Garagoittiko Orakulua

Azken urtietan asko ugaldu dira plantillekin egindako pintadak. “Sign of times” izango da: bizkor egin eta kontsumidu, serie produkziñua, graffiteruen estilua -estetika asko, mezu gitxi-... Biharbada bateron batek izan leike beste esplikaziñorik (hala ba da bota iritzixa, faborez). Hasieran ez netzan garrantzi berezirik emon, baiña hala eta guzti be erretratatzen nittuan. Baiña urte gitxittan, gero eta gehixago neukazen kolekziñuan eta azkenian txatal berezi eta esanguratsua osatu dabe. Batzu txorrada hutsa dira, baiña beste batzu oso landu eta orijinalak. Batzuk aukeratu dittudaz nere bildumatik. Plantillazko pintada hóntatik asko firmatuta dagoz. Ba dirudi egilliei asko ardura jakela jentiak euren barri izatia -nahiz eta seudonimoz- eta hau graffiteruen heredentzixa zuzena dala pentsatzen dot. Hurrengo seiko sorta hau Ondarrun, Bratislavan eta Pontevedran jasotakua da:

Esan dot aurreko urtietan asko ugaldu dirala, baiña plantillazko pintadak ez dira atzo goizekuak. Gauza hónetan eskarmentu luzia daukan ezker abertzaliak aspaldi erabilli zeban, “gaztea naiz... ¿eta?” kanpaiña ezagunian:

Eta noski, gaur egunian be barra-barra erabiltzen dittu eguneroko burruketan:

EHNAM-ak bakarrik ez dittu erabilli, baiña, plantillazko pintadak. Beste alderdi politiko asko erabilli izan dittuez, batez be hauteskunde denporan:

Eta hasieran “estetika asko eta mezu gitxi” zeukela esan dogunian, ez pentsatu exzepziñuak ez dagozenik:

Zapatu eguardixa. Danok zubixa harrapatuta, urriñera juan dittuk danak turismua egittera. Iñok etxok pentsau Endarako pantano apal honetara etortzia, San Antongo ermitta onduan bazkaltzera. Hainbat hobe… Gure parian, Kopako Harriya. Horra juateko asmua gajenkan, baiña berandu dok. Bixenten tabernaraiñok igo, kafe bat beilisakin eta motxila haundixakin, bidian gora. Arritxulegi tunelan gaiñetik pasatzen gaittuk, Gudariyen Basotik. Han gora zaldixak, Erroilbiden pian, eta Aiako Harriyan ikuspegi ezohizko ederra jakusagu: Donostia, Bidasoa, Biarritz… Mapan Pillotasoro agertzen dok baiña ezin juagu soro famoso hori terreno gaiñian identifikau, artzaiñen tenis-moduko jokua egitten zana. Oianleku bai, han ikusten dok Bianditzen altzuan: han amaittu bihar juat gaur, Errenga eta Bianditzen zihar juanda. Mendate baten, mairubaratzak: handik hurran aintziñako mugarrixa; granitozkua, bastoi espiralan grabaduakin, eta hiru herrixen arteko mugia: Goizueta, Oiartzun eta Lesaka.

Bianditzeko puntan geldialdixa: mapen errebisiñua, brujulia… laguna Gaztarriko puntara juan jata, Domikoko presia ikustera. Bera gaur bueltan etorriko dok bide beretik, nik jarraittuko juat. Laguna etorrittakuan arratsaldeko seirak dittuk, eta abiatzen gara: berandu dok, eta nahiz eta egualdi ona egon, mendixan broma gitxi. Azkeneko kilometrua Artikutzako errepidetik egitten juagu.

Oianlekura helduta, itturrixan trago batzu. Motxilia bordan laga, jateko pizkat lagunari emon, eta agur. Zazpirak dittuk, eta bakarrik geratzen nauk Aiako Harrixa bistan daukatela. Etxagok libururik, ez idazteko papelik, ez radixorik… nahitta ez jittuadaz ekarri. Bakarrik egon, isiltasuna, barruko abotsak entzun…

Beste kultura batzutan “búsqueda de la visión”esaten detze. Artzaiñak udako larretan orduei pasatzen lagatzen detzanian be, antzera.

Egun guztian laiñotuta egon dok, baiña arratsaldeko azko ordu hónetako eguzki leun ederra agertu da. Aiako Harriya gorritzen joiak orduak pasatzen juan ahala, eta honuzkuan egindako ibilbide guztia jaukat betaurrian; saiatu arren baiña, etxuat lortzen laguna ikusterik, bueltako bidia prisaka egitten. ¿Harrapauko ete jok gabiak? Etxuat gaur jakingo.

Zaldixak eta ni geratu gaittuk Oianlekun. Mairubaratzak nunnahi agertzen dittuk, eta ondo ezaguna izan arren, zirrada atsegiña emoten jok oin dala 4000 urteko arbasuak zebizeneko arrastuak nunnahi topatzia. Cromlech erdixetan ez dok geratuko errautsen arrastorik be, millaka urteko eurixak garbittuta. Baina paraje hónetan geratu dira monumentu sinple eta esanguratsu hórrek. Euren artian ibilli eta gero, pagadittik zihar egurra biltzen jarduten dot, bihar erreza: ordu laurden baten 40 bat killo egur jirau juat.

Nere gauzatxuak bordan jarri eta gero, suakin jartzen nauk. Egur pillua eta papela tajuz ipiñi, ixotzen dala, ez dala, piztu, itxaiñ, begiratu… telebisiñua baiño hobia dok hau. Antxiñakuen telebisiñua, sua.

Oianlekuko pago artetik nere suan keia zabaltzen hasi dok, eta barriro kanpora najoiak. Donostia gaiñian eguzkixa geruago eta gorrixago jagok, eta illunabar zoragarrixa datorrela ezaguna dok. Pagadixan gora eta behera najabilk, azken izpixekin lepua berotu nahaixan. Cromlech baten erdixan jartzen nauk, lurra eta zeruan arteko loturekin jolastu nahixan… Zelako atsegiña eta nobedosua, hainbeste ordu aurretik izan eta zeregiñik ez.

Izan be, hala gertatzen jatala ohartzen nauk: kaleko eguneroko martxa trinkuan, eginbiharrak bata bestian atzetik jatozak eta eguna zeregiñez beteta dago hasieratik amaierarte. Eta 30 egun baleukaz, harek be beteko gendukez zeregiñekin. Hamen be, senak (sen korruptuak) hala bultzatzen nau: paisajiari begira bost minutu egon eta gero, jaiki biharra daukat zeozer egitteko: sua prestatu, edo motxilia ordenatu, edo izperringia irakorri, edo… zeozer. Baiña horregaittik etxuat ezer ekarri: espreski horretxegaittik, zeregiñik ez izateko, nere burua kontenplaziora derrigortzeko. Eta zorionak emoten detzat nere buruari erabagi horrengaittik, eta paisajiari begira geratzen nauk ez beste bost, beste hogetabost minutuz baiño.

Aiako Harri gorrixa politta dok bai, baiña ni eguzkixa bera nahi juat ikusi. Pagadixan batera eta bestera najabilk, baiña etxuat soilunerik topatzen. Lorentzo adar eta arbola artetik sartzen jata eta izpi gorri horizontalak baiño ez dittudaz ikusten. Baitta bizkai aldeko itxasua erdi ikusi be, urre dizdiratsua onezkero: illunabar eder-ederra jirudik baiña ¿etxuat ba lortuko garbi ikustia?

Minuto gitxi geratzen dittuk eguzkixa ezkutatzeko, eta korrika hasten nauk. Tontortxo soil bat ikusten zuan borda ingurutik, direkziño hartan… Baso barrutik gitxi-gora-beherako direkziño hartan antxitxiketan najoiak… bidetik kanpo najabilk, sasi artian ataskatuta geratuko nok ba… zaldixak sustatzen jittuadaz, zeiñ ete dok basajaun hau… ugaletik askatutako txakurtxo baten modura sentitzen nok… hor dago muiñotxua, ba noia gora, hau nekia… heldu nauk. Arnasa berreskuratzen, oiñez egitten juat gora. Atzetik gorrittasuna somatzen juat, lepua berotzeko indar barik onezkero. Goixan harri zapal bat nere ipurdixan zain. Han jartzen nok, eta ederra dok bistia. Aspaldixan hain eguzki haundi eta gorrixa ikusi barik, galdu arte egoten nauk begira, ezertan be pentsatu barik. Biribilla behin eta barriro distorsionatzen dok, eta azkenian algodoi artian galdu egitten dok. Juan dok bere amagana, bixar etorriko da eguraldi ona ba da.

Pago artetik nere keia joiak gora. Guazen bordara, poliki poliki.

Keia eta sua, hurrengo orduetako protagonistak. Etxuat gehixago bihar. Halako baten, gabardixan “Gabon” eta bikote gazte bat papel eske. Hor goixan (¿¿¿mairubaratzian???) su bat egittera joiazak, eta abisua emoten jeztek: “batzu eruaena itten ikusten ba’ituzu ez izutu, ¿e? gu ga”.

Lo egitteko ordua ba dator eta (oso poetikua ez izan arren) nesesidadiak egitteko azken osteria egitten juat kanpora. Esne Bidia argi ikusten dok nere buru gaiñian, pago artian. Ixiltasun totala, eta soiñu arraro bat… ba najoiak mairubaratzen aldera eta hantxe dago ipurtargi dardarti bat; oin hobeto entzutzen juat: gittarra baten soiñua dok, eta neska bat kantuan, Yoko Ono estiluan. Han geratzen nok begira illuntasunian tarte baten, invisible; ia su horren argittan zeozer ikusten dot, zeozer pikantia edo. Akelarren bat edo. Baiña ez, nahikua bihar jaukek su txikixa ixotuta mantentzen. Ba najoiak lotara.

Gabia trankil pasatu dok. Trankil: bueno, beti izaten diran terrore nokturnuak be egon dittuk. Mendixan, leku ezezagunian, dana dago zarata arraroz beteta. Gaiñera atia zabalik laga bihar izan juat keiakin ez asfixiatzeko, eta bateronbat sartu ezkero ez zeukian soñurik egingo… Gaba normala, ondo. Lo sakona. Goizaldian eguzkixak berak esnatu nau arpegixan jota: lur azpittik pasa ta gero bordako ate aurretik urtetzia suertatu jako.

Gaba guztia egin juat eserleku baten gainian etzinda, ekilibrixuan, eta ez nauk jausi. Goizaldian barriz, ur botilliari eskua luzatzerakuan… ¡zapla! lurrera. ¿Zer eingo’tzau ba?

Jaikitzian, goizago etorrittako baten kotxia topatu juat borda onduan. Ez nauk esnatu motor hotsakin, lo sakona egiñ ei juat. Oiartzuarra emoten zeban agure txapeldun bat zan, gero ikusi juat: “haziendak zaintzera” etorri da, basarrittarrak beti biharrian.

Uste baiño beranduago hasi nauk martxan. Eta hor zihar egin juat eguneko lehelengo erroria. Interneten jiratutako mapa txapuzerua estudixau eta estudixau arren, 12 zatittan banatuta egotian kalkulu errore bat egin, eta Bianditzera bualtatu biharrian (hala erabaki najuan atzo) zuzenian hegoalderutz jotia motzagua izango zala pentsatu juat; hala Berdabiyo ingurua ikusiko najuan (“Goizuetan ba da gizon bat” bertso famatuena), eta gero nahikua izango neban ekialdera juatia (nahikua “a la brava”, hori be egixa dok) Artikutzara heltzeko, eta gero Lesakara. Horregaittik igo nauk Bunanarrira.

Baina kalkulu erroria: Artikutza ez jagok Bunanarriko hego-ekialdera, hego-hego-ekialdera baiño.

Lehenengo presajixo txarra Bunanarrittik behera otatzan trabatuta geratziana izan dok. “A la brava” juatian ixa beti gertatzen dan legez, animalixen bide gero eta estuaguetatik juanda, azkenian ez atzera ez aurrera geratu nauk Sorotxo mendixan aldapan behera. Eta hori gitxi ba zan, udako sasoi honetan masmaretxiak jagozak nunnahi, eta partikularki otatzetan. Eta nik panikua jetset masmei. En fin. Sufrimentu minuto luze batzu juan dira, eta odol isurketa txiki batzukin konpondu dok dana. Handik gitxira, Prantzes Basoko pagadi ederrian behera jarraittu juat, abixada haundixan alturia galtzen. Basoko ixiltasunian (ixiltasun zaratosuan), elikagai pizkat. Eta belaunak nekatuta, ibillaldi luzietako bigarren egun tipikua. Zugaitz artian Eskas mendixan kaskua dakusat, hari bueltia emon biharko najetsakek ibillaldixan zihar,

Inguru basatixan behera, giza seiñalia: andapara bat, tuberia haundi bat lur azpira… eta bai, metro batzu behera Berdabiyoko zentral elektrikua. Onduan, itturri xelebria: hamen inbentoreren bat ibiltzen dok seguru.

Ballarian hondotik aurrera, basarri bakarti bat ikusten dok: Berdabiyo. Bide nagusittik kanpo geratzen dok, eta bertatik datozen txakur-zaunkadak ez nabe ondo etorrixa sentidu arazten… aurrera segitzia erabagitzen juat. Mapak barriro begiratu, eta oharkabeko akats akumulatibuakin aurrera najoiak. Oinguan bidia aldapara latza bihurtzen dok, eta ordutik aurrerakua amaierian hasieria dok.

Eguna bere erdirutz joiak, eziñ ibilli buruko zapel barik. Ez dok bidia, pistia baiño. Aspergarrixa, luzia, monotonua, erregaldaria, piñu artian. Gitxi iraungo dabelakuan, aurrera jarraitzen juat. Baiña gorago, beste pista nagusi batekin batzen dok. Industrializatutako ingurua jirudik, eta horregaittik nere uste okerrian gehixago sakontzen juat: Artikutza presa ba badok, explotaziñuak bidiak izan bihar jittuk… Baiña kilometruak ba joiazak: 1,4,8… Hurrengo kurban izango dok, edo mendi haren ostian… ¡kaka! Flaka fisikuari flaka mentala gehitzen jako pausorik pauso, mendi naparretan eguzki astunan pian. Orduak ba doiaz: 2, 4, 6… eta lehenengo asmua Lesakan lo egittia ba zuan, denporiakin goittik behera aldatzen dok, behiñ baiño gehixagotan. Hurrengo, B plana jatork: Artikutzara heldu eta mendixan gora lo egitteko leku ezkutu bat billatu (han ibiltzia galazota ei jagok eta). Artikutza uste baiño urriñago dagoala ikusten dotenian, C plana: sua egiñ eta edonun jarri; guardak etortzen ba jataz, “suekuana egiñ” eta bide batez herrin batera jaisteko mesedez eskatu. Eta gero, guztiz deskonzertatuta, erreferentziak galduta eta karretera baten hurbilttasuna ikusitta (han behean, 6 bat kilometrora) D plana dator: lagunari nere billa etortzia erregutzia.

Bai, aitortzen dot: abentura bakarti bat amaitzeko modu nahikua lotsagarri bat dok, baiña gizakixa nauk, ¡erredios! eta gaiñera kaletarra. Eta parrandia, eta dutxako ur berua asko gustatzen jatazak.

Lehenago egingo najuan koberturarik balego: baiña Goizuetako mendixetan ez jagok ezta onda elektromagnetiko bakarra be, antza. Karretera ha ikusi eta koberturia neukala ikusitta begibistakua zan Artikutzan ez nenguala. Hori kontuan hartuta eta mapan barriro kokatuta, Arano eta Goizuetako errepidian punton baten egongo nintzala kalkulatu najuan. Eta hala zuan. Indijena batzuei galdetuta, eta erreskatatzailliari koordenada zehatzak esanda, erreka ondora juan zuan erdipurdiko Indiana Jones hau, zibilizaziñora bueltako txartela hartuta.

Eguneroko bizimoduak daukan edertasuna hobeto baloratzeko balio badezta behintzat… haxe.

Hamaika bidar pasatu izan naiz lurralde hónetatik, baiña orain arte Leon zaharra papel gaiñian mantxa zuri haundi bat baiño ez dok izan neretako. Bertako jentian eskutik nabillen honetan, deskubrimendu atsegin bat izaten dihardu, bueltatzia eta trankil ezagutzia merezi daben herrixa.

Lehenengo deskubrimendua, erdi aroko girua. Erromatarren inperixua desegiñ eta geroko inbasiñuekin, Hispania zaharran gotorlekuetako bat izan zuan Leongo erresuma hau. Rekonkistia bultzatzeko Donejakue bidia “asmatu” zanian be, Bierzoko paraje galdu hónetara etorri zittuan (edo bialdu zittuezen) leka ermitañuak, VIII mendian. Euren erretiruak haitzuluetan egingo jittuezen lehelengo, baiña gero Asturren kastro zaharren gaiñian monasterixuak eraiki jittuezen, lehelengo herrixen sorguniak. Rekonkistiak aurrera egin ahala, hegoaldeko bide errezaguetatik egingo zan Santiago bidia, eta Aquilano mendixetako portu hónek ahaztuta geratu.

Peñalba de Santiagon oin dala 1000 urteko irudi hónek piztu jakuzen. Desagertutako monasterixoko lekak egindako zirriborruak ikusi genduzen elizako hormetan (liburu zaharrak kopixatzen ibiltzen zittuan nunbaitt, eta marrazkixen probak egitteko pergamino garestixak erabilli biharrian, hormetan hobeto). Bierzoko etxe zaharren egittura eta apaingarri berezixak ikusi genduzen (tabla tirada, harbelezko tellak, balkoi luziak…). Herriko 9 biztanlien ezin-bizixak, mamoneo eta kazikaden barrixak be izan genduzen…

Asturren eta visigoduen arteko tarte luze horretan, erromatarrak egon zittuan hamen zihar. Asturica Augusta (gaurko Astorga) herrixa ez zan eraiki –beste gehixenak legez- aurretiko herri baten gaiñian. “Legio X Gemini” izeneko soldadu moltzo baten kanpamentua izan zan hasiera-hasieratik, eta Astur eta Kantabro herrixen konkistia bertatik dirijidu juen erromatarrak. “Pazifikaziñuan” ostian (berba hau erabiltzen dok gehixen, guk ikusittako museuetan), erromatar esplotaziño edo industrixen biltokixa zuan Astorga, materixalak hamendik metropolira bidaltzeko.

Biharbada erromatar industrixa ezagunena Las Medulas parajeko urre-miatzak izan zittuan. Haize eta ur konprimiduan bittartez, bertako lur ezin gogorragoko mendixak lehertu arazi jittuezen, literalki, gero hondarrak xehetu eta galbaixekin urria etaratzeko. Entzun genduzen azalpenen araura, inperixoko explotaziñorik haundixena izan zuan… baiña ez aberatsena, iñundik iñora. Urria egon ba jeguan, baiña hain urrixa ze, ez jetzen merezi etaratzia be.

Las Medulas parajia abandonatuta geratu zuan; bertako biztanliak erabiltzen jarraittu juen, batez be egur eta gaztaiñia etara eta ardixak zuluetan gordetzeko. Uran kanalizaziñuak burdi-bide modura erabilli izan dittuk oraintsurarte –hain ziran zabalak eta ondo egindakuak-; erromatarren historixak kondaira modura mantendu zittuan. XIX mendian hasi zan arkeologixa lan serixua, eta orduan hasi zittuan gauzak argitzen. Nahastatzen bebai: adibidez, hasieratik pentsatzen zan Meduletako biharleku ikaragarri horretan esklabuak izan zittuala bihargiñak, injeniero erromatarren aginduetara. Baiña ez: Astur herrixa konkistatutako herri bat zuan eta horretara, asturrak, “borondatez” etortzen zittuan miatzetara. Erromandako bentajia: esklabuak jantzi, elikatu eta mantendu bihar izaten zittualako; bihargiñak barriz, ez: soldata txiki bat ordaindu, eta barriro juaten ziran inguruko kastro edo herritxuetara.

Gaur egunian topatzen dan parajia ekologismuan Jon Juaristi izatera bultzatzen gaittuk. “Ruina montium” explotaziño sistemia dan suntsitzailliakin, begiratu zelako paraje ederra laga dezkuan begixen gozamenerako. ¿Biharbada Abiadura Haundiko Trenan kontra gabizenok errore larri baten sartuta gagoz, zergaittik eze, behiñ abandonatuta geratzian bere tunel eta terraplenak Gizaterixan Ondare izendatzeko modukuak izango dittuk? Argazkixetan ikusten dittuan dorre moduko horrek paisaje kaotiko baten kapritxuak emoten juek lehenengo begiradan, baiña ez dittuk holan: mendi blokia lehertu-eragittian eskiña bixetan nahitta lagatako seguridade-zutarrixak baiño ez dittuk. Esandako moduan, hau eskala oso haundiko esplotaziñua izan zuan, industrixa puro-purua.

Bierzoko eskualde basati hau lagata, Leongo beste parte batzutan ikusittako arkeologixa biharrak –edo, hobeto esanda, euren azalpenak- apur bat… fatxak begittandu jataz. Ez jakixat ondo esplikatzen, baiña susmua daukat hamengo agintarixei lar gustatzen jakela Erroma eta erresuma kristauen partia, eta bertako indigena zaharrena… ez hainbeste. Faszismuak berezkua zeukan Erromakiko miresmena (agurra, arkitekturia…) eta noski, hamen behintzat indusketen arduradunak ez dittuk guztiz aldatu juan dan 50 urtian. Ia: ez dok eskandalosua, testuen idazkeran briztada batzu baiño ez, baiña… ahal dan neurrixan historixia hori baiño neutralagua izan bihar dok. Komentarixo zatar edo ironikuak sobran jagozak.

Urtetatik ezagutzen juat Galizia, eta esan najeikek kostalde osua ezagutzen dotela, herririk herri. Beti gauza bardiñak deskubritzen gabiz baiña: domekan heldu giñan eta gaur barixakurarte Morrazoko penintsulatik ez gaittuk mobidu. Eta ez pentsatu kanpalekuan periodikua irakortzen egon garanik, ez: egunero gauza barrixak ikusten, ibillaldixetan… dana hamendik hamabost kilometro bueltan. Ez najuan esango…

Edozelan be, egunero gauza bi errepikatzen dittuk arratsaldian: Barra hondarrian baiñua, eta Aldán herriko kanpiñian lo. Danerako denporia emoten jok.

Lau urte zittuan Pontevedrako kale zaharretan zihar ez nintzuala ibiltzen. Hasieran Peregrina plazako taberna turistikuetako amaraunian harrapatuta geratu giñuazen, baiña laster askatu giñan terrazatxuen uniformidadetik: garunak martxan jarri, eta bodega zahar batzu topatu najittuan. Han hartu genduzen ribeiro taza batzu jubilau artian, eta hasi zuan alaittasuna. Turista salduak izaten dittuezen asper-zamia astindu gajenduan.

Galiziarrak zer dittuk, ¿atzeratutako herrixa ala tradiziñuei ondo eusten detzana? Manuel Rivas idazliak esaten daben modura, “ixa konserbadorerik ez dagoen herri kontserbadoria” dok Galizia. Ustez kontserbadore diran horrei ez jakez gustatzen gauza zaharrak: ez harrizko etxe zaharrak, ez carballeira zaharrak, ez bertako hizkuntza zaharra. Horrek ez dittuez kontserbatzen, baiña bai zama historiko zaharrak: jauntxokerixia, burokrazixia, konformismua, entxufismua, bidegabekerixia, provincianismua. Kontserbaziño eskasa, benetan.

Halan, lehenagoko argazki tradizional horren ondo-onduan (emakume bat, adar-fardela buruan daukala) halako beste bat topatzen juagu ixa beti. Ez, ez dok obretan daguan etxia: bertan familixa bat bizi dok, beheko pisuan. Euren basarri zaharra eraitsi eta barrixa jasotzen jiharduek… juan dan 15 urtian. Jualiak dittuk, seguru, igual Bizkaira: dagozen lekuan dirua irabazten juan ahala, udan hona etorri eta etxia eraikitzen jiharduek pizkaka-pizkaka… Urbanistikoki hondamendixan jagok Galizia, azken hamarkadetan: benetako “kontserbadoriak” diran galiziarrak desesperaziño baten jagozak aspaldittik…

Gaur ikusi juat ezkerreko abertzale batzuen pegatiñak: “Galicia: ano I da Nova Era”. Benetan poztekua dok gobernu aldaketia, euforixia dok nagusi: baiña bihar asko eta zorrotz egin biharko dok “ustezko kontserbadoriei” (asko PSdeG’kuak) agintia kentzeko…

Morrazoko penintsulia ziharkatzen daben galtzada bat ba jagok. Berau hartuta, ibillaldi politta egin juagu Aldanetik Cangaserarte, goizago jaikitta. Hamen bai, hamen turista izaeria pizkat ahaztu eta ibiltari moduan kamuflatu gaittuk: errepidietatik urrindu eta bidezidorretan zihar ibilli gaittuk, estratara heldu arte. Basarrixak eta basarrittarrak izan doguz bidelagun, esandako moduan kamuflatuta giñoiazelako.

Ibiltziangaittik hasi gaittuk ibiltzen, baiña ba jeguan helburu difuso bat: O Facho mendixan topau barri dabezen arrastuen indusketak ikustia. Kristo aurreko IV mendeko (“castrexo” sasoikua) eta erromatarren denporako arrastuak (kristo osteko III mendekuak) topatu jittuez.

Egixa esan, ez najeukan indusketak topatzeko esperantza haundirik. Baiña noski: galtzara zaharra ez jagok hor kasualidadez; orain dala 2000 urte be han jeguan, eta hango ibiltarixak izan zittuan castro horretako etxiak erabilli zittuezenak lehelengo, eta Berobreo jangoikua gurtzen ibilliko ziranak geruago. Orduan: Donon aldera jaisten genbixela, segiduan topatu doguz biharren aztarrenak, eta harei jarraittuta indusketa-lekua bebai. Ederra dok: kata batzu baiño ez jagozak eginda, eta castruetako batzu erdixa aidian, erdixa lurpian jagozak ondiok. Lekua bera zoragarrixa dok: O Facho mendixa Morrazoko penintsulako burua dok, Atlantikora balkoi baten modura begira, Cies eta Ons ugartiak bistan.

Ameslarixendako bazkia: erromatarrak etorri aurretiko jentiak irudikatu, euren gizartian susmua usaindu, euren berbeta ixa ezezagunan berbarua aittu (Bainis, Baiona…)…

Morrazon emon juagu astebete, peninsulia direkziño guztietan ziharkatzen. Hala eta guzti be, barriro etortzen naizenian ba jakixat leku barrixak ezagutuko dittudazela. Hala dira lurra eta bere sorpresak. Toki polittenak ez dittuk ezagunenak izaten, eta zeiñekin habillen eta zelan hagoan be ba jaukek bere eragiña. Hurrengorarte, Morrazo.

Bistan dago Isasiko ogitegiko kale edo pasabideko etxieri oso denpora gitxi geratzen jakela.Oin momentuan eskumako etxe illara guztian iñor ez dala bizi dirudi, konstruktora baten propagandia dago balkoietan eta atzekaldian (Ego Gain) dana jausi biharrian dago. Ez dira etxe aberatsak, ez dauke armarri ikusgarririk (edo bai, kontuan hartuta Eibarko edozein harri labrau pitxi bat dala, hain dira gitxi etxe edo kale zaharrak) baina ba dauka kale horrek rkitektonikoki estimagarrixak dirazen gauzak.

Adibidez, adokiñak; pensatzen jarritta, ni ez dot gogoratzen Eibarren beste kale adokiñaurik, eta nere eritxiz hau gordetzeko moduko gauzia da.

Ez dakitt plan urbanistikuetan ze ikusten dan Isasixan beheko parte honendako. Ez neuke txarto pentsau nahi, baiña Eibarko ondariakin Udalak historikoki izan daben jarrera ardurabakuakin (Untzagako torria, Indianokua, Alfako ofiziñak, Musataixa, Urkiko kurutzia...) ez dirudi esperantza haundirik izan bihako gendukenik. Usteze ondariakingo sentsibilidadia ipurdiko zuluan daukagula.

Ba da aldizkari bat Bilbon, Ekintza Zuzena , ale bakoitzian obra de arte bat kaleratzen dabena. Irudixetan, batetik (euren baimenez kontraportadia dozue hamen ikusgai) baina bestetik barruan topatu leikiazen edukiñen kalidadiangaittik. Mardula, sakona, dibertigarrixa, merkia. Beste azalpenik ez.

Gaur poz-pozik. Meza katoliko baten egotia tokau jatak, bataixo bat zala ta. Aurreko baten aittatu najuan legez, ba da “zerga iraultzaillia” ordaintzeko momentu bat: zaku edo banasta bat pasatzen dok dirua bertara botatzeko, eta ni beti sentidu izan naiz oso derrigortuta momentu horretan. Hau da, borondatezkua dok teorikoki, baiña ez ba dok ezer botatzen, ba… txarto. Ba gaur, bape pentsatu barik, oso erantzun naturala urten jatak eliztarrak banastia eskaini deztanian: eskua “stop” posiziñuan, irrifarre bat eta buruakin “ezetz” egin detzat. Hain zuzen be, CD saltzen ibiltzen diran baltzei egitten detzaten kiñu bardiña: sinpatixaz (hain ofizixo txarrian dabillenakin alkartasunangaittik), baiña argi lagata ez dotela ezer erosiko.

Eta gustau jata erantzuna, ¡arraixua! “Bakoitzari beria, jangoikuan legia”.

Indymedia EH -tik hartua, Inglaterrako euskal diasporako "Euskalinfo" zerbitzua izorratu dabela karanbolaz.

Dakizuen moduan 2005ko uztailaren 27ko 5:30ak inguruan poliziak Bristol Indymediaren zerbitzaria konfiskatu zuen. Zerbitzaria ikerkuntza baten parte gisa hartu zutela argudiatu zuten. Hala ere, normala da jendearen artean erabaki honen inguruan sortu diren kezkak:

• G8aren bilkura baino astebete lehenago gertatu da, eta Bristolgo hainbat jende lanpetuta dabilenean protestekin Eskozian eta herrian bertan Ez da Indymediak zerbitzaria galtzen duen lehen aldia, -zerbitzari nazionala pasa den urrian konfiskatu zuten- 20tik gora Indymediako orri ostatatzen zituen Akusazioaren izaera ulertzen badugu, zalantza gehiago sortzen zaizkigu Komunikatu honen arrazoia kontuaren inguruko beste gai bat gehitzea da. Zerbitzari honek beste orri batzuk ere ostatatzen zituen, bat behintzat bai, Euskalinfo (www.euskalinfo.org.uk, abian oraindik), euskal gatazkaz munduan dagoen ingelesezko orri eguneratu bakarra. We just noticed it when we went to update it and we have waited to confirm it and to see what happened.

Orain, zerbitzaria nola lortu eta orria berriz ere martxan nola jarri aztertzen ari gara eta azalpenak eskatuko ditugu gertatu denarekiko. Bristol indymediaren konfiskatzea adierazpen askatasunaren aurkako urratze ikaragarria dela uste dugu. Hala ere, Euskalinforen kasuan ez dago aitzakiarik, ikerkuntzatik kanpo dago baina, gaiak zuzenki eragin dio: orriak bota beharra daukazu saretik bidalketa batzuk ikertu ahal izateko?

Euskalinfori dagokionez, esan behar dugu Euskal Herrian egoera tentsoa bizi dela. ETAren eta gobernuaren arteko balizko eztabaida baten inguruko usteak daude. Bitartean, ultraeskuindarrak hori ekiditeko mobilizatu dira, bitartean, urratsak ematen ari da ETA bere intentzioen erakusgarri gisa (hilabete honetan ETAk adierazpena kaleratu du politikariak ez direla objektibo honezkero esanez eta bi urte daramatza heriotzik eragin gabe). Egoera honetan, Euskalinfok gatazkaren inguruko bertsio alternatiboa emateko eta informatzeko beharra sentitzen du.

Euskalinfok poliziaren nazioarteko eta nazioko abusua zabaltzen jarraituko du.

Euskalinfok BIndymediarekin lan egingo du zerbitzaria berreskuratzeko

Euskalinfok antolakunde relebanteengana joko du aholku bila eta eraso honen aurkako erantzuna eskatuz

Euskalinfok eskertu nahi die informazio hau zabaldu dutenei eta orain arte teknikoki lagundu gaituztenei

Euskalinfok bere elkartasuna adierazi nahi du Bristol Indymediarekin eta baita, atxilotuak izan direnekin eta orain fidantzapean aske daudenekin.

Stop errepresioa, stop zentsura!

Bristol, 2005ko ekainaren 29a Homepage:: http://www.gaztesarea.net/info

Aiherra, 2005ko Ekainak 24tik 25rako gabia.

Maitagarri bat izan juat gidari Aiherrararte. Gaba erdixan, begi ninixak zihero zabalik dagozen horretan, illuna eta illunagua baiño bereizten ez diranian, baso basa huntan mueta guztietako terroriak bide baztarretako moltzo baltzetan zelatan jagozak. Bidai alkimikuan, pauso iniziatiko guztiak kunplitziarren, galtzian momentua be etorri da eta orduan maitagarrixak, hiru bidarrez, bidia markatu jeztak. Entzuten dakixanak topatzen jittuk seiñaliak.

Hala izango ete zittuan Otsozelhaiko haitzuloko bidaiari iniziatikuen ibilbidia. Isturitzeko biztanle gaztiak, heldutasun proba legez azpiko koba illun eta luzia ziharkatu biharko juen. Terrorez betetako zulo laberintikuetan bide egokixak aukeratu biharko jittuen ipurtargi baten laguntziakin. Batzu irudixen gelara helduko zittuan, litofono eta hazurrezko txirulen tenplo sakratura, eta asmatu ezin geinkezen jangoikuak gurtuko jittuezen, hotzak, gosiak eta zauriz beteta, akustika arkaikuen soiñu artian.

Atzo heldu giñuazen Hazparnera. Geure erritual pertsonalei jarraittuta, Xuriatea herriko tabernan bildu giñan, tantanka, gure komandante Xarlok agintzen daben rhytma karibearretan. Zenbat jente gazte Hazparnen, harrittuta ibilli nintzuan (biharbada nere herrixan be egongo dok hainbeste gazte, baiña ez nauk asko ibiltzen parrandan…). Pablo, Aran, Luis, Rodrigo, Txabi, Barrenetxea, Sonia korsikarra, Ane eta ni.

Formal xamar, iñor ez zuan geratu leku txarrian… ni izan ezik, baina kontuan hartuta labankada eta ostixak bustittako soluangaittik izan zirala. ¡Zelako miña! Bestalde Xuriatean afarixa, zigarro ta ardau asko, puruak eta porruak, sirimirixa eten barik, barraketatik gaztetxera, Okabe taldian musika jazz (luziegitxua), eta azken orduetako euri zaparrada erotikua.

Gaur “noches alegres, mañanas tristes” esakera gaztelarra izan da nere divisia.

Goizez Xuriatean txakoliña armosatzen topau jittuagu diaspora-kid-ak, eta pique-nique bat egitteko prestakuntzetan jeguela planetaz enteratu eta etxera erretirada bat egin juagu, korputz eta buru gaixuei atsedentxo bat emoteko. Pique-nique-rako egualdixak ondo lagundu gaittuk, eta “Macarra Flojo de Pantalón” eta “Sex Symbol” lagunak kontzertu gittarristiko alaixa emon jezkuek Zelai auzoko talaixan. Gure korsikar gudarixa be lasai ederrian egon dok zelaixan part botata, harik eta “Albokari in the Night” lagunak esnatze nahikua bortitza eragin detzan. Orduan izan dok, sargorixa jasaneziña zanian, Otsozelhaiako harpeetarako ostera sujerentia.

Handik urtendakuan, Txabi, Ane eta hirurok ezin izan jetsagu eutsi Belzuntze jauregixa ikusteko tentaldixari. Jauregi hau Otsozelhaia eta Aiherra artian jagok, eta hainbeste bidar pasatzen gaittuk haren azpittik leku batetik bestera juateko. Gaur geratu, eta mendixan gora juan gaittuk ikustaldi baten egiteko. Ez dok oso jauregi zaharra, kanpotik behintzat. Biharbada lehenago gaztelu bat izango zuan, baina XVIII mendian eraldatu juen eta oraingo ruinak horren itxuria jaukek nagusiki. Ez dok beste munduko ezer, baiña tira. Ikusi bihar zuan.

Gaixo honek beste atsedenaldi bat egin bihar izan dok honen ostian, biharbada freskera prehistorikotiko urteeria gogorregixa izan dalako (eta gure lagun Barrenetxeak egin daben didaktika demostraziñuak traspuestua laga nabelako; gaixa, balentzianuak eta katalanak). Hala egon nauk lotan seko illuntzeko 21.30ak arte, afari legian ordurarte. Erritualan zeremonia garrantzitsuak dittuk eta, barixakuko Xuriateko bazkarixa, zapatuko Aiherrako afarixa eta asteleheneko Ttattolako presuen aldeko bazkarixa. Abstentziño ixa totala gaur: ez ardaurik, ez tabakorik… jateko asko baiña. Aiherrako bidia bakarrik hartu arte, gaban erdixan bapo esan arte jandako zikirua pixkat dijeritzeko. Han geratu dittuk bestiak, Hegoaldeko musika talde bat entzutzen. Hara: ba dirudi ba datozela batzu… gabeko ordubixak dittuk.

Aiherra, 2005ko Ekainak 26.

Atzo juan zittuan Aragoiko euskal diasporakuak, eta gaur Gaztelako ordezkarixa, Naparroa Osuaren jarraitzaille sutsuak gaur Noaiñen daukelako urteroko ospakizuna. Ondo izan, eta hurrengorarte… Uztail amaieran Aragoiarrak etorriko dittuk barnetegi batera, eta Slovakiako ordezkari bakarra be gauza berera etortzekotan zan… izango da Legia betetzeko aukerarik. Momentuz, CD bi grabatu eta bidaltzeko enkargua jaukat: bata Pariseko Fleury’n bizi dan Sonia korsikarrari, Ibon Koteronen “Airea” diskua, albokiakin izandako lilluriak jarraipena izan deixan; bestia Maulen bizi dan Txabi mexikarrari, Junes Cazenaveren “Aroaz” hitzaldixa, xiberotarrez ikasten laguntzeko.

Taldeko hondarrak (Xarlo “txakal”an gidaritzapian beti: Sonia, Ane, neu, eta atzo etorritako Nerea eta Jokin) Hazparneko errebotian geratuta gagozak, sasoi baten Sasiolan jokatzen zan “joko luze” partidua ikusteko. Joko kriptikua, luzia fisiko eta tenporalki, “trente quinze, trente refferin…” frantsesez kantatutako leluekin apainduta…

Lekeitio, egun berian baina illuntzian.

Ene ba da… ¿ez gara ba geratu André eta Annemarikin barriketan, eta berandu heldu? Ez erreboterik, ez ezer: pelotari gaztiak ei zittuan, eta segiduan amaittu juek (partido luzenak 3 bat ordukuak izan leikez, errez, eta horregaittik gu prisarik bez). Hain etxekonagusi jatorrekin orduak eta orduak egon leikez berba ta berba, eta konturatu bez: horixe bera gaur goizekua. Dana dala, Xarlo ez jatak hasarratu eta hantxe topatu juat, Xuriateako kuartel jeneralian, Soniakin erreboluziñua prestatzen.

Barteko mobimendua etxuat ondo ulertu. Ez egik pentsatu bakillaurik egon danik (igual bai) baiña nik aittutako soiñuak Ane eta Txabiñak zittuan, 14.00ak aldera. Hala juan gaittuk danak (bakoitzak bere) ohera, Barrenetxea eta Rodrigo faltan. Gero Martinon alabian bittartez jakin dogunez, ordu txikixetan topatu jittuk bixak, bide illunetatik errari, “André Baserria”z galdezka. Beste leku baten familixiak agroturismo bat jaukak, eta harengaittik zebizela pentsau jok alabiak. Hara gidatu jittuk. Baina ha ez zuan “gure” etxia, eta gainera turista frantsesez beteta jeguan. Han geratu ei dittuk Rodrigo eta Barrenetxea, kotxian lotan, definitiboki galduta. Halako baten alabiak “hauek gurasoen etxean direnak ez dira izango ba” pentsatu eta bueltan juan dok euren billa. Batetik eta bestetik, azkenian goizeko zazpiretan heldu ei dittuk basera.

Ei, ei, ei… etxakixat zehazki zer ete dan gertatutakua, ardi galduen bertsiñua falta dalako.

Goiza halan pasatu dok ba, barriketan eta atzoko gaba illuna aztertzen. Eta Ttattola gaztetxeko bazkarixa etorri dok gero. Oso ondo, betiko moduan, eta hara nun agertzen dan postrietan… ¡Gilles Landaburu forokidea! Harekin emon juagu azken sargori ordua. Baionan jagok barriro juan dan 3 hillian, eta antza danez “Enbata” edo “Ekaitza” (ez nauk izen zehatzakin gogoratzen) ezker abertzaleko aldizkariko erredakziñuan kolaboratzen hasiko dok laster.

Gero bide luzia, kotxeko lo jarua… eta beste forokidien kontakizunen txandia.

Markina, 2005ko Ekainak 27.

Korsikako Soniak eurak eta frantsesen arteko hainbeste argibide emon jezkuan, eta euretako bat aspaldittik igartzen neban sentsaziño bat gorpuztu edo konfirmatu juan. Esakera bat jagok: “Frantsesak garun bi jaukezek eta korsikarrak bakarra”. Frantsesena esatian bizepsetara señalatzen juek eta korsikarrena esatian kaskarrera. Eta bai, aspaldixan najenguan ni konturatuta, Iparraldian (baiña batez be Lapurdin) gizon asko ikusten nittuala… zelan esan… ¿“macho man hortera” itxuriakin? Fraka bakero estuak, koskabilluak ondo markatuta, gerriko zabal-zabal eta plater tamaiñuko hebilliakin, alkondaria erdi zabalik bularra bistan, ultravioleta morenua… Johnny Hallyday kasposuenan tradiziñuan. Hori da orduan azalpena… iparraldeko euskaldunengan moda frantsesan eragiña. ¡Je! Orain fundamentuz egin najeikek barre.

Ez hadi estutu gero: hegoaldeko euskaldunak daukaguzen ohittura eta marka espaiñolekin sartu najeikek beste egun baten, gogua ba daukak. Batez be askorek euskal usadixo peto-petotzat daukenekin.

Hazparnen, kanpotar bati (batez be hegoaldetiko bati) harrigarrixa egitten jako hamendik zihar dagoan “españolzaletasuna”. Bai; antza danez, ixku-zaletasun haundixa jagok hamen. “Peña taurina” izeneko txokuak jagozak (honan, gaztelerazko izenakin), eta Españiako topikuak nunnahi agertzen dittuk festa giruan: jentia “Paquito chocolatero” entzutian zoratu egitten dok, ehundaka mozkor besuak jasota, “olé”, “eh, toggo”, “pael-la” orruka, gauza exotikuena legez; ba da bertoko pallaso talde bat “Los Astokios” (sic) izenekua, eta sinisten dot euren jarduna frantsesez izango dala, baiña euskaldunen eta espaiñolen kontura… qué coshquero. Oso oso xelebria dok, eta benetan etxakixat zein jarrera hartu. Hazpandar alkatiak be (izenez Coumet, uste dot, EHZ festibalari bai, bai, bai, bai… eta azkenian EZ! esan zetsan berak) zerikusixa izango jok hontan, oin: ezin jakin herrixan tendentzixiak jarri daben halako auzapeza, ala auzapezak egin daben halako herrixa.

Hori bai, esan bihar juat kale nagusixan ikusten zan pipar-poto haundixa kaleko ikurriñarik barrixena zala: bestiak ajau-ajau eginda jeguazen. Gure konklusiño gaiztua: ¿sarri erreko ete juek?

Zelako paketsu bizi naizen azkenaldixan. Zelako ondo deskargatzetturazen eguneroko tentsiñuak. Zelako buru hotza arazo haundixenei aurre egitteko. Zelako alai juaten naizen biharrera (¡zeiñek esango lajeukek orain dala urte batzu!). Azken urtian nere bizitziak hoberutz egin jok, nabarmen. Eta “jipittasun”erako timoikada honen barruan, zer eta biolentzixiaren apologixa bat egittera jatork “flower power” honek. Gauza normala izan biharko litzakek eta oraindik aurrera hala izango dalakuan najagok, baiña hain pozik eta neure-buruakin-gustora geratu nintzuan lehengunian ze, kontatu biharra jaukat: lehengunian tipo bati aurrez aurre mehatxatu najetzan, kontuz ibiltzeko bestela ostixa bi emongo netzazela.

Zaragozatik bueltan izan zuan. Domeka baten, goizeko zazpiretan, han bildu giñan Cinco Villas bus geltokixan. Ni erdi lotan, eta ba dakik erdi lotan instintua dala nagusi… gauza ona, kasu honetan. Autobusera igo, eta hantxe geratzen nauk seko. Ba jatozak beste pasajeruak gora, eta euren artian hiru tipo, 30 bat urtetakuak, gaupasan. Beste pasajero loguretuen artian, eurak speed-gaba baten ondorixuekin, ondiok bajoiak jo barik antza… jijiji ta jajaja… euretako bat nere onduan jaukak asientua. Eta beste bixetako batek: “¡Ahí váaaa… (jojojo) al lado de Pancho Villa!”, eta bere buruaren txistiaz barrezka hasten dok, beste lagunakin (ohar ilustratibua: azkenaldixan, bigote haundi bat perilla txiki batekin darabilt). Nik beste alde batera begiratzen juat “suediarrarena” egitten, en fin… Gaupaseruak gure atzian jartzen dittuk. Segi lo jaruakin. Ondoko hirurak etxaukek, baiña, pakia emoteko asmorik eta hor jarraixek, jiji ta jaja. Adarra jotzeko gogua kontizu. Halako baten, lehengo espabillauak nere ondoko lagunari: “Eeeh… ¿qué tal la revolución?”.

Begixak zabaldu, nere ondokuan gaiñian etzintzen naiz, atzeko asientuetara begiratzeko moduan, eta tipuari arpegira, ahots leunakin eta astiro, ondo aitzeko moduan , zera diñotsat: “Te vas a llevar dos hostias, tú”.

¡Zelako plazerra bere arpegixa ikustia! Irribarre konjelatu horrek ez juan, seguru, halakorik espero: “(…) Ahí va, ¿p…por qué?” dardarti batekin erantzutian. Orain, hotzian pentsatuta… Demandan hasi ezkeriok ez jeguan han gauza onik: tipua haundixa zuan, bakaladero itxuriakin, alkondara zuri zimur-zimur egindakua jantzitta bere muskulito brontzeauen gaiñian, burua afeittatuta calva brillanteduna… Baiña nik segi: “Encima de bocazas, eres un poco corto ¿no?”. “¡Pero qué pasa, ahí-va-la-hostia, que no puedo decir lo que quiera, o…!” berak, eta nundik urten ez jakinda, amigotien aurrian atzera ez egittiarren… Mehatxua errepikatu nik, eta halako evasivekin darraixala berak, neure buruakin harrittuta zera diñotsat: “¿Hasta dónde vas?”. “¿Qué?”. “Que hasta dónde vas”. “Hasta… hasta Carcastillo ¿pues?” diñosta, erdi kikildu erdi desafiante. “¡Qué pena!” nik, eta azken begirakada taladradoria botata asientora bueltatzen nauk lotan jarraitzeko.

Han entzutzen juat tipua marmarka, bere lagunen aurrian irain hau konpondu guran… ni zeruan, neure fazeta barrixaz gozatzen, luaren besuetan noia, amesetan…

Gauza haundixa dok kaka norbere burutik behera egitten ez lagatzia. Lehen ezin najuan.