Panero gogoan

Irungo tren-geltokian nengoen, 86a izango zen, Foucaulti buruzko Deleuzeren liburu gazteleratu berria irakurtzen ari bainintzen, en plan Mursego total. Panero alboan eseri eta esan zidan: “vamos a tomar algo”. Geltokiko tabernara bidean, behin eta berriro ziostan: “perdona por las voces”. Ulertu nuen beldur zela bere buruan entzuten zituen ahotsak kanpoan ere entzungo ote ziren. Mukuru zen taberna eta Panerok “¡vino para todos!“ garrasi egin zuen.

Gero esan zidan: “vamos a casa de mi madre, te la voy a presentar”. Pentsatu nuen: ze ondo, zerbait gertatzen ari da. Beterik zen ilargia. Bidean, eskua kolkotik sartu eta bularra ukitzen hasi zitzaidan. Bat-batean: “rayos, mi novia se acerca en tren”.

Geltokira itzuli ginen. Nasan, Panerok farola bati pixa egin zion, luze. Esan nion: “igual mejor que me vaya, querréis intimidad”. “Qué va, qué va, ahora vamos Maravillas, tú y todos donde mi madre, que me tiene hasta el moño”.

Madrildik zetorren trena. Maravillas eta bere familia osoa zekarren. Berlangaren filmetako familia horietako bat zirudien. Pilo bat ziren. Egundoko iskanbila sortu zuten. Maravillasen amari takoi fineko zapata bat tren barruan gelditu zitzaion eta Hendaiarantz abiatua zen trena geldiarazi behar izan zuten. Maravillas delakoak ez zirudien bete-betea. Leopoldok Maravillasi besoa bizkarretik pasa eta gainerakoak inguruan zituztela oinez abiatu ziren.

Niri ezikusia egin zidan erabat eta etxera joan nintzen.

Gero, 89-90ean, Bergaran niharduela lanean, Panerori Santa Agedatik irten eta inguruko herrietan hitzaldiak emateko baimena ematen zioten. Bitxia zen iraupena: Ducados pakete bat ireki, zigarreta piztu, hori eta gainerako 19ak segidan erre eta azkena itzaltzeaz batera amaitzen zen hitzaldia.

Ikaragarri erretzen zuen, Bermeoko psikiatrikoko eri ia guztiek bezalaxe, eta ezohikoa zuen sua lortzeko modua. Normalean ez zeraman. Eta oroitzen naiz Irunen, Bakailao ibilbideko azken tabernan, fosforeszentzia urdin ilunak zituena, Panero aurrez aurre zenuen, zure supiztekoa barra gainean, bistan, edo pospoloak, eta hala ere poetak tabernako beste muturrera joan behar izaten zuen su bila, beste edonori eskatu behar izaten zion.

Panerok eroetxeen etsaien obrak maite zituen: Artaud, Foucault; baita Freud eta Lacan ere; eta, poeten artean, Edgar Allan Poe, Baudelaire eta Mallarmé. Autore horien hitzez hitzezko aipamen ugari egiten zuen, batzuetan oso luzeak, eta orduan are zailagoa zen ulertzea zer arraio zioen.

89-90 ikasturte hartan maiz itzultzen ginen etxera elkarrekin aste burua pasatzera: Panerok Arrasaten hartzen zuen autobusa eta nik Bergaran; gero, Topoz joaten ginen Donostiatik Iruneraino, zenbait euskaldunek Kaka Karrika deitzen genion hartan bizi baitzitzaion ama, Felicidad. Erdaldunek zerabiltzaten karrikaren izenak ez ziren hain politak: Calle dela Mierda deitzen zioten, edo La Merde.

Panerok arazo patologikoak zituen garai hartan “Pika” deitzen zitzaion Topoko txartel-zulatzailearen autoritatearekin. Beti zeraman arren legezko txartela komedia itzelak asmatzen zituen Pikarengandik ezkutatzeko. Ez zen gizon alaia baina zapatu haietan pozik ibiltzen zen, psikiatrikotik mundura atera berria zelako agian. Topoko bidaiari batek zeraman erosketa-poltsaren alboan etzan zen behin, horrela pikarengandik ezkutatzen zelakoan. Beste batean, zutik zihoan agure bati itsatsi zitzaion, goitik behera eta estu-estu, eta gizona izutu egin zen, eta Panero gehiago.

Behin batean, nire andrea ere, Arrate, autobusean etorri zen, eta Panerok xuxurlatu zion: “ohartu naiz espia sobietarra zarela, baina lasai, ni ere rolloan sartuta nago”.

Batzuetan Santa Agedako bi lagunekin zetorren. Panero zuten buruzagi. Miretsi egiten zuten. Panerok karpeta urdin batean idazmakinaz idatzitako poemak zekartzan eta erakutsi egiten zizkigun. Bere lagunetako batek esan zidan: “fíjate cómo escribe, tiene una letra perfecta”.

Behin batean Lagun liburudendara joan ginen guztiok literatur aldizkari bat erostera, ale bat Panerori eskaini baitzion. Poetaren argazki handi bat zuen azalean. Paneroren lagunetako batek El nombre de la rosa ostu zuen.

Behartu egiten ninduen jakinaraztera non eros zezakeen Irunen haxixik on eta merkeena, ahal izanez gero orduan “costo culero” deitzen zitzaiona, ez dakit orain. Panerok biziki maite zuen muga ipurdian igarotako haxixaren bouqueta.

Aspalditik zituen harreman telepatikoak Juan Carlos erregearekin. Santa Agedako ziegan kakalardo itxuraz agertzen omen zitzaion. Juan Carlosek Leopoldo hiltzea zuen obsesio nagusi.

ETA ere bere atzetik zebilen eta komandoak infiltratzen zituen Santa Agedako sukaldarien artean, bere janaria pozoitzea xede.

Edonola ere, ETA errespetagarriagoa zitzaion Espainia baino. Jolas bat asmatu zuen, la caza del españolito. Artez jolasteko auto bat, Marca egunkaria eta errifle bat behar dituzu. Jolasa: autoz zoazela, semaforo batean gelditu, leihatila jaitsi eta Marca egunkaria atera eta astindu behar duzu. Orduan españolito mordoa hurbilduko zaizu. Erriflea hartu eta tiro.

Urte haietan Poemas del manicomio de Mondragón argitaratu zuen, Hiperiónen. Panerok poemak bildu egin zituen, antologo lanera mugatu zen. Horietako batzuk iltzatuta gelditu zaizkit bihotzean, hunkigarriagoak dira indarrean dabilen poesia sasisolemnea baino:

Hau Sebastian Irigoienena duzu:

Yo leí la revista

Y voy en coche por la autopista.

Jacinto Borearen ekarpenak, txiste bat eta igarkizun bat:

Txistea:

Van dos amigos caminando y dice uno a otro: ¿De qué ha muerto tu padre?

Le contesta: De fiebre amarilla.

Responde el primero: ¡Bonito color!

Igarkizuna:

Un nombre de hombre que no tenga letra de Carlos.

Solución: Quintín.

Behin batean, Kaka Karrikako taberna urdinean, Panerori entzun nion Unai San Martini esaten: “Para Einstein la luz es el límite del tiempo”.