Garagoittiko Orakulua

Usarixo hori oin dala urte batzutatik hartuta jaukat, umetan lagunartian genkan (nik bebai) ohitturiari konszienteki kontra egittiarren. Ondo gogoratzen juat-eta: pesetia lurrian ikusten bagenduan, txartzat, lotsagarritzat genkan ha hartzera makurtzia. Goguan dakat iñoiz be, batzuk pesetak apropos botatzen jittuezela lurrera, gero hárek hartzen zittuanen kontura barre egitteko.

Nahiz eta gurian jatekua etxakun sekulan faltau izan, betidanik ezagutu jittuadaz nik etxian diru arazuak. Biharbada horrengaittik, baiña batez be humillaziñuan joko zittal horretatik aldentziarren, halako baten hórrek pezetok jasotzen hasi nintzuan; ahal bazan, gaiñera, bota zittuezenen bistan. Sekulan ez nauk jarri pentsatzera (arrazoitzera) zergaittik hartu ete neban erabagixori; ez zuan-eta hausnarketa baten ondorixua izan, erantzun biszerala baiño. Oiñ pentsatzen jarritta, arrazoiren bat edo beste okurritzen jatak: erresistentzia keiñu bat izango zuan igual; edo diru premiñan dagonan duinttasunan aldarrixa, pobre power estilo bat. Eta asuntuari buelta pare bat gehixago emonda, sentimentu hau nere jarkera bital batzuen atzian be egon leikela uste juat: kalian dirua eskatu izana; traste zaharrak etaratzeko egunetan kaleko errondia egitteko zaletasuna; sukaldian ogi-kozkorrik be basurara ez botatzia... kontainerretan jateko moduko jatekuak billatziari be ez detsat txarto eresten. Gogua be etorri jatan, La Glaneuse ikusitta, baiña... ondiok ez nauk horretara jarri.

Gure aitta zanak zinia miresten juan. Bere papelen artian makiñatxo bat esku-orri jagozak, Kiputxanekuan-edo, Kruzetanekuan-edo... hartutakuak, antxiñan pelikuletako propagandia egitteko banatzen zirazenak. Baten zera esan jeskuan: “Aktorien listia einbiot” eta goguan zittuan guztiak banan-banan apuntatzen hasi zuan. Ordenadoreko papel kontinuo bat hartu (krisisakin enpresia itxi eta, artian, IMI-n  informatika ikasten hasitta jebixan) eta han hasi zuan, banan banan: Lewis Stone... James Stewart... (idazten dan modura pronuntziauta, jakiña)... Clark Gable... Lee van Cleef... Basil Rathbone... Pamplinas... Fatty Bomba... Tartian nik laguntzen najetsan, aktore moderno xamarrekin-eta (artian Richard Chamberlain gustatzen jataan), baiña gehixen-gehixenak berak idatzi jittuan. Orrixak eta orrixak eta orrixak, ezingo najeukek esan zenbat ziento gogoratu zittuan.

Nik etxakat haren griñarik, baiña gustau gustau egitten jatak zinia, baitta pantalla atzeko historixak jakitzia be. Esate baterako, deigarrixa egitten jatak zine industria inglesdunian arrakastia izan daben aktore atzerritarren kopuru altua, izen aldaketa eta guzti: aurretik idatzi najuan Terence Hill eta Bud Spencer italiarrei buruz. Eta gaur goizian, Tomaxekin portuan nenbixala, Errusia aldetik etorrittakuak be mordotxua izango dirala pentsau juat. Enok hasiko estadistika bat egitten, baiña boteprontuan hiru etorri jataaz burura Volodymyr Palahniuk, Yuli Borisovich Bryner eta Issur Danielovitch, laster 96 urte beteko daben kanpeoia.

Telebisiñorik izatia zer dan. Bazkal ostian, Tomax siestan dagola, eta Ane biharretik etortzeko dagola, Nikok ohittura xelebria hartu dau. Sofan etzintzen gara eta, bera nere tripa gaiñian jarritta “Zuk zer egitten zenduan txikittan?” galdetzen hasten da. Kontu zaharrak entzutzia gustatzen jakok, nunbaitt. Eta neri kontatzia...

Hasieran erreza zuan: edozer balixo detsak-eta, han hogei minutuan barriketan egoteko. Nik zeozer kontau; berak detalle bat galdetu; gero zeozer gehixago kontau nik... Hasieran erreza zuan; hille batzun ostian, baiña, gero eta gatxagua egitten jatak kontatzeko moroko ezer topatzia. Baiña gustora najabik: guztiz ahaztuta nittuan hainbeste gauza gogoratu jittuadaz joko honekin.

Aurreko baten, aittitta Demetrion kontu bat kontau najetsan, nerekin batera berenjenal pare baten sartu zanekua.

1972ko Iraillan 2xan, San Antolin egunian, guardiazibillak Lekeittion ETA-ko kide bi akabau zittuezen. Erasua oso salbajia izan zala diñue, errenditzeko aukerarik emon barik. Anaiak kontatzen dabenez, lagunak “sextotik” bueltan zetozela herriko sarreria itxitta topau zeben, eta ezin izan ziran gaberarte etxera bueltau. Artian anaiak 10 urte zittuan, nik 5 hillabete. Amak kontatzen dabenez, ni aittitta Demetriokin nenguan pasiuan; eta gizona alde zaharretik zihar ibilli ei zan, “ia zer pasatzen zan ikusteko”, karro eta guzti. Jentia antxitxiketan, pegoretan babesten-eta. Eta 200 pikolotik gora ametralladorekin. Etxera allegau giñanian entzutekuak entzun ei zittuan gizonak (gure aman jeniua bildurgarrixa da).

1976ko Martzuan 3an, benetako Greba Orokor baten testuinguruan, Polizia Armauak Bittorixako eliza baten bildutako bihargiñak gas lakrimogenoz eraso zittuan, eta gero atetik urten ahala ametrallau zittuezen. Artian amama Ines operau barri zeguan Eibarren, eta gurasuak amama Isabelenera bialdu ninduen amak bera zaindu ahal izateko. Bueno, ba gauza bera: kristona montau ei zan (elizan 5 hil eta 150 zaurittu zittuezen), eta aittitta eta ni kaletik zihar, istilluen erdixan. Herreria kalian bizi ziran, eta amama gaixua imajinau neike balkoian, beheko zalaparta eta tiro hotsakin bildurtuta, eta gu bixok etxera ezin allegauta. Amanak (jeniua) eta amamanak (jenio doblia) hartu bihar izan ei zittuan Demetrio bigurrixak.

Hónek entzunda, Nikon galderia hau izan zan:

-         Eta zuek ¿zer egitten zenduen kalian?

-         ¿Guk? ba peoretan ezkutau, edo...

-         ¿Zertarako?

-         Ba... poliziakuak ez hiltzeko.

-         Eta ni ¿aman tripan nenguan?

-         Bai, bai... aman tripan ondiok.

-         Ba hori... (barre) ¡bai ezkutaleku ona!

Ez baneu jakingo gizon hau mundu maillako erreferentzia filosofikua dala, esango najeukek liburu hau zoro-handiuste-egozentriko-megalomano batek idatzittakua dala*, ixa-ixa humore klabian, eta ez netsake aparteko kasorik egingo. Baiña oso deigarrixa egitten jatak Nietzsche famatuan nere lehelengo irakurketa honi adarjotzaille baten zoroaldixan traza guztia hartzia (ez dakitt zer espero neban, baiña hau behintzat ez). Alde batetik Evariston liburua gogoratu jestak; eta bestetik Ernesto lagunan izaeria.

Liburuan gauza asko sobreentendidutzat emoten dittuk; idazlia bere unibertso partikularrian murgilduta jabik (ordurako bere obra nagusiñak idatzitta jittuan, famosúa zuan eta zaletu eta detraktore asko zittuan) eta ezagun dok bere jarraitzailliei emondako klabe asko emoten dittuala, erreferentziako obrak irakorri barik ulertu ezin leikiazenak –pentsau nahi dot-. Friedrichek bere bizitziari halako errepaso bat egitten jetsak, ordurarte idatzittako liburu nagusiñak banan-banan azalduta (edo). Eta graziak horri: ikusittakuak ikusitta etxuat uste-eta hórretako bakar bat be nere borondatez sekula irakorriko dotenik; baiña euren laburpentxo hori kulturilla jeneralerako ondo etortzeok.

Izan be... gauza batzu liburu hau katxondeuan hartzera gonbidatzen habe. Atalen izenburuak, esate baterako: “Por qué soy tan sabio”, “Por qué soy tan inteligente”, “Por qué escribo libros tan buenos”... tira, Friedrichen autobiografia moroko honetan ez dok agertzen amandria bizi jakon edo ez, baiña irakorrittakuak irakorritta, erantzuna argi jagok.

Bestela, irakurtaldixonek lehendik nekan aurreiritzixa indartu baiño ez destak egiñ: filosofixia... zenbat eta urriñago, hobe. Neretako mundu honetako gauzengandik goregi jabizak Markos eta bere lagunak. Eta etxuat esaten hori txarra danik, ez; igual premiñazkua be izango dok, etxakixat. Baiña neretako behintzat, ez dok.

* Eta tira; Wikipedian bere biografixia irakorri eta gero, hala dok.

Ointxe bertan, autobus paradatik etxera nentorrela, Mantis batekin topo egin juat zintta erdixan. Hankiakin jo dot, abarra zalakuan, eta ño! harrotu egin jatak momorrua. Erretratu politt honetan ikusi leiken moduan ipiñi jatak, bardin bardin baiña gabaz, farolan argipian. Bildurgarrixa!

Hanka puntiakin motara baztartzen niharduala –iñok ez zapaltzeko- erresistidu egin jatak, lurrian finkauta bere terrenua mantendu guran. Entzutzekuak izan dira bere putzak: “Bzzz...!!! Bzzzz...!!! Hamen nago ni!!!!” esaten lez.

Gauza polittak ikusten dittuk gabeko ordu isilletan, beinke.

Nere Argentinako lehengusiñak katxondeo bizixan dabiz El Puman kontura, eta neri be kontajiau nabe, kantu hau gogoratuta. Zenbat barre egin izan dogun etxian kantu honekin: "Pavoreal -uuuh-..." gerrixa modu lizunian astintzen.

Kontuz biharrian zabizienak, feromonak dantzan hasiko jatsuez dantzan-eta, corrio-funk ritmo eferbeszentian!

Igaz kasualidadez enterau giñan, eta penia emon zeskuan gehixago ez juan izatiak. Aurten be, zorixonez, Lekittoko Txozna Batzordiak hondarreko parkeko gune lasaixan ideia aurrera etara dau, eta ixa egunero pasau gara bertatik. Arbola arteko gune atsegin bat, lur garbi xamarrakin - herrixan baiño gehixago bai- eta beraz ume narrastixak dakagunondako zoragarrixa. Gaiñera programaziño ludiko-kultural politta. Eskerrikasko.

Argazkiak.org | Irrati tallarra Isuntzan © cc-by-sa: txikillana

Gaur be han egon gara, zelan ez: eta Xabi Navarro “Jota” laguna topau dogu, Egin eta Arrakala irratixetako beteranua, umez inguratuta, irrati taillar infantilla dinamizatzen. Gu egon garan tartian gero eta partehartzaille gehixago –txiki ta haundi- hurreratu dira eta  erretirau garanian be han laga dogu jente montoia tar-tar-tar mikrofonuetan berbetan.

"Los Archiduques" 1960 hamarkadako talde asturiarran abesti honetan, esate baterako, euli-mando izorrantiana egitten jok gaitiak: traba bakarrik, konpas monotono eta sarkor bakarra infinitoraiñok errepikauta. Ez da instrumentuan gabezixia: pop musikan ondo sartutako gaiten adibide asko dagoz-eta (Os Resentidos, Los Berrones... hori folk alderdikuak ez aittatziarren).

Artxidukien bideuan komentarixuak irakorri ezkeriok, halan be, jentia beste iritzikua dok: esne-bitsetan ei jagozak euli-manduari entzunda. Gaiñera ez jiñuek txarto jota dagonik (hala begittantzen jatan neri). Grabau zeban gaitajole eskoziarra mozkorra ei zeguan, hori bai (nahiz eta hau redundantzixia izan ;-) ).

Edozelan be, bideua bera zoragarrixa dok: Asturiasko eliza erromanikuak eta fruta-arbolak emoten detsan efektu enxebre hori (asturianoz etxakixat kontzeptu honen parekorik ete dan) eta Tino Casal inefablia gaztetan ikustia, xelebria dok guztiz.

Ez jaukaat ikusittako pelikulen gaiñian ezer idazteko ohitturarik, baiña gaurkua apartekua izan dok. Ez dok militantzia edo euskaltzaletasun asuntuakin lotuta (azken urtietan nahikua epel najabik alde horretatik), ez bada eze kulturalki eta artistikoki goi maillako produktua begittantzen jatalako. Zine aretotik urtetzen niharduala, atzera sartu eta pelikulia barriro ikusteko gogoz nenguala somau juat, eta hori oso seiñale argixa dok neretako.

Gustau jatan lehelengo gauzia bisualtasuna izan dok: Asisko Urmenetan marrazkixak marka berezi bat jaukek, bere pertsonai zatarrak batez be, eta indar haundixa emoten jetsek marrazki bizidunei. Ezohizko teknikiakin animauta, kolore landutakuak... momentu batzutan zine “errealeko” argazkilari onenen maillara aillegatzen dok.

Hizkuntzia be oso landuta jagok, eta XIII gizaldiko Naparruako berbeta-saltsia irudikatzeko balixo jok: alde horretatik ekoizliak egindako biharra hobeto ezagutu nahiko najeukek, baiña hori lortu artian probisionalki latiña, erromantze nafarra, okzitanua, eta euskalki bat baiño gehixago identifikau dittudazela esango neuke –azpitituluak eskertzen dittuk-. Doiñuak be oso naturalak dittuk –bikoiztaille taldia, txapela kentzeko morokua- eta biharbada hauxe dok interesgarrixena, eta pelikulia barriro ikusteko goguan motibo nagusiña.

Honek guztionek karga dramatiko itzala emoten jetsak. Aurretik irabazittako publikua be ba nintzuan, hori be esan biharra jagok, aspaldi nenbixalako Itzaltzuko barduan historixia ezagutu nahixan. Benito Lertxundin musikia baiño ez najeukan erreferentziatzat, eta jakiña, harek etxok historixa osua kontatzen, parte batzu baiño. Historixia brutala dok guztiz –aro mediebalari fidela-, momentu batzutan oso sakon jotzen dabena, pertsonajiak oso ondo landuta dagoz, ez dittuk arketipo sinpliak...

XIII gizaldiko antolakuntza soziala be agertzen dok, zeharka bada be, eta interesgarrixa dok podere-taldien arteko konpetentzia jokua: hor agertzen dittuk Orreaga eta Itzaltzuko nekazari eta abeltzaiñak, eskurik esku pasatzen ganauak lez. Oiñ Naparruako erregia, oiñ Roncesvalleseko abadiak, oiñ Zangotzako Merinua, oiñ bidelapurrak... esandako lez, hori ez da historixian muiña naiña gehixago jakitzeko gogua pizten jok.

Duda barik nagusixak gozatzeko egindako pelikulia dok, alde batetik; baiña umiak be ba zeguazen, Niko tartian (4 urte) eta han egon dira ixa ordu ta erdixan pantallara begira, hárekin be funtzionatzen daben seiñalia hau be.

Ahal dotenian etxerako erosiko juat -ia DVD-n extra asko sartzen dittuezen-. Zorionak Juanjo eta ekipua.

Oso gustora irakorri juat. Engantxau nok. Idazlan bikaiña dok –monumentala esango neuke- eta atzetik aurrera idatzittako harilkatze lan magistrala badok be, sorpresia be emon jestak. Gauza txarra susmatzen hasitta nenguan –kondeszendientia ni- nobela erdixa pasauta, hari guztiak lotzeko trazia hartzen netsalako, “happy end” txirrikari zatarrian amaitzeko... eta hara nun Charlesek azkenaurreko pajinetan ostikadia ipurdixan emon jestaan. Ez neban pentsauko seme prodiguan etxerako bueltia halan amaittuko zanik. Eta gustau jatan beste gauzia, erdi planteauta geratzen dirazen hainbat bide (Magwitch osaba da ala ez da? Senar-emazte-alaba despistauak ez dira alkar ezagutuko? Pip bere betiko maittia lortzen jok ala etxok? Pumblechook pertsonaje higuingarri horrek ez ete jok eskarmenturik jasoko?), eta hori amaiera “irekixak” etxatazela normalian gustatzen. Protagonistia galtzaille bat dok, duda barik, eta hori, sasoi honetako best sellerretan, nobedadia dala uste juat. Kasu honetan nobeliak inperfekziño puntu horrekin asko irabazten jok; bizitza errealan usaiñ gehixago hartzen dabelako, Dickensen lehengo abilidade nagusixari gehittuta: kaleko jentian erretratu zoragarrixak, bere edertasun eta miseriez aberastuta.