Garagoittiko Orakulua

Balcarce, 2005ko Azillak 9.

Goize osua pasatu juat ciber-samaritano baten billa: hau da, nere ordeñagaillu portatilla sarera zuzenian konektatzen lagako nabena. Azkenian Eduardonian, galiziar baten txiringituan lortu juat, eta hau izango dok nere kuartel generala.

Balcarceko museua izan da hurrengo paradia: kuriosidade haundixa najeukan hiri hau noiz hasi zan jakitzeko, eta nere arbasuak heldu ziranian hau zer zan irudikatzeko.

Balcarce “estancia” edo basarri eskualde modura sortu zan 1865garren urtian, kasko urbano barik. Izena González Balcarce militarran omenez jarri zetsen, Argentinako independentzian burrukatu zebana (1810). “Partido” edo probintzixia betiko sistemiakin antolatu zuan: mapa gainian kuadrikulatu, eta banatzen hasi zan. Gehixenez 11.000 hektareako estantziak adjudikatu zeikiazen, batzutan salduta eta beste batzutan kolonuei ordain moduan. Kontuan hartu bihar da maputxien territorixuan sartzen ziharduela, eta Estaduaren lehentasuna lurra kolonuekin okupatzia zanez, lurra ixa duan emoten jetzen. Jakiña, horren trukian maputxien kontraerasoko expediziñuen (“malón”) lehelengo kaltetuak zittuan.

Oso zabalduta jagok gaur egungo argentinarren artian terminologia konkistatzaillia. Jentia, arbasuei buruz berbetan, askotan aittatzen dau “había que correr al indio” beste eginbiharren artian. Esatia moduan “había que abonar la huerta” edo “había que traer agua del pozo”. Eta gaiñera “el indio” esaten dok, singularrez: “la leche” edo “el pescado” moduan, kontizu.

Adibidez, euskaldun asko ta asko “alambrador” legez egin zuan aberatsa. Poste eta alanbrez sartutako hesixak jarri, ehundaka kilometrotan zihar, eta horren trukian lurra lortzen juen. Anekdota bat: euskaldun gehixenak lanbide horretan ibilli zittuan sasoi batian, eta gehixenei hatzaparren bat falta jaken. Lurrak artika tipokuak zittuan (sekulan labratu bakuak), sasitsuak eta aberatsak: sube asko egoten zan, víbora tipokua, eta batek haginka egitten bazetsen, eskua poste gaiñian jarri eta aizkorakada batekin ebaten zeben hatzaparra, pozoiña odolera pasatu baiño lehen.

Basarri eskualde bat izan zuan ba hasieran Balcarce. 1876 urtian estantziero batzu euren lurretan herri bat eraikitzeko baimena lortu juen arte. Orduan markatu zittuezen kaliak, kuadrak eta etorbidiak, eta eraiki zittuan lehelengo eraikiñak.

Arratsaldian Carmen Berasueta Charron etxera juan naiz, barriketan egotera. Bere loiba Nilda (Pereira Dominguez Berasueta) eta hirurok egon gaittuk barriketan. Carmenek 85 urte daukaz, eta Sebastian Berasueta Zaharrean alaba txikixena da. Amama Isabelen lehengusua, beraz.

Sebastian bere aitta zan anai-arrebetatik nagusiña, eta estudixatu egin zeban bakarra. Gurasuak hala egitten ei juen artian: seme nagusiñari estudixuak emon, eurak faltatzen baziran bestien kargu egitteko. Hilario zaharrak Castelli herrira bidaldu ei zeban apopillo sei urtez, eta handik bueltatu zanian, Santa Elena estantzian biharrian jarri zan. Santa Elena estantzixan bere ama Leona Zaharrean gurasuak jeuken, errentan hartuta. Burdi kuadrilla bat jeuken, Buenos Airesera jeneruak bialdu eta handik ekartzeko. Trena egin baiño lehenago, burdi batek 6 hillabete emoten jittuan Buenos Aireseko juan-etorrixa egitten.

Bajirudik Hilario eta bere anaia (bertsio batzutan Jose, bestetan Ventura) Castelli herrira heldu zittuala lehelen-lehelengo, eta gero handik juan zirala Balcarcera, 1850 aldera, estantzia baten geratzeko (ez dakit zein). Sebastian semia, Castellittik bueltan, Santa Elenan biharrian hasi bazan be, bere anai-arreba guztiak Hilario zaharranian jarraittu zeben. Nahikua buruhauste emon izan zetsen Sebastiani, gehixenak jokozaliak eta alpertxuak urten ei ziralako. Aurretik esandako moduan, animalixak hiltzeko sasoian (“cuando carneábamos”) Sebastianek beti bidaltzen zetsan okelia Serapiari, ba zekixalako jateko faltan egoten zala.

Carmen Santa Elena estantzian bizi izan da, beraz, oin dala urte batzu Balcarce herrira etorri zan arte. 19 urte zeukan arte ez juan kalia zapaldu, beti basarrixan. Hillian behin Sebastian aitta juaten zan herrira burdixakin, erosi biharreko gauza guztien zerrenda bat eginda, eta bertan ekartzen juan jenero guztia. Ehundu be, bertan egitten juen. Segurutik, 1876ko bizimodurik alde asko bez ez zuan egongo Carmen gaztia zanian.

Gabian Picha / Maria Luisa Berasueta Cevedio-n etxian bildu gaittuk jente pillua. Hau ei dok anai-arreben arteko “bilgune ofiziala”, eta aurtengo nere lehenengo asadua bertan jan juat. Barriketia, barriketia, barriketia... nere argazkixak erakutsi... dato barrixak bildu... eta berandu hotelera, eta idatzi, idatzi...

Balcarce, 2005ko Azillak 8.

La Plata ibai inguruan egitten dirazen croissant eder horretako bi armosau, eta chi-kung egin juat. Atzo nekatuegi najenguan, eta lotara juan nintzuan, seko egin juat lo 9 ordu eta erdi, jarraixan.

Chi-kung-a egin eta, atzo jirautako senide zerrenda telefoniko aurrian, nerbixuak... Arbol genealogikua hartu, izen horretako jentia lokalizatu, laguntzeko probabilidade gehixen daukenak apartatu (zaharrenak eta gaztenak kenduta)... lehelengua Felipe A. Berasueta izan dok. “Hace 20 años estuvo acá el primo de mi madre, Victor Berasueta. ¿Lo recuerda?”, eta “¡Cómo no!”. Argentinuak dauken desinteres edo hasierako tonu distante horren atzetik, bete-betian asmau dotela uste juat. Gaur arratsaldeko seiretan bere etxera juateko, eta anai arrebei esango detzala. 70-80 arteko jentia dok, amama Isabelen lehengusuak.

Cerro El Triunfo, eguardixan.

Hamendik ibilli ziñazien ba, Hilario baztandar-amerikano zoriontsua; Bautista, kaskarin sorprendiduta; Hilarito, ukatutako semia. Baitta iñoiz heu be, Serapia, emakume gogor(regixa). Konbulsiñoz betetako giza-mundu honetan beste drama familiar bat, pertsonala, inportantiena.

Hain lautada amaittueziñezkuetan hainbeste nabarmentzen dittuan “cerro” edo mendi txiki hórretxetara igoko ete ziñazien... zuen bizitza gogorren atseden edo hausnartze momentuetan bazan be... Hilario zaharra eta Serapia igual bai; sorlekuko girua berpiztu nahixan; Bautista eta Hilarito sekulan etxuen ezagutu Euskalherririk, beraz lautadetako, pampetako gizonak izango zittuan.

1910ian izan zuan hausturia. 95 urte geruago, ba da nahikua. Bautistan seme-alaba guztiak hil dittuk eta billobak hurreratzen jarraittu nahi juek.

Herriko eraikin zaharrenak 1890 ingurukuak dittuk. Horretara, fetxa hori baiño lehenago kanpamento militarra izango zalakuan nago, edo behintzat poblado nahikua probisionala. Herriko parke haundiña “Cerro el Triunfo” muiñuan inguruan jagok, eta parke bihurtu arte kanteria izan dok. Hamengo granito-harrixakin adokiñatu ei zittuan kale guztiak (aintziñan dana adokinatua zan, gaur egunian erdiko parkia bakarrik). “El triunfo” izen horrek, eta takian potian agertzen dittuan militarren estatua eta kale izenengaittik, maputxiei indarrez ohostutako lekua dala susMatzen juat.

Gehixenez 150 urteko historixia dauken herri pilluan, oingo biztanliak, euren aittitta-amamak eta baitta arbaso guztiak be hirigintza planifikatua ezagutu juek. Eurendako normalak dira kale luze kilometrikuak, eta “cuadra” kopuruan arabera errez kalkulatzen leku batetik besterako rutak eta distantzixak. Europarroi arrarua egitten jaku hamengo herriko mapa bat hartzia: dana dok kuadrikula perfektua; ezin jakin alde zaharra zein dan kalien forma estu eta bigurrixangaittik. “Alde zaharra” konzeptua bera, absurdua dok hamen.

“Cuadrak” perfektuak eta regularrak dittuk beraz, mapagaiñian; kale guztiak dittuk bardiñak: zabal-zabalak, zugaitzdunak... Baiña “cuadra” bakotxan barruan beste kontu bat dok. Zentruan, eraikiñ aberatsak eta negozixuak egongo dittuk; baiña periferixara zoiazela, etxiak normalaguak bihurtzen dittuk, gero pobriaguak, ladrillo hutsa, hondakiñak, txapak... baiña beti-beti-beti errespetatuko da errepide zabal-zabal eta zuzena, nahiz eta asfaltorik ez egon eta espaloietako zartadetatik bedar moltzuak agertu. Ezagun da be politikan zer bultzatu izan dan beti: lurra okupatzia, kolonizatzia... hirigintzan be igarri egitten dok hori: etxe gehixenak etxuek bi piso baiño gehixago, eta hirixa zapala eta nasaixa dok.

Arratsaldeko 17.30ak.

Lokalizatu juat kalia eta numerua, Felipe horren etxia. Ondiok ez dok hitzordua eta zain egongo nauk pizkatian hamen, Del Valle etorbideko pampanuen pian.

Gaurko bazkarixa, azkenian, Dia supermerkatuko jeneruakin, hori bai: argentinar tipikua. “Sardo” gaztaia eta “salame” enbutidua, mandarina eta zapallitua. Etxakixat baiña, ondo jan ete doten: kalabazin gordin bat jaten nenguala zirudixan.

Gabeko 1.23ak.

Zoragarrixa. Azkenian berotu egin dittuk, eta ¡etxuen nahi lotara juan! Rocio umian loguriak eta nere proposamenak amaittuarazi juek billeria, bestela ¿noiz arte?

Felipe eta Mariak hartu nabe etxian, eta barriketan-barriketan arbola osatzeko hainbeste datu txiki etorri dittuk, adarretakuak. Gero Felipen arreba bi etorri dittuk, Olga eta Picha. “Hilario pequeño” edo “Hilarito”ri buruzko datuak agertu dittuk hamen: aparte bizi zala, isilla zala, eta baten bere etxera juan zirala, aspaldi ikusi barik ia zeozer gertatzen ete jakon: eta beretako sorpresa haundixa eta atsegiña izan zala, berataz arduratzen zirala jakitzia. Ha hil zanian kajatxo bat geratu zuan bere gauzekin, eta Pichan eskuetan amaittu zeban. Bere esanetan, ama Serapiakin kruzatutako karta batzu gordetzen zittuan, baiña oin galduta ei jagozak. Leona Zaharrean argazki bat egon leikela diñue. Gero, Carmen agertu da, 85 urtekua. Bera Hilario zaharra (bere aittitta) hil zan egunian jaixotakua dok, 1919kua. Bautista be (bere osaba) ezagutu juan.

Bautista gizon oso presumidua zuan (“pituco”). Carmen goguan dauka bigoteko ule zurixak lapiko azpiko baltzakin (“tizne”) pinttatzen zittuala. Hilaritokin bizi zan, baiña honek kanpuan denpora asko pasatzen zebanez, ezin zeban zaindu eta Mariana Berasueta Charron etxian hartu zeben. 1932 aldian hil zan.

Balcarce, 2005ko Azillak 7.

Retiro, eguardi partian.

Abioian onduan tokau jatan aguriakin kanbixo bat egin juat: berak neri Ezeizatik Retirora colectivoz (autobus urbanoz) heltzeko argibidiak emon destaz eta nik berari barriz, tromboflebitisa zaintzeko aholkuak.

Hala etorri nauk Retirora ba, lehelengo Ezeizatik Baires iparraldeko auzo behartsu batera doian 86, eta gero auzo horretatik zentrora doian 50ª. Etnografikoki mamintsua, gune suburbanuetan mobitzen diran bihargiñ, etxekoandre, agure zoro... eta danen artian han, ni. Aeropuertuan ez bezela, jente asko ikusten zan maputxe trazaduna, indixo=pobre topikua indartuta.

Gogua najeukan, benetan, Les Luthiersen kantuan inspiraziño motibua ezagutzeko. Etxuat sekula ikusi hain konduzitzeko mozu zazkarrik; gidari desagradabliak bai, hori ez jatak arrarua egiñ orraittiokan. Eta luzia... igual ordu bi bai emon doguz oso ondo ulertzen ez doten errekorrido bati bueltaka...

Bai kaletik bai omnibus geltokixan (jente pobria bakarrik ibiltzen dok hamen) alarmak jaitsitta najabilk oinguan. Ez behintzat aurretik etorri nintzaneko paranoia harekin, lapurrak eta timadoriak dirala ta. Argi ibilli bai egin bihar dok, jakiña, baiña egixa esanda gehixenetan kaleko eta dendetako jentia oso adeitsua da eta etxagok arriskurik.

San Jose hotelian, gabez.

Hogetazazpi ordu mundutik dantzan, eta etxuat atsedenik hartu posiziño horizontalian. Balcarcerako autobusan zain najenguala, “Epa!” nere atzian. Buelta egiñ, eta... Joseba Etxarri, autobus berian joiala. Biajian 6 orduak motztxuago egin jatazak...

Balcarcera hurreratzen juan ahala, nerbixuak sabel aldian. Batetik, jakin ez familixakuak ze erantzun emongo daben edo; bestetik, “a la brava” juatiak berez daukan suspensia: 20.00etan etxuat denpora asko izango ostatua topatzeko... topau ezkero be, ia lekurik ete dagoan... Arnas diafragmatikuak, illunabarrian autobusa rekta amaittueziñezkuetan kilometro jaten doiala, ganauak eta aintzirak nunnahi, arbaso baztandarrak zapaldu zittuezen lautada ikaragarrixetan.

Remis batek hartu nau, eta hari galdetuta San José hotelian (“ni caro ni barato”: ¡orraittiok! ¡horixeok nik biotena!) sartu eta gela bat topatu juat segiduan. Gustora, 40 peso (13 euro) armozu eta guzti. Adrenalinia jaisten hasi dok odoletan. “¿Eta, zeiñen billa zatoz ba?” hotelekuak segiduan igarri dezta; ezagun da hona ez datorrela turista asko. Azaltzen detzat, eta “¡Hara! Nik Berasueta bat izan neban ikaskide”. Informaziñua billatuko deztala agintzen dezta, eta ba noia zeozer jatera.

Gasolineran jaten juat milanesa bat (bokadillo itzala) eta ur minerala, euro 2ttan. Adrenaliniak behera darrai, alarma gorri guztiak emetatzen joiazak, gero eta nekatuago sentitzen nauk, nere zentzunak etxaukek zertan alertan gehixago egon gaurkoz, eta deskantsura bultzatzen nauk senak. Ondo sentitzen naiz, baiña loguria nagusitzen da. Hotelera etorri eta rezepziñokuak internetetik etaratako 8 izen, helbide eta telefono zerrendia etaratzen jeztak. Ba jaukat bixarko entretenimendua.

Aidian, 2005ko Azillan 6xa.

Hor beheko hori Paube izango dok. Hegazkin txiki honek 18.00etan egin jok alde Loiutik, eta oso despegue politta. Illunabarra zuan, eta hantxe agertu dittuk dotore-dotore Bilboko ibaixa (espillu argixa illunttasunian)... Billano lurmutur eta ugartia... Armintza eta Lemonizeko zentrala (herrixa bera baiño haundixagua)... Izaro, urdaibai, Ogoño, Ea (Natxittuko igoeria zelako ondo ikusten zuan)... Lekeitxio eta bere leku ezagun maittagarrixak (Mahastiko txaletetako bide zirkularra ederto ikusten zala)... Kosta ertz-ertzetik juan gaittuk, hiru-lau bat kilometroko alturan. Gero kostiak sartu-une bat egitten jok eta itsasua ikusten zuan bakarrik, nere aldeko bentanillatik. Halako batena Getarixako arratoia agertu dok. Gero Zarautz lineala, Orixo, Ñoñostia, Jaizkibel... Pasaiako badia, Hendaia... Itsasua atzian geratu da Angelu, Biarritz, Baionako perfil argitsuekin. Iparraldian Landak eta lur ezezagunak (Lekeitxiotik ikusten dan hortzmugia era harrigarrixan luzatuta). Lapurdi, Baxenafarrua eta Xiberua ziharkatu doguz ti-ta batian, ezin izan jetsadazdaz ipurtargixei izenik jarri. Gero Bearne, eta territorio ezezagunian sartziakin batera amaittu dok Tagzania erreal honetako bidai fulminantia, despegatu eta ordu laurden eskas pasatu danian.

Horko beheko hori Marsella izango dok. Laster itxaso gaiñetik pasau biharko juagu, diñot nik, Italiara pasatzeko.

Gustau jatak Gaviota ikustia. Etxagozak bost-sei bat kilometro baiño gehixago kostatik (urriñago zeguala uste najuan). Eta Burgoan, planta regasifikadore onduan, Pozu Illuna ikusten zuan.

Eta gaur, domeka arrantsaldian, kanpofoballak ikusten zittuan iluminatuta, orlegi-orlegiak hirixen argittasun anaranjauan barruan.

Malpensako aeropuertuan, 20.30ak aldian.

Hiru ordu eta erdi pasatuta, hemen najagok spaghetti-jale artian jarritta. Gizaseme baltzaran engominauak mobillez berbetan eta eskuekin kiñuka, eta atso-puska ikusgarrixak hara eta hona... dana dala giro pijua ¿zer bestela, aeropuerto baten? Buenos Airesetako Erretiro geltokixan bestelakua izango dok.

Etxuat ulertzen –edo igual bai- zergaittik gustatzen jakon jentiari kolia egittia. Abioiak lurra jo eta geratu besain laster, hor hasten dittuk danak jaiki, maletak hartu eta jakak jazten. Autobusian be, bardiñ; abioian baiña, tente dagozen pijillo eta ejekutibo guztiak hor egongo dittuk geldi hamar miñutuz, eskillaria ipiñi, atia zabaldu arte. Alperrik... Oin be, embarque ate aurrian hor jagozak 300 bat pertsona, danak tente, orain dala ordu erdittik. Emoten jok lekurik onena harrapatzeko zain dagozela, edo azkenak ez dabela abioian lekurik harrapatuko, edo... ni behintzat hamen egongo nauk trankil jarritta, eta kolan 2-3 pertsona geratzen dirazenian orduan jarriko nauk atzian.

Aintziñako ohittura zaharren pisua zelako haundixa dan...

Jostaillu haundi honek lilluratu egitten nauk. Bilbotik Milanera 60 bat lagunendako txoritxo baten etorri gaittuk, baina Buenos Airesera juateko hartu gaittuan arraitzar honetan 300 bat bidaiari egongo gaittuk. 1º klasian (“clase magnifica” italieraz) 6 lagun lerro bakoitzeko eta hankak luze-luze eruateko moduko lekua. 2º klasian, 9 asiento (“poltrona” italieraz) lerro bakoitzeko eta leku gitxi aurrekuakin (belaunak joten, ixa-ixa). Itzala dok katxarrua. Leihatillan egotia lortu juat (penia gabia dala) eta motorran atzian najagok, atze-atzian, hegazkiñan buztanian.

Euri pizkat jiharduk Milanen. Asfaltua bustitta jagok. Ba, etara kontuak: hegazkiñak motorrak ixotu dittuanian, asfaltoko ura narraska hasi dok, kotxe garbigailluan sekadore potentiak txapia legortzen hasten danian legez. Ur tantanak lurretik korrikan. Eta reaktore atzian potzu bat egokitzen zanian, ¡frassst! ur guztia hegan, pulberizatuta.

1. orduko biajia jaukat aurretik...

Gure pilotuan izena, Giacomo Stallone. Oin ekaitz baten sartu ei gaittuk, Casablanca gaiñian goiazela. Ia bere lehengusi Sylvesterren modura abilla dan eta ekaitzetik bizkor etaratzen gaittuan Giacomok...

Afrikako hirixak aidetik eta gabez ikusitta Europakuak baiño hamar bidar gitxiago ikusten dittuk. Potentzia gitxiagoko argixak, edo ciento veinticincokuak edo... ekologikuaguak, seguru.

Marrakech gaiñetik pasatu eta ¡hara! Kanariar ugartiak. ¡Españan gagoz barriro barren! Honek dira honek, estadu kolonialen paradoxak.

Etxakixat ze ordu izango dan, hamabixak edo. Beheian, Saharako illunttasuna, eta haren gaiñian Orion. Stallonek abioi barruko argixak emetau jittuk; lolo egitteko ordua dala erabagi jok.

Euskal txozna-zerbitzari agurgarri hori: ¿zenbat bidar geratu zara jaixetako genero sobrantiakin zer egin jakin ezinda? Seguru nago behin baiño gehixagotan izan dozuzela hortik bueltaka hasittako vodka botillak... plastikozko edarontzixak... eta aldez aurretik egindako tortillak.

Hain zuzen be, azken hónei erreparatuko detzagu orainguan. Bere horretan jan-eziñezkuak izaten ba dira be (legor-legorrak, lodixak... ittota hiltzeko modurik onena), imajinaziño pixkatekin oso gauza interesgarri eta goxuetarako balio leikie. Gaurkuan pizza baten oiñarri legez erabilliko doguz, Pontevedrako A Insua herriko “Heicho De Dar Queridiña” tabernako idea bat gogoratuta.

Sinplia da. Lau pertsonatako, tortilla bat erabilliko dogu. Lehenengo, tortillia bere zorrotik etara, eta erditik zabalduko dogu -“Norman Bates” tipoko aizto batekin hobeto- , biribil formako zati bi etarata. Zati bakoitzetik semicirculo bi etaratzen badoguz, errezago izango dogu laban sartzeko eta gero lagun bakoitzari bere zatixa banatzeko orduan. Labako apalian egokittu, eta tomate geruza sendo batez estaliko dogu oso-osorik; zenbat eta ladrillua gehixago umeldu, orduan eta jangarrixago.

Tomatian gaiñian, bacon edo halako okelazko zeozer ipiñi...

...eta laba barrura. Modu honetan lortuko dogu batetik tortillia berotzia; bestetik, gaiñeko tomatiak ura galtzia; eta azkenik, bacon edo dana dalakua erretzia. Hortxe mantenduko dogu ordu laurden inguru. Etaratzian, txoznatik sobran genkazen piparrak eta lontxetako gaztaia be aprobetxatu ahal izango dogu, beikonan gaiñian ipiñitta.

Nahikua izango dabe laba barruan lau-bost minuto, eta... ¡prest! Txakurrak be jan nahi ez daben ladrillua, “delicatessen borroka” bihurtuta.

Edari gomendagarrixa: txoznatik sobratutako “platanitua” (erdixa ginebria, erdixa mostua). ¡On egin!

Udazkeneko sasoi politten hasten jagozak. Atzo Gorbeira juan nintzan aspaldiko partez, umia nintzanetik juan barik najenguan; eta goguan daukatena, beti laiñua, hotza, edurra eta aldapara latzak; ¡txarto pasatu, orraittiok! Atzo ostera, barriro adiskidetu nintzan mendi zahar horrekin. Aspaldi etxuat hain egun atsegiña pasatu. Hamen jarriko deuadaz irudi batzu: Egiriñaoko santutxua:

Aldamingo tontorra, Arrabarako bidetik:

Itxiñako artzai-korta bat:

Itxiñako Atxulaor atia:

Amorotoko Udalak espeleologia ikastarua antolatzen dau, Gernikako ADES taldian kolaboraziñuakin. Hónek ekarriko dabe materixala: argi, kasko, sokak... ikasliak erropa zaharra baiño ez dabe ekarri biharko. Kanpoko praktikak Ereñoko kanterako hormetan egingo dira, eta barrukuak Abitta eta Atxurra-Elizburuko haitzuluetan.

Prezixua: lau hogerleko (ez dakit zehazki, baiña 10-20 bat euro izango dira: prezio sinbolikua beraz). Noiz: zapatu bi, Azaruan 5 eta 12xa. Apuntatzeko: 946 842 549 (Amorotoko Udala, antolatzaillia); 696 984 036 (Oscar, ADES)

Hesia urraturik libratu huen kanta...

Hegoi egun baten idazten deuat, anaia. Mende batzu dittuk hire arbasuak auzokuen etxera zibilizaziño pizkat ekarri zebela, eta zuek ziñazien aurrerapenan eredu. Ekialdeko haize beruakin etorri ziran matematika, medikuntza, arkitektura eta artia erromatarren ostian kaosa nagusi zan lurralde horretara. Artian nere jentia euren modura zuan: artzaiña ez ba zuan, nekazarixa zan euskalduna, Europako hegoaldian bizi giñan tribu edo klan guztien arteko jokuan beste kide batzu. Sasoi illun hartan sartu zittuan hire arbasuak, eta zazpirehun urtez nagusi izan zittuan Al-Andalusen.

Gaur hor hago, urratuta: afeittatzeko kutxillak baiño zorrotzago diran burdiñ-hesixei heltzeko arrazoi senduak bihar dittuk. Metal urratzailliari esku betiakin gogor sakatzeko, miña baiño gogorraguak diran arrazoiak. Horregaittik begiratzen haut errespetuz, eta kuriosidadez.

Baiña itsua ez nauk: ¿zer dala ta, azken egunetako “boom” mediatikua? Urtiak da hire anaiak etortzen ta etortzen dabizela... ¿zer gertatu dok oiñ ba medixo danak zuen odolari erreparatzeko? ¿Zeiñ jabik tajadia etaratzen? Bateronbat bai, eta ez zarie zuek. Zuekin trafikatzen dabenak izango juek zeresana: handik bidaltzen zaittuezenak edo hamendik zuen izardixa eta odola diru bihurtzen ibiltzen dittuanak.

Euskal arrantzalian ikur txapeldun eta surrandixa batzokiko komuneko atian baiño etxagok oiñ. Ondarruko barran galegoz eta wolofez entzutzen dok. Sasoia aldatu dok, eta etorkizuna lamerako zibili-zabuluetan jagok: binilua besain azal baltzeko umiak euskeraz dabizak bere lagun zurixekin jolasian...

Tear down the wall!

Zipayuen kuartela bistan daukatela idazten juat hau. Barkatu, zipayuen basia. Gaur goizian Javier Balzan berbak entzunda sutan jarri nauk, eta desfogau biharra jaukat. Gaur manifestaziño bat egitten juek EHNAMekuak, Bilbon edo. Betiko legian, abertzale españolak galazo bihar dala ta ez dala... Eta hara nun agertzen jakun Javier Balza (lagunendako Txabi) esplikaziñuak emoten: "erakunde ilegalizatu batek konbokatuta egon ezkero, duda barik galazo egin bihar dala; baiña indibidualak konbokatutakua ba da, baimena emon bihar dala". Halako era biribillian, ¡to! Eta gero bestetik, beste gauza batzuei buruz berbetan, torturen kontrako protokolo famoso horren barruan (martxan oin dala urte pare batetik ei jagona) oin hasi bihar dirala inkomunikaziñuan egindako galdeketak grabatzen. Ointxe.

Berba biko gizona dogu Txabi. Noren aurrian dagola, eta kontestuan araberan, erantzun bat edo bestia izango jok prest. Edo biharbada prest ez, eta bihotzeko taupadak bultzatuta funtzionatzen jok. Argi jagok hainbeste iraindu banaiz nere kasu pertsonala afektatuta egotiangaittik dala: 2002ko Iraillan 14an izandako Bilboko manifa ha herrittar talde batek konbokatzen zeban; inun azpi-jokorik egon izan ez ba da konbokatzian, hantxe izan zuan. Epaille konpetentien aldetik ez zuan debekatzeko agindurik egon (Garzonek bota zittuan beriak, baina bera Auzitegi Nazionaleko instrukziño epaillia zan artian, konpetentziarik ez beraz halako zeozer agintzeko). Eta hala eta guzti be, Txabi Balzan neska-mutillak eraso egin ginttuen, min izugarrixa sortuta, bai fisiko bai psikologikua.

Berba biko gizona haiz Txabi.

Ba dakit politikan sartuta ibiltziak hori daukala: konfunditzeko aukeria, egoera larrixen aurrian erabaki konprometiduak hartu bihar izatia... Baiña erantzukizunak hartu bihar izaten dittuk be. Bestela, hobe heban hojalatero sartu, Txabi. Aittortuko baheu sikieran, egoera bardiñan aurrian desbardiñ jokatzen duan arrazoirik etxagola: haiziak nundik joten deuan, edo zure ugaleko txakurren odol gosia, zuen ganorabakotasuna dala erabagi bat edo beste hartzian arrazoia... diskulpa pizkat izango zendukie, inkonpetentzian atxekixan. Baiña neurri mental faltian atxekixa zure subordinatuak jaukek bakarrik, armak erabiltzeko makiña garun-bakuak. Heuk erantzukizuna daukak, erantzukizuna: eta iges ibiltziak, esplikatu eziñezkuari esplikaziño bat billatu nahixan, txarto egindakua onartu nahi ez duala, heure buruari buruz asko esaten jok. Goguan jaukat gure kasuan, heure subordinatu-kate horretako hankasartu galantarengaittik esplikaziño billa genbixazenian, zelan iges egitten heban behiñ eta barriro; ezin izan gajenduan heurekin berba egittia lortu, beti iges, zubelandara baten modura. Aurpegixa emon ezinda, mutiko lotsatixori. Konpondu zenduen, azkenian, zeuen legiak hankatartetik pasatzeko daukazuen ahalmen miragarrixa erakutsitta: heure mutillen akusaziño faltsuangaittik blastio bildurgarrixa eta 3 asteko kartzelaldixa “jan” eta gero, zeuek jarrittako salaketian gaiñetik pasatu eta epailliak kasua sobreseitzia lortu ei zenduen. “Ei” diñot bai: ez dakigulako zihur alkantarillapeko zeintzuk resortiak mobidu ete zenduezen zuen hankasartua zelan-edo-halan konpontzeko. Heu, zubelandarihori, ez hintzan kapaza izan gauzak argi esan eta arre edo ixo esateko, dana makur eta azpittik egin heban.

Ba jakixat, jakin be, heure gaiñetik eta azpittik dagozenak kulpa haundixa daukela. Ez bakarrik gure asuntuana: beste batzun kasuan onduan fribolidade bat dok, azken fiñian. Eta bajakixat be Indiako zipayuen kasuan legez, ba jagoala zure polizia kolonial horren gaiñian Erresuma bat, erantzule subsidiarixua. Baiña haretxek beria merezi juela argi lagata, heu erantzule zuzena haiz, Txabi Balza, eta nere txikitasunetik (neuk berbia baiño etxaukat, heuk ostera gerra makinaria indartsua) esan bihar deuat koldarra eta berba bikua izatiaz gain putaseme haundi bat haizela. Neurekin erakutsi duan begirune bardiñakin jiñuat.

Julen Gabiria-n blogian tren-barruko susedido baten barri irakortzian, nere garun barruetan gordeta najeukan egoera bat harrotu dok, eta gogora etorri.

Ahaztuta najeukan, benetan: Eibartik Markiñara juateko goizeko 7.30etako tranbixia hartzen nebanekua da gomutia, eta biharbada erdi lotan juaten nintzalako najeukan erdi-lurperatuta neuronen azpixan.

Ardantzatik urten, eta parada batzu zetozen: Amaña, San Lorenzo (Sanlórentzó, esatari elektronikuan berbetan), goguan ez daukaten beste bat, eta Ermuko Geltokixa. Han jaitsi bihar izaten nintzuan, eta orduan zetorrena ikustekua zuan.

Zortzirak hamar gitxiago izango zittuan, eta geltoki horretan ehundaka nerabe jeguazen ez-dakit-nora juateko. Kontua zan, danak gu gentozen tren horretara sartu bihar izaten zirala, eta jakiña: zein lehenago sartu, harek harrapau jarrilekua. Biajia tente ez egittiarren, kristonak eta bi egitteko prest jeguazen hagiñetako aparatodun hárek, euren abots disonante-destenplauekin barre eta zarataka.

Kontua zera zuan: trena pizkaka geratzen juan ahala, andeneko jente ufal ha irakitzen hasten zuan, bagoian ate eta leihuen kontra; hain zan trinkua ze, haize konprimidozko atiak zabaldu arren, parian suertatzen zan granodun moltzua geldi geratzen zuan. Ganga baten harri batak bestia eusten daben modura. Halako baten arkua hausi, eta bagoi barruraka errebentatzen zuan artaldia, eta danak korrika eta txillixoka asiento billa, eta barruan genguazenok ezin urtenda egoten giñuazen minuto batzutan.

Ordu horretan brometarako ez nintzan egoten. Eta konturatu nintzanian egunero errepikatuko zala, eta Eibartik gentozen beste bidaiarixak marmarka ibiltzia baiño ez zekixela, iniziatibia hartzia erabagi neban. Esandako moduan, ordu hórretan asko etxuat bihar izaten zaunka hasteko. Egun haretatik aurrera, Ermuko geltokira heldu baiño lehenago jaiki, sakela, berokixa eta guardasola ondo lotu eta jantzi, eta urteerako parian jartzen nintzuan. Betiko panoramia errepikatzian, atia zabaldu eta nerabe-pareta nere aurrian agertzian, ez nintzan geratzen bagoi barruraka noiz errebentauko. Karrerillia hartu eta nik neuk apurtzen najuan sorbalda-ukondua aurrian jarritta ¡¡¡danba!!! baiña kanporaka.

Eguna hasteko modu parebakua, ¡erregular!

Eta gauza kuriosua: nahiz eta egunero egitten najuan maniobrihau, gazte artalde ha ez zuan kapaza izan egun baten bez neri aurre egitteko (¡ehundaka zittuan!) edo paretik kentzeko. Egunero-egunero hartzen juan kriston takatekua nere sorbaldetik (baten batek hartuko juan, bai, miña...).

Izorrau edo espabillau.