erabiliriko jarrerak errepikatzea, baizik eta berrikuntza itzela ekartzea, berrikuntza sakona.” Horixe erdietsi omen zuen espagetizko espermaren bidez: Alabadok, azken batean, gizakia deskontestualizatzea du xede.

Zorba-n, hasieran labezomorroekin lan egitea pentsatu zuen, susmoa baitzuen kilkerrak erabilita elkarte animalia-zaleen erantzuna ez zela oso goxoa izango; aitzitik, gizaki askori zaizkienez labezomorroak nazkagarri, uste zuen ekologistak-eta ez zirela gehiegi mugituko; edonola ere, azkenik ez du kilkerrak erabiltzea beste erremediorik izan; hori bai, azpimarratu du labezomorroen eta kilkerren oinarri neurologikoa berdina dela funtsean.

Artistak erakutsi nahi izan du “zer gertatuko litzatekeen bizitzeko egun gutxi batzuk gelditzen zaizkigula jakinda; helarazi nahi izan dut arte-obra ere bizirik dagoela; kilkerra hiltzen ari den bezalaxe, halaber gizakia; eta horixe da preseski jorratzen dudan kontzeptu organikoaren oinarria.” Kilkerrak pixkanaka hiltzen joatea zen ideia, ikusleek hausnar dezaten bizitzaren iragankortasunaz.

Era berean, obra honen bidez “kontzeptu enpatiko baten bila abiatu da, Jendea jar dadila kilkerraren tokian (baina ez ordea kilkerra humanizatuz); horrela, ikuslea ohartuko da bizitza iragankorra dela. Kontzeptu horixe dago erakusketaren izenaren oinarrian, alegia, “Zorba”, hitz grekoa berau, adierazi nahi duena “bizi ezazu bizitza, gozatu une bakoitza eta listo”.

Erantsi du bizitza gaixotasun antzeko bat dela, “baina ez negatiboa; sintoma batzuk dauzka eta heriotzarekin amaitzen da.”

Edonola ere, artistaren asmoak gorabehera, instalazioak eztabaida gehiago eragin du gogoeta baino, polemikaren zarata ozenagoa izan da zoritxarreko kilkerrena baino, eta azkenik itxi egin dute. Caceresen hautagaitzaren aldeko partzuergoak, hasiera batean kilker koitaduen erakusketa diruz lagundu zuen arren, azkenik instalazioa ixtearen alde egin du. Extremadurako Juntako Nekazaritza Sailak mehatxu egin die instalazioaren arduradunei: 15.000 euroko isuna, artearen aitzakiaz animaliei oinazea arrazoi barik eragiteagatik. Extremadurako Juntako presidenteak berak obraren erretiratzea eskatu eta zenbait orduren buruan itxi dute. Guardia Zibila bertaratu egin da, arazoa in situ aztertu eta konponbidean jartzera, ohi duenez. Azken erabakia Alabadorekin batera erakusketa kolektiboan esku hartzen ari ziren gainerako 19 artistek hartu dute beren gain.

Alabadok traizionaturik sentitu du bere burua eta ixtearen aurka agertu da askatasunaren izenean, artearen kontzeptu organikoaren izenean: “Egun bakoitza da amaieraren hasiera”, aldarrikatu du berriro.

Artistaren hurrengo ekimen sortzaileei dagokienez, iragarri digu kontzeptu organikoekin lanean jarraitzeko asmoa duela, eta, ziurrenik, bere obra berriko protagonista nagusia labezomorroa izango dela.