Garagoittiko Orakulua

Bai liburu bikaiña. Zenbat gauza ikasi doten berakin. Kapituloz kapitulo, nere garuneko esponjia txupatzen-txupatzen erabilli dot (ia aprobetxatzen doten), eta antxiñako Eibarko mapak ondo-onduan erabilli dittudaz, gerran galdu ziran kale zaharretan gora eta behera ibiltzeko, Birjiñapetik Amarrenengua eta Ulsagako errota inguruan kale laberintiko medieval illunak zihar. Asko gozatu dot, eta Erdi Aruan bertan bueltaka ikusi dot nere burua, Elgetako portala pasau eta Usubilgo etxetik, eta Txirixo eta Elgeta kalien arteko karkabatik, eta... Hiru kaletako herri txiki-txikittik jaitsi eta Barrenkaleko zubittik Ibarrako errebalera pasau, eta... Kontadoriak kontadorekua eregi zeban sasoian ta... Egurrezko etxe zaharretan txarrixak libre ibiltzen ziranian ta... Buelta eta buelta, benetako goguak nekazen ezagutu ez doten Eibar horretan ibiltzeko. Eskerrikasko liburu honen idazle Javier Elorza Maiztegi... plaentxiarrari.

Dokumentaziño zahar askon azterketian ondorixua da, liburua. Liburu amaieran dokumentuak euren transkribapenak agertzen dira. Jakiña, astun-astunak; gehixenak dokumentu legalak dira (ezkontza kontratuak, pleituak...) eta gaiñera gaztelera zaharrian. Baiña eurak irakortzeko astixa hartu ezkeriok (nik ez dot egin, idazliak bai) dato marjinal pillua agertzen dira, hain zuzen be antxiñako eibartarren eguneroko bizimoduan hainbeste eta hainbeste eta hainbeste detalle erakusten deskuenak. Hori erabilli dau Elorzak, gaika sailkatu eta modu oso didaktiko batian liburu bikain hau osatzeko.

“Los cinco” liburuak asko gustatzen jatazen, neuri. Kirrin ugartian lekuan, Antzorizeko Santa Catalina farua jarri eta Miren Agur Meaben nobelatxo honek urtetzen dau. Gerria gordiña izan zan, eta 13 urteko nerabiak pertsonai nagusixak hiltzen ikustia be puntu bat da. Hau ez zan gertatzen Castawayen eta jengibrezko galletak meriandatzen udako oporrak pasatzen zittuezen gaztetxuen artian.

Jarrizu napar basarrittar haundi eta on bat uruguayar euskaldun baten ikuspuntu sarkastiko fiñian. Jarri gerran errekete sartu eta hamaika salbajada egin bihar izana, eta gerra ostian “Franco, franco, franco / nos prometiste pan blanco / y ahora que eres caudillo / nos das poco y amarillo” maximapian Euskalherrittik alde egin biharra. Superviviente bat, heroismo gitxi, norbere duinttasuna gorde nahi eta ezin izatia, eta biharra, bihar asko. Liburu bikaiña eta sentikorra, baiña “el vasco” Argiñarenan historixia halakotxia izan dalako.

Guda zibilleko "zera" egitteko, erabilli doten informaziño nagusiña hauxe izan da:

• Verano y revolución Pedro Barruson liburua. Batalloien partietatik etaratako informaziño interesgarrixa, mobimendu militarren gorabeheran.
• Los anarquistas y la guerra en Euskadi; la comuna de San Sebastián Manuel Chiapuson liburua. Nahiz eta oso partzial eta subjetibua dan, hainbeste irudi humano interesgarri dakaz.
• "Espainiako gerra zibila Euskalherrian" (Josu Chueca, Luis Fernandez) Egunkaria bilduma, 1997.
• GCE Alberto Bru, Jordi Pedrosa eta Txema Pradan webgunian hainbeste atalmonografiko dagoz.
• La marina auxiliar de guerra itxas guduan gaiñeko datu biduma exhaustibua.
• "Intxortas" Jartanda ikerlarixak burrukagune honen gaiñian egindako webgune monografikua.
• They still draw pictures Iparrameriketako Elkartasun Komiteak 1938xan argitaratutako liburua, Aldous Huxley-en hitzaurriakin, erbesteratutako umien marrazkixak biltzen.
• Mendikat Javi Urrutian webgunia puntu geografikuak kokatzeko oso oso erabilgarrixa.
• Jon Lersundi ondarrutarrak emondako argibidiak, Joseba Elosegin "Quiero morir por algo" liburua eta Auñamendi entziklopedixia be lagungarrixak izan dira.

Eta oin, bildumia hobetu eta txukuntzera. Eta batez be, mendixetan arrastuak topatzera.

Eibarren armak eguneroko gauzia izan dira eta dira; kalian, fabriketan... Gure familixetatik asko etara dabe hortik bizimodua, eta pertsonak hiltzeko eginda dagozela alde batera lagata, polittak be ba dira batzutan.

Begiratu bestela, XIX mendian Placido Zuloagak berak egindako marabilla hau ;-)

Amebas a la deriva blogetik hartuta.

370626: Espainiako Guda Zibillan amaieria Euskalherrixan.

• Euzko Gudarostiak (gudarixak eta anarkistak) azken erasua egitten dau Kolitzako ermittia berreskuratzeko. Hegazkin eta artillerixa laguntzaille barik, atzera egitten dabe. Euzko Gudarostia disolbatzen da; zati batek burrukia lagatzen dau, bestia Espainiako Armada Errepublikazalian integratzen da burrukan jarraitzeko.

370620 tagged map by user - Tagzania

370619: golpistak Bilbo okupatu; errepublikazaliak Enkarterrixetatik erretiratu.

• Errepublikazaliak Bilbo erdialdeko zubixak dinamitatu, goizaldian. Erretiradia hasten da, baiña batalloi batzu geratu egitten dira (Otxandiano, Itxasalde...).
• Golpistak Bilbo okupatzen dabe, azken batalloietako jentia harrapatuta (5.000 soldadu inguru).
• Euzko Gudarostea Muskiz, Karrantza, Turtzioztik Kantabriara erretiratzen da.

370619 tagged map by user - Tagzania

370618 tagged map by user - Tagzania

370618: artillerixa erasuak; ontzi errepublikazaliak Santanderrera.

• Golpistak Malmasinetik San Adriango posiziñuei erasoka, artillerixiakin.
• D12, D16, D17 dragaminak eta L6 ontzi laguntzailliak Santoñara doiaz, L4 Frantziara eta beste dragamina eta laguntzailliak Santanderrera.
• Golpistak (Cervera kruzerua eta Ciriza, Fantastico eta Galerna bouak) Santoñako ontzixak bonbardeatzen. Gipuzkoa bouari jo eta Bizkaiak kontraeraso. Egun batzu geruago, Marina Auxiliar de Euzkadiko bouak desartillatu egingo dittuez.

370617 tagged map by user - Tagzania

370617: errepublikazalien azken erasua, Bilbotik erretiradan.

• Tropa golpistak atzera egin eta Galdakaon pasatzen dabe ibaixa, handik Malmasin gaiña okupatu arte.
• Errepublikazaliak azken posiziñuetatik (San Adriango meategi inguruan) Artxanda eta Malmasin artillerixiakin bonbardatzen.
• Euzko Jaurlaritzak Bilbotik erretiratzeko agindua emoten dau. Erretirada hau kubritzeko, 3 batalloi (gudarixak) Artxandara eraso suizida bat egitten dabe, eta ordu batzutan kasinua errekuperatzen dabe, nahiz eta gero golpistak atzera be hartuko daben.

370616: golpistak Artxanda gaiñetara heldu dira; Bilbo kañoibegixetan dauke.

• Bonbardeuen ostian, golpistak Meazabal eta Artxanda gaiñak hartzen dittuez.
• Euzko Jaurlaritzian azken billeria Carlton Hotelan atzekaldian (aurrekaldia golpisten kañoibegixetan dagolako).
• Marina Auxiliar de Euzkadik Araba boua zartarazten dau Sestaoko portuan.

370616 tagged map by user - Tagzania