Garagoittiko Orakulua

Arkeologia ikastaroa antolatu dabe Euskal Unibertsitateak eta Aranzadi Zientzi Elkarteak. Goiko estekan dago informaziño gehixago...

Gaztetan halako bat harrapatu izan baneu... igual oin ez nintzake hazurrak konpontzen ibilliko, desenterratzen baiño. Oin berandu da neretako, eta liburuak irakortziakin konformatu bihar. Baiña bateronbat hortan sakondu gura ba dau, kriston itxura eta perspektibia dauka kurtsuorrek.

Euskal blogosferako superstarrak gai interesgarrixa etara dau bere kulpittuan.

Eta melankolikoki arma fabrikak Tagzanian markatzia proposatzen dau.

Gauza bat epaitzia da: armak egittia ondo edo txarto dagoan. "Nik ez ba dot lan egitten hor, beste batek egingo jok". "¿Ba dakizu zenbat familixa bizi diran hortatik Euskalherrixan?" (eibartarra naiz ni). Atxeki razonabliak dira. Baiña epaitzia, gatxa.

Gauza bat epaitzia da, bai: ni ez nauk hortan sartuko.

Baiña beste gauza bat JAKITZIA da. ¿Zergaittik ez jakin zer eta nun egitten dan? Fabrika honetan gatilluak, beste horretan espoletak eta han karkasak egitten dirala, gero trafikante legal edo ilegalei saltzeko? ¿Zein dago horren kontra? Bai, fabrika horretako langilliak pakian bizi nahi dau, berak ez detzalakuan iñori kalte egitten. Nik ezin detzat esan ez hor biharrik egitteko. Baiña errealidadiari aurre egitteko, bai eskatu neikixo. Konsekuentzia pizkat edo.

Gai honek antz haundixa daka okelia jatiakin. "Neri xerrak, eta jamoia gustatzen jataz, baiña ezin dot txarrixan begixak ikusi, penia emoten dezta eta". Eta haren orruak entzun, zer esanik bez.

Ni okelazalia naiz, eta kontsekuente izaten saiatzen naiz. Ba dagoz okelazale batzu lehenago egingo litzakezenak begetariano, euren eskuekin animali bat akabatu baiño. "Ezingo neuke, peniangaittik". Kontsekuentzixiangaittik, eta errespetuangaittik, hori ezin da hala izan. Zuk okeliori jan deizun, animali bat hil egin da, eta errekonozimendu bat merezi dau. Errespetua. JAKIN egin bihar dogu xerra hori txahal politt eta xamur batena zala lehen, eta eskerrak emon bihar detzaguz. Sadismoz ez; errespetuz. Hori pentsatzian gosia kentzen bajaku, fallo bat dago.

Armen asuntuakin bardin: bihargin horrek, bere familixiak, bere auzokuak jakin egin bihar dabe zertan dabillen bihargiñori. Eta horren konsziente izanda, biharrian jarraitzen badau, nere errespetu osua izango dau. Ez ba dau nahi jakin... Patxitraperok eta hainbeste talde antimilitaristak proposatutako gogoz kontrako propaganda hori merezi dabe. Jakiñan gaiñian egoteko.

Indar Armatuen miserixak (fabrikak, basiak, kartzelak, saltzailliak, erosliak...) Tagzanian markatzera gonbidatzen zaittuet, militar epigrafian.

Oin dala urte batzu “Iliada” eta “Odisea” erosi najittuan, gaztelerazko itzulpenian. “Biblia”-kin amaittu nebanian ekin netzan Troyako gudian ipoñak irakortziari. ¡Aukera eskasa gero! Liburu astun baten ostian, beste astun bat. ¡Kostatu egin jatan irakortzia! ¡Gero...! Zenbat izen, zenbat burruka... pertsonajien ugarixa batetik, eta kontakizunan konfusiñua bestetik, nahikua desatsegiña egin jatan liburua amaitzia. Baiña tira, amaittu zan.

Ulises edo Odiseon ipoñekin jarraittu baiño lehenago, pizkat informatzia erabagi najuan. Iliadan erreferentzia pillua egitten ziran ba, jangoikuei, edo Greziako erritualei, edo... beste barik, Greziako kulturia aurretik apur bat ezagutu izatia bihar zeban hainbeste gauzen erreferentziak. Horretara, lagun historialari bati galdetu eta Robert Gravesen “Mitos Griegos”-en tomo bixak iruntsi najittuan. Hiztegi bat irakortzia legez izan zan, argumento barik eta erreferentzia kruzado pilluakin. Baiña goguak najeukazen, eta gauza kurioso askokin enteratu nintzuan. Asko gustatzen jatazak neuri, gauza kuriosuak.

Liburuak sartu eta urten egitten dittuk nere bizitzian, eta azkenaldixan zorixonez asko sartzen dabizak. Zenbat urte, halako erritmuan liburuak iruntsi ez nittuanak egitten... bajirudik 15 urtian irakorri ez dittudazen guztiak jan nahixan nabillela. Oso pozik najagok, nere egunian zihar azkenian librau dotelako tarte bat liburuendako. Zelako deskantsua dan, eta zelako gogoz egoten naizen haren zaiñ.

Bueno: liburuak sartu eta urtetzen dabizen horretan, egon dira beste ale batzu. Horregaittik, urtebete inguru pasatu da Robert Gravesenak amaittu eta Odiseakin hasi arte. Eta azken honen irakorketia, Iliadanan aldian oso desbardiña izan dok: ¡entretenidua! Takada baten irakorri juat: hasi Ulises Calipso jainkosiak harrapatuta daukan ugartetik, segi Itacako sorterrira bueltan juateko bidaiko penalidadietatik eta amaittu etxera heldu eta bere emaztian atzetik dabizen pretendiente guztiak akabatzen. Kuriosua: hainbeste lekutan Odiseari buruzkoerreferentziak irakorritta, uste neban bere bidaiko abentura eta trabak zirala istorixian muña, eta ez: liburuan herena be ez da zatixori. Sirenena, adibidez: zennnnbat bidar entzunda, igual Odiseako pasarterik ezagunena izango dok (kantua entzutiarren mastara lotuta doianekua) eta pagina erdi bat be ez da, liburuan.

Olerki bat da, azken fiñian: eta olerki gehixenetan legez (antxiñakuetan batez be), adorno eta jirabirak dira zati haundi bat. Iliadan bebai. Baiña esandakua: hamen abentura gehixago, planteamiento, nudo, desenlace... irakorterrezago behintzat.

Irudi sujerente asko, bertan: Grezia zaharra Helenismo modernora pasatu baiño lehenagoko zibilizaziño primitibuan hotsak... gizarte rudimentario bateko gudarixak, pelikula amerikarreko irudi naif horretatik oso urriñ... Eta neretako ederrenak, Escila eta Caribdis bildurgarrixak; baitta “haitz errante” misteriotsu eta arriskutsuak.

Nere "lagun" baten kasua. Eibartarra bera, riojanuen alabia. Buen rollito, antiglobalizacion, musika etnikua, internazionalista... eta halakuen zalia. Horren atzian, euskal kulturiari refraktarixua, ladrilluen modura. Horretara, gustatzen jakon musika eta dantza etnikuak karibearrak, afrikanuak, zeltiarrak... dira, baiña sekulan bez bertokuak. Musika etnikua, euskal etniakua ez dan bittartian; internazionalistia, euskal naziñuana izan ezik.

Euskal diasporan be halakorik ezagutu izan dot. Argentinan euskal abertzale sutsuak, zapaltzaille frantses eta espaiñolak EH-tik kanporatzeko amorruz, eta... baiña maputxe naziñuari buruz galdetzian... horrek "indixo" zikin eta alperrak baiño ez dira, konparaziñorik bez.

Gora gu ta gutarrak!

¡¡¡¿Dónde está mi guitarra???!!

¡¡¡GORA!!!

Astian pare bat bidar “Operación Michelín” egittera juaten nok polikiroldegira. Han pasatzen dittudazen pare bat orduetan, bertako fauna artian ibiltzen naiz, eta han be –orraittiokan- parakaidista baten modura sentitzen nok. Biharbada pizkat pedantia ba naiz; etxakixat ia ni “espeziala” izango naizen, baiña kontua da han ibiltzen naizela isilik, nere ariketak egitten, inguruko lagunei begira-begira.

Eta benetan, ba dago nora begiratu.

Ba dago morroi bat, “Tiki-Tiki” esaten detzatena, nere kautan. Tipo indartsua, serixua, saiatua. Makiña guzti-guztiak pasatzen jittuk, eta karga erdi-maximuekin ibiltzen dok, mutil indartsua. Bere repetiziñuak egitten dittu, pufadaka, betozkoz, grabedade haundiz. Baiña ba dauka ezaugarri oso kuriosua: ariketak aldrebes egin bihar izaten jittuk beti. Hau da: makiña bat pektoralak lantzeko ba dok, bera aldrebes jarriko dok eta dortsalak erabilliko jittuk; edo bestela, mobimentu normala 0ºtatik 180ºtara ba dok, berak 20ºtik 60ºtara egingo jok, mobimendu txiki batekin, “tiki-tiki, tiki-tiki...”. Kontua dok, ariketak panelian deskribatutako moduan barik, bere erara egittia. Pertsonalidade haundiko morroia, duda barik... barriari ezin eutsitta ibiltzen nok.

Beste batekin etxuat barrerik egitten, ez. Akabau egingo najeukek. Gaztetxo bat dok, eta batez be dutxetan nabarmentzen dok: ariketak egin eta gero, guztiz errelajatuta gagozenian, hantxe sartzen dok zarataka. Txorradak esaten, bere lagunei adarra jotzen (edo), izugarri altu egitten jok berba, uliak puntan jartzeko beste. Benetan stressantia. Usteze etxian ez detzela kaso haundirik egitten, eta polideportibuan saiatzen dala atentziñua deitzen...

Gehixago jagozak, baiña momentuz nahikua. Batek daki ni zela ikusten naben, eta...

Iberdrolari eskerrak, atzo aintziñako denporetako estampa baten barruan ibilli ahal izan giñan Lekeittion. Arratsaldeko 21.00ak aldera argixa barriro juan zuan, eta alde zaharretik bueltatxo bat emotera juan nintzuan.

Illuntasun TOTALA zer zan ez neban ezagutzen, herri barruan. Bildurra be sentidu najuan. Becquerren XIX mendeko alde zaharren deskripziñuen zirrara bera. Txilik XVI mendian ziharkatu zeban herri berian najenguan: aide baltzak ikusten lagatzen zestana, harek bere trabesia alkimiko hartan ikusten juan panorama bardiña zuan. Illunan lodixak nere eskua bera ixa-ixa jaten zeban; metro eta erdira ezebez. Hala ez najuan ozta-oztan jo parian geldirik neukan eskabadora bat, arpegi aurrian izan arte ikusi ez nebana.

Ha pasio ederra, sentsaziñoz beteta. Kaletarrok ez doguna ezagutzen. Bildurra...

Alde zaharretik urtetzen juan ahala, kotxien faruak sartzen ziran kantoietatik. Eraikuntza modernuetako leihuetatik, emerjentzia argixen argittasuna. Illunan lodittasuna argaltzen, eta San Antolinerako bidian Agustinen komentu ondoko santutxuko kandela gorri bakartixa...

Gozamen ederra, Iberdrolan hankasartuak.

Gathüzaina Alozeko elixian onduan bere hartazixei eragitten.

Alozeko Udaletxe parian, lehelengo dantzak eta kopauak.

Küküilleruak adi-adi nagusixei begira. Hónek izango dira etorkizunian dantzari.

Baltzak euren gaiztokerixak egitten, baitta barrikadetan be. Hamen, buhamiak, autobuseko maleterotik urtenda, lurrian pillatzen dira. Eta kerestuak gaiñera jauzi egin. Xorrotxak begira daukez.

Kauteretatik ezagunena: Pitxu txoriburua, beti olgetan eta biharretik iges.

Barrikadetan jan eta eran, animuak berotzen doiaz eta ¡zer egingo dabe ba lafiautako xiberotarrak! ba kantuan.

Anderea eta xorrotx bat.

Espontaneo ezaguna, laborarisa eta Kabana, kauteren buruzagixa.

Lehengo xorrotxa eta zamaltzaiña (kaletar jantzitta).

Oin datozenak arratsaldeko maskarada "propiamente dichua"nak dira.

Zamaltzain gaixuari kerestu biarnesak koskabilluak ebaten detze.

Basagaitz buruzagixa bere buhame alperrei ardaua zahatotik emoten.

Ez dakit seguro gure baltzak zertan dabizen hamen: gaiztakeriren baten, hori seguru.

Ikuslien artian jente gehixena gaztia; baiña ba zeguazen halako elementuak be.

Kauterak Jaunaren lapikua "konpontzen".

¡Ene! Montoi azpixan maspilduta hil da Pitxu. Bedezia agertzen da bere motor zurixan (ixa publikoko lagun batzu akabatuta) eta operaziño kirurgikua egitten detza, barruan dakazen kaka guztiak etaratzeko.

Pitxu berpiztuta, "happy end". Horra lurrian, bere sabeletik etaratako kaka guztiak. Karameluak be ba zeguazen baiña umiak bizkor ibilli dira. Oin bakoitza bere etxera, antzezle ta dantzarixak izan ezik: hárek parrandara eta ligoteora. ¡Oso sistema ona da-ta, maskaradia, neska-mutillak alternian ibiltzeko! ¡Hahaha!

***

Maskaradia hobeto ulertu gura dabenak, Sü Azia elkartiak etaratako liburutxo bat dauka hamen deskargatzeko moduan.

Esker ona apagoiari. Edurrez beteta dago Euskalherrixa, eta Bizkaiko parterik haundiña argi barik dago zapatu goiz honetan. Halan, beti atzeratzen ibilli naizen gauzak egitteko aukeria izan juat: pegoria garbittu, fraka batzu eta jartsixan kremalleria josi, komuneko apala horman esegi, komuna eta sukaldia garbittu eta gittarria jo. Zenbat gauza egitteko denporia egoten dan gaillu elektrikuak ez dabizenian. Pentsatzen juat hainbeste emakume ernalduko zirala gaur goizez edo behintzat bikotiak ondo igurtzi, kalefakziño bako goiza hotz eta zuri honetan.

Beste gauza bat pentsatzen juat: geek bizkaittarrak jo-ta-sua ibilliko dirala gaur euren blogetan idazten (ni, geek-a ez izan arren, gaur nabillen modura). Euren gadget guztiak KO egonda, ordenadore portatilla izango da martxan geratzen jaken gaillu bakarra. Baina ¡et! beste gauza batekin konturatu nauk: ezingo juek ez, blogian ezer argittaratu, euren LSD lineak ez diralako ibilliko argi barik ¡hehehe! Hortan bentajia nere moduan telefono hari kaskarretik konektatzen garanok. ¡To, aurrerabidia!

Egunotan presuak izan jittuadaz hausnartzeko gai, eta gauza solte batzu najittuan idatzitta. Bat bez ez zan argittaratzeko modukua, baiña pasa dan asteburuan azken ostikadatxua emon jeztak EITBk, Euskadi Irratian “ETA-ko presuen aldeko” manifestaziñuari buruz berba egittian, eta gaur refrito bat egittia pentsatu jata.

Iraingarrixa begittantzen jatak behin eta barriro entzutzia espresiñuori, “ETA-ko presuak”, euskal preso politikuen gaiñian aritzeko. Argi jagok goittik ezarrittako agindu bat dala, linea editorial bat. Etxakixat zer kortu nahi juen EITB-ko zuzendari politikuak identifikaziño horrekin. Identifikaziño injustua izatiaz gaiñ, faltsua dalako: ¿Joxemi Zumalabe fundaziñokuak ETA-kuak jittuk? ¿Egunkarikuak barruan egon ziranian be, ETA-kuak ete zittuan? Hala eta guzti be, takian potian entzutzen najittuan, oraingo moduan, “presos de ETA” expresiñua, euskal preso politikuen gaiñian berba egitteko. Makiña bat bidar protestatu izan juat, idatziz nahiz telefonoz, baiña langilliak nerekin ados egon arren, goittiko aginduak indartsuago jirudixek: etxuek bape aldatu irizpidia.

Beste partetik, Euskal Preso Politikuen Kolektibua deritzanan deklaraziño edo albiste ugari ikusi izan dira azkenaldixan. Eta, aurreko gehixagotan lez, halako sentsaziño mingotxa geratzen jata: uniformidade bat billatzen dau EPPK-k, negoziaziño bati aurre egitteko derrigorrez emon bihar daben itxura sendua. Eta hortik generalizaziñua, eta arrazoi politikuengaittik preso dagozen euskaldun guztiak ordezkatu nahixa.

Baiña ba jagozak EPPK-kuak ez dirazen e.p.p-ak. ¡Horixe, ba dagozela! Hormigoizko hillobi hórretan jagozak, eta ikusteziñak dittuk EPPK-ko kerizpian.

Baiña... EPPK-k ez dauka horren errurik. Eurak ondo egitten juek, euren interesen alde jokatzian. ¡Zelan ez! Konplikatua dok kartzela batian bizirautia, eta. Eta ondiok konplikatuagua talde moduan antolatzia, faktore guztiak kontra daukazuzela. Orduan: nik maltzurkerixarik ezin jetzat egotzi EPPK-ari euren funtzionamenduan: izan be, nekez pentsatu najeikek orain dauken funtzionamendua baiño sistema hoberik. Baiña horrek ez dezta gusto mingotxa kentzen...

Hónek dittuk, nere partetik, oraingo funtzionamenduak daukazen gabezixak edo alderdi injustuak:

• Delegaziñua: ehundaka pertsonen jokabidia ordezkari batzu erabagi bihar izaten juek. Eziñezkua da militante bakoitzan iritzixa jaso eta sakonian eztabaidatzia, beraz kolektibuan sartzen danak boluntarioki hartzen jok “taldiak” hartutako erabagixak obeditzian konpromezua.
• “La parte por el todo”: euskal preso politiko guztien artian, batzu EPPK-a osatzen dabe; EPPK-aren barruan, batzu EHNAM-ekoak dira; EHNAM-eko kidien artian, batzu ETAkuak izango dittuk. ETAko presuen iritzixan pisua ez da txikixa EPPK barruan, eta horregaittik hartzen dirazen erabagixak edo egitten dirazen ekimenak erakunde honen ildo ideologikotik hurre jagozak. Normala. Orduan, bertan integratzen dan edozein pertsona, batzutan, ETA-kin adostasuna erakutsi biharko jok; honek inplikaziño pertsonalak ekarriko jittuk (koherentzia kontuak batez be) eta aparato errepresibuan jopuntuan jarriko da EPPK-ko kide hori (ETA-n sustengatzaille modura). Biharbada hau izan lajeikek preso politiko askok “kolektibo”tik urtetzeko arrazoi nagusixa.

Gizalegez, esan bihar da EPPK-ak ez detzala beste preso politikuei laguntzarik ukatzen, batez be euskaldunak badira. Nik etxaukat isiltzeko bere garaian EPPK-angandik jasotako babesa. Bai hasieran, baitta kolektibuan ez giñala sartuko erabagi eta gero be, eurak bardin-bardin lagundu jeskuen. Askotan gainera, EPPK-ko kidiak hartzen juek kartzela barruko burruken arduria, bai ekintzak egitteko baitta errepresalixak jasateko be. Hau da: burrukian emaitzia ez eurak bakarrik gozatu, baizik eta preso guztiak. Horrek asko esaten jok EPPK-an jarrera orokorrari buruz.

Bakoitzari beria. Eta desadostasunak izanda be, kalian nahiko neukez konpondu.

¡Espetxeak eraitsi!

Aintzinako estilora idatzittako totxo bat da, lehelengo. Esaten dabenez, EH-xan egindako lehelengo lan historiografiko serixua da, eta hori berez estimatzekua dok. Ikusten da, bai, gizon honek urte luziak emon zittuala leku guztietako artxibuetan papel zaharren billa, haren idazkera gotikuak deszifratzen, eta etaratako datuak kontrastatzen.

Hauxe da eta, biharbada, lan honetako gauzarik miresgarrixena: Oihenarten asmuetako bat euskal historixiai buruzko uste edo konbentziño faltsuek ata anakronismuak ezabatzia izan zan, itturri dokumentalak erabillitta. Xelebria benetan eresten detzat, adibidez, 1650 urtian 800 urteko dokumento bat topatu, eta faltsua dala ondorioztatzeko kapaza izatiari. Oihenartek hala egitten jok askotan: datu hau eta hau koinziditzen ez dabela, eta Akizen gobernadore hau egon zanian Maulen ez zegoala halako kunterik, beraz, nahiz eta dokumentu honetan 800 urteko fetxia agertzen dan, 1100 urtian egindako faltsifikaziñua izan bihar dala. Miresgarrixa, eta balixotsua.

Halan, aristokrata zuberotarrak erresumaz erresuma errepasatzen jittuk ez bakarrik euskal lurralde guztiak, baitta zerikusixa dauken edo izan daben inguruko konterri eta erresumak. Erromatarren denporatik bere garairarteko historixa eskematiko bat egitten jok. Penia da historixa hori dokumentuetan agertzen diran datueri lotuta egotia; jakiña da dokumentuetan bakarrik jente diruduna agertzen dala, erregiak, kortesanuak... Liburuko azken zatixa obispo, noble eta erregien genealogia zehatzak dira, luziak eta astunak.

Bereziki interesgarrixa da historialari erromatarren datuekin egindako bilana: euren konkista kanpainetan berton topatutako indigenei buruzko datuak, euren tribuen distribuziñua, vaskoiak “vascongadoak” konkistatu zebenekua...

Naparruako erresuma independienteko historixia be argi eta garbixa geratzen da liburua irakorri eta gero: 800 urte inguruan sortu zan, eta 1520 inguruan amaittu. Euskaldunen historia luzian tarte bat bakarrik; baiña garrantzitsua eta kontuan hartu biharrekua.

Agotak be ez jaukek sekreturik neretako “Notitia Utriusque Vasconiae” irakorri eta gero. Oso fidagarrixa eresten detzat Baztango biztanle hónei buruz Oihenartek idatzittakuari. Artian, agotak ba jeguazen Naparruan, eta diskriminaziñua bizi-bizixa. Idazliak baztertzian zehaztasunak emoten dittu, ondorixo moralak etara barik. Eta parrafo esanguratsu bat nabarmenduko neuke: “Dokumentu zahar askoren araberan, aintziñan “kristauak” esaten jaken agotieri, eta gaur egunian indarrian dago izen hau. Eurak ostera, “pellutak” (uletsuak) esaten dezkue guri. Hortik hónek ondorixuak etaratzen dittuez batzuk: agotak aintziñan Akitania okupatu zeben goduen ondorenguak dirala; vaskoiak goduei zetsen gorrototik sortu dala egungo euskaldunak agotei detzen gorrotua; “kristauak” izena ordutik datorrela, artian kristauak goduak ziralako eta euskaldunak ez; eta “pellut” izena, aintziñako akitanuen itxuretatik datorrela”.

Eta hainbeste eta hainbeste datu.... Jaun Zuria... Carlomagno, Carlomán, Orreaga... Banu Quasitarrak... Padurako burrukia... bueno!

Liburu hau bere horretan astun xamarra da irakortzeko (Eusko Legebiltzarreko ediziñua da, 1992ekua, Javier Gorosterratzun latinetik gaztelerarako itzulpena). Ez dakit eginda egongo dan onezkero, baiña interesgarrixa izango litzake modu didaktikuago baten argittaratzia: ediziño kritiko bat, edo genealogia guztiak kendu eta dato historiko orokorrak modu argixago baten ordenatzia, edo...