Egoki da eta zuzen gure ordezkarien arteko harremanen berri ahal bezain xehea izaten ahalegintzea, batik bat hedabideetan ageri ez direnak, herritar arruntok, behin goikoen tentsioak eta indar korrelazioak ezagututa, perspektiba errealistagoa lor baitezakegu osotasunaz. Helburu etiko-politiko horrek txutxu-mutxuak zabaltzeak eragin diezazukeen  erru sentimenduaren gainetik egon beharko luke.  

Lehengoan, bazkaltzen ari nintzela, Idoia Mendia eta bere senide batzuk alboan jarri zitzaizkidan. Hiru heldu ziren eta gazte bi. Familian Mendiak agintzen du. Jatekoa atera baino lehen hustua zuten lehenbiziko botila ardoa eta bigarrena ekartzeko agindu zioten zerbitzariari. Bigarrena ere irentsia zuten bazkaltzen hasi orduko.     

Horrela, beroan, Idoia Mendiak Beatriz Artolazabali buruz: "esa es más de pueblo que..."; “jode, la Bea, ¡qué vaga es!” 

Kafea hartu eta banindoan, baina Mendiaren inspirazioa sumaturik gelditzera deliberatu nintzen. Eta ez nintzen damutu:

"A ver, con la gravedad las tetas se te van cayendo, yo no voy a dejar de llevar sujetador”.

“Tú, Alfonso (senarrari), de joven, cuando salías a perrear sin calzoncillos...".

Pertsona umoretsua iruditu zitzaidan, bizia; izugarri irabazten du bere burua nahi duena esateko libre sentitzen duelarik, eta hori ez zaio edonori gertatzen.

Albiste on gutxi iristen zaizkigu mundutik; horietako bat dirudi Libanoren eta Israelen arteko akordioak. AEBen bitartekaritzaz lortua, ia automatikoa dugu susmoa, ez ote duen iruzurren bat ezkutatuko. Ordea, Hezbolak ere onartu du, alde dago. Negoziazio gogorren ostean, auzi zail baten inguruan lortu dute adostasuna Israelek, Hezbolak eta maronitek. Itxaropenari eutsi nahi dionak badu zeri heldu. Julia Boutros izan dezake bozeramale.  

Simone de Beauvoirrekin batera, munta handia izango du aurrerantzean Hannah Arendtek EAEko Bigarren Hezkuntzako Filosofiaren Historian (Batxi 2); baita Filosofian ere (Batxi 1), irakasleak hala erabakiz gero. Iparraldean Arendt aspalditik da garrantzitsua Terminal Orokorrean, eta ezinbestekotzat jotzen da Justizia eta Askatasuna nozioak azaltzeko orduan. Arendti buruz askoz ere material pedagogiko ugariago dago frantsesez gaztelaniaz baino. 

BIOGRAFIAK

Lau dabiltza nagusi gure artean:

1-Elisabeth Young-Bruehl, Hannah Arendt, for love of the world, 1982 (gaztelaniaz eta frantsesez ere badago)

2-Laure Adler, Dans les pas de Hannah Arendt, 2005; gaztelaniaz: Hannah Arendt: una biografía

3-Anne C. Heller, Hannah Arendt, A Life in Dark Times, 2015. Audioliburu gisa ere badago. Gaztelaniaz, Hannah Arendt, Una vida en tiempos de oscuridad. Ez dago frantsesez.

4-Ken Krimstein-ena biografia grafikoa da, komikia, The Three Escapes of Hannah Arendt, 2018, gaztelaniaz Las tres vidas de Hannah Arendt, frantsesez Les Trois Vies de Hannah Arendt. Oso polita, gustura irakurtzen da eta Krimsteinek gainera tentuz aukeratu eta nabarmendu ditu Arendten bizitzako pasadizorik erabakigarrienak, hala nola Gurs-eko egonaldia edo Walter Benjamin adiskidearen suizidioa.

Sendoena, ikerketa lan handi eta serioena erakusten duena, lehenbizikoa da, Arendten ikasle izaniko Elisabeth Young-Bruehlena. Adlerrek Arendten liburuen irakurketa pertsonalak emendatzen dizkio, eta literatura dei genezakeena: adibidez, Young-Bruehlek Arendt Königsbergetik Berlinera amarekin trenez joan zela kontatzen badu, Adlerrek irudikatzen du pentsalariak bihotz-gogoetan zeramakeena, eta leihatilatik ikus zezakeena.

Anne C. Heller-ena Young-Bruehelenaren laburpena da funtsean. Young-Bruehlenak 630 orrialde, Hellerenak, gure garaiari egokituago, 150 inguru. Dena den, biografia bakar bat aukeratu behar izanez gero, dudarik gabe Elisabeth Young-Bruehlenaren alde. Dirudienez, 1982az geroztik ez dute Arendten bizitzari buruzko datu esanguratsu berririk aurkitu, Heideggerrekiko harreman estuari dagozkionak izan ezik.

ARENDTEN PENTSAMENDUARI BURUZ, EGOKIAK SARRERA ETA AMU GISA

EUSKARAZ

1-Jakin aldizkarian, ale berezia, "Filosofiatik ezabatutako emakumeak", 2022, eta bertan artikulu bi, Yolanda Barriosen “Hannah Arendt: pentsatzeko ausardia”, eta bestea anonimoa, “Hannah Arendt, Gaizki absolutua”, biak irakaskuntzan erabiltzeko eta selektibitateari begira ezin praktikoagoak.

2-Arendten beraren “Eichmann Jerusalemen” (2008) liburuaren Sarrera ondo informatua, Amos Elon-ek idatzia, Arendten jarrera batzuek sortu zituzten arazoak ganoraz eztabaidatzen dituena; aspalditik dago agortua, eta, Klasikoak bildumako beste liburu batzuk ez bezala, ezin da epub edo pdf gisa jaitsi. Lehenbailehen konpondu beharreko arazoa.

3-Mario Zubiagaren sarrera aparta Arendten “Indarkeriaz” liburuari, Katakrak, 2021

GAZTELANIAZ

1-Antonio Campillo, El concepto de amor en Arendt, 2019

2-Nuria Sánchez Madrid, La filosofía frente al mal, 2021. Espainian gaur egun dagoen Arendti buruzko berezilaririk garrantzitsuena da Nuria Sánchez, hitzaurre mamitsuak egin dizkie Alianzak argitaratu dituen Desobediencia civil eta La mentira en política-ri. 

FRANTSESEZ

1-Julia Kristeva, Le génie féminin. 1-Hannah Arendt, 1999; gaztelaniaz: El genio femenino 1-Hannah Arendt. Batzuetan Arendti zeharo arrotzak zaizkion kategoria psikoanalitikoak badarabiltza ere, interesgarria da nola joaten den obraz obra Arendten ideia nagusi zenbait atzematen eta azaltzen, hala nola bizitza, jaiotza, kontakizuna, politika...

2-Jean-Claude Poizat, Hannah Arendt, une introduction, 2013. Dijon-go filosofo gazteak biografia baztertu eta zuzenean ekiten dio Arendten pentsamendu politikoa aztertzeari. Ederto baten dago antolatua Arendten paradoxa nagusietan barneratzen gaituen liburu distiratsu hau. Ez dezala irakurri lehenbailehen, argi eta garbi eta kosta lain kosta erabaki nahi lukeenak Arendt ezkertiarra ala eskuindarra ote zen, sionista ala antisionista, feminista ala antifeminista, batuaren ala euskalkien aldekoa.  

Zori oneko gabiltza, zeren eta, euskarazkoak bezala, oso onak baitira erdarazko sarrera horiek ere.

Pasada bat izan zen astelehenean gure ikastetxean gertatu zena. Lehenbiziko aldia izan da ikasturte honetan, eta nekez errepikatuko da. Zalantzak izan ditut, kontatu ala ez, barruko sentimendu sakonak mugitu baitizkit, eta ez nago ohituta halako zirrara intimoak jendaurrean erakustera. Begiak busti zitzaizkidan. Nire hunkidura ezkutatzeko komunetan gorde behar izan nuen. Behin lasaitu ostean, lekuko zuzen izan ninduen jazoera gogoangarri horren berri eman nuen irakasle-gelan, ahal bezain objektiboki, baina lankideek ez zidaten sinetsi.

Kontua da herenegun, ikasle bi, beren kabuz, inongo presio edo txantaje emozional zuzenik gabe, inongo aginduri obeditzen ez ziotela, espontaneoki, euskaraz hizketan entzun nituela.

(Ondo ulertu banuen, propoliaren eragin onuragarriaz ari ziren.)

Tamalez, ez dira nire ikasleak. Jone Olaetxea eta Peio Agirre dira gure garaiko heroi horien izenak. Bilbotarrak dira, hamazazpina urte dituzte. Bizi daitezela zoriontsu bezain luzaro.

Euskararen aldekoei ere lotsa ematen die ikaskideei hizkuntza koofizial horretan mintzatzeak ez ezik whatsappa bidaltzeak ere, nabarmenkeria hutsa ei da. Uholde nagusi itogarriaren kontrakarrean, inor entzuten zutenetz jakiteke, friki xelebre gisa baztertuak izateko arrisku handiari aurre eginez, Peiok eta Jonek burua kuraia harrigarriz altxatu eta euskaraz mintzatu ziren beren artean. Urriak hiru zituen eta eguraldia ez zen txarra.

Houellebecqek Deleuzeri leporatzen diona da lagundu izana familia eta gizarte tradizionala desegiten, humanismoa zokoratzen, hippyak filosofiaz elikatzen. Houellebecqek uste du hainbeste sufriarazi duen bere ama, adibidez, Deleuzeren tankerako friboloen emaitza dela, uste du Deleuzek desiren jario eta zirkulazio librea aldarrikatu izanak zerikusi zuzena duela amak Houellebecq umea aiton-amonen esku abandonatu izanarekin, traba baitzitzaion bere jario libre hippyak sakonki esperimentatzeko orduan.

Indarberritu egin da berriki Deleuzeren izena zikintzeko moda. Houellebecqen adiskide Luc Ferryk eta Michel Onfrayk ia aldi berean egotzi diote estalinismoa. Planifikatua ote kanpaina hori? Ez da ezinezkoa kasualitatea izatea. Dena den, bat dator filosofiak borrokatu beharko lukeen albiste eta datu faltsuak asmatzeko joerarekin, gure garaian ikaragarri areagotu den ohitura zahar hori. Kontua da Deleuze ez zela sekula estalinista izan. Aitzitik, bere lagun gehienak 50eko urteetan Alderdi Komunistan sartu ziren bitartean, Deleuze kanpoan gelditu zen, konbikzioagatik eta izaeragatik. 

Orduan? Ferryk zein Onfrayk, biek nahi dute pentsalari berri gisa agertu, beren berritasuna nabarmenarazi, eta hori egiteko kontrastea behar dute, XX. mendeko bigarren txanpan nagusi izan ziren filosofiekiko desberdintasuna azpimarratu, eta aditzera eman pentsaera eta aro berri bat ari direla inauguratzen. Bereizte hori helburu, zaku berean sartzen dituzte Sartre, Althusser, Foucault eta Deleuze, oso diferenteak izan ziren arren haien ibilbideak.

Deleuzek hurbilago zituen anarkistak komunistak baino. Beti aldeztu zuen 68ko maiatzeko iraultza. Kapitalismoak adina nazkatzen zuen edozein kolektibismok. Seguritate sozialari ez zion sinpatiarik. Hori bai, egia da hil zenean “Grandeur de Marx” izeneko liburu batean ziharduela lanean. Txillardegik, Joxe Azurmendik edo Terry Eagletonek bezala, sarritan kritikatu bazuen ere Marx, inoiz ez zituen haren aurkikuntza jenialak ukatu, miresten baitzituen. Ordea, Deleuzeren materialismoa ez zen dialektikoa, baizik eta gaseosoa, eta horregatik egiten zaio hain zaila edozein botere faktikori haren filosofia harrapatu, desaktibatu eta Cheren elastikoa bezala integratzea.

Inbidiagarria da Ferryk zein Onfrayk jendaurrean mintzatzeko duten erraztasuna eta abiada, eta zenbat liburu argitaratzen dituzten oso epe laburretan, baina beharbada presa horrexek eramaten ditu besteengan gogor salatzen dituzten bekatuak egitera, hala nola errealitatea aintzat hartu ez eta mintzozko erasoak argudioz mozorrotzeko ondo datozkien datu aizunak asmatzera. 

Goitik behera duzu liburu hau zintzoa, ederra eta gogoangarria. Literaturaren maitale pasionatu batek idatzia, bertatik bertara erakusten dizkigu euskal sistemaren indargune zein ahuleziak (beste batzuetakoak ere bai). Irtenbide praktiko zentzudunak proposatzen ditu. Irakurri duenak badaki zein efektiboa den autolaguntzari begira. Euskal aintzira edo putzu literarioan triste eta erdi itota dabilenak bere burua salbatzeko txikot trinkoak aurkituko ditu saiakera animatu honetan. 

Ideia argi, fresko eta zorrotzez betea, sorpresarik sorpresa garamatza. Talentu paregabea darakutsa Irati Jimenezek, besteak beste, poema ezagunak ezohiko begiradaz interpretatzeko orduan, deskubrimendu arraroei beldur ez diena; eta poema niretzat ezezagunak begirada liluratu bezain liluratzailez, akademiak eta unibertsitateak ezartzen dituzten kortseak asmamen bizi bati esker aise eta naturaltasunez lehertzen dituena. 

Dena den, umorea du beharbada “Begiak zabalduko zaizkizue” honek ezaugarri nagusi, terapeutikoki dibertigarria baita: autoreak, literaturaren munduan gogor sufritu ondoren, eriondotik atera denaren askatasun alai lotsabakoaz mamitu du, bide berriak asmatzen eta partekatzen dituen grazia eskuzabal eta bozkario kutsakorraz. 

Ezin aproposagoa edozein hizkuntzatako irakurle eta idazleentzat; geure txokoan ezinbestekoa.

Ez da uher samarra emakume ospetsu gaixotien benerazio hori, heriotza nabarmen hurbil erakusteak eta izateak pizten duena? Herriaren zati handi batek arazoek itotako andreak maite ditu, anorexiaren eta depresioaren atzaparrek liluratzen dute. Ez dira soilik errepublikarrak gurago dutenak printzesa hilik bizirik baino. Hil zutenean lortu zuen Dianak apoteosia (“Jainko bilakatu” esan nahi du “apoteosi” hitzak).

Camillak, aldiz, distantzia osasuntsuagoa ezartzen jakin du bere eta tanatofiloen artean, eta alde horrek aukera eman dio barruan daraman bisionarioari bide emateko: zerbait ikusi dio inork deus gutxi ikusten dion Charles pepelerdoari. Poeta bihurtu zuen halako gizon sikua (I wanna be your Tampax). Ez da harritzekoa Camilla izatea, europar monarken artean, muturreko errepublikar sutsuenei ere gillotina aplikatzea latzen egingo litzaiekeena. Dianak "rottweiler" ezizena jarri zion arren, gehiago dirudi orkatza, zeinak jauzi txundigarriak egin baititzake, hain baititu indartsuak hankak.

Los ocho sitios más 'instagrameables' de España

Un recorrido por algunos de los lugares nacionales perfectos para fotografiar y compartir en nuestras redes sociales

Mirador de San Nicolás (Granada), Oma (Vizcaya), Palacio de Cristal (Madrid), Urederra (Navarra), Capricho de Cotrina (Badajoz), Gaztelugatxe (Vizcaya), Playa de las Catedrales (Lugo) eta Muralla roja (Alicante).

Nolatan kanbiatu zuten, aitzingidari, zure deseina? Nurat galdu zira?

Hitzaldia

España es impresionante. ¿Se imaginan a un hispanista inglés que no sepa castellano? Pues España da mogollón de vascólogos que no solo desconocen el vascuence, sino que, además, cuando los datos científicos no se corresponden con sus belicosas teorías, los hacen desaparecer. Disfrazar de voluntad de saber un implacable  encarnizamiento uniformizador es una costumbre española que viene de antiguo.

Y establecer, como hace Almagro, una serie causal entre el tubalismo, el inventivo Larramendi (que guarda tantos tesoros aún por descubrir, y que acertó con la actitud adecuada para hacer frente a la marabunta zoquete), Sabino Arana y los arqueólogos y lingüistas que creen que el euskara se hablaba aquí hace dos mil años o más es igual de discutible que establecer una continuidad por determinismo familiar entre el empeño de Almagro en diluir la diferencia vasca tergiversando la historia y el de su padre en hacer desaparecer a los vascos malos matándolos.

El padre de Almagro participó voluntariamente con los falangistas en la toma de San Sebastián. Ernesto Giménez Caballero, introductor del fascismo en España, menudo elemento, escribió que Almagro y su grupo le resultaban muy extremistas y que se estaban nazificando.

No creo que haya un solo independentista vasco que se base en la arqueología para argumentar a favor de su proyecto político. Nadie se hace separatista por creer que aquí se hablaba euskara hace cinco mil años o en Atapuerca decían ur, sur, hur, lur (lo cual, como diría Larramendi, es más que probable). Influye más la estúpida agresividad imperialista de ahora mismo.

En cambio, los dependentistas, aunque disponen del noventa y cinco por cien de los resortes del poder, se obligan ellos mismos, empujados por la heterofagia, a hacer la vista gorda ante los descubrimientos en Soria de Eduardo Alfaro, o ante los relacionados con la historia genética europea, por ejemplo los del reconocido genetista de la universidad de Oxford Stephen Oppenheimer, o los de Cavalli-Sforza, gran experto en genética de poblaciones.

A veces, la simple mención de tales noticias hace que se sulfuren. De hecho, esos ruidosos enfados son la principal vía de acceso de las novedades arqueológicas y lingüísticas a oídos independentistas, que no les dan ni la décima parte de importancia que los dependentistas y en general los toman como referencias más o menos interesantes, que tienen el mérito de haber sido aceptadas por gran parte de la comunidad científica internacional. No pasa nada, no se utilizan como catalizadores de ninguna aspiración política, como mucho se comentan en el bar.

De modo que no mereció la pena el tremendo esfuerzo del académico de la lengua española Gregorio Salvador (partidario de hacer desaparecer las lenguas minoritarias, entre las que incluía el catalán), que, para destruir la hipótesis del substrato vasco como explicación de la caída de la f inicial latina en su paso al castellano (fumu>humo), hipótesis aceptada mayoritariamente en la comunidad de estudiosos, pero que le daba al euskara un protagonismo insoportable, declaró que "los castellanohablantes primitivos perdieron la dentadura por la ausencia de flúor en las aguas de Castilla". Incluso después de que la hilaridad de los lingüistas serios transcendiera al pueblo llano, Salvador se obstinó en comparar el contenido de flúor en las aguas castellanas y las aragonesas, pues los aragoneses primitivos no perdieron la f inicial ("Dispierta, ferro!"), sin encontrar diferencias significativas. Q.E.D. Ahora bien, como habría señalado Larramendi, los aragoneses son tan potentes que seguramente hasta desdentados habrían podido seguir pronunciando la f inicial.  

Jon Juaristi lo vio claramente: "nuestros padres mintieron: eso es todo". Pero nada dijo de nuestras madres, lo cual es mucho, teniendo en cuenta lo que se repite de ellas en las redes sociales.

Posiblemente la tentación manipuladora de los estudiosos de cualquier filiación perdería fuerza si los poderes españoles se relajaran, si pusieran a trabajar en asuntos útiles a los miles de policías dedicados a insultar en twitter y a la guerra psicológica (últimamente trabajan en conseguir que el euskara sea visto como una lengua burguesa), y si aceptaran con tranquilidad cualquier resultado de un referéndum de autodeterminación.  

(Una aproximación más objetiva a temas parecidos a los tratados por Almagro, en esta conferencia de Mikel Ardanaz Atxa.)

Nik dakidala Joan Mari Irigoien izan da gurean eutanasiaz buruargitasun eta ausardia handienaz aritu dena. Letra txikiaz bada ere 2002ko poema liburuan, artean osasuntsu zebilen altzatarrak Amodiozko gutun hau idatzi zion eutanasiari:

AMODIOZKO GUTUNA 

Printzesa urrun baten izena duzu,

Eutanasia,

baina nik hurbilago nahi zintuzket,

maite-maite baitzaitut,

eta ez baitut burutik baztertzen zu neure egitea noizbait,

edo ni zeure, hobeki…

Zu, Eutanasia, ene azken orduko esperantza;

zu, ene azken hatsa;

zu, ene Buda errukibera;

zu, ene balizko sufrimenduen aringarri;

zu, ene maitaleen maitale.

Barkatu atrebentzia,

hurrengoan Eutanaxi deitzen badizut…

Behin alboko esklerosiak eta depresioak harrapatu ostean ere, Irigoienek eutsi egingo dio Amodiozko gutunaren zirtoari, Arantxa Iraolari Berrian eman zion elkarrizketa zoragarrian ikus dezakegunez.

Nolanahi ere, 2015eko Bi urtetako kronika fakultatiboa poemategian egingo die Irigoienek aurre sakontasunik hunkigarrienaz eritasunari, ezinari, pentsamendu txarrak trumilka bururatzeari, depresioari eta eutanasiaren aukerari. Esaldi guzti-guztiei darie egia gordina. Frantsesek badute non ikasia.