Garagoittiko Orakulua

Urtiak dira hain komiki punkixa irakortzen ez nebanetik.

Plus bat osagilliondako, gure munduko kodiguak eta barne-kontuak modu zorrotz eta sarkastikuan destripatzen dittualako. Gidoiak, bikainak.

Zeladore punk maittagarrixak, ospittaleko tripak bizitzaz eta alaittasunez betetzen dittuezen osagille kanpetxanuak; hizkera fresko, dotore eta adierazkorra (punk izatia ez dalako birauak eta aho-gorotza botatzian sinonimua). Parrandia, eskatologia eta halakuak bai, baiña baitta pasarte oso hunkigarrixak bebai -Covid19xari buruzko azken txatala adibidez-. Horrek, eta komikixan itxura kutre-dotore koloretsuak -autoeditauta, Dortoka inprimategixan ekoitzia, eta modu artesanalian banatuta- aparteko argitalpen bihurtzen dau.

Hizkuntziari buruz, atentziñua deitzen dau egillien aukeria: bixak euskaldunbarrixak, erreztasun gehixago dake gazteleraz, eta hala dagoz testu gehixenak; baiña euskeria eskuma-ezker sartzen da, gitxien usten dan lekutik, Mendaroko ospittalian errealidadian islada fidela emonez (gune oso euskaldunan erreferentziako osasun etxia). Naturala hori be, eta nere gustokua! Ez neuke esango diglosia tipikua danik, eta bai ostera erderaz bizi dan mundu batian kontrol barik, eta espontaneoki -behetik gora- sartzen diran euskerazko briztadak. Euskaldunizaziño instituzionalan aldian, nahixago!

Inprimategixakuei eta egilliei egindako elkarrizketia hamen irakorri leike. Halako asko etorri daixezela!

PD 20250520: honen aurretiko komikixa lortu juat, Txarlik bakarka argitaratutako lehelengua, "Relatos incómodos", hamen iruzkiña eginda.

PPD: Paperjale.eus-en erreferentzixia sartuta.

Joder zelako sorpresia hartzen nabillen, gure amak erosittako liburuekin. Haren etxia hustutzian, bookcrossingerako material modura erabiltzeko asmoz hartu nittuan, baiña jode! Aurrekua, eta hau, apartekuak begittandu jataz, oso onak; bestian modura, hau be jo-ta iruntsi egin juat, literalki, etxera noiz allegauko desiatzen, liburua hartzeko. Etara kontuak, jaiki eta armosau arteko ordu tonto horretan be, atzo eta gaur irakortzen egon naizela! Atzo eta gaur bakarrik, izan be, harañegun hasi neban.

Hasieran txirriante xamarra egin jatan, trama guztia "hain" arabarra izatia etxatalako sinesgarrixa egitten (biktimen abizenekin dagon zera hori, herrialdeko historixiakin lotutako hilketa-lekuetan...); baiña, aitortzen dot, hori nere aurrejuzku onarteziña baiño ez zala. Izan be fikziñua fikziñua da, eta ha sortzian, hasieran beti egitten jakuz arrotza gure hurreko erreferentiak (gogoratzen ETB hasi zanian, "Dallas" serieko jentia euskeraz entzutziak egitten zeskuan grazixia?). Bixak fikziñua izan arren, Minessotako pertsonajiak sinisgarrixaguak egitten jakuz, etxe baztarrekuak baiño. Beraz alde horretatik, nihil obstat.

Girotzia bikaiña da, izan be; Bittorixa pixkat ezagutu eta maitte dogunondako, gozamena da idazliak deskribatzen dittuan lekuak eta nundik norakuak identifikatzia; baiña ziur nago, arabar peto-petueri askoz be gehixago gustauko jakezela, bai kapittaleko, bai herrixetako gorabeherak, basarri kontuak eta. Euskal asuntuan presentzixia be, errealidadian proportzionala da -gitxi; termino batzukin lotutako azalpenak eta-, bistan da idazliak ezagutzen daben girua halakotxia dala. Zeozelan esateko, angorazko jarsixa sorbaldetan darabixen gizonen, eta prêt-a-porterrez jantzittako emakumien girua. Halan be, badira errejistro illunaguan mobitzen dirazen pertsonajiak -rastak, porruak, intzensua-. Horregaittik, deigarrixa egin jata euskal terminuen artian ertzaina behin be aittatu ez izatia (kontuan hartuta protagonista gehixenak EAE-ko polizia autonomikuak dirazela), ezta errejistro informalian zipaio terminua be (argota darabixen pertsonajiak madero berbia erabiltzen dabe). Emoten dau idazliak oso ondo ezagutzen dittuala ertzaintzaren barne protokoluak; igual lagunak dittu bertan, eta ez dittu hasarrearazi nahi. ETB be momentu baten be ez dau izen honekin aittatzen, "telebista autonomikuari" bakarrik erreferentzia eginda (PD: gero jakin dotenez, autoria 15 urte zittuanetik Alikanten bizi da; honek azaldu leike deskonexiño puntu hori; eta ikerketa kriminal kurtso batzuk egin zittuan, nobelia dokumentatzeko).

Liburuan egitturiari buruz -hamen dago sekretu nagusixa- idazliak kontrol itzala daka, irakurlian jakinmiña ixotzeko klabiak dakiz, eta liburuan zihar maisuki dosifikatzen dittu. Tramia korapillotsua da, eta pista faltsuz beteta; horren eragiñez, liburuan zihar protagonistak bezain galduta zabiz, lantzian susmagarri baten gaiñian atentziñua deittuta (hauxe da! bi edo hiru bidar pentsatzen dozu), eta halako baten timoi kolpe batez argudio guztien torriak ukat egitten dau, pieza guztiak lurrera jausitta, eta ikerlarixen inpotentzixia zureganatuz.

Idazliari buruz ez dakitt ixa ezer, baiña esango neuke nobelia pentsatzerako orduan erreferentzia argi batzuk dittuala (brometan, liburu hau "El silencio de la ciudad blanca de los corderos" dala pentsau dot; egilliak ez dau ukatuko orraittiok!), eta polizia bikote protagonistian tentsiñuari "Expediente X" telesaiuan antza hartzen detsat nik. Ez dira erreferentzia txarrak, dana dala.

Lekuz kanpo topau doten gauza bakarra, aittittan presentzia ixa paranormala da, leku bittan batera egoteko zera hori. Toke arrarua, iñundik be! Baiña bueno, ez da txarto gelditzen.

Batengaittik, eta bestiangaittik, kontua da liburu hau asko gustau jatala, eta jarraipena jiratzen saiatuko naizela (hau trilogia baten lehelengo txatala da eta). Eta noski! Bookcrossingik ez, hau etxerako nahi dot eta (hasi gaittuk barriro, Diogenes).

Lehendik katastrofe historiko honi buruzko beste nobela bat irakorritta banekan be, bistan da 200 urtian ikerketak asko aurreratu dirazela, eta gaur egunian arkeologiatik eta artxibuetatik etorrittako datu gehixago ezagutzen dirazela. Gehittu horri nobelian teknikian kontrola, eta ekoizpen bikaina urtetzen jatsu; horren lekuko, Harrisen liburu honi Pompeyari buruzko artikuluetan-eta emoten jakon leku nabarmena.

Izan be, rekreaziño historiko berez interesgarrixari, idazliak elementu hain ezagunak -eta hain efektibuak- txertatzen detsaz: aquarius baten eguneroko biharran azalpenak, ustelkerixa kasu bat, eta ezinbesteko toke erromantikua. Horrekin, gertakarixen sekuentzia osuan zihar gidatzen gaittuen tentsiño narratibo bat dago (Exomnioren kasua), irakortzen jarraitzeko goguari eusten; gustora irunsten dan amua, orraittiok!

Gizarte erromatarran gorabehera interesgarri ugarixen artian, aparteko pertsonai batzuk nabarmentzen dira, guztien artian bi: batetik Ampliato kontratistia, esklabo izatetik tratulari moduan aberastutakua, bere antxiñako ugazabak hankapian hartzeraiñok, mesedien trafikua manejauaz; bestetik Plinio zaharra, armadan karreria egin eta bere gorenian, gerra-itsasontzi base baten arduradun erdi-erretiraua, liburuen arteko zahartzaruan.

Hónek motibo guztiengaittik, liburutegixan ondo gordetzeko moduko liburua; lehelengo amak, gero nik, eta ostian sigur familixako beste makinatxo batek gustora irakorriko dabelako.

Ea, ezin uka otzara eder bat egitteko zumitzak badagozela: autoria, ogibidez, urtietan ibilli ei da liburu eta artxibo zaharren artian, eta horrek begibistako eragiña daka. Lehelengo karlistadia eta bere gorabeherak datu eta testuinguru zihetzekin osatzia gauza ederra da, eta makiñatxo bat gauza ikasi dittudaz irakurtaldi honetan zihar. Baiña... oiñ "baiñak" datoz. Garrantzitsuena, eta gogaikarrixena, hain aspaldiko gatazkia gaur eguneko parametruetan zelan edo halan "kaltzau" nahixa da: liburuan zihar oso argi geratzen da idazlia bere burua nun kokatzen daben politikoki, eta tira, ez da ondo gelditzen -panfleto bat emoten dabelako-, baiña errespetagarrixa da; baiña hortik, XIX mende hasierako joko-taulia espainol eta euskal abertzalien artian banatzeraiñok... alde makala dago. Ez da historiaz asko jakin bihar, sasoi hartan Euskalherrixa, zazpiak bat kontzeptua, euskaltasuna... ez zeguala lehiakidien agendan, ez gaurko erara behintzat; eta liburu honetan, Urroztarrak -fuerza y garra- eta bere alde dagozen guztiak, analfabetuak barne, Nabarraldeko hitzaldi sorta batetik urtendakuak emoten dabe!! Ez da sinisgarrixa, iñundik iñora be, foruen aldarrikapenetik horraiñoko salto mortala; eta oso arrarua egitten jata halako nibela dakan idazle batek halako aukeria hartu izana. Tira, ez da bakarra (Amatiñok Iparragirreri buruz kontatzen zittuan gauzetako asko honetarako be balekuak dirazela esango neuke). Hori muiñari dagokixonez; eta, formiari segiduta, astun xamarra egin jata gutunen estilo loretsua -hau bai, oso dezimononikua- eta ez da siñistekua, ezta be, ez protagonistiak egindako hautua (gutun ezin pertsonalaguak eta datu sentsiblez betetakuak setiatutako hiri batetik korreoz bialdu nahi izana), ezta setiuak irauten daben denporan egitten daben deriba politiko-sentimental suediarra (Estokolmoko sindrome biderkatua), bere odoleko euskal senan tirakadiari ezin eutsitta, Altzuzako patxaran omnipresentea katalizadore dala. Diasporako euskaldunen ajiak?

Ezagutzen ez neban ipoin kurioso baten n-garren bersiñua, printzesa honen ondorengo batek egindakua (ez dakitt hori alde edo kontra ete dan...). Liburua oso irakorterraza da, nahiz eta testuingurua ezagutu ezian laguntza entziklopedikua eskatzen daben, bertan ez da-eta azalpen haundirik emoten. Haundikixen bizimodu hutsala, berorren ikuspegittik ("mas valer" eta errege kortian eskalau, besterik ez dake buruan), euren bizimodu erosuen detalle kuriosuekin, eta "los ricos tambien lloran" konponente ekidiñeziñakin -azken fiñian, liburua populatxuak erosiko dau-. Anekdota ezagunena igual (Santa Teresaren ukaziñua jaso zebanekua) ironiaz kontauta dago, ezinbestian. Amaieria gustau jata gitxien: pajina kopurua bete dabelako, aspertu salako edo batek daki zergaittik, idazliak ez dau kontakizuna biribiltzeko astirik hartu, eta pajina bittan harrapaladan garbitzen dau. Pulp historic fiction, Mandaskarako.

Gustatzen jataz, gaztiak tonto modura tratatzen ez dittuezen liburuak; hau halakua da. Zientzia-fikziño distopikua, gure etnografia museuetan ozta-oztan ez dagozen ofiziuak eta tiki-tiki-tiki mobillekin ibiltzen dirazen gaztiak uztartuz, modu opako xamar (dana azaldu barik) baiña erakargarrixan. Izan be, proiektu osuan barri izan barik be ("Atâria", edo zera hori) banaka be irakortzeko moduko liburua da hau, misterio usaiña tamaiñu onian dakana, esan gura dot, gehixago jakitzeko gogua emoten dabena. Gure arasetan geratuko da, umiak (pixkat gehixago hazittakuan) noiz hartuko.

1996ko kontzertu batian izan giñan 3-4 ezezagun sare sozialetan topau gara: Ilegales taldia ikusten, Punto y Aparte dantzalekuan, Eibarren. Egun horretako hainbeste oroitzapen zatikatu agertu dira, puzzle kurioso bat osatuz, eta piezak hamen bilduko dittudaz. Elkartzia Roberto Mosoren artikulu baten facebookeko komentarixuetan gertatu da: talde asturiarrari buruzko "Mi vida entre las hormigas" dokumentalaren kontura, Martinez kantantian "leyenda baltza" aittatu eta, beste anekdota askoren artian, Eibarko kontzertu honen kontuak agertu diraz.

(Egile desbardiñen iruzkiñak unamorixuan: Gigi Peligro Screaming Targets, Roberto Moso, Soinu Krudelak, Alex Lertxundi, Manu Porco Bravo, Jatsu Argarate eta ni neu)

• Por variar un poco de registro, yo tengo el recuerdo de verle tocar en los '90s en una discoteca en Eibar, eran los tiempos donde Jorge estaba más tiempo de tertuliano que de músico... El concierto comenzó como unas 3 horas tarde ya que Jorge estaba solo en una mesa con una botella de whisky y hasta que no se la termino no empezaron. Como podéis imaginar el concierto fue un despropósito, de hecho fueron más divertidos sus desvaríos alcoholicos que la música que esa noche tocaron. Hubo un momento en que va el Jorge, para la actuación y les dice a los músicos que iban a tocar "Hey Joe"... Cara de desconcierto entre los músicos y ejecutaron posiblemente la peor versión del clásico que yo haya oído jamás. Para más inri, el señor Martinez nos cuenta que les había salido de la Hostia y que la iban a repetir, cosa que hicieron aún peor que la primera vez. Después de esa "canción" nos fuimos con la sensación de haber tirado la pasta de la entrada y nunca más he vuelto a ir a verlos.

• Cada uno cuenta la feria según le va

• yo creo que si le preguntas a las 100 almas que estuvimos en ese concierto te darán una versión similar...

• hombre. Tres horas de retraso es ya tomadura de pelo. Creo que ni siquiera Zarama llegó a tanto

• Es como...muy ESKORBUTO la anecdota.

• yo creo que esas fueron las horas más bajas de Ilegales, en medio de la era los grupos índies ibericos, estaban totalmente "out" y estaríamos como 100 personas...

• Sobre Eskorbuto tengo la imagen de un concierto que tocaron en Hernani en el que aparecieron con solo la guitarra, el bajo y el Paco con las baquetas en el bolsillo trasero del pantalón pidiendo la pasta por adelantado ya que "lo llevaban muy crudo y si no pillaban no tocaban"...

• Mamma mia, creo que te refieres al concierto que dieron en el Punto y Aparte. Yo también estaba, todavía guardo la entrada. 🙂 Yo era superfan del primer disco (los siguientes no tanto); pero el retraso desmesurado me sentó como un tiro en los huevos, sobre todo porque los cabrones estaban a la vista de todos nosotros, tranquilamente los jodidos! 🙂 Así que el concierto lo empecé a ver enfadado, aunque curiosamente eso no me impidió disfrutarlo como un enano. Al fin y al cabo, sabía que iba a ver a unos tocapelotas. Lo de Hey Joe lo tenía totalmente olvidado, pero ahora que lo dices me suena.

• Eso sí, yo creo que 3 horas no fueron. 🙂 Pero 1 hora y media, al menos, sí.

• ese fue, creo que si rebusco por casa tengo la entrada...

• Otro de los "highlights" de la actuación del señor Martinez fue el "solo supositorio", el decir que "regalaba su Gibson Les Paul al que no estuviera tan borracho como el en la sala", cuando se sonaba los mocos y decía "ahí van 6000 pesetas" y el speech donde decía que "él era ciudadano de Gomorra, una ciudad de auténticos hijos de puta hecha con auténtico semen y sangre asturiana"...

• Jo que noche...

• tres horas casi, estaba anunciado a las 22:00 y empezó como a las 24:30... Lo sé porque el día siguiente curraba y me levantaba hacia las 6:30... Fuimos desde Donosti.

• Pues será así entonces. Anda, que vaya huevos morenos... 😂Supongo que ya llevaríamos una toña considerable para entonces (y la caja del Punto, a rebosar), y la noción del tiempo se distorsiona. Cuando no les estrellamos los vasos de tubo encima...

• Habría que recopilar sus speech. En otra ocasión, en la Plaza Nueva de Bilbao soltó: "Creo que está claro. El batería y yo hemos tomado drogas diferentes"

• para seguir agrandando su leyenda...

• ¡Tio, nos lo pasanos super bien no te quejes! 🤣😂🤣😂

• Como decia..."Ahora vamos tocar probablemente nuestra canción mas conocida, una mierda de canción. Y mira que teníamos canciones, pero solo sobrevive la mierda. ¡Pues que flote la mierda!"

• y acto seguido tocaron " Hola Mamoncete"

• 🤣😂🤣

• Si tardo muchísimo en salir, mientras se picaba la botella de whisky en una esquina de la discoteca con todo dios de mala ostia viendole 🤣😂 y ya cuando iba "tope torpedo tromper" salió y habló mas que que tocó 🤣😂🤣

• Yo recuerdo que nos reímos mucho.

• 😉

• ¿Te acuerdas de la teoría de "el punteo supositorio?

• 🤣😂🤣

• Que que era cuando se alarga la nota como en el blues, de donde habia sido robado y que de esa manera parecía que se toca muy bien por que "se supone que es un punteo" pero en realidad es una mierda. 🤣😂 😂

• "El punteo supositorio"

• Grande, un tio grande.

• por eso digo que fue un rollo más monólogo el club de la comedia que música, que no fue mucha y bastante mal tocada, que el Jorge no daba una... Me acuerdo que iban con un saxofónista calvo con cara de buena persona que yo creo que lo estaba pasando hasta mal, rollo vergüenza ajena si es que eso existe en el universo Ilegal...

• Si, así fue. Pero guardo buen recuerdo de ese dia...¡y eso que casi me vacía un vaso de whisky encima!...¡no me dio de chiripa!

• un jeta, jajajaja!!!

• hay fotos de ese bolo, me lo acaban de confirmar...

• Xabi, el dueño del Punto y Aparte me habló alguna vez de ese bolo../

• aún no sé cómo el público asistente no los sacamos a gorrazos y emplumados... Nosotros después del "Hey Joe" duplicado nos piramos...

• yo después de ese concierto cada vez que leía unas declaraciones del Jorge diciendo que eran el mejor grupo en directo y que el resto de sus contemporáneos eran unos flojos, no sabían tocar y que eran poco profesionales me daba la risa tonta...

• Ni egon nitzan, sasoi hartan musika elkartekuek antolatzen genduazen kontzertu hoiek. Gogoratzen dot abeslaria sekulako mozkorrakin, gitarra inalambrikoakin eskenatokitik barraraino joan zala (justo beste puntan). Ta neska bat, oso fan estilora,  joan zitzaion esatera:
  
  - Puedes tocar XXXXX cancion??
  Eta berak oso borde gitarrra eskeintzen:
  - Tocala tú si quieres!!
  Erantzun zion.
  Egia esan desfase bat izan zan kontzertu hura.

Irakorlien artian han izandako makarra-hortera gehixago balego, euren ekarpenak ondo etorrixak izango diraz, jakiña. 🤣😂🤣

(Irudixa Manu Porco Bravoren bidez lortutakua, Punto y Aparteko Xabiren eskutik, imajinatzen dot)

Albistian argazkixan kalidadiak ez dau testu osua irakortzen lagatzen, eta mereziko leuke, bertan erdi-irakortzen dirazen anekdotak ikusitta. DV-ko hemeroteka historiko honetan billau dot, 1996ko zapatu eta domeka guztietan, baiña 8 orrialdetan ez dot kronika hau topau. "Edicion Eibar"ren argitaratuko zan kontizu...

Egilliak berak azaltzen daben modura, estilo ariketa bat da hau. Irakorterreza, ariña eta dibertigarrixa, aro garaikideko arlote baten nundik norakuak jarraitzen doguz, historia liburuetan agertzen ez dirazen baztarreko pertsonaje eta gertakari oso sinisgarrixekin. Gustau jata, ez da alperrik Cela best seller frankisten maisua.

Orijinala benetan, nobela txiki honen egitturia: “La Colmena” txiki baten modura, osasun etxe bateko geletan bizi / ez bizi dirazen pazientien gorabeherak, bakotxa bere izaera, kezka eta hizkera berezixekin. 40.ko hamarkada illunian EH Hegoaldian hain arrunta izan zan tuberkulosisa oso presente, nahiz eta bere izenez gitxittan aittatzen dan. Eta epoka horretan hain arrunta izan zan herixotzia gordinttasunez, dramatismo asko barik eta -zergaittik ez- umore dosis haundixakin aittatuta, egoera hori bizi izan daben pertsona batek baiño emon ezin leikian ikuspegixakin.

Zalantzetan nago: oin dala urte batzuk irakorrittako liburu guztiei buruzko iruzkintxo bat egittia erabagi neban (allegau zalako momentu bat, ez nintzala kapaza gogoratzeko halako edo bestelako liburua irakorritta nekan edo ez). Ba, umien arrimuan, azkenaldixan komiki asko irakortzen nabil. Aspaldiko partez. Eta euretako asko oso onak dira, kalidade altukuak, onduen landutako liburuen pare. Zergaittik liburuei bai, eta komikixei ez?

Ikusiko dot zer egin. Baiña, gaur amaittu dotenari buruz behintzat, zeozer idatzi biharra dago. Maisulana benetan. Kontatzen dabenaz gain -fondoko historixia- ZELAN kontatzen daben be oso deigarrixa da, erakargarrixa, eta oso didaktikua bide batez. Pasarte garratzak umorez kontatzeko modua apartekua da -bistan da idazle/marrazkilarixak ondo dakixala zer dan gerrak eta estuasunak pasau dittuan zahar batekin bizitzia-.