Gurs-eko konzentraziño esparruan
Entzunda najeukan bai, gerrako kanposantu batetik pasatzia zelako inpresionantia izaten dan. Azkena amari, Normandian ikusittakua. Baiña sekulan etxatak tokau halako batian egotia gaur arte; eta bai, plastateko baten modukua izan dok.
Barkoxetik Baionarutz, Gurs-etik pasatu bihar nintzuan, eta denporaz niñoianez ba, geratu egin nok. Lehelengo momentutik geratu nok inpresionauta, sarreran halako arte-montaje bat dago-eta. Izan be, konzentraziño eremutik gitxi geratzen da, urte batzutan ruinetan geratu eta guztiz desmantelatu ziralako egurrezko eraikin guztiak, eta 1946xan zugaitzak landatu. Geratzen dana berez zangak, bidiak, eta presuak egindako bide harriztatu batzu dira. Sarrerako arte-montajiori judixo batek 1994ian egindakua dok, trenbidia, andena, alanbradak, porlana eta barrakoi bat irudikatzen.
Basua itzala dok. Itzala gero. Eta ikaria emoten jok pentsatzia Gurs kanpo “txikixa” izan zala. ¿Haundixak zer izango zittuan ba?
Hasieran, Espainiatik etorrittako refugiauak hartzeko eraiki zuan, 1939xan. Hantxe sartzen jittuezen alanbrada artian, traban egon ez zeittien. Begi txarrez ikusitta gaiñera, ze Ipar Euskalherrixan (Zuberoatik 5 kilometrora gagoz, Bearne vascofonuan) eskuin-muturra zan nagusi. EAJ-ko gudarixak erretiratuta, kristiñau gitxi jeguazen Gurs-etik pasatutako 32.385 errepublikazalien artian (tartian 6.555 euskaldun eta 6.808 brigada internazionaletakuak). Gero gerra mundialian jente gehixago sartzeko erabilliko juen: 26.641 judixo, 1.470 frantses eta 63 ijitto etorri zittuan Gurs-eko bide lokaztu eta txabola-ugarte (“ilot”) egurrezkuen artian usteltzera.
Hamahiru txabola-ugarte jeguazen, alkarrengandik alanbradekin isolatuta; ugarte bakoitzian 1740 errefuxiatu, 30 barrakoittan sartuta
Esandako moduan, gaur egunian parte haundiña basua dok. Eskulturia dagoan inguru horretan dagoz oroitarri batzu, enfermera baten postua (refugiauekin ondo portatzen ei zana, eta eskerronez etxuen eraikiña desmontatu), ur deposittuan oiñarrixa... eta kanposantua.
Hildakuak 1.072 izan ziran konzentraziño esparruan 1939tik 1943era. Gehixen-gehixenak judixuak izan zittuan, baiña kanposanto barrenera helduta errepublikazalien txokua jagok: milizianuak eta brigada internazionaletakuak. Lapida bakoitzak zintta gorri-hori-morau bana jaukak jarritta gaiñian harritxo batzukin eutsitta, bateronbatek ipiñitta.
Hamen ostian joiak argazki sorta luzia:
Artikuloburuan agertzen dan antzeko ikuspuntutik, gaur egunian
"Ugarte" bakoitzan inguruan jeguazen bidiak eta banaketak markatuta jagozak, proportziñuen ideia bat egin daigun
Hona errefujiatuetako batek egindako marrazki bat; Gurs-en bizi izandakuak bereziki goguan jaukek eurixa egittian (takian potian) bidietan egitten zuan basatzia
"Ugarte" bakoitzan barrura sartu ezkeriok (baso eta sasitzan) zanga haundixak topatu geinkez, kloakak itxuria
Esandako moduan, nahiz eta gehixena desmantelatuta eta basuak janda egon, dependentzia bakoitzak zeukan tokixak señalizatuta jagozak; hamen lokutorixua, presuak bisittatzera zetozenendako
Horra "ugartien" distribuziñua; fijatu ezkeriok, bakoitzan inguruko alanbraden distribuziñuakin
Errepublikazale talde bat
Baso barrura sartu...
...eta "gauzak" agertzen dira
Adibidez, bide printzipaletik pizkat apartatuta..
...presuak eurak porlanez harriztatutako "kale" printzipaletako baten arrastuak
Barrakoi horma bat harbel legez erabillitta, errefuxiatu ikasle eta maisuak
Tximiñuak kaixolan legez
Hónek goiko argazkixok 1994n egindako monumentua dira, konzentraziño esparruetan hildako ehundaka millaka pertsonak gogoratzeko. Gurs-en ez zan egon trenik. Hor agertzen dan barrakoi eskeletua bai da hamen eguazenen erreprodukziñua
Oroitarri asko dagoz Gursen, erakunde desbardiñak eraikittakuak: EAEko jaurlaritza, Baden-go komunitate judua...
Eta azkenik, kanposantua
Kanposantuko gehixenak judixuak dira. Baiña plaka honetan, argitzen da errepublikazaliak be topatuko doguzela bertan
Sartu eta 1.072 lapida artian pasiatzen hasten gara; baiña begiratu han, barrenian, zugaitzen artian
Kanposantuko barrenian, errepublikazaliendako txoko berezi bat gorde da
Bere oroitarrixan inskripziñua hauxe dala
Batzuk errepresiño motibo bikotxa izan zeben: gorrixak eta gaiñera judixuak
Gerria galdu zeben, baiña arrazoia edo maittasunan indarrak banderatxo errepublikazale bana mantentzen dau euren hillarrixen gaiñian, 70 urte eta gero
