Dantzing

Gertatu zaizue inoiz norbaitekin hizketan deseroso sentitzea asko hurbiltzen zitzaizuelako? Distantzia fisikoa etengabe zaintzen ari gara egunotan. Kontzienteki ari gara, larrialdi honi aurre egiteko neurri nagusietako bat horixe baita, gure arteko distantzia zaintzea. Baina honen aurretik ere neurtzen genuen tartea, gehienetan oharkabean egiten bagenuen ere.

Proxemika du izena elkarrekin komunikatzerakoan gure arteko espazioa eta distantzia nola erabiltzen dugun ikertzen duen alorrak. Edward Hall antropologoak sortu zuen diziplina hau 1968an. Antropologoek ikusi zuten munduan barrena kultura batzuetan gertuago eta beste batzuetan urrutiago kokatzen zirela elkarrizketetan parte hartzen zuten pertsonak. Kultura berean ere, norbanako guztiak ez dira neurri berean egokitzen. Gainera, pertsonen arteko distantzia afektiboak ere eragiten du distantzia fisikoan; ez gara berdin kokatzen bikotearekin, lagunarekin, ezagunarekin edo ezezagunarekin hitz egiteko. Elkarrizketaren formatoak ere eraldatzen ditu distantziak: badago tartea lagunarteko giro informala izan ala lan harreman formala izan, eta dendaria eta bezeroaren artekoa ala epailea eta akusatuaren artekoa izateak ere eragiten du alderik.

Gertatu zaizue inoiz norbaitekin hizketan hasi eta elkarrizketak iraun bitartean hainbat metro mugitu zaretela ohartzea? Ohikoa izaten da hori bakoitzak elkarrizketa horretan bilatzen duen distantzian diferentzia dagoenean. Batek gertutasun handiagoa bilatzen du eta oharkabean pausotxoak ematen ditu aurrera. Besteak ordea, tarte gehiagoren beharra sentitzen, du pausoak egiten ditu atzera. Biak oharkabean aritu daitezke, baina batek aurrera eta besteak atzera, konturatu gabe mugitzen doaz espazioan. Esaten dutenez, ONUren pasillo luzeetan punta batetik bestera mugitzen dira kultura desberdinetako hiztunak.

Gure proxemia, harremanetarako darabilgun distantzia-neurria hankaz gora joan zaigu COVID19 pandemia honen eraginez. Orain distantzia berriak finkatzeko ahaleginean ari gara. Aurretik erabiltzen genituenak baino tarte handiagoak mantentzen ikasten ari gara. Baina lehengo neurriak indarrean ditugu, eta maiz, distantzia zaindu beharra ahaztu eta gerturatu egin garela ohartzen gara. Egoera hau luzatzen bada, eta itxura du hala izango dela, distantzia berrietara ohitzen joango gara, eta gerta daiteke datozen urteetarako gure proxemia kulturala eraldatzea.

...eta kitto!, 2020-06-09

Lizartzako dantzariak, 1928.

Gorteko dantza eta folklore dantza

Dantza ikastaro harrigarria izan dugu asteburuan. XV. mendeko dantza ereduetara hurbildu gaitu Carles Mas dantza eta musika maisu bikainak. Bisita oparo horren testuinguruan, Beasaingo Igartzan izan dugun mintegian, Carles Masek egin digun ohar batek piztu du sarrera hau idazteko txinparta. Gorteko dantza mota jasoak eta folklorean identifikatzen ditugun tradizio koreografikoen arteko lotura izan da mintegiaren funtsa. Gipuzkoako dantza-sistema zaharra hobeto ezagutu nahian, Juan Antonio Urbeltzek eta Ikerfolkek ireki zuen bidean sakonduz, Erdi Aro bukaerako eta Berpizkunde garaiko dantza sistemetara jo du oraingoan Mikel Sarriegik.

Bi mundu horiek dantzaren bidez lotzean, Europako hirietako gorteetan humanistikaren gailurrean garatutako dantza sistema kultuak batetik eta Europako bazterretan herri txiki eta xumeetan gutxietsita eta itzalean bildutako folklore adierazpenak bestetik, elkarrekin lotura dutela ikustean, bata bestearen aurrean, gutxitasunetik baloratzeko arriskuaz ohartarazi gintuen Carles Masek. "Gorteko dantza kultua ez da konplexuagoa, teknikoagoa, aberatsagoa, garatuagoa eta jasoagoa folklorean aurki daitekeena baino" gaztigatu zigun. "Osagai eta oinarri asko konpartitzen dituzte, eta badituzte bereizten dituzten irizpide eta ezaugarriak, baina jasoaren aberastasun eta konplexutasun osoa aurki daiteke folklorean dagoen horretan".  

Izurtzako dantzariak, 1916. Argazkia: Jose Maria Gorrotxategi

Gutxitasun konplexua

Zaila da ordea gutxitasun konplexu horretatik askatzea. Euskal dantzan eta euskal kultura tradizionalean azken urteotan areagotzen ari den konplexua da gainera. Euskal dantza tradizionalaren gaitasun, baliabide eta sistemaren xehetasunak ezagutu gabe, nazioarteko bermea duten beste hizkuntza koreografiko batzuekin "nahastu", "konbinatu", "osatu" beharrarekin tematuta dira hainbat sortzaile, talde eta erakunde. Tokian tokiko dantza tradizionalek dantza klasikoarekiko garatu duten menpekotasun eta gutxitasun konplexuari belarrondoko galanta eman zion bere garaian Joann Kealiinohomokuk, ballet akademikoa tokian tokiko dantza etniko bat bailitzan aztertuz, eta balleta gainontzeko dantza motak balioztatzeko edo gutxiesteko neurgailu absolutotzat onartu izanaz kritika birrintzailea eginez. 

Dantza klasikoari dantzaren hizkuntza nagusitzat aitortu zaion gailentasun makurraren eta horrekiko menpekotasun konplexuaren ondorioz, balletaren estandar idealizatua bihurtu da horrekin zerikusirik ez duen euskal dantza balioztatzeko neurgailu absolutua. Euskal dantza ontzat ematen da balletaren gorputz eredu eta estetikara hurbiltzen den neurrian eta balio gabekoa bihurtzean da hortik urruntzen den tamainan. Dantza klasikoaren ondora dantza garaikidearen paradigma etorri da gainera, eta beraz, orain euskal dantzak baditu bere neurria emateko begiratu beharreko bi ispilu, behin eta berriz imitatu beharrekoak: bata estetiko-formalagoa, bestea kontzeptualagoa. Lehen morrontza bat bagenuen, orain bi. 

Etorki taldearen dantza errepetizioa Launey-ko gazteluan (Loira eskualdea). Filipe Oihanburu gidari. Barran, J.-L. Aranguren, Daniel Darrouzes eta Fito Ziordia. 

Xumetasun hau gu gara

Artedramaren, alegia, ikusizko zein entzunezko gorputz adierazpenaren sekzio atal gehienetan ―dantzan, antzerkian, musikan,...― ageri zaigu akademizismoarekiko morrontza eta euskal adierazpide tradizionalen gutxitasun konplexua. Bere burua "goi-kulturatzat" izendatu duenarekiko gutxitasun konplexutik, maskaradak eta libertimenduak ez dira iristen letra larriz idazten den Antzerkia izatera; ez dira Scene Nationalek edo DFeriak akreditatzen duten sektore profesional eta homologatu baten emaria, herritar arrunt amateur eta ikasi gabekoon olgeta ergela baizik. 

Txistulariak, albokariak edo trikitilariak, eta haiek egiten duten musika, musika etnikoa, folklorikoa da, pretensiorik gabekoa, eta jakina, berme akademikorik gabekoa. Errekonozimendu eta akreditazio horren bila emanak dira zenbait musikari, inoiz bukaerarik ez duen froga eta eskakizun karrera amaigabean eroriz. Eta aldi berean, beren iraganari uko eginez, bide horretan sartu ez diren musikari kideak, estandar akademikoak betetzeko beharrarekin kezkarik agertzen ez dutenak gutxiesten eta iraintzen dituzte.  

Sohüta (1934), maskaradak. 

Menpekotasun kulturala

"Desafinatu egiten duzu", "tranpa egiten duzu", "ez daukazu teknikarik", "ez dakizu musikarik",... Nagusitasun konplexuaren indarkeriaz irainekin umiliatu dituzte euskal tradiziozko musikari eta kantari zoragarri eta bikainak. Orain gutxiesten dituztenen habi berean sortu eta haziak dira konbertitu berriak, baina ezkutatu nahi duten jatorriaz lotsagorrituta, bere kultura propioa ukatu eta haren suntsitzaile oldarkorrenak bihurtzen dira.

Eraso horien aurrean ohartarazi behar da tradiziozko adierazpen kulturalek ez dituztela akademizismoaren arauak betetzen, sistema propioa dutela. Bai, antzerkian, dantzan, musikan... nazioarteko estandar homologatu eta akademizistatik kanpo sistema tradizional bereizia izan da, eta oraindik da. Euskaldunok kultur adierazpen sistema propioa izan dugu: aberatsa, konplexua, teknikoa, artistikoa, komunikatiboa, sinbolikoa, soziala, kulturala. Magnitude eta eskala propioekin hornitua zegoen eta ez zuen beste sistema baten irizpide eta neurgailuaren beharrik bere emaria balioan jartzeko.

Kantuari dagokionez, sistema horren berezitasun baten berri eman du Agustin Mendizabalek "Euskal kantuaren intonazio berezia" hitzaldian. Akademizismoak desafinatzea zela ebatzita gaitzetsi eta ia-desagertaraztea lortu duen ezaugarri propioa, Mendizabalek "intonazio neutro edo erdibidekoa" deitzen duen euskal kantagintza tradizionalaren ezaugarria aztertzen du hizaldian.  

Maskaradak Mendikotan 1972. urtean. Etxahun Iruri eta Garat Arhan ageri dira musikari lanetan. Argazkia: Javier Garaialde Guregipuzkoa.net. 

Salatu nahi dut akademizismotik sistema tradizionalaren adierazpenak erasotzen dituzten konbertitu berriek euskal kultur sistema tradizionala deusezten ari den kolonialismo kulturalaren zerbitzura dihardutela borrero lanetan.

Garai batean su handiak egiten ziren baserrietako atarietan Gabon gauean ―San Joan bezperan egiten den bezala―, bertan erretzen ziren urte zaharrean utzi nahi izaten ziren oroitzapen txarrak, eta gau onaren ondoko egun berriak suak eta urak eskaintzen duten garbiketarekin abiatzeko aukera izaten zen.

Orain Olentzeroland frankiziaren erreinuko tronuan eserita ageri den ikazkin iruzurti horrek ahaztua badu ere, sutan du habia. Garai batean, gau on eta egun berrietarako enbor eder bat sartzen zen su baxuan, besteak beste sukila edo olentzero-mokor izenekin ezagutu izan dena. Sutan mugimendu edo soinu bereziren bat gertatzen bazen, “Erne! Hor dabil Olentzero!” botatzen zieten etxeko umeei eta Olentzero izena entzute hutsarekin izututa bidaltzen zituzten ohera: “Tximiniatik behera jaisten bada eta esna harrapatzen bazaituzte igitaiarekin zintzurra moztuko dizue!”.

Olentzero-enborraren muturrean begi, sudur eta ahoak marrazten zitzaizkion maiz, eta sukilak izaki beldurgarriaren espiritua gorpuztu eta sutatik bertatik erditzen ikusteko beldur izaten ziren ume eta helduak. Enborrari mutur batean aurpegia margotzea eta Olentzero izena jarrita “pertsonifikatzea” ez da soilik euskaldunoi bururatu zaigun xelebrekeria. Katalunian “Tió de Nadal” esaten zaio enbor horri, eta Gabon gauean umeek makilaz egurtzen dute gizakitutako enborrak kaka eginez opariak eman ditzan. Hortik datorkio “Cagatió” gaitzizena gure Olentzeroren ahaide kataluniarrari.

Kristauen narrazio fundazionalak, hots, Genesiak dio hauts ginela eta hauts izango garela, baina Olentzeron kasuan ―eta gizakion kasuan zer esanik ez heriotza errituetan senideak errausteko berreskuratu dugun afizioa ikusita―, uste dut zuzenago litzatekeela errauts ginela eta errauts izango garela esatea. Izan ere, Olentzero sutatik sortzen da, eta panpina baldar bihurtuta, etxez etxe, eta baserriz baserriko eske errondan, pipa, arrautza, kapoi eta ardo botila artean egindako parrandaren ondoren, trapu zaharrez egin eta sorbalda gainean erabili duten gazteek, panpina zantarrari su eman eta jaiotzen ikusi zuen suan bertan kiskali izan dute ikazkin izugarria.

Udatik ahitzen, txikitzen, uzkurtzen joaten den eguzkiak joera aldatzen du neguko solstizioan eta handitzen, indartzen, sendotzen hasten da hortik aurrera. Ulergarria da, beraz, Xabier Leteren “Izotz ondoko eguzki neguaren parre” hartan bezala, negu gorrian eguzkiaren birjaiotza ospatzea, egun berriak jaiotzen baitira Eguberrietan. Gehiegizko erosketa, opari, jaki eta edarien betekadek gogaituta bazaude, ez zaitez gehiago muturtu, askatu barruak, goraipatu benetako, egiazko eta betiko tradizio autentikoa: eman su Olentzerori, barreiatu, jaurti eta zabaldu haren errautsak, eta aldarrikatu sutsuki su eta garretan jaio eta hiltzen diren gaba on eta egun berriak.

Hiruka, 2018-12-15

Marian Arregiren adierazpen bila hasi, eta sarean ez duela ezer aurkitu salatu du Ariane Kamiok Gara-n. Zergatik ez dugu elkarrizketatu inoiz? Zergatik ez dugu haren hitzik jaso? Ez al zegoen arrazoirik elkarrizketatzeko? Zergatik ez dugu haren adierazpenik jasotzeko premiarik sentitu?

Dantza eta musika nerabe zela ikasi zituen eta gazterik hasi zen nabarmentzen bietan. Goizaldi dantza taldean jardun zuen, eta dantza soltean hainbat dantza txapelketa irabazi zituen. 1962an, hiru emakumeren artean Trio Kemen taldea osatu, eta euskarazko kantaldiak eskaintzen hasi ziren. Harrera beroa izan zuen hirukoteak, eta, zenbait kantaldi arrakastatsuren ondotik, Espainiako telebistan agertu ziren. Argia dantzari taldearekin euskal dantza irauli, eta taldea euskal kulturaren alorrean erreferente bihurtzen lagundu zuen. Ondare musikal eta koreografikoa ikertzen eta berritzen lan eskerga egin zuen: herriz herri dantza-maisu eta adineko musikariak bisitatu, utzita eta galduta zeuden doinuak jaso eta horiek biziberrituta zirkulazioan jartzen jardun zuen. Jaurrietako Axuri-Beltza, lo zetzan paperetatik jasota bere esku-soinuarekin berpiztu zuen. 70eko hamarkadako euskal soinu paisajearen parte den festa eta dantzarako musika errepertorioa eraiki eta hedatzearen arduradun nagusietakoa izan zen. Xabier Lete lagundu zuen bere kantaldietan eskusoinuarekin. Benito Lertxundiren musikari taldeko funtsezko kidea izan zen. Dantzarako musika egiteko ezohiko trebetasuna erakutsi zuen. Euskal dantzaren doinu eta soinu asko eta asko Marian Arregik emandako airearekin hedatu eta errotu dira Euskal Herrian barrena: Nafarroako ingurutxoak, Lapurdiko inauteri-dantzak, Nafarroa Behereko bolant-dantzak, Zuberoak altxorrak... Berak iratzarri eta sortutako hainbat eta hainbat pieza euskal kultura musikalaren parte izatera pasatu dira, bai dantza taldeek bere egin dituztelako eta bai folk taldeek jo dituztelako ere. Arriaga, Viktoria Eugenia, Gaiarre edo Gare du Midi moduko antzokietan, zein herriz herriko aretoetan, Argiak eskaini dituen ikuskizun arrakastatsuen musika zuzendaria izan da: Irradaka, Zortziko, Alakiketan, Kondharian, Pas de Basque, Axuri-Beltza, Axeri-Boda, Besta Berri, eta orain gutxi estreinatu berri den Martin Zalakain, besteak beste.

Argia zerion Marian Arregiri, baina, hala ere, itzaletik aritu da. Ez duzue aurkituko hemerotekan hari egindako elkarrizketarik. Nekez prentsaurreko batean haren argazkirik, ez adierazpenik. Gertukoek diote ez zitzaiola gustatzen bere burua nabarmentzea. Baina haren ibilbideari erreparatu, egin duen guztia ikusi, eman diguna balioan jarri, eta sortzen diren galderek ezinegona eragiten dute. Itzalean egoteko erabaki horretan, zenbat dago nortasun pertsonaletik eta zenbat emakume izateagatik egokitu zitzaionetik? 50 urtez jarduera publiko arrakastatsu baten protagonista izandakoa gizona balitz, posible litzateke mutu, itzalean egotea?
 
Egunotan, haren irudi apurrekin osatutako omenaldi bideoa ikusten, 1983ko jaialdi erraldoi bateko irudiak agertu dira pantailan. Straznice, Txekia da. Garai hartako nazioarteko talde onenak ageri dira aire zabaleko anfiteatro erraldoi batean. Kamerak publikoari begiratu dio, eta ikaratuta geratu naiz harmailak betetzen dituen ikusle saldoarekin. 7.000 lagun agertokira begira. Oholtzan, musikari bat eskusoinua jotzen: Marian Arregi. Itsutzeko adinako argia zerion izarra izan da.

Marian Arregi gizonezkoa izan balitz, itzalean gordeta eusterik izango genuen mende erdiz? Ezinezkoa litzateke. Gizonezkoa izan balitz, musikari famatua, euskal kulturaren figura ezaguna, artista errekonozitua litzateke. Itzalik gabeko argia. Emakumea izan zen, eta aparteko argi distiratsua bazen ere, itzal-argitan bizitzen ikasi behar izan zuen.

Berria, 2018-03-13

2007ko urrian Bilbon, merkekariak saltzen zituen bazar baten eskaparatean ikusi nituen Halloween-eko hainbat traste (plastikozko kalabazak, disfraz ergelak,...) saltzen zituztela. Harritu nintzen. Barrura sartu eta saltzaileari galdetu nion: "Aizu, ikusi ditut erakusleihoan dituzunak, baina hemen saltzen al dira Halloweeneko gauzak?". "Bai horixe!" erantzun zidan gizonak, "Urtetik urtera aurrekoaren bikoitza ekartzen dut eta dena saltzen da!" esan zidan harro.

Artikulutxo bat idatzi nuen hori kontatuz. Gero etxean atera nuen gaia, eta aitak eman zidan ezustekoa. "Bai, guk ere umetan [50eko hamarkada hasiera], Zizurkilen, baratzetan kalabaza edo arbiak hartu, zulatu, hustu, kandelak jarri, eta bide bazterretan jartzen genituen jendea beldurtzeko". Zur eta lur, gaiaz dokumentatzen hasi nintzen eta blogean joan nintzen nire harridura konpartitzen. Erantzuna harrigarria izan zen, han eta hemen, joan zen agertzen jendea gure aitaren testigantza berdintsuarekin.

Animen gaua Azpiri baserrian, Eibar, 2016-10-31. Argazkia: Marta Vitores.

Inbasioa eta erresistentzia

Urteotan elkarrizketa ugari egin dizkidate, hainbat hitzaldi eman ditut, artikuluak,... Bi prozesu bateratsu joan dira. Batetik, merkataritza industriaren Halloween inbasioa eremu ia-guztietara iritsi da, eta hiri, herri handi, herri txiki eta auzo, umeek ospatu ala ez, denek badakite zer den. Bestetik, hainbatek euskal tradizioan festa honen, Animen gauaren eta Domu Santu egunaren testigantzak, eske-formulak, mozorro ohiturak eta abarrekoak batu, ezagutzera eman eta bertako ñabardurekin ospatzeko ahaleginak egin dituzte.

Aste honetan Josu Ozaita eta Jaime Altunak, Juan San Martin bekarekin egindako ikerketaren berri eman digute Eibarren. Ikuspegi zabal eta irekia eskaini digute, eta pozgarria da gure begien aurrean gertatzen ari diren aldaketak behatu eta aztertzeko antropologiaren tresnak baliatu dituzten ikertzaileen lana ikustea. Hona gaiari buruzko lotura sorta bat:

• Halloween Resurrection 2012: Halloween euskal festa bat da (IV)
• Elkarrizketa Halloween eta Arimen gauari buruz
• Oier Araolaza: «Umetan gure aitona-amonek Halloween ospatzen zuten»
• Kalabaza hutsik
• Halloween euskal festa bat da (III): Kalabaza hustutzen
• Animen Gaua: 2015eko uzta
• Neguko festak, inauteriak eta hitzaldiak
• Xanduli, manduli, kikirriki..... eman goxokiak guri!
• Animen gaua 2016 Eibarko baserrietan

Antion, Zumarragan, Santa Isabel eguneko ezpata-dantzaz beste behin gozatuta (ikuskizun eta festa bikaina berau) Eibarrera etorri eta Il Circo Italianoren emanaldira joan ginen. Emanaldi dotorea, ikusgarria, duintasunez betea ikusi genuen. Sarreran bertan, azafatari sarrerak erakutsi eta "eskumako harmailan, bigarren lerrotik gora nahi duzuen tokia eseri" euskara garbian esan zigunetik irabazi gintuzten. Akrobata, trapezista, ilusionista, kontorsionista eta pailazoen erakustaldiak liluratuta jarraitu genituen, eta giza-dorre sinestezinak egin zituzten saltinbankiekin aho-zabalik geratu ginen. 

Giza-dorrea, Il Circo Italiano, 2017-07-02. Argazkia: Oier Araolaza - Dantzan.eus CC BY-SA

Giza-dorrea, Il Circo Italiano, 2017-07-02. Argazkia: Oier Araolaza - Dantzan.eus CC BY-SA

Giza-dorreak: iragana eta etorkizuna

Kataluniako castellersak eta Valentziako moixigangak giza-dorre ezagunak dira, baina XVII. mendetik aurrera gure inguruko hainbat herritan ageri dira eta Europako eskualde gehienetan ohikoak izan dira moxiganga edo giza-dorreak egiten zituzten dantzari-saltinbankien kontuak. 

Giza-dorrea Nuremberg-en (1449-1539)

Lekeition XVIII. mendean aipatzen dira Moxigangak, eta gaur egunera etorrita, Andoain eta Adunako axeri-dantzetan, edo Kuartangoko Trinitate festan urtero ikusi daitezke era horietako formazioak.

Jose Antonio Kijerak "Giza dorreak folklore koreografikoan" izeneko artikuluan (Jentilbaratz, 7) beste hainbat adibide bildu zituen. Horietako batzuk zuzenean gozatu ahal izan ditugu azken urteotan, San Asensioko eta Burgosko dantzariek edo Miranda do Douroko pauliteiroek Ezpalak jaialdian egindakoa adibidez. 

Pauliteiros Miranda do Douro, Ezpalak, 2007, Iruñea. Argazkia: Iñaki Zugasti.

Horiek denak etorri zitzaizkidan gogora Il Circo Italianoko saltinbanki afrikarrak beraien erakustaldia egiten hasi zirenean. Abiadura, altura, zehaztasuna, indarra, figura aniztasuna... Zer nolako erakustaldia! XXI. mendeko saltinbankiak, moixiganga eta giza-dorre egileak gure begi aurrean izan genituen.

Giza-dorrea, Il Circo Italiano, 2017-07-02. Argazkia: Oier Araolaza - Dantzan.eus CC BY-SA

Giza-dorrea, Il Circo Italiano, 2017-07-02. Argazkia: Oier Araolaza - Dantzan.eus CC BY-SA

Zure txistuaren lehen notak entzun orduko bularra atera eta hamar zentimetro egiten genituen gora dantzariok; hazita ateratzen ginen dantzara. Txistua indartsu, distiratsu jotzen zenuen, eta modu berean dantzatzera bultzatzen gintuzun. Bizi-bizi sentzilloetan, notak luzatuz jira osoko lasterketan eta pazientziaz kabrioletatik zangoak lurreratzeko zain; musika dantzaren zerbitzura jartzen zenuen, guretik onena emateko bidea irekitzen zenigun dantzarioi; danbolinarekin laguntzen gintuzun une zailetan eta txistuari txinpartak ateratzen zenizkion dantzarion pasarte traketsetan.

Ogibidez diru-kudeaketan aritzen zinen, eta hara, zehaztasun bera aplikatu zenuen dantzaren antolaketan. Harrituta ikusi zintugun enpresa kudeaketa-modu berritzaileak dantzaren, musikaren eta kulturaren antolaketan erabiltzen. Futbol jokalari entzutetsuen pareko baliabideak, mimoak eta atentzioak eskaintzen zenizkigun dantzarioi bereziki, eta kulturgileei oro har. Profesionalen eta amateurren arteko bereizkeria maltzurrak egiten diren bakoitzean akordatzen naiz zurekin Jose Inazio. Ez dut sekula profesionalik ezagutu zuk erakutsitako perfekzioa nahiarekin eta ahalarekin lan egiten duenik. Edozein eremutan sartuta ere, ondo ez, bikainetik gora zen gauzak egiteko ezagutzeko zenuen modu bakarra.

Borborka jariatzen zenuen konfiantza eta babesarekin, dantzari eta txistulari belaunaldi oso bat goi mailara eraman zenuen. Aitzindari eta ausarta zinen, eta musika eta dantza tresna xumeak estu baliatuz gure emariaz harro senti arazi eta anbiziokoak izaten lagundu gintuzun. Zure lan-diziplinak, eskuzabaltasunak eta neurri gabeko atentzioak hunkituta, bizitza-ibilbidea bera dantzaren eta musikaren mundura lotu izana zor dizugu zenbaitek. Dantza, denbora pasa gozagarria izateaz gain, euskal kulturaren adierazpen garrantzitsua dela sinestarazi zenigun, eta agerraldi xumeena ere, gure kulturaren ordezkari izatearen ardurarekin eta duintasun gorenarekin betetzen erakutsi zenigun.

Agur Jose Inazio, agur. Agur eta ohore.

*Jose Inazio Sarasua Garate, Elgoibarko txistulari bandaren eta Haritz euskal dantzari taldearen zuzendaria, musika, dantza, euskal kulturaren eta kirolaren hainbat talde, elkarte eta ekitaldiren zuzendari eta antolatzaile aparta, pasa den apirilaren 11n zendu da 60 urterekin.

Argia astekaria, 2017-05-14. 

Alperrik da ostrukarena egitea, berehala dut uasapa agintari: “Jarri telebista! Ikusi zelako dantzak!”. Eta obeditzen makal xamarra naizelakoan, ikusiz beste barik bihotza hilko didan dantzaren bideoa dator kanal beretik. “Ezin gintezke engaina, xumetasun hau gu gara” kantatu zigun Makagorriak Bidador pastoralean. Baina, Bidador dantzariaren xumetasun arrastorik sumatzen al da dantzarion jardunean?

Kokotsa ondo altxatuta eta bularra zeharo puztuta ageri gara jendaurrean. Gorputzaren kontzientzia egoaren arrandia bihurtuta, mugimenduaren zehaztasuna harropuzkeriaz hanpatuta. Besoak dantzarako altxatzean, toreatzaileak montera lurrera botatzean darabilen lotsagabekeria erakusten dugu dantzariok. Oinekin lurrean marrazten dugu, poema larriak kaligrafia loratuaz idazten dituenaren transzendentziaz; alkandoran kabitu ezinda, emozioak edertasunetik kontatzen ariko bagina bezala dantzatzen.

Aitzurlari bat dantzatzen ikusi zuen Juan Inazio Iztuetak. Billanzikoa dantzatu zuen eskolatu gabeko nekazariak. Bere dantzarako abilezia eta jakintzaren erakusgarri, dantza beraren hamasei aldaera dantzatu zituen. Bularra bihotza auspotzeko hanpatuko zuela pentsatu nahi dut, ez zituela birikak indioilarrarena egiteko puztuko. Aitzurrean egiten zuen moduan irudikatzen dut dantzan Urnietako baserritarra, ostikoz indartsu, apainduraz soil, keinuetan doi.

Dantzakera soila ez da soilik baserritarren bertutea izan. Hiriburuetako jauntxoen dantza-maisuek zorrotz zigortzen zuten estilo hanpatua. Itxurakeriak dantzariaren trebetasuna iluntzen duela idatzi zuen Juan Esquivel Navarro dantza-maisu sevillarrak. Gorputza “artifiziorik gabe, laxo, kalean eramaten den modu berean” dantzatu behar zela zioen, “itxurakeriak eta harrokeriak ongi egindako guztia okertzen baitu”.

Txertoa, hantura zulatzeko ziztada, Juan A. Urbeltz Navarrok banatzen du gurean: “Dantza ezazue pilotan jokatzen den moduan”. Euskal dantzaren estetika lezioa sei hitzetan. Dantzari-puztuon oinak lurrera jaisteko, harriz betetzen digu motxila dantza-maisuak. Dantzan pilotan egiten den moduan egiteak eskatzen du egiaz dantzatzea, simulatu gabe, itxurakeriarik gabe, plantak egin gabe. Pilotari indarrez, abiaduraz eta zehaztasunez eman behar zaio, mugimendua edertzeko keinuak baztertuz, autokonplazentzia erakustaldiak saihestuz.

Dantzan ari garen itxurak egiteari utzi eta dantzan egitea da kontua.

Argia astekaria, 2017-01-15

Mamitsua

Hiru egun bete-bete izan dira Valentzian eman ditugunak. Dantza ikerketen alorrean hazkundea izaten ari da (zaila ere ez zen, nondik abiatzen zen kontuan hartuta) eta ikertzaile gazte eta prestatuak ekarpen interesgarriak egiten ari dira. 200 parte-hartzaile eta 100 ponentzia izan dira kongresuan. Tarte batzuetan hiru edo lau aretotan aldi berean burutzen ziren aurkezpenak, eta gai askok erakartzen nindutela ikusita bi tokitan aldi berean egoteko gaitasun eza sufritu dut.

Patrick lanaren estreinaldia Valentzian, Danza más Investigación kongresuan, 2016-11-26. Argazkia: Oier Araolaza - dantzan.eus CC BY-SA

Programa osoa "Danza más investigación" elkartearen webgunean ikus daiteke. Gogoan iltzatuta geratuta zaizkidan komunikazioen artean, Dantza eta Historia mahaian entzundakoak, edo Dantza eta Politika mahaikoak aipatu nitzake. Aurkezpen teorikoez gain oso interesgarria gertatu da obra eszenikoen komunikazioa. Sorkuntza koreografiko bat aurkeztu eta eszenatokian dantzatzen ikustea oso argigarria eta lagungarria gertatzen baita horrelako lanetara hurbiltzeko.

Rafaela Carrasco, Angels Margarit, Jose Carlos Martinez eta Marcos Morau koreografoen mahai-ingurua, Valentzian, Danza más Investigación kongresuan, 2016-11-27. Argazkia: Oier Araolaza - dantzan.eus CC BY-SA

Euskal ordezkaritza

Alicia Gomez-ek akuilatuta, kongresuan izan garen euskal ordezkariak hainbat ordu konpartitu ditugu eta elkarren berri izateko aukera ona eskaini digu. Elkarrekin egoteko Valentziara joan behar izateak eroa dirudi, baina denok ere hamaika saltsatan korapilatuta egonik, ez bada gure ohiko eremutik irtenda, ia ezinezkoa gertatzen da denbora hori elkarrekin egoteko hartzea.

Euskal ordezkaritza Danza más Investigación kongresuan. Ezkerretik hasita, Natalia Monge, Leire Amonarriz, Alicia Gomez, Eneko Lorente, Oier Araolaza, Beñat Urrutia eta Montse Royo. Valentzia, 2016-11-26.

Begoña Olabarria eta Alicia Gomez Danza más investigación elkartearen sortzaile taldeko bazkideak dira, eta kongresuan antzeman da beraien inplikazioa, antolaketa taldean egon gabe ere hainbat ekitaldi, komunikazio eta mahai koordinaziotan parte hartu baitute. Begoñak iaz defendatu zuen doktorego tesitik abiatutako ponentzia aurkeztu zuen, dantza modernistan emakumeen estereotipoak ikergai dituena. Aliciak Gomez-ek irakasleei begira lantaldean egin den psikologia liburu baten berri eman zuen, taldean lan egiteko sistema hori beste alor batzuetan, dantzan adibidez, aplikatzeko izan ditzakeen aukerak azpimarratuz.

Valentzia, Danza más Investigación kongresua, 2016-11-26. Argazkia: Oier Araolaza - dantzan.eus CC BY-SA

Euskal ordezkarien ekarpenekin jarraituz, Eneko Lorentek, dantzaren eta zinearen arteko harremanak izan zituen aztergai bere ponentzian, eta zenbait mahai zuzentzeaz gain Euskal Behatokiaren enkarguz EHUko lantalde batean euskal kulturaren inguruan egindako ikerketarenberri eman zuen. Lan eszenikoen aurkezpen artean, Natalia Mongek irrintziaren inguruan egindako ikerketa koreografikoa aurkeztu zuen. Neuk, XX. mende hasierako Poxpolinen figura, generoaren eta politikaren ikuspuntutik aztertu dut.