Markos Zapiain

Atzo emaztea lagun batzuekin egon zen Bilbon. Autoa baliatu eta ni ere Bilbora joan nintzen, egun pasa egiteko asmoz. Ordea, arropa ez bide neraman txukun, bazen zerbait itsusia, narrasa. Arratek aholkatu edo agindu zidan ezagunik topatzeko arriskurik gabeko tokiren batean pasatzeko eguna. Halatan, Santanderra joan nintzen.

Heldu eta komunaren bila hasi nintzen, autobus geltokian bertan. Komunera bideratzen duten geziak ez nituen ondo ulertu eta noraezean ibili nintzen tarte batez. Lagun batek sakelakora deitu zidan. Hizketan ari ginela, isilpeko poliziakide bi inguratu zitzaizkidan, sekreta bi. Dokumentazioa eskatu zidaten, eta bizkar zorroa. Artean telefonoz ari, Amaiari esan nion beharbada euskaraz mintzo nintzelako geldiarazi nindutela. Eskegi, eta polizietako batek jakinarazi zidan euskaraz mintzatzeagatik ez nindutela geldiarazi, egundo ez dutela inor atxilotu euskaraz mintzatzeagatik. Alegia, ulertu zidan. Santanderreko sekreta batzuek euskaraz ulertzen dute. Esan zidan nire mugimenduak eta itxura egin zitzaizkiela susmagarriak: sandaliak, bizkar zorroa... Antzekoak izaten baitira emazteen eta polizien gustu estetikoak.

Isilpeko poliziakideetako batekin elkarrizketa horri eusten nion bitartean, besteak nire Nortasun Agiriari buruzko azterketa antzeko bat egin zidan: “Esan berehala zure NAN zenbakia. Esan azkar zure helbidea.” Proba gainditu nuen. Aurrerantzean, adeitsuki zuzendu zitzaizkidan. Usted comprenderá, caballero, hace unos años detuvimos aquí mismo a un etarra que iba con una mochilla...  Jakinarazi zidaten komunak non zeuden, zehazki.

Antzeko zerbait gertatuko ote zitzaion “Santander, cagar y volver” zuhur-hitza asmatu zuenari?

Michel Onfrayk Freuden hiru jarraitzaile ezkertiarren berri eman digu 2010-2011 ikasturtean; Otto Gross, Wilhelm Reich eta Erich Frommen lanak aztertu ditu. Ondoren datorrena 2011ko otsailaren 7ko eskolari dagokio, sinopsiaren moldaketa bat da.

Wilhelm Reichen liburu batek izena du “Orgasmoaren funtzioa. Sexu bizitzaren psikopatologia eta soziologia”. 1927an argitaratu zuen. Gaur egun ezagunagoa da izenburu honekin: “Genitaltasuna, neurosien teorian eta terapian”.

Wilhelm Reichek honela definitzen du orgasmoa: gogobeteko sexu harremanak askaturiko indarra da. Orgasmoa soilik existitzen da sentitzen baduzu. Batzuetan sexu harremanak orgasmorik gabeko espasmotan amaitzen dira.

Bizi indarrari bere baitan zabal dadin uzten dionaren egoera psikofisiologikoa da orgasmoa. Bertara heldurikoan, gorputz osoa astintzen duten nahigabeko konbultsioei osotoro eman behar diezu zure burua, indar inpertsonal horren menpean jarri; eta hori ezin du edozeinek lortu, ahalmen horrek egitura psikiko egokia eskatzen baitu.

Gizaki bakoitzak bere orgasmo-ahalmen berezia du. Derrigorrezko baldintza da zure buruaz ahazten jakitea, baldin zure burua emozio bortitz eta askatzaile horiei emango badiezu, zure burua orgasmoan urtuko baduzu. Ondoren, inhibiziorik gabe, bizi energiaren jarioei hedatzen utzi behar diezu gorputzeko kontrakzioen bidez.

Organismoan bilduriko kitzikadura goitik behera hustu behar duzu, zeharo deskargatu.

Zein da arazoa? Jende askok ezin duela; zehazki, neurotikoek: larridurazko erretentzioen erruz, ezin dute; ondorioz, gorputzean bizi energia pilatzen da; eta geldiaraziriko energia horiek korapiloak sortzen dituzte giharretan, gihar-korazak, gihar-oskolak, gogordurak. Zurrundu egiten da halatan gorputza, eta zurruntasun anatomiko horrek kontaktu emozionalak zapuzten ditu; neurotikoa ezin da besteekin behar bezala elkartu.

Ezintasun eta gogordura hori larridura eta amorru pilatzeen erruz gertatzen da, eta, batez ere, ase gabe utziriko sexu beroaldien erruz. Gorputzeko eremu batzuek energia toxikoa kontzentratzen dute.

Wilhelm Reichen psikoanalisiak gogordurak bigundu nahi lituzke, zurruntasunak laxatu eta korapiloak askatu. Bere sendabideak gorputzari eragiten baitio zuzenean.

Orgasmora heldu ezinak adierazten du ezin duzula zure burua zeharo ahaztu, ezin diozula zure burua baldintzarik gabe gozamenari eman. Ezintasun horrek Reichek “biopatiak” deitzen dituenak sortzen ditu:

-batetik, gaixotasun indibidualak: minbizia, adibidez, edo jokabide patologikoak: jelosia, bekaizkeria, erasokortasuna, bortxakeria

-bestetik, gaixotasun kolektiboak: izurrite emozionala: diktadoreek bere burua irrazionalari ematea; sexismoa, xenofobia, arrazakeria, falokrazia, antisemitismoa

-neurotikoen artean, ez dago gaitz nagusi bat baino: gogobeteko sexu harreman errepikatuen gabezia

ORGASMOAREN FUNTZIOA OREKA PSIKIKO ETA FISIKOA ZIURTATZEA DA, GOGOBETEKO SEXU HARREMANEN BIDEZ

-zer da ordea gogobeteko sexu harremana, nola deskribatu? Hona Wilhelm Reichen deskribapena

-lehenbiziko fasean:

-beroaldia eta kitzikadura borondatez kontrola dezakezu

-atariko goxoak

-sentipen mantso eta harmoniatsuak

-eszitazio atsegina

-sartzeko gogoa

-mugimenduen harmonia

-gorputz osora zabalduriko beroaldia

-bigarren fasean:

-nahi gabeko kontrakzio muskularrak

-ezin kitzikadura borondatezko kontrolatu

-arnasaren eta erritmo kardiakoaren aldaketak

-kontrakzio-uhinak, pelbisean

-kitzikaduraren handitzea orgasmora iritsi arte

-gizonaren eiakulazioa

-kontzientziaren iluntzea

-beroaldiaren epeltzea

-gorputz-arimen lasaitze orokorra

-logura

-sexukidearenganako goxotasuna

-osasuntsua ez den gizakiak, harreman horien aurrean nazka sentitzen du, arbuioa

-insomnioa da asegabetasunaren ondorioetako bat

-sexu errepresioak neurotiko pilo izugarria eragiten du

-sexualitate penagarria: ezintasuna, frigidotasuna, baginismoa, sexukideaz arduratzeko ezina, eiakulazioa goiztiarra

-ataka horrek ordezko sexualitatera bideratzen du: onanismoa, prostituzioa, biolazioa, sexu abusua, sadismoa eta masokismoa

-gauzak ondo doazela, orgasmo-gaitasuna osasuntsu dabilela, sexukidearen erritmo libidinalarekin bat egiteko ahalmenak adierazten du

-bat egite horiek, sexukideen artean, ez dira zerutik eroriak, asmatu egin behar dira, eraiki, sortu, Euskal Herria bezalaxe

-orgasmoak ezin badituzu aldi berean lortu: gogordura organikoak, emakumearen gorputzean

-izaerari dagokionez, oskola, koraza, ezin besteekin sakontasun pixka batez konektatu

-zurruntasun neurotikoa

-biopatiak

-izurrite emozionalak

Bazkaltzeko orduan badira lagun batzuk beti ageri direnak zerbitzatu dienarekin haserre: “Okela punttu-punttuan esan dizut, ez soilik punttuan. Eman beste bi pasaldi.” Kamareroen soldatak ez dira oso oparoak eta eskaera horiek badute agintekeriazko alde sadiko bat: nik ordaintzen dizut eta beraz nire apetarik ergelenak betetzera behartuta zaude.

Zerbitzarien kinkak tabernetan jotzen du goia, puntako orduetan, funtzionarioak hamaiketakoa egitera pilatzen direlarik. Hor dabiltza atzera eta aurrera zoraturik, ezin jende guztia nahi luketen bezala ase. Eta inoiz baino itoago dabiltzanean hor dator bere buruarekin ezin pozago bizi den lagun taldea eta eskatzen dute: batentzat, kafesnea brioche batekin, kafe gutxi eta oso beroa eta esnea berriz oso-oso beroa; beste batentzat: te gorria esnearekin, azukrearen ordez sakarina, tea epela eta esnea oso-oso epela, eta Ukrainako behiarena, eta ipin iezadazu laranja atal bat katilu ertzean itsatsita; eta horrela zortzi lagun, zein baino zein.

Arazoa larritu egiten da pintxoak erantsiz gero, batik bat sukaldaria artista horietakoa izaki pintxoak bataiatu egiten baditu. Ezin pintxoak zuzenean hartu, kristal baten atzean egoten baitira; karteltxo bana dute, pintxo bakoitzak bere izena erakusten duela. Orduan zerbitzariari ahoskatu behar diozu: ebaki bat, makinako kafe deskafeinatu ez oso epela baina bastante, Bretainiako belardi zoragarrietako behi-esne bero-beroa, hiperraktiboentzako sakarina berezi horrekin, eta “Joxe Antonio Agirre itxaropenaren aiduru” pintxoa (antxoa triste bat ogi zati zahar baten gainean).

1985ean atera zen “Kairoko Arrosa Purpura”, Koldo Goitiak Woody Alleni buruzko bere liburu ederrean “Hamarkada emankorra” deitzen dion laurogeikoan; “Zelig”, “Boadway Danny Rose” eta “Hannah eta bere ahizpak” ere, zein baino zein zoragarriagoa, hamarraldi hartan eman zizkigun.

Gaurkotasuna ematen diote “Kairoko Arrosa Purpura”ri krisialdi ekonomiko latzean gertatzeak, senarrak Ceciliari (Mia Farrow) tratu txarra emateak eta honek, inguru goibelari eta bizimodu frustragarriari ihes egitearren, zinema erabiltzeak, irudimenaren gauzatzeetako bat.

Ceciliari, “Kairoko Arrosa Purpura” bosgarren aldiz ikusten ari dela, pertsonaietako bat pantailatik zuzentzen zaio; filmetik irten egiten da eta abentura zirraragarria biziko du Ceciliarekin.

Woody Allen musikaria izaki horretxegatik izango da agian ohi baino diskretuagoa musikaren erabilera sentimentalari dagokionez; era berean, Koldo Izagirrek Pako Aristi poetari buruz zioen musikari izateak askatu duela beharbada erritmoaren eta errimaren gehiegikerietatik.

“Kairoko Arrosa Purpura”k, edonola ere, bere mugak marraztuko dizkio irudimenari: egokia izan daiteke egunerokotasun aspergarri edo mingarri bati bolada batez ihes egiteko, baina ezin zara irudimen hutsetik bizi.

Batzuetan gertatzen da errealitatetik ihes egiteko irudimenean bizitzen hasi eta irudimenezko mundua askoz ere izugarriagoa bilakatzea errealitatea zena baino; eta halako batean beranduegi izan daiteke eta nekez aurki dezakezu itzulbidea.

Horrela irakur daiteke Stanley Kubricken “Eyes Wide Shut”, Nicole Kidman eta Tom Cruise protagonista. Krisialdi gogor batek jo du bikotea, jelosia-eta, irudimenean bilatzen du babesa bikotekide bakoitzak bere aldetik, baina fantasia hain bilakatzen zaie ikaragarri, ezen azken elkarrizketan, Tom Cruisek Nicole Kidmani “eta orain zer egin dezakegu?” galdetu eta erantzuna “larrua jo” baita, alegia, ukigarrienera itzuli, sentipen errealenetara, gorputzean lur hartzera eta atseden.

Edonola ere, “Kairoko Arrosa Purpura”k zenbait iradokizun egiten dizkigu, Institutuetako ikasleei lan bat eginarazteko abiapuntu izan litezkeenak:

Marxek erakutsi zuen kapitalismoak iraun ahal izatekotan noizean behin krisi gogorrak pairatu behar dituela. Bere barne kontraesanek putzura daramate berandu baino lehen. Krisi horiek txiroenek nozitzen dituzte batez ere. Oraintxe bertan horixe ari da gertatzen.

Filmeko garaian, krisi ekonomiko latzak jota dabil Amerikako Estatu Batuak, Depresio handiak jota zehazki, 1929ko krak-aren ostekoa. Ceciliaren senarra langabezian dago, bere lagun piloa bezala; Cecilia bera lan umiliagarriak egitera behartua... Ulergarria da, sasoi hartan komunismoaren mehatxua kokotean sentitzea kapitalismoaren aldezleek, alternatiba gauzagarritzat jotzea beldurrez. Filmean irain gisa erabiltzen da “komunista!”.

Bestalde, Marxek esan zuen erlijioa herriaren opioa dela. Irudimenezko kontsolagarrien bidez (hil ostean benetan ondo pasako duzu eternitate osoan, zeruan; gainera, zenbat eta gehiago sufritu gure mundu honetan, orduan eta zuzenago eta lasterrago sartuko zara zeruan), txiroak lasai atxikitzen ditu, benetako egoera justu bat lortzeko gogoa desaktibatzen die.

Ez al da zinema Ceciliaren erlijioa, eta Tom, nolabait, bere Jainkoa? Bizitza errealeko miseriatik ihes egitearren zinemako irudi liluragarrietan bilatzen du Ceciliak kontsolamendua, bere benetako egoera hobetzeko erabaki zehatzak hartzea ahazturik.

Tomek bere buruaz dio perfektua dela, eta egia da. Ordea, ez du existentzia enpirikorik. Jende erreal oro duzu akasdun. Ceciliaren jarrera erlijiosoa da: Tomek ez dio jotzen, ez du abandonatuko, ezin du traizionatu... Jainkoak bezala. Ez duenez existentzia enpirikorik, ezin zaitu traizionatu; aitzitik, errealitatea beti izan daiteke traidore. Lekaimeek Jainkoaren altzoan bilatzen dutena bilatzen du Ceciliak Tom bezalako pertsonaia irudimenezkoetan. Ez da harritzekoa garai batean neska asko maitasun-dezepzio baten ostean sartzea lekaime.

Hirugarrenik, ametsezko mundu lausotik, irudimen amorfotik, masturbazio-eragile liluragarrietatik, maitasunak eta soilik maitasunak ahal zaitu erreskatatu. Tom ez bezala, filmaren baitako filmeko gainerako pertsonaiak ezin dira pantailatik irten, ahalegindu arren. Tom maiteminduta dago. Maitasunak baizik ez dezake pertsonaia pertsona bilakarazi.

Errealitatearen eta fikzioaren arteko jolasari dagokionez, fikziozko Tom mundu errealean sartzen da maitasunaren bidez, baina Cecilia ere maitasunari esker sartuko da zeluloidezko fikzioan. Eta behin errealitatera itzuli ondoren, fikziozko pertsonaiak Tom, Jill eta Ceciliaren maitasun-elkarrizketarekin hunkitu egingo dira, gu hunkitzen garen bezalaxe fikziozko istorio erromantikoen eraginez.

Korapiloa are interesgarriago bihurtzen da behin ohartuta Jill errealaren lehiakidea, Ceciliaren bihotzaz jabetzeko orduan, berak sortutako fikzioa dela, Tom.

Laugarren: filmeko aktoreen eta pertsonaien ezaugarri nabarmenena izaera nartzisista da. Batetik, denek uste nahi dute protagonistak direla, eta gainerakoek hori garbi ikus eta onar dezaten; haserretu egiten dira, muzindu, besteren batek protagonista izaera hori ukatzen dienean.

Bestetik, Jill aktorea, nartziso guztiak bezala, ez da gai beste bat maitatzeko, bere burua ahazteko. Cecilia maite du, soilik Ceciliak etengabe goraipatzen duelako, oroz lehen aktore gisa. Maite duena ez da Cecilia, baizik eta bere buruaren isla edertua Ceciliaren mintzo liluratuan. Nartzisoak ezin du maitatu bere burua baino, ezin du beste batengana jauzi egin.

Nartzisoaren maitasuna lehiak elikatzen du. Filmaren amaieran, Ceciliak ez daki nor aukeratu, Jill aktorea edo honek sortutako pertsonaia, Tom. Baina Ceciliak Jillen alde egitean, orduan Jillek Ceciliarenganako interesa galdu eta abandonatu egingo du. Beste interpretazio hau ere sinesgarria da, eta gaiztoagoa eta sakonagoa egiten du Jill, humanoagoa: ez da Ceciliaz zinez amorostu, paper hori berariaz jokatu du, hotzean, Cecilia bereganatu eta Tom pertsonaia berriro pantailan sar dadin erdiesteko, betiko bake tristea hedaturik ostera ere guztientzat.

Azkenik, Emma prostitutak garbi bereizten ditu maitasuna eta larrua jotzea. Tomek aditzera ematen duenez, berriz, maitasunik gabe ezin da larrua jo baino; maitasuna egiteko, maitemindurik egon behar duzu. Eta berak ezin du amodioa egin maitemindurik daukan Ceciliarekin baino.

2012an gertatuko ote da munduaren amaia, galdetu du Jean-François Dortier-ek, zenbait sekta apokaliptikok ziurtatzen duen bezala? Nouriel Roubini ekonomilari turkiar-amerikarrak 2013rako aurreikusi du.

2012.aren hurbiltasunak sekta apokaliptikoak piztu, berotu eta urduritzen ditu. 2009an atera zen 2012 filma, maien egutegiaren aurreikuspen batean oinarritua. Zenbait sekta apokaliptikok oso serio hartu du. Gainera, finantza-krisiak ez du jendea lasaitu, filma atera zen urte berean eztandarazia, ezta Fukushimako katastrofeak ere, handik pixka batera nozitua. Urte fatidikoa hurbildu ahala, munduaren amaierari buruzko diskurtsoak ikaragarri ugaldu dira.

Askori ordea apokalipsiak irribarrea eragiten dio. Ba, jakizue, aurreikuspen batek, gutxienez, badu gu dardaraka jartzeko oinarririk. Aurreikuspen-alarma berri hau ez dator ez sekta batetik ez maien egutegitik. Mundu ekonomiako ahulezien analisia du oinarri, ekonomialari txit serio batek egina.

Nouriel Roubiniren ezizena Katastrofe Doktorea da, Doctor Doom. Ospetsu egin zen mundu osoan arrisku handiko hipoteken krisiak eztanda egin zuelarik. Krisi handi hura baino lehen, ekonomialari bakarra izan zen katastrofea aurreikusten eta munduari abisatzen. Orduz geroztik, jende askok hartzen ditu bere diagnostikoak kontuan. Singapurren eman berri duen hitzaldi batean iragarri du kataklismo ekonomiko berri bat gerta litekeela 2013 inguruan.

Diagnostiko ezkor hori gainbehera batzuen azterketan eta dakartzaten mehatxuetan oinarritzen du.

-Batetik, eurogunearen zatiketa izango dugu, eurogunearen haustea, bost urte igaro baino lehen. Baldin herrialde periferikoek (Grezia, Portugal, Espainia) atzeraldian jarraitzen badute, euroa uzteko ideia ez zaie hain arraroa egingo. Eurogunetik irteteak herrialde horiei lehiakortasuna berreskuratzea ahalbidetuko lieke, berrezarritako txanponaren debaluazio eta prezio-jaiste eskerga bati esker.

-Amerikako Estatu Batuetako defizit publikoa da beste arazo larri bat. Bere zorra 14.300 milioi dolarretara igo zen Roudiniren hitzaldiaren sasoian. Auskalo zenbatekoa ote den orain bertan. Roudiniren aurreikuspen alarmistei oihartzun eginez bezala, Ben Bernanke, Amerikako Erreserba Federalaren buruzagiak, igoeraren biharamunean alarma jo zuen: AEBen zorraren sabaiaren igotzeari buruzko akordio berri bat eskatu zuen, berriki gauzatu dena. AEBk finantza merkatuetan duen sinesgarritasuna berehala galtzeko arriskua azpimarratu zuen; horrek zalantzan jarriko luke dolarraren eragina nazioartean. Roudiniren iragarpen hori bete da honezkero.

-Paradoxaz, Txina da beste arazo gune handi bat ekonomian. Gaur egun, aurrera eta gora doan edozein herrialderen gaininbertsio tipikoaren aparretan dabil. Ordea, oraingo boom ekonomiko horrek ez du iraungo. Hego-ekialdeko Asia bezala 1997ko krisia baino lehen, balaztaren erasoa ezagutuko du, noiz eta… 2013 inguruan.

Eurogunearen zatiketa, AEBko zorraren krisia, Txinaren mantsotzea… Fukushimaren osteko japoniar ekonomiaren geldialdia kontuan hartzeke ere, ekonomiaren zirtzikatzearen adierazpenak pilatzen ari dira, Nouriel Roubiniren iritziz. Horrek guztiak, dioenez, “mendeko ekaitzera” eramango gintuzke, ekaitz perfektura, 2013an gertatuko litzatekeena. 

Kanada mendebaldean kokatua dagoen Albertako unibertsitateko ikasle batek, Josh Lek, hogei urte, errekor berezi bat hautsi du, galtza berberak erabilirik hamabost hilabetez, garbitu barik. Halatan, frogatu egin du galtzak oso luzaro garbitzeke edukitzeak ez duela ondoriorik higienean.

Josh Lek praka berak jantzi zituen 2009ko irailetik 2010eko abendura arte, esperimentu gisa; ikertu nahi zuen bakeroak zer zikinkeria kopurua pilatzera hel daitezkeen.

450 egunez eten gabe erabili ostean, eta batere garbitu gabe, Lek galtzaren lagin bat hartu zuen, pilaturiko bakterio-kopurua neurtzeko.

Azkenik, Lek bakeroak garbitu egin zituen.

Gero, beste bi astez erabili zituen, eta ondoren berriro neurtu zuen galtzetako bakterio-kopurua.

Ezusteko handiz, ikusi zuen 450 egunez erabili zein 14 egunez, bakterio-kopurua antzekoa dela. Bakeroak 450 egunez jarraian ez garbitzeak ez du ondoriorik higienean. Edozein kasutan, bakterio-kopururik handiena pubisaren eremuan pilatzen da, 8.500-10.000 bakterio zentimetro koadroko.

Esperimentuaren emaitza harrigarria da, ezen Lek, hamabost hilabete horietan, esperientzia zinez gogorrak sufriarazi baitzizkien galtzei.

Hil oso batez bakeroak jantzirik zituela lo egin zuen, eskuetako izerdia galtzetan kentzen zuen eta janaria galtzen gainera botatzen, berariaz.

Lek berak adierazi du, The National Post egunkarian, muturreraino eraman nahi izan zuela praken erresistentzia.

Alberta unibertsitateko irakasle Rachel McQueen doktoreak ikuskatu eta kontrolatu du esperimentua. Giza ekologia irakasten du eta jakinarazi digu emaitzek frogatzen dutela galtza bakeroak soilik hilabetean behin garbitu behar direla.  

Lek aitortu du arazorik larriena kiratsa izan zaiola, bereziki zazpigarren hiletik aurrera; izan ere, Kaliforniara egin zuen bidaia baten ondorioz bakeroak ikaragarri gaizki usaintzen hasi zitzaizkion, goxoa eta hezea baita eguraldia Kalifornian, eta horiexek izaki bakterioak ugaltzeko baldintza perfektuak.

1-GALDERAREN OZTOPOAK:

 -heziketan

-itsu metafisikoak

-batzuetan bizitzaren zentzugabezia aldarrikatzeak zentzu bat izan nahi izaten du

-laizismoa sarritan teologia kamuflatua

-edonola ere, anitz ateok hautatzen du zentzua

2-ZENTZUAREN ZENTZUAK

-maila epistemologikoan: itzulgarritasuna, Lévi-Strauss

-epistemologiaren eta etikaren arteko zubi: justifikazio razionala, legitimazioa: ETAren atentatua, tortura

-balioespenaren eta salbazioaren mailan:

a) estasia, nostalgiazko poza

b) helburu pertsonala (mendia)

Azurmendik dio, bizitzaren zentzua eta mendira igotzea parekatzen dituelarik, mendira igotzeko benetako arrazoia ez dela izaten mendizaleak berak aipatzen duena: gailurra zapaltzea, egunsentia gozatzea, ikuspegiaren ederra; aitzitik, “arrazoia igotzean bertan datza, bidean. Patarrean eta izerdian, sufrimenduan. Norbere ukoan, norbera gainditzean. Nahian eta ahaleginean. Agian zure burua bilatzen duzu. Zu zeu, zure arima, behartzen duzun gorputz horixe zarela egiaztatu gura duzu. Eta gorputz hori beste zerbait dela eguneroko errutinako norgabea baino. Zure buruaren -ahalaren, ezinaren-, zure mugen esperientzia egin, existentziaren esperientzia: existentziaren kontzientzia mugen kontzientzia baita. Eta, aldi berean, inguratzen zaituen guztiaren mugabakoa sumatu, mugabakoaren baitan ibiltzen sentitu. Izadi immentsoaren adiguri edo anparoan bildua ikusi zure izatea -borroka, inpotentzia. Beste mundu bat bilatzen duzu, bai; baina zeure barnean. Beste zeu bat, diferentea, etortzen, igotzen, inoiz ez ailegatzen, eta beti ailegatua nolabait.

Eta agian, gero, izan daiteke egiaren parte bat hori ere, gailurreko argi posiblearen eta bideko txoriak entzuteko ideiaren pozak lagun egiten eta laguntzen diola mendizalearen eginahalari. Baina egintzaren egiazko zentzua egintzaren beraren barruan dago, ez dator kanpotik emanda; zentzua bideak dauka, ez gailurrak. Edo, hobe, zentzua mendizalearen erabaki(men)ak eta ahalegintzak dauka.”

c) horizontea: zentzua ez da ezer, baina ezer ez da ezer zentzu gabe (argia)

3-GURE BAITAN ARIMA UGARI. ZENTZUA ERE PRAKTIKAN BETI PLURALA

-aldi berean edo txandaka eszeptikoak, poetak, zientifiko zorrotzak

-zentzuak osagai etiko, politiko, erlijioso, sentimental, filosofikoak

-zentzua izan daiteke: arau, ispilu, esperantzarako argi, abisu eta oharkizun, mehatxu, atseden ordu, txabola

“Gizakiak, burua gora mundu zabalean, txabola bat egiten duen bezalaxe mendi hegalean gorputzaren aterperako, mito bat (zentzu bat) egiten du, haren barruan habitatzeko, gogoaren txabola. Mito bat (Jainko bat) zentzu bat da; zentzua espirituaren txabola bat. Zerbaiten zentzuak balioa adierazten du, orientazio edo hautua adierazten du, norbere ulerpena (biziaren zentzuan, adibidez), funtsean identifikazioa adierazten du (edo ukoa).”

-gertari berberak zentzu desberdin are kontrajarriak (Vesuvio)

4-GANDIAGA HILTZERA DOA. ZER EGITEN DU GAUR EGUN JENDEAK ZENTZUAREN GALDERAREKIN? BOST JARRERA

-ateista zientistak

-teista katolikoak

-mitologia berria

-Gandiaga

-Azurmendi

-Zer da Odisea bat?

“Odisea da etxea utzi, galduta ibili, eta, batek ez daki nola, atzera Itakara itzulia aurkitzea. Bitartean, jakina, oso posible da Itaka hori arras aldatuta agertzea; edo Odiseo bera egotea aldatua beretarrentzat ere kasik ezagutezina izateraino, zakurren batentzat-edo ez bada; edo berak Itaka uste duen hori batere ez izatea Itaka, oraindik beaziarren beste uharteren bat gehiago baizik. Odisea ez da korronteak eta zorteak eraman zaitzaten uztea. Naufragioa da, borroka, desesperazioa, autoengainua, Gozo huarteko gozotasunaren limuria, meditazioa, ihesa zeure buruari eta gustuei, 'jainkoren baten' laguntza; azken finean, herrestan zaramatzan historia korapilotsu bat, antzaldatzen ari zaituena. Odisea da ez jakitea odisea dela; ez jakitea jada itzulia zaren ala inoiz baino galduago, eta ez jakitea jadagoneako etxerik eta Itakarik batere inon ba ote dagoen.”

-Zubia: zein izan zen Odiseoren bizitzaren zentzua?

5-ZENTZUAREN HISTORIA

-ez dago aurrerapenik zentzuaren historian; aldaketak bai

-zentzuaren historia artetik hurbilago zientziatik baino

a) Grekoen zentzu natural kosmikoa

-Zubia: Marko Aurelio, San Justino

b) Kristauen zentzu pertsonala

c) Berpizkundea

e) Bigarren Modernia

 f) Nietzsche

g) Heidegger

h) Wittgenstein

6-ZIENTZIA BERRIA ETA LISBOAKO TSUNAMIA

-Unibertso infinituak eragin izu-ikara

-Zientziak mundua murriztu eta kontrolatu egiten du (hizkuntza bera abiapuntu)

-Naturako liluragarria ekuazio batera erreduzitzen du eta zentzuaren galdera ito

-Gizakiari naturaren jaun eta jabe izatea dagokio (Descartes)

-Lisboa: Jainkoaren gidaritza naturan, kordokaturik

-Kant

-kritikatua ez den arren, batzuetan Eliza bera baino makurragoa

-Zientziak oinazea sendatu nahi; zentzuak eramangarri bilakatu: gatazka

7-GIZAKIA, URRADURA LIBREA

-gizakia, naturatik berex

-depresioa, tragedia: arrozte haren oihartzuna

-zentzua, estasia: batasun haren berpiztea

-askatasuna: gertaria norberak asmaturiko zentzuz hornitzea

-baina zentzua tradizioak eskaintzen digu, komunitateak

-zentzua laguntza-eskaintza izaten da, baina, komunitatea eta hizkuntza bezala, babes bezain itogarri izan liteke

8-HIZKUNTZA. ZENTZUA IPUIN BAT DA, EZ DA GUTXI

-bizitzaren zentzua hizkuntzak telegidatzen du

-baina zentzuaren azken fundamentua esanezina da

-Txanogorritxo

-guk egiten dugu ipuina, ipuinak egiten gaitu gu, elkar hazten goaz

-ipuinak zabaldu egiten gaitu guztiz bestelakora

-zeinua da, enigma esanezinera hurbildu nahi gintuzkeena

-horixe da Azurmendiri hautsi zaiona

9-ZENTZUA HERIOTZAREN AURREAN

-bizialdi mugatua

-heriotza berez gordina ipuinak eramangarri bihurtu nahi du

-eskelak eta konjurioak

AZKENA: Jainkoa, aberria, iraultza. Kristauak eta mairuak

Zerk ematen dio bizitzari zentzua? Batzuetan bizia zeren alde emateko prest zauden, horrek adierazten du zein den zure bizitzaren zentzua. Eta hemen bilakaera bat izan dugu, Europan bai bederen. Aurrena, Jainkoaren alde ematen zuen europarrak bizia, Jainkoa baitzuen bizitzaren zentzu. Gero, pixkanaka, jendearen odola isuriarazteko indarra zuen Jainko hori hiltzen joan zen, itzaltzen, eta europarra Aberriaren alde edo Askatasunaren alde hasi zen bizia ematen, aberriak, askatasunak, justiziak ematen baitzion orain zentzua haren bizitzari. Zuzen zebilen horri dagokionez Nietzsche, adierazi zuelarik ideal horiek Jainkoaren ordezko direla. Joxe Azurmendik bat egiten du Nietzscheren diagnostiko horrekin: aberria, askatasuna, giza eskubideak, demokrazia, sozialismoa, anarkismoa... horiek denak Jainkoaren eta kristautasunaren antzekoegiak dira, zeren, idealaren edukia aldatu dutela onartuta ere, eta nahiko lan, bistan da idealaren egitura gorde eta errepikatu dutela: hots, dagoena, aurrean duguna, oraina, ez dugu onartzen, eta orainak darakutsanaren ordez helburu bat proposatzen dugu, idolo bat, eta horren bila jarduteari ekiten diogu.

Aldiz, gaur egun mendebaldean inor gutxi dago ideal horietakoren baten alde odola emateko gertu. Ez dugu sentitzen gure bizitzari zentzua ematen diotenik. Gaur egun, inguruan galdetuz gero, zerbaiten alde baino gehiago norbaiten alde sakrifikatuko luke jendeak bere bizia Europan, maiteen alde emango luke odola, pertsona konkretuen alde.

Horrek Europa ahuldu egiten du noski, kulturen arteko norgehiagokan. Alegia, kristauak gure aroan nagusitu ziren milaka fededun zituztelako Jainkoaren alde bizia emateko prest, Jainkoak ematen baitzion zentzua beren bizitzari. Orain ordea inor gutxi gelditzen da Europan ez Jainkoaren eta ez Europa eratu duten balio edo zentzu horietako baten alde bizia sakrifikatzeko gertu, zorionez ia ez zaigu martiririk gelditzen.

Non aurki dezakegu gaur egun munduan jarrera hori? Musulmanen artean. Horiek bai, milaka eta milaka lagun dituzte bizia Alaren alde emateko prest, Alak ematen baitio zentzua beren bizitzari.

Mugimendu demografikoak aztertuta, jaiotze tasak, herrien zaina eta ganora, ematen du epe ez oso luzera mairuen nagusitasuna munduan kristau zibilizazioak azken bi mila urteotan izan duenaren tamainakoa izango dela.

Gertakari historikoak istorio bilakatzen ditugu, interpretatu, zentzua eman: Orreaga eta Amaiur aipatzen ditu Azurmendik. Ukan, bizitzak ez dauka zentzurik, historiak ere ez, hain gutxi heriotzak. Konforme. Baina orduan, zentzuren bat postulatu ezean, nondik nora zaigu makurra Auschwitz?

Erlijioek hitzen bidez funtzionatzen dute, ipuinak kontatzen dizkigute: Jainkoak zeru-lurrak egin zituen, eta gizona eta andrea, hauek bekatu, ondoren Jainkoa gizaki egin zen eta gurutzean hil. Kristauek horrela kontatzen dute gizadiaren historia. Jakina, ez dira gertaeren deskribapenak. Azterketa razionalista bati ipuin horiek ez diote deus esaten, zentzurik gabeko istorio-misteriotzat joko ditu. Aitzitik, Azurmendirentzat, gizakion historia morala kontatzeko moduak dira, ipuin didaskalikoak, Txanogorritxo bezala: “Txanogorritxoren ipuina-eta, beharbada beraiek zentzurik estriktoki ez izanez daude guretzat zentzuz beteak -egia bada ere, zertantxe datzan zehatz-mehaztea gero zaila den zentzu batez daudela beteak, eta ez mundu guztiarentzat”.

Eskelek herioren gordinkeria goxatzen digute. Heriotza berez gertaera naturala da, zentzubakoa, erreala, mutua, baina ezein giza kulturak ez dio bere horretan aurre egiten. Estetikaren bidez, politikaren, filosofiaren, erlijioaren bidez, antzaldatu egiten dugu, jantzi; elezaharrekin, ipuinekin, gogoetekin; heroi, santu eta arbasoen ereduekin (Sokrates eta Jesus, Che Guevara eta Txikia); oihartzun musikal, literario eta artistikoekin. Behin testuinguru musikal, poetiko, erlijioso, filosofiko horretan kokaturik, heriotza zentzuz jantzirik hautematen dugu, eramangarri, ulergarri. Mendian gorputza babesteko txabola eraikitzen dugun bezala, gogoak ere babeslekuak behar baititu; eta zentzua arimaren txabola da.

Zer esan hiltzen ari zaizun aitari? Heriotzaren aurrean, gure tradizioko zentzu erlijiosoan sinesten dutenek, badute fedegabeok ez dugun zerbait; Azurmendiren hitzetan: “itxaropen edo konfiantza modu inseguru bat, otoitz batzuk. Azkenean, hitzak, gehiago ez. Asko da? Gutxi da? Ez dakit.

Nola esplikatu ez dakienari, zer den hiltzeko dagoen gaixoaren otoitz bat -otoitz egin ahal izatea? Zer den gaixo hilurrenari salmo bat irakurtzea, berak eskatuta, hari errezoaren murmurioan bere baitan murgiltzen lagun eginez?

Egia, hitzak besterik ez.

Baina zer egon daiteke, pentsa daiteke, gizakiarentzat, hitzak baino gehiago dena, heriotzaren aurrean?

Hainbat herritan aurkitzen dira ipuinak eta mitoak, norbaitek heriotza nola tronpatu izan omen duen: aurpegia mozorrotuz, bestelako jantziak jantziz, ohean trapu zaharrezko txorimalo bat mantapean ipiniz, heriotza bera atxilotuz, etab., edo nola heriotza garaitu nahi izan den eta huts egin (Euridize), eta holakoak. Xarmagarrienetako bat Mila eta bat gau-ekoa da. Printze batek gauero birjina bat hartzen zuen ohelagun, eta hil egiten zuen gero. Xahrasadek, ordea, printzea erabat limurtzen du ipuin bat kontatuz, hurrengo gauean beste bat, eta beste bat, eta hola mila eta bat gau, printzea bere patologiatik sendatua den arte, birjina kontu kontariak hala ipuinik ipuin heriotzari apustua irabazten baitio.

Beharbada heriotzarentzat hitzak, ipuinak edukitzean datza (hitz eta ipuinekin heriotza eraldatzean, konjuriatzean) abere hiztuna izatearen partikulartasun miragarrienetako bat.”

Gizakiok etengabe ari gara gure bizitza proiektatzen, nortasuna egikaritzen; horrela harrapatzen gaitu heriotzak. Bi denbora molde kontrajarri dauzkagu: batetik, gogoaren etengabeko zentzugintza; bestetik, bizialdi mugatua. Gogoa etorkizunera zabalik dugu bizirik gauden bitartean, nortasunak asmatuz, proiektuak eta zentzuak; alta, etorkizunak azken batean heriotza dakarkigu. Heriotzak amaitzen dizkigu bizilanak, bizi proiektua burutu gabe ebakitzen digu ezinbestez. Hain zuzen, Azurmendiren hitzetan, “heriotza, berez, bizitzaren proiektu edo zentzuaren ukoa besterik ez da, eta ezin zaio zentzurik eman, bizitzari zentzua ukatuz baino, edo -berpizkundearen ideiagaz edo- uko eginez heriotzari berari.”

Heriotzaren etengabeko zemaiak ez digu aukerarik ematen gure denboraren zentzuaren arazoa ez planteatzeko, gure bizitzarena. Iragankortasunak exijitzen dio bizitzari zentzua: kontua da zertarako hartu nahi duzun denbora eta zertarako ez, zeri emango diozun zure bizialdi bukakorra, zerk gogobetetzen zaituen, zerk asetzen duen zure zentzu beharra. Urte batzuk dauzkazu, hautatu beharrean zaude zer egin nahi duzun hil baino lehen. Bazterturiko aukerak galdurik geldituko dira sekula betikoz.

Bada tradizio indartsu eta ulergarri bat heriotzaren saihestezina aintzat hartu eta gozamen pribatura jo izan duena. Baina Azurmendik nahiago du aurrekoa bezain gurea den beste tradizio bat, norabide indibiduala gainditzen duten markoetan bilatzen duena bizitzaren legitimazioa eta zentzua, “norbere zoriontxoari uko eginez, bestearen zorigaitzarekin solidario. Ruandako haurrak eskolatzera eta gaixoak zaintzera joango da bat, besteak langileriaren edo aberriaren askapenari entregatuko dio bere existentzia osoa, arteari edo literaturari sakrifikatuko dizkio enkamu guztiarekin orduan eta orduak, euskararen herriaren bizirapuenari eskainiko dizkio praktikan bere ofizio eta afizioak...”.