Garagoittiko Orakulua

Argazkiak.org | Lake District uzt 88 © cc-by-sa: txikillana

Iñor ezagutu bez, iñork ez ezagutu ni. Arpegixa gogortzen hasi jakuan, ondo kostatuta. Danak norberari begira dagozela siñistuta lotsatuta, danok egongo ginan bardin baina konturatu bez, bakoitza bere munduan. Granoz betetako arpegixak, fraka estuak eta erreixadun jartsixak. Punkixak eta jebixak alkarren etsaiak ziran sasoia. Baina nik punkixak postaletan baino ez neukazen ikusitta, harik eta Londres erdiko itturri famatu hartatik pasatu nintzan arte, hantxe bai gangarrak eta kuadrodun frakak. Postalekuak bebai, ez pentsau. Horrek baino normalaguak be ez najeukazen ikusitta: gure taldian jeguan irundar bati, ikusi najetsazen estrainekotz itxura ortodoxoak: bomber jakia eta martins botak. Eta hasiera-hasieratik ikusi najuan gerora behin eta barriro errepikatu dan araua: punkirik punkixenak, oso dirudunak normalian.

Diskotekan dantzan. Han ez zuan entzutzen orduko EH hegoaldian tabernetan jeguazenak: bananarama, cc catch, modern talking, europe... (bai, rip, cicatriz eta halakoak gaztetxietan zebizenak bakarrik entzutzen zittuezen: gitxiengua, beraz). Musika guztiz ezezaguna, eta ixa ixa Slovakiako gaztiak besain ridikuluak izango giñan gu ukonduak eta belaunak astintzen, lotsia exorzizatu nahixan, sapaiko argixei begira. Baina gabero, ingles majuak -noski, han genguazela jakinda- kantu bardiña ipintzen jezkuen borondate onenarekin: txunda txunda txunda, la, la, la, lalalalala.... que viiiii va es pañaaaa.... Irungo punki pijua eta beste kontzientziaturen batez aparte, ez jezkuan barre batzu baino gehixago eragitten.

Pelikuletan baino ikusitta ez neukan laztan klase bat ikusi najuan hantxe. Taldeko neska guapena zan zarauztar bat, eta noski, ¿zer egin leike 16 urteko mutil batek taldeko neska guapenarekin? Ba urriñetik begiratu, eta gabez kanpaia jo. ¡Galdetzia be! Sekulan pentsatu bez, harengana hurreratu edo berba egin leikenik, epe ertainera begirako sedukzio erdi-planifikatu baten. Hortik gero, neska guapen isolamentu sekularra (problemia da gero, eh, neska guapa bati baino gehixago entzunda). Bueno, hau ez zan kasua izan. Nerabe tontolaba honek harriduraz ikusi juan bere aurrian taldeko beste mutiko batek, jartse marra orlegi-baltzeko makarra tupe-luzia (ez oso guapua gainera), zarauztar liraina hartu eta mihina jo-ta-kanpanillaraiñok sartzen.

Enbidixia ez deuat esango eukiko nebanik, ez (azken fiñian, neska hori inakzesiblia zuan nere nerabe tontolaba mentalidadian, musa onanista hutsa). Baina orduan hasiko nintzan ulertzen gauzak bestela egin zeikianik, eta ligatzeko arauak ez zirala hain zorrotzak (nahiz eta aplikatu aplikatu, assssskoz be geruago egingo najuan).

Sexuaren deskubrimentua beraz. Edo hobeto esanda, beste batzu zela sexua deskubritzen juen testigantzia. Eskandalu morala izango zuan askorendako (nahiz eta kanpora begira inor ez ginan asko asaldatu) Londreseko hotelian gertatutakua. Guri, listillo hutsak danak, nerabien sufizientzia eta "de-vuelta-de-todo"tasun jasanezin horretaz gainezka genguazenak, barrua irauli jakuan zurrumurru harrigarri bat taldian zabaldu zanian: Peru eta Marixe, bat, gelan.... ¡narrutan egin juela! (¡halaaa...! ¡joooooo....! ¡ke pasoteeee....!). Pekatu irrebersiblia, neskiaren ondria lizunduta, lotsa gogorra.... berbetan esan ez, baina zin egitten deuat horixe jeguala gure klase-ertain-kumien bihotz larrittuetan. Gu, lehenengo munduko euskaldun europeizatu-barrixen buruetan. Nik neuk, urtietan gorde najuan neska elgetar harekiko errukixa, neska majia zan ta, taldetik nerekin euskeraz egin juan bakarra (nahiz eta ixa danak euskaldunak izan; beste sasoiak zittuan...). Orain pentsatuta sentsaziñua bestelakua dok, noski: aupa zuek, gozatu zenduetak (geu tontuak).

Talde hartatik lokalizatuta daukaten bakarra oiartzuar bat dok. Kasualidadez enteratu nintzuan bere herriko zinegotzixa dala. Aspaldi najabilk berarekin topo egitteko gogoz, ia nerekin gogoratzen duan...

PD 2013-V-15: sare sozialetan sartu naizenez gero lokalizautako beste bat, debarra oker ez banago.

Argazkiak.org | Londreserutz uzt 88 © cc-by-sa: txikillana

Gaur goizeko 6.30etan Ñoñostian, armosatzen najenguan taberna baten. Onduan, eguneko lehenengo dosisa hartzen birek. Eta bat zalapartaka hasten da: "Hau la ostia dok! Inkreiblia!". Barratik separatuta jagok, besuak zabalik, bere lagunari begira baina tabernan gagozen beste guztiondako berbetan. Barrezka jagok, gu guztiok inplikatu nahixan; iñork ez detzagu kasorik egin. Brometan jagok.

La ostia eta inkreiblia duan gauza insolito hori zera dok: lagunak, goizeroko kafia ordaintzian "¿Zenbat da?" galdetu detzala zerbitzarixari. Inkreiblia, bai: ¡goizeroko moduan, prezixua euro bat dok barren!

Zelan aldatzen dan asaldatzeko moduko irizpidia pertsona batzuetatik bestietara; Zimbabweko 10.000 hildako, New Yorkeko 1.000 hildako, Euskal Herriko 10 hildako, taberna horretako 1 euro. Inkreiblia eta la ostia.

Zelako bizitza grisa dauken, asaldatu, asaldatu biharra euki, eta atxeki legez foballa, kafia edo kaleko txakurren kakak hartzen dabezenak.

Balnearixo eta halako lekuetan txintxilizk ikusi izan doten kartel baten agertzen dana gogoratuta: "Urrindu zaittez pertsona eskandalosuengandik, zarataka baino berbetan ez dakixenengandik...".

Barriro be herri benemerito honetan, Zaragozan. Biharbada Mexico DF bateko biztanliarendako ezebeza izango dok, baina neuretako, herri txiki bateko parakaidista honendako, hiri oso haundixa dok. Baina neuri afektatzen dabena, edo nere kuriosidade gehixena pizten dabena ez da tamainua, edo raskazieluak. Ni jentiari begira geratzen nauk. Zaragozako Torrero auzuan bizi dok Pablo nere lagun terror-nudistia, eta haren etxian geratzen nauk. Torrero bihargiñen auzua dok, etxe baju xamarrak, eta herri txikiko girua jagok. Hamendik oinez juaten nauk goizero eskolara ordu erdiko bidia eginda, eta zentrotik zihar sarri ibiltzen nauk, oinez beti. Ez juat esango New Yorkeko despersonalizaziñua eta alkar-ez-ezagutzia dagoanik hamen: taberna batera sartzian, errez somatzen da bezero batzu eta zerbitzarixaren arteko konplizidadia, adibidez. Erreza dok hamen errelaziñua, konfidantzia. Ez dok hiri haundi-haundixa be.

Baina nere kaleko ibilbidietan jentiari begira noia. Leku danetan moduan, herri haundi nahiz txiki, bakoitzaren begixen atzian istorixa ezkutu bat jagok. Itzelezko dramak batzu, inozentzixaren zorixona bestiak, bizitza gris ittogarrixa askorek...

Hortan nabillela, anbulantzixak pasatzen dittuk Gran Via'n zihar: ni, no, ni, no, ni, no... Beti dabiz anbulantzixak, gora eta behera. Han doiaz alamedatik urrintzen, pertsona baten azken hatsa barruan daukela. Eta jentiarendako normala da, ¡hainbeste pasatzen dittuk!

Zirrara bat sentidu, eta aurrera noia oihanian. Exploradore bat naiz.

EGUNERAKETIA 2013-V-23:

2005ko artikulo hau twitteau eta gero, aportaziñuak jaso eta jaso gabiz. Eskerrikasko. Mezu honen erantzunetatik aparte, hona Twitterretik etorri diran ekarpenak.

• josunestilist ‏@josunestilist Mai 18 @Txikillana Ez nituen zakurrarena eta ahuntzarena ezagutzen. Eta eme-gogoz dauden arrek ez dute izen espezifikorik?
• Maria Agirre ‏@magirre Mai 18 @Txikillana segun ze abere. txakurrak altan, nik dakitxena. Behin 1ek aipatu nosten mordo bat, behia, auntza... Baina oin akordau ez.
• jaio arretxe ‏@jaioarretxe Mai 18 @Txikillana behiak susa eta txerriak ez diat gogoratzen. Amari galdetuko zioat bihar. Etxeko animalietan behintzat bakoitzak bere izena dik
• Alazne Apalantza ‏@eneanamatxito Babestutako kontua Mai 18 @Txikillana Errezilen "susa"!
• josunestilist ‏@josunestilist Mai 18 @Txikillana Aitari galdetuko diot, berak ziur dakiela
• Asier Sarasua ‏@asarasua Mai 18 Ba, Eibarren gehixenak galduta, @Txikillana. Asko jota "ar eske" "apo eske" "isko eske"...; eta "arkera" ezaguna. http://eibar.org/blogak/orakulua/266 …
• Bea Salaberri ‏@beatxo Mai 18 @asarasua @Txikillana bitxiki baxe nafarroan berdin + Behoka giri eta katua otzal
• jaio arretxe ‏@jaioarretxe Mai 19 @Txikillana etxeko entziklopediari(ama) kontsulta eginda, txerria irausi, astoa iel, oiloa loka
• Urtzi Odriozola ‏@urtzai Mai 20 @jaioarretxe @Txikillana behia susa, ardia arkara eta txerria ihel (ez dakit horrela idazten dan). Aurreko urtean ikasi nituen nik.
• Urtzi Odriozola ‏@urtzai Mai 20 @jaioarretxe @Txikillana edo zaldia zan ihel? ez nago seguru :D

"Atsu hoi susaá ziok!" Halaxe esaten zuten nire kuadrillako mutilek, neska bat bero zegoela, edo kaleko hizkeran ‘calientapollas’ edo esateko. Gogorra bai. Baina guri natual-natuala iruditzen zitzaigun (jakina, gu geonegatik esaten ez zuten bitartean...). Egia esan, komentario nahiko matxista dela onartzen dut. Nahiko baino gehixeago ere. Miño niri beti halako grazi bat egin izan dit esaldi horrek: bi hitz nabarmentzen direlako, batez ere. Batetik atsoa eta bestetik susaá.

Uste dut, beste tokietan atsoa emakume helduari deitzen zaiola. Oiartzunen ordea hiru kasuetan erabiltzen da, eta inoiz ez emakume heldua esateko: emakume helduari atsoa esaten zaionean tonu despektiboan bakarrik esaten zaio. Eta bestela, ofizialki eta serio erabiltzen denean atsoa eta agurea ezkondu eta urteetan seme-alabarik izan ez dutenei esaten zaio. Eta hirugarren kasuan, ‘atsua’ edo ‘hau atsua’ ‘tia buena’ edo esateko erabiltzen da. Beraz, ez da harritzekoa Oreretakoek jartzen zuten aurpegia, mutil oiartzuar batek atsoa deitu eta guk (oiartzuar neskak) irripar lotsatiarekin erantzuten geniola ikusita. Oreretako neskek belarriskineko (zaplasteko) ederra ematen zioten bitartean.

Hasierako esaldiaren bigarren hitzak grazi gehiago egiten dit ordea: susaá, eta ez emakumea behiaren pare jartzen duelako (horrek ez du grazi askorik egiten, eta behiari gutxiago) baizik eta beti atentzioa deitu izan didalako animali bakoitzari modu batera edo bestera esaten zaiola ar-eske dagoenean. Jarraitu aurretik, animali mundua ezagutzen ez duzuenentzat (beno, nik ere gutxi dakit lau hankako animaliaz, baina baserritarren alaba izaki) argitu behar da, gizakietan bezalaxe gertatzen dela animalietan ere, hau da; arra urte osoan prest dagoela -eme-eske alegia- eta emeak denboraldiak dituela. Denboraldi horri deitzen zaio ar-eske egotea, eta animali mota bakoitzak bere izena dauka horretarako, jakin nahi? Ba, hona hemen Baztanen eta Oiartzunen esaten den eran (oso antzera bietan ere).

Behia bero dagoenean, behia susera dago (Baztanen) eta susaá (Oiartzunen). Behorra eta astoa, iel. Zerria, iñaus. Ardia, arkara. Zakurra oal, ohara (Baztanen) eta ohara (Oiartzunen). Ahuntza, uxkaá (Oiartzunen) eta Baztanen ez dakit.

Beti erakarri nau gai honek, egia esan ez dakit. Akaso erotikoa delako. Baina uste dut bere aberastasunagatik dela, izan ere, hitz bakarrarekin ulertu daitekeena (ar-eske) bakoitzak berea dauka... gustatuko litzaidake jakitea ea beste hizkuntzetan horrelakorik badagoen, eta batez ere, euskarazkoak osatzea. Noéren barkuan zeuden espezie guztiak nola (ze euskal hitzez) egongo ziren berotuz gero! Gustura hartuko nituzke zuen aportaziyuak... eta baita zuzenketak ere.

Ttikiya

Irratia Puntokom'ekuak barkatukozte, baina euren izena alperrik erabilliko dot, euskalespazixoko azken modiarekin sartzeko. Gazteleraz esaten dan legez, sin comerlo ni beberlo nere harrikaden apoyua eta abiapuntu modura erabilliko dittudaz.

Galdera bat egin detzat nere buruari, hamen Zaragozan (bai, hamen nago gaur be). "Irratia Puntokomeko porrama interesantiorrek zeaitxik etxuez ba arrosako zerbitzarixan ipintzen?" (Oharra: ez badakizue, Arrosa irrati txikixen arteko sare informatiko bat da). Neure buruari erantzun detzat: "ah noski, irrati klasikuaren herixotzia iragartzen jabizak hauek". Beraz (ondorioztatu dot, nik neuk bakar-bakarrik) hauei ez jakez interesatzen uhiñak. Interneten bittartez zabaltzen dabe, urbi et orbi, eta entzuliak hortik hartzia dauke, etxetik zuzenian.

Ondo (Juan Palomo orakuluak bere sermoia darrai). Baina ni pentsakor geratu naiz, paleolitikuan bizi izango banitza legez.

Zenbat liburu daukadaz apaletan irakorri barik. ¿Zer dala ta dot hobia emailak, blog jarixuak eta azken teknofiluen txutxumutxuak irakortzen hasi, liburu zaharrak baino? ¿Zergaitik?

¿Zeren kontura egin bihar dogu, gu komunikadore ahalguztidunak, sukaldian radixua entzutzen dabizen etxekoandren gainetik salto, mundu osora podkastingeatzeko? Internet hasi zanetik hona, badirudi gu aberatson mundua dala bakarrik: albistiak tximistiaren modura zabaltzen dira blogekin, norbera da periodista, informaziñua sozializatu da, eta independientia da... ¿ze albiste? ¿zeini zabaltzen da? ¿zeinen independentzixia?

Ilusiñua, edo hobeto esanda, euforixia ikusten dot gu, teknofiluon aldartian. Azken gadgeta, diseinu refiñauena, blogak, sagardoa eta txakoliña... eta haxe da munduaren isladarik onena.

Ez blogak, ez internet ¡ordenadoria bera! zer dan bez ez dakixe munduko biztanle gehixenak.

Teknofiluak orokorrian ez gara/dira mundu honetan bizi. Elite minoritarixua gara, mundura begira. Eta hackerrak, geekak... ez dabe ezta lehenenengo munduko kaleko jentiaren hizkuntzia erabiltzen. Munduaren dominaziñuan helburua ipiñitta, inguruko herrittarrak lihorrian geratzen dira, eten barik. Euskalespazixuan nabegatuta, ahaztu egitten gara jente askorek telebisiñua, radixua entzutzen dabela, eta arratsaldetan pasiua egittera juaten dala, hori baino sofistikaziño gehixagorik ez daukala. ¿Linux? Lau katurendako teknologixia.

Hauxe kaosa. Bai, gaurkua ez da argumentaziño logikua.

Azken urtietan pertsona batek egun baten zihar egitten dittuezen gauzak era esponentzial baten biderkatu dira. Aintziñan andra bat goizeko ordubixetan Ondarrun jagi, astuan arraina kargatu eta Eibarrera saltzera etorri, eta gero etxera illuntzerako bueltau egingo zeban. Orduak oinez ibiltzen, pentsatzeko denporia sobran, nekatzeko bebai, eta... besterik ez, egun osuan. Gaur egunian... bertigua emoten dau pentsatze hutsa be. Garunaren abixaria bildurgarrixa da, gero eta gauza gehixago buruan izateko kapazak gara.

Eta batzutan, garuna fundidu egiten da.

¿Nora arraixo goiaz, hain bizkor? "Atzian geratuko garala", ta... "Denporia aprobetxatzeko", ta... "progresuaren alde", ta..."lana bizkorrago egiteko", ta... ¡kaka!

Estatu Batuetan -adittu, ondo entzun- gero eta indartsuagua da mobimendu bat: "slow down" edo holako izenen bat dauka. Azkenian hori da: lasaixago bizi. Galgia zapaldu, eta bizitziaz gozatu, eta gauzak beste era batera egin. Adittu, ondo entzun, EEBBEtatik datozen azken modako gauzei begira zabizienok. Kopixatzeko zaliak bazarie, ez itxain azken tendentzixa hau be kopixatzeko.

Bizkorregi goiaz ta.

Ondo pasatu blogak, sagardaua eta txakolin artian. Ez dakit agertzerik izango ete doten, izatekotan azken orduan.

A zelako palizia, katolikuen aitxasantuarekin. Lehenengo gaixorik dagola eta ez dagola. Gero hilzorixan dagola eta ez dagola. Orain hil dala ta ez dala. Gero panejiriko eta nekrologikak. Gero oinordekua.... ¡BASTA YA COJONES!

Hauxe da paraderua, zapatua etxian pasatu bihar neskalagun gaixua zaintzen, eta hiru gauza baino ez telebisiñuan: foballa, Ana Obregon eta aitxasantua. Munduan beste errelijiñorik ez balego legez. Ez juat despliegue bardiña ikusten dalai lama bat hiltzen danian ¡copon ya!

Lekitton, orain hiru, lau, bostehun bat urte, beste uri askotan legez, penitente-izendun batzuk gau illunian, eskuetan zigor bat ebela eta gerrittik gora billoizik, ibilten ekijen. Arresiz inguraturiko urija zan. Urittik urteteko bost ate egozan arresi aetan eta ate bakoitzaren gan-aldian santuren baten irudija. Penitentiak irudi haren aurrian geldittu ta zigorrada ederrak hartzen ebezan.

Orduan gure egun honetako antzera, goizen, iñor baino goizago, arrantzaliak yagi oi ziran ta dira. Eta euren arteko geijenai penitenteren bat ikusijak bildurra sartzen eutsen. Gizon arek itxasora noiz juan ta noiz ez jakitteko, señeru-izendun bat egoten zan, iñor baino goizago jagi ta egunero bakar-bakarrik itxasua zelangua eguan ikustera juan bihar izaten ebana. Señeru aretxen aurrian gizon batzuk penitentiak aittatu ebezan behin eta eurak ikustiak emoten eutsen bildurra.

• Eu ezaiz bildurtuten, Txili, alakoren bat dakusanean?
• Neu bildurtu! Sarri orretarikoren bat edo beste goizaldian ikusi dduat nik, baiña dart-dart egin? Bijotz txatxarra da, gizonak, ezgauzakaittik taup-taup-taup egitten daben bijotza.
• Eztau balijo gero gauza bat esan eta beste bat egittiak. Txili: hor gaberdi inguruan, norberaren gerizarik be ikusten eztan gau illun baten, buru-utsik, ortozik eta erdi-billoizik erraldoia lako penitente andi bat begijen aurrera, heu bakarrik hagoala, agertu baleikik, ez hintzake bildur izango?
• Txo: inpernuko diabruak berak, penitente-jantzijaz agertuta, berari jarraituteko baliñost be, enintzake ni bildur izango, eneuskijo atzera egingo. Zelako bijotza da taupadaka dabillen bijotza? Zanen batetik dingilizka daukagula uste al dozue?

Hurrengo goizian, beti legez izarrakaz jagitta, Txili, oi ebanez, Talara itxasua ta goijak aztertzera juan zanian, gauza andi ta bere moduko bat ikusi eban, Tala goikotik beraganantz etorrela. Baltzen baltzez illunetan be geriza egitten eban. Urreratu ddakanian.

-Gabon, adiskidia –esan eutsan Txilik-: goizetik gabiltz, goizetik.

-Nahi goiz nahi berandu, hiri zer dausk?

-Hasarrez dator mutil hau. Gu be ba drogarako ezkozak txarrenak. Nor haix heu, tximizta hori ?

-Enakusk ?

-Nik ez ondo, heure eskutzar honetako zigorra izan ezik. Egingo neuke penitente eroren bategaz dihardudala. Nundik nora habil heu?

-Etxaukat barriketan jarduteko astirik; baina itaune gehijago ez egittekotan, erantzungo dauat. Gau osuan, nundik nora eztakidala ta neure gerizia baiño beste lagun baga, ibilli nabil. Egun sentija baino lehenago Oiz-Barrenera juan nahi neuke, nundik baneki.

-Egun-sentija baino lehenago! Mau mau! Ezta inpernuko diabrua bahintz bere.

-Lagun on bat baneuko, bai.

-Hori ikustiarren... eeee...

-Hator.

-Baiña nik... iiii...

-Orretaraezkero berba biko gizona haiz hi.

-Ez ni.

-Bart heuk ez al heuan eskiñi, edozein penitenteri lagun egingo euskijola?

-Baiña...

-Atxakijak, akiakulak daukazak hik.

-Eta zein arraijok dei egingo ddok, itxasoraterik baddagok?

-Eguraldi txarra, txalupak jaso ezindako itxaskija balaiegok, jarraittuko heusket?

-Bai, zegaittik ez?

Au esanaz, ezeban Txilik puzkatxo baten aurreko laguna ikusi. Agertu ddakanean, modu onetan jarraittu eben lehengo autua:

-Horra hor mendebal gogorra ta ugarte hori aiñako olatuak.

-Tximizta gorrija! Ni baiño iragarle hobia haiz.

-Bahator ala ez hator?

-Goazan.

Behingo baten heldu ziran Txili ta laguna San Pedroren makopera. Laguna aurrera juala ikusi ebanian,

-Adiskidia –esan eutsan Txilik-, irudi guren baten aurrian hago. Lege oneko penitentia bahaiz...

-Eta hiri zer?

-Niri neuri ezer ez, baiña... -Bildur al haiz?

-Bildur, zegaittik?

-Jarraittuko daustak?

-Noranahi.

Andik bigarren makopera, urijaren erdikora, bide handirik ez euken eta astirotxuago juan ta be laster helduko zirian. Txilik orduantxe be ez eban bere laguna gorputza zigorketan ikusi ta eskuak kaltzerpian ebazala, hitz honeik esan eutsazan:

-Heuk eure gorpuztzar hori astinduteko adorerik ezpadaukak, neuk, eskuak berotutiarren, zigortuko ddauat, bardin baderitxak.

-Berotuteko gogua daukak? Berotuko haiz. Harira eztatozan itaunak gizon txakillak egiten ddoezak.

-Ba heu arrain ona eteaizan...

-Bildur haiz?

-Zegaittik diraustak hori?

-Bildur haiz?

-Ez, enok bildur.

Irugarren uri-atia Atea deritxan aldaurian eguan, urittik Amoroto-alderako bidian. Mako haren goitxuan Andra Mariaren irudija agiri zan. An be, zigorraz ezer egin barik eta burua lotsaz legez makurtuta, etzan gelditu Txiliren laguna. Txilik orduan be zerbaitt esango eutsan, bestiak, katamotzaren begijak langoxe sutsuakaz albokera begiratuaz: “Aurrera”, esan ezpaleutso.

Uriko azken-etxia lepo-aldian itzi ebenian, Txilik (bestiari zerbaitt-erasotiarren alzan) izerdittan eguala ta astirotxuago ibilli ta be elduko ziriala esan eutsan.

-Izerdija! Bildur haizalako hago hi, oskil ori, izerdittan.

Bere buruagaittik oskilla entzun ebanian esku bijak ikabildu ta astakeriren bat esan eta egittera joian señeru indartsua; baina lagunaren hatzetan hamar erpe, amuak langoxe okerrak, ekusazala begittandu ddakan eta harrittuta ahua zabalik eta arnasa baga geldittu zan.

-Bildur haiz, oskil epel hori?

-Ez –harrausika legez erantzun eban; eta zelan ezekijala orduantxe emon eutsan ahuak bere bizitza guztiko lehenenego guzurra.

Txilik uste eban baino nekezago ta beranduago eldu zirian Kristo Portalekora. Hara ezkero, penitente ezaugarririk erakutsi ezik, ez eutsan aurria lagunduko, alperrik bestiaren ahotik txakilla nai oskilla nai bildurtija nai beste edozein iraun entzun. Heldu zirian noizbaitt. Laguna, Jaungoikozko irudi kurutzeratua ez ikustiarren, metarri atzetik aurreratu zan. Txili, zerbaitt esateko gurarijaz, burua jaso ta begijak zabaldu ebazanian, auntz-musturra ta agiñak bestiaren arpegijan begittandu ddakazan; eta katai batek emoniko gili-gilia langoxia eukalakuan, eskuaz garondua igortzi ebanaz batera, barre-algara izugarri bat egin eutsan auntz-arpegidunak.

-Bildur aiz? –itandu eutsan, baina ez gizon-berbakaz, auntzaren ijijiz baino. Txilik ez eutsan ezer erantzun.

Geruago ta bizkorrago ddoazan bijak, alkarren leijan, eritxi baten. Auriako bide medarretik Arrupainen ziar, Leako zubijan irago biar izan eben Olaeta atzian izteko; eta aingiratako toki arek bere etxeko zurkuluak besain ondo jakin arren, ez eban Txilik ezagutu ez etxerik, ez ibairik, ez zubirik, ez olarik. Oibar-ingurura heldu ziranian, kaltzak aratu ta errosarijogarauak atara ta hamabost arenak esaten asi zan.

-Alperrik –esan eutsan lagunak. Berak, lotordittatik itzarrita bailegoan ahua zabalik begiratu etusan.

-Alperrik -esan eutsan bestiak bigarrenez.

Txili, sugoiaren aurrian txorijak egoten oi dirian antzera, begijak itxi eziñik eguan gizagaixua: bijak geldi, bijak alkarri begira. Bildurra bera haragiz jantzi ta gizondu ahal balitz, elitzake Txili eguan besain margul ta zurbil egongo. Damututzakoak burpil baten bira biraka eun arpegi balebilz langoxe tajua erakusten eutsan Txiliri: txakurrik begi-erre ta sur-zapalenak, akerrik zahar ta bizartsuenak, urderik itxusi ta zikiñenak eta beste euron antzeko abere-mueta askok haren sorburuan burua agertuteko egiunia egin ebela zirudijan.

Txili errukarria!!, jaustera joian, bestia kar-kar-kar barre eginda lengo itaunia azkenez zuzendu eutsanian:

-Txili, sendokote horrek, entzuik ondo ta erantzuik behin da betiko: bildur haiz?

-Antiguako Ama Maria, bildur naiz!!! –esan eta Oibarko baselizatxuaren atia eskuakaz juaz, auzpaz barrura jausi zan.

Penitentetzakuak orduan bere erraijetako orroe arrigarri bategaz:

-Txili- esan eutsan- hurrenguan baketan laga egijok inpernuko diabruari. Neu nok. Ona hemen ezaugarrija. Neuria hintzan, neuria. Eskerrak emon egijozak eskuetako horri ta haguan lekuari.

Au esanda hots handi bat emon eutsan atiari eta bere eskuaren bost erpetzarren hatzak hantxe iratsirik itzi ebazan. Oibarren, Gizaburuaga-aurretxuan eta ibai-onduan gaur be baselizatxua zutunik eta osorik datza; baina barriraztua.

Txerrenen erpe-hatzik ezta bere atian aspaldijon ageri.

Baztango irrati beterano honen S.O.S.ari (ez sosari) jaramon eginda, hara abixatu ginan atzo lagun bi, euren arazo tekniko batzu konpontzera. Horren aitzakixan, egun pare eder bat pasatzeko aukeria gajenkan. Baina ¡ai! esperantzia eta txarto ulertua zer dan, azkenian hau lehenengo biajia baino ez dok izan: toma de contacto, irratiko trastiak ezagutu, zer bihar dan eta zer falta dan... eta tamalez haien esperantzia ez dok bete (zerutik jaitsittako laguntza tekniko miragarrixa, ordu batzuen buruan arazotxo guztiak ezabatuko dittuana) eta gure asmuak bez (Arrosako zerbitzariko loturia behingoz gauzatzia, Xorroxinen uhiñetatik emititzen dirazen altxorrak Euskalherri osora zabaltzeko). En fin, zeozer lortu juagu: estudioko mahai eta ordenagailluaren sarrera-urteerak erregulatzia, Arrosara lotzeko dagozen arazuen diagnostikua eta soinu edizioaren misterixuetan murgiltzia. Baina.... baina baina baina, "daño colateral" bat jazo da, gure burua irrati estudixo leihotik behera botatzeko puntuan jarri ginttuana atzo.

Egoten dira ba, ordenagailluetan, karpetak eta artxibuak. Leihotxuetan gora ta behera genbixala, halako baten karpetak duplikatuta jeguazela, eta eliminatu bihar zirala. "Suprimir", "suprimir", "suprimir", "suprimir"... eta noski, hainbeste kuadro: "¿Está usted seguro de que desea eliminar...?". "Aceptar", "aceptar", "aceptar", "aceptar".... ¡glups! ¿Nun dagoz orain digitalizatutako 400 diskuak...? Begiratu, ia, beste akzeso direktotik... ¡desagertu dok! Ia, papeleran, ta... ¡ezebez! Isilttasuna. Izardi hotza. Ez da posible. 30 ordutako biharra ezin dok di-da beste barik desagertu.

Ba bai, desagertu da. Xorroxineko Fermintxo zuri-zuri, blokeatuta, nerbixuak jo biharrian... eta desesperaziñuaren ostian barrez lehertzen...

Halaxen ba. Ikasittakuak ikasitta, eta falta dirazenak falta, hurrengo baterako geratu juagu atzera, baina zeregin gehigarrixarekin: mp3 artxibo toneladak ekarri, galera dramatiko hori konpentsatzeko.

Eguen alua holan juan zan ba. Elbeteko herriko tabernan bazkaldu, arratsaldian segi irrati biharretan, eta gero Berroetara, Fermintxoren etxera. Ederretan ederrena, Kortari etxia. Etxe dotoria, biztanle maittagarrixendako. Kaxkagorri eta Xugux txakurrak barne. Sukaldian amandongillak prestatzen genguazela, edozerk ekartzen zeskuan negar-irrixa begixetara: iratargi betiak CD formiarekin, Erramun Martikorenaren dokumentala, irratiko kantu bat... danak ekartzen zeskuan gogora Xorroxineko hondamendixa, danak...

Xorroxin irratixa orain dala 25 bat urte sortua da, eta hainbeste leku ezagutu jittuk emisoriak: Erratzu, Irurita... harik eta gaur egunian dagoan Elizondoko eskoletan "paatu" arte, guardiazibillen kuartel ondo-onduan.

Kortarian lo egin eta bixaramonian Berroetatik egindako bueltatxuan ezagutu genduan bere aintzidarixa: Don Esteban 81 urteko abaria, jubilatuta dagoan arren elizatik bueltaka zebillena, oraingo parrokuari aste santuko opizixuetan laguntzen: harek sortu juan Arantza Irratia, 50ko hamarkadiaren bueltan, eta harek izan jittuan Frankoren polizia politikuarekin demandak. Baitta baten, radixoko materixala konfiskatzera etorri jakozenian, bere eskuekin dana hartu (emisora, pletinak, diskuak...) eta jo-ta-txikittu faszisten betaurrian, eta gero "Orain eruan" esan. Arrate irratixa etorri jatan gogora.

Arantza irratixa ittotzia lortu zeben baina, eta hango artxibuak banatu egin zittuan don Estebanek. Harek egindako elkarrizketak eta bertso saixo asko Xorroxin irratixan dagoz gaur egunian.

Xorroxin Baztan osua entzutziaz gain, inguruko baillara guztietara heltzen da. 8 bat langille daukaz, teorikoki hortik bizi dirazenak. Praktikan, kobratzen dittuezen orduak baino askoz be lan gehixago egitten jittuezek, eta Baztan eta inguruetan egindako lan soziala ikaragarrixa dok: euskeriaren prestijixua jasotziaz gain, eskualde guztia artikulatzen daben bizkarrezurra osatzen dau: konbokatoriak, salerosketak, hilleta-elizkizunak... entzule kopuru ikaragarri haundixa dauka, eta telefonua beti sutan jagok. Irrati libre "klasikua" ez dok (langilliak eta publizidadia jaukazak) baina ez jagok bururik: erabagixak bihargin guztien artian hartzen dittuk. Hau ona da alde batetik, baina ba daukaz bere alde illunak be: saixuak zuzendaritzarik ez izatian, gainbegiraketia esatari bakoitzaren gain geratzen da, produktuaren kaltian. Formula zaharkituak, elkarrizketa luzeegiak, gai ez oso interesantiak... sartzen dira batzutan irratsaixuetan, irratiko jentiak berak esandakua da. Gaur egungo Xorroxin oso ondo funtzionatu arren, uste dot asko hobetuko dala autokritikia jorratzen badabe.

Noski, Baztan Euskalherrixa dok gainera. Eta horretxengaittik, gure maximiaren jarraitzaillia: "máximo esfuerzo, mínimo beneficio". Halan, lau komunikabide jagozak inguruetan (Malerreka, Bortziriak, Baztan): Xorroxin irratixa, Ttipi-Ttapa telebista eta aldizkarixa, eta Xaloa telebista. Elkarlana bultzatzea eziñezkua dala jiñozkuek Xorroxineko lagunak; baina apur bat sudurra sartu ezkero, betiko usaina hartzen dok: "neu dakit gauzak onduen egitten", "geu profesionala, zuek afizionatuak", protagonismo gurak, alkar ezin ikusi pertsonalak... maldiziño betikua, euskaldunena. Gitxi izan, eta nahiz eta objetivo bardiñak euki, segi koño bakotxa bere bidetik, onena dalakuan, apur bat umillak izan biharrian. Ez gara kapazak autokritikia egin eta lagunarengandik ikasteko, eta gitxiago be haren ideia hobia dala eta elkarlanian hasteko.

Franco bat biharko juagu, ba, haren kontra batzeko kapazak izango gara behiñipehin. ¡Orraittiokan!

2005ko Epaillak 27, Alderdi Egunian idatzittakua.

Aspaldixan ez najittuan topatu blogian jartzeko moduko pintadarik, eta hara nun gaur bi grafiti eder harrapatu dittudazen, bakoitza bere estilo berezixarekin.

Lehenengo hau Munittibarreko plazan dago. Sinplia, zuzena, koloretsua, orijinala, demoledoria.

Bigarren hau aspaldi ikusi dittudazenen artian fresku eta sinpatikuena. Ikusten dok: ez da oso elaboratua, baina barre asko egitten dabil Lekeitxioko jentia herriko horma dan-danetan agertu dalako. Jose Mª Cazalis alkatiaren karikatura bat da -karikatura ona gainera- eta Lekittoko Gaztiak taldiak egindako azken kanpainia da.

Urtebete pasatu da herriko gazte talde batek zaharren egoitza haundixaren dependentzixa abandonatu bat (Mandasketxia) okupatu zebanetik. Okupaziño hau kanpaina luziago baten bukaeria izan zuan: etxebizitza faltia salatzen zebana. Izan be, Lekeitxion nahikua dramatikua dok gaztien egoeria. Herriko etxebizitzen erdixa inguru hutsik egoten dok urte osuan, eta udan be ez dok betetzen. Piso asko inmobilizatuta dagoz beraz, eta ez dira merkatura etaratzen, ez saldu ez alokatzeko. Egitten dirazen piso barrixak be, salneurri astronomikuak jaukezek, eta hala eta guzti be ti-ta batian saltzen dittuk, Bilbo aldeko jente diruduna pagatzeko prest dagoalako. Halan, bertako gazte jentia gurasuen etxian bizi biharra jaukak, eta inoiz beretako etxia gura badau, herrittik alde egin biharra jaukak. Pizkaka-pizkaka, noski, Lekeitxio herri fantasma bat bihurtzen dihardu opor tenporadatik aparte: etxe guztiak itxitta eta biztanle guztiak zaharrak. Egoera hau inmorala da, batez be etxebizitza asko (milla ta piku, esaten da) urte osuan hutsik egoten diranian. Eta turnoko Udal agintarixak (orain Cazalis-PNV, baina baitta lehen Aretxabaleta-Batasuna, eta lehenagoko beste illara luzia...) ez dittuk kapazak egoeriari bueltia emoteko, eta inertzixa hutsez dantzatzen juek eraikuntza industrixak jotako txistu-doiñua.

LG taldiak beraz, aspaldittik datorren arazo bati heldu jetsan orain dala urte ta piku, eta arrazoiz gainera. Biharbada ez dok talderik aproposena planifikaziño urbanistikuari buruzko azterketa sakona egitteko, edota ikuspegi inpartziala emoteko, baina kasu honetan ez detza ardura. Kezka erreal bat dago, arazo erreal baten gainian, eta LG'ren kanpaina hao premiña erreala horren isladia dok. Erabaki politikuen bittartez inmobilizatutako etxebizitza horiek merkatura etara bihar dittuk, eta zillegi eresten jetzat honen alde gogor burrukatziari, ekintza zuzenaren bittartez.

Bukatzeko, esango deuat pasa dan urtian okupaziñua martxan jarri zanian, Zaharren Egoitzako zuzendarixak oso jokaera zikiña izan zebala. Gaztiekin negoziaketa zuri bat eruan ostian, gabe baten zipaiuak eta bulldozerrak ekarri, eta Mandasketxia eraitsi juan. Atxekixa edadetuendako eguneko zentro bat egin bihar zebela izan zan. Guzur ezaguna: esan ekipamendu sozialak egin bihar dirazela, herrittarrak okupatzailliak ez babesteko, eta behin desalojua gauzatu eta gero... "si te he visto no me acuerdo".

Hala nabil bai, lagunaren zain etxian trago batzu hartzeko eta bere etxeko LSD lineia aprobetxatzen, denporia pasatzen, eta orakuluzalien zorixonerako, barriketan ibiltzeko denpora eta gogo (¿beta?) askorekin.

Zaragozatik idazten nabil. Hillian behin edo etortzen naiz Unibertsitatera, osteopatixia ikastera. Aurten seigarrengo urtez, eta datorren urtian "doktoradutzia", tesisa eta paripé ofizial guztiak etorriko ei dira.

Ederra da Zaragoza. Fatxa asko dagoz, baina baitta ezkerreko mobimendu indartsua be; bereziki anarkistia. Jentia sano-sanua da, euren azentu xarmangarrixarekin. Naparren modukuak dira, zeozelan deskribatzekotan. Sikuak, zuzenak eta ekintzailliak. Eta ba dago euskaldunik. Fisioterapia eta Beterinarixo ikastera etortzen dirazen uso-pasietaz gain (harek hiru urte eta hanka), bertan bizi dirazenik ba dagoz. Ni neu Pablo iruñarraren etxian egoten naiz, eta tratu asko daukat Tuterako Luisekin be. Bertan ondo baino hobeto integratuta bixak, baina euskaldun nortasuna ondo gordeta. Bihar dan moduan, ez ghetto baten.

Datorren hillia bereziki astuna izango da neretako. Aste bi jarraixan daukaguz seminarixuak, eta kontuan hartzen badogu mintegi bakotxa lau egunekua dala, ba... a zelako... palua! (Serafiñen laguntzia biharko neuke, ¿zela esaten da hori Eibarren? Zaragozan ez daukat eskura lexikoirik).

¿Hau zergaittik diñoten? Ba gustora juango nintzakelako Élgetako Espaloian antolatu dan blogisten topaketa horretara . Entre pitos y flautas, blogistetatik makiñatxo bat ezagutzen dittudaz onezkero, eta beste batzu be ezagutzeko kuriosidadez nago. Alkarri adarra jo, lizunkerixak dirala, galdera ikurrak dirala, argazki polittak dirazela... Gainera, morbillua emoten dezta frikixak harremanak "oholeztatzeko" dauken forma lotsatixa. Soziologixa klase baterako gaixa. ¿Zelan egingo dau salto plaza publikora bakardadian eta bere etxian pontifikatzen diharduan teknomanua?

Baina... justo arratsalde horretan Zaragozatik bueltako biajia daukat, autobusian. Lehelengo sasoiz heldu biharko nitzake. Eta behin nere betiko autobusez autobuseko saltuak egin eta gero, Élgetara azken saltotxua lagun kotxedun batekin egin biharko neuke. Eta, goguak bai, baina ez nago seguro blogistekin egotiarren hainbeste stress pagatzeko prest ete nagoan.

Azken momenturarte ezin jakin. ¡Suspensia hauxe da...!