Harrikadak

Atzo irakurri nuen Donostiako Alde Zaharreko 93 urteko Andresa arrain saltzaileari Idoia Etxeberriak eginiko elkarrizketa interesgarria Berria egunkarian. Kazetariak goiza pasa zuen Bretxa inguruan kalean antxoak saltzen dituen emakume honekin eta oso erretratu txukuna egin du. Andre honekin galduko den ogibidea, itxuraz. Uste dut okerreko bidetik ari garela: horrelakoak behar diren tokian jarri beharrean, ezkutatu egiten dituzte agintariek gaur egunean.

Atentzioa deitu zidan ere ostiraleko Berriako hemerotekan aipatzen zuten Xabier Larrañaga zutabegileak Deia egunkarian publikaturiko Kokakola herria artikuluak. Viva España oihukatzen omen zuen Johny Rotten-ek, Sex Pistols taldeko abeslariak, Azkena Rock jaialdian publikoa probokatu nahian. Haserrea lortu beharrean, jendearen asperdura eragiten omen zuten halakoek. Xabierrek ondo adierazten duen bezala, garaiak aldatu egin dira.

Hala ere, Roberto Moso bertan egon zen eta Zaramatimes blogean telefono mugikorra jaurti ziotela dio. Kasu honetan, haserretu zena musikaria izan zen.

Attaren osasun-egoerak su-etena ematen badit, Viva Poch jaialdiko emanaldiren bat edo beste ikustera joan nahi dut. Oso omenaldi polita antolatu da Donostian 18tik 20ra.

Omenaldiak aipatzen ditudanez, Eskorbuto taldeko Iosu Expósitoren omenez busto bat jarri dute. Atzo egin zen ekitaldia Santurtzin. Gasteizko Caminantea egin zuen artista, Juan José Eguizabal, dela egilea entzun nuen pasadan Más que palabras irratsaioan.

P.S.: pasadan diot, zeren autoan entzun nuen, atta zegoen egoitzatik Donostiako Ospitalera eramaten zuen anbulantziaren atzetik. Ahul dago eta kontrako eztarritik joandako zerbaitek infekzioa eragin dio. Arratsalde eta gaua lasaiak pasa zituen atzo. Printzipioz, bihar goizean hasi behar dut lanean berriro. Baimenak eta oporrak ere agortzen ari baitira.

Intentando volver a la rutina

Ohar garrantzitsua: blog honetan bakarrik erabiltzeko apuntea.

1979-80 urteen bueltan, telebista espainolean Raíces telesaila arrakastatsua botatzen zuten, Afrikatik Ameriketara esklabo eramandako Kunta Kinte gizasemearen istorioa, Alex Haley idazlearen eleberrian oinarriturikoa.

OHO amaitu gabe nuen oraindik eta baserrian bizi ginen. Beheko solairuan sukaldea, komuna eta ukuilua. Goiko solairuan gurasoen, anaiaren eta nire gelaz aparte, egongela.

Denok lotara joanak ginen, baina atta komunera jaitsi zen. Eskaileratik gora, nire koartoko argia piztuta zegoela ikusteko aukera zegoela ez nuen kalibratu. Cajahorrosak (Probintzialak? Munizipalak?) oparitutako Alex Haley idazlearen liburua irakurtzen ari nintzen buru-belarri eta ezin amata argia.

Irakurketan erabat murgildurik nengoela, haserre bizian sartu zen gelara. Liburua kendu, lurrera bota eta argia alferrik gastatzen ez ibiltzeko esan zidan.

Liburuaz ez naiz gogoratzen. Kunta Kintez, bai, telebisioan ateratzen zelako, nahiz eta nik ez ikusi (berandu botatzen zutelako). Liburua gurasoen etxean ikusten nuenean eta kolpearen ondorioz zuen orbaina ikusten nuela, beti gogoratzen nintzen egun hartan gertaturikoa. Aldiz, ez dut attaren zaplastekorik gogoan. Haserrealdi hura eta beste batzuk bai (une goxoak ere bai).

Laboaren kanta berregokituz (hegoak fuera): "Erroak ebaki banizkio…". Horrela sentitzen naiz egunotan. Are gehiago atta egoitza batean utzi dugularik. Ez zegoen beste aukerarik, baina gogorra da.

Karrusela abiadura hartzen hasi zenean, ezagun batek esan zidana dut gogoan iltzatuta. Haren ama dementziak  eraman zuen. Ondo zekien zetorkiguna: "Saihestezina ez da tragikoa. Animo, pazientzia, ahalik eta umore gehiena. Ezin da ezer egin. Jan dezala, garbia egon dadila, ahalik eta gutxien sufri dezala. Bai, ondo pentsatuta, badakit oso mingarria dela".

Jobim maisuak zioen bezala, “Tristesa nao tem fim / felicidade sim”.

Raíces

Azken hilabetetan noizbehinka bueltaka daramadan ideia berpiztu zitzaidan aurrekoan Sustrai Colinak Pako Aristiri eginiko elkarrizketatxoa irakurri nuenean. Sustraik galdetu eta Pakok erantzun:

"Sustrai: Zergatik bizi zara kritikatzen duzun herri prototipoan?"

"Pako: Herriko putakume handienak mezetara joaten ikusteak pentsamendua garatzen asko laguntzen didalako".

Hasiera batean, pentsatu nuen Pakok irain gisa erabiltzen zuela hitza, beste askok erabiltzen dugun bezala. Orain, berriro irakurrita, zalantza daukat.

Putakume edo putaseme irain gisa bilatu dut Googlen eta Marijo Deograciasek futbol partida batean idatzitakoa topatu dut berriro: Putaseme mordoa San Mamesen.

Gero, hijo de puta bilatu dut eta hor azaldu zait Jaime Richarten hijo de puta testua. Eta Carlos Martínezen Elogio del hijo de puta eta Carlo Frabettiren Todos somos putas.

Gauzak horrela La Hora Chanante telebista saioko Hijo de puta hay que decirlo más etorri zait gogora.

Hijo de la crápula deitu zion José Antonio Barrosok, Puerto Realeko alkateak, Espainiako Erregeari. Udal hauteskundeen kanpainaren atarian deitu izanak, susmagarri bihurtzen du dena. Arraroa badirudi ere, alkate izaten jarraitzeko izan zen?

RAEk hiru esanahi ematen dizkio crápula hitzari:

1.- Embriaguez o borrachera.

2.- Disipación, libertinaje.

3.- Hombre de vida licenciosa.

Eta hara nola, ospitaletako gau luze horietako batean, Radio Euskadiko La Noche Despierta irratsaioan Géminis lokaleko jabearekin entzundako tertuliaz gogoratu naizen. Bikote trukerako tokia baino elkarrizketatuak giro liberaleko lokal gisa definitu zuen.

Bakoitzak egin dezala nahi duena, baina, puta gora, puta behera, hobe irain gisa ez erabiltzea.

Hijo de puta como insulto no, gracias

Ohar garrantzitsua: blog honetan bakarrik erabiltzeko apuntea.

Gaur aipatu nahi dut gaixoen aldamenean gaudenok (senideek, lagunek, baita sanitarioek ere batzuetan) askotan ahazten ditugun hiru gauza oinarrizko:

1.- Gezurrik ez

Fede onez bada ere, bisitari askok hanka sartzen dugu bete-betean, gaixoa animatzeko gertatuko ez diren gauzak esateko joera handia baitago. Adibidez, "laster etxera joango zara", etorri berriak (edo ez hain berriak) hori gertatuko ez dela dakienean.

2.- Keinurik ez

Zergatik dugu joera handia gaixoaren aurrean keinuak egiteko? Hau da, gaixoa enteratuko ez balitz bezala. Noski enteratzen dela. Hori baita, normalean, harrapatzen duten lehen gauza.

3.- Ahopeka ez

Goikoarekin loturik dagoen beste kontu bat. Gaixoaren aurrean ahopeka hitz egiteko joera negargarria.

Hiru gauza hauek sutan jartzen naute (eta kontziente naiz nik ere egiten ditudala). Hirurak bakar batean biltzen dira: ez egin besteei, zuri egiterik nahi ez duzuna.

Teoría y práctica no van de la mano

Ohar garrantzitsua: blog honetan bakarrik erabiltzeko apuntea.

Nabarmena da azken bolada honetan nire idazkietan dagoen kutsu ezkorra. Oporren ondorengo sindromea gainean badaukazu, hobe ez irakurtzea. Nirea, berriz, oporren bete-betean dudan sindromea da.

Bai, nekatuta nago, baina aurrera segitzea beste erremediorik ez dago. Amaren famili-medikuak (kabezerakoa garai batean) zera esan omen zioen aurrekoan: "zure senarraren egoera zein den ikusita, ez dute hobeto zaintzen gehiago maite dutenek, gaixotasunaz dakien jendeak baizik".

Aste honetan pertsona bat hil egin zen gure aurreko gelan. Ez da gela horretan hiltzen den pertsona bakarra, baina gertukoa egin zait haren kasua. Anaiari txanda hartzen nion bitartean izan nuen heriotzaren berri. Semea-edo zebilen alde batetik bestera bueltaka, urduri, telefonoa eskuan zuela.

Arratsaldean amak hitz egin zuen pasilloan gero gauean hil egin zen andrearen senarrarekin. Duela 16 urte antzeman omen zioten Alzheimerra. Azken zazpi urteak pasa omen ditu egoitza batean. Hiltzera ekarri omen zuten bezperan Bidasoako Ospitalera. Lasaitu ederra hartuko zuen familiak, baita gaixoak berak ere.

Ostegunean bertan egin zuten hileta-elizkizuna nire laguna den Albertoren amaren alde. Gutxienez 8 urte eman ditu minbiziarekin borrokan, gorputzak kieto esan duen arte.

Eibartarrak posta zerrendakidea zen Jorge Kruzeta ere hil egin da egun hauetan. Zerrendan aipatu dute e-maila utzi zuela prest lagunei eta sendiari bidaltzeko bere heriotzaren berri emateko. Horrela enteratuko ziren asko.

Eta aste honetan ere enteratu dira komunikabideak Benta Berri auzoko 77 urteko gizon batek bere buruaz beste egitea erabaki zuela ekainaren 24aren bueltan. Errespetua eta bidai on berarentzat.

Aita, seguruenik, egun batzuk barru sartuko dugu Donostiako egoitza batean. Berak oraindik ez daki ezer eta ez dakit nola hartuko duen albistea.

En torno a la muerte

Ohar garrantzitsua: blog honetan bakarrik erabiltzeko apuntea.

Jukebox lagunak kontatu zidan aurrekoan Nobel Sariduna den Elfriede Jelinek idazle austriarrari irakurri ziola Estatuek dirua kulturan baino gizarte zerbitzuetan gastatu behar zutela. Ondo dago planteamendua, baina agian Elfriedek zahartzaroan duen pentsamendua da hori. Gazte garaian gauza bera esango ote zuen? Dena den, kulturaren alorretik kendu beharrean, intsignia itsatsita eramaten duten neska-mutilen partidatik ere kendu dezakete. Ez naiz bakarrik goi mailako kirolaz ari, gerraz ere bai, nahiz eta Olinpiar Jokoak amaitu diren une honetan talde askoren arropa ikusterakoan Armada etorri burura.

Harira, asteburua hola-hola egon ondoren, hobetu egin da attaren egoera, nahiz eta batzutan ideiak nahastu eta pertsonaren bat edo bestearen kontra jarri, auskalo zergatik.

Igande gauean lagun batek aitaren heriotzaren ondoren idatzitako testu ezberdinak irakurtzen egon nintzen. Etxean hasi nintzen arratsaldean eta kosta egin zitzaidan attaren aldamenean jarraitzea. Une honetan, urrutiago ikusten dut bere heriotza. Match-balla irabazi duelakoan nago, baina bai hasi naizela ideia hori lehen baino gertuago ikusten.

Goizean hitzordua genuen Irungo Udaleko gizarte laguntzaile batekin. Eskura ditugun baliabideen berri eman digu: eguneko zentroak, gune gerontologikoak, plaza kontzertatuak, plaza pribatuak, bete beharreko paperak, balorazioak…

Atta lo harrapatu dut gero (botiken ondorioz). Egoerari buelta ematen hasi garen honetan, amarekin egon naiz hizketan egonaldi honen ondoren zer egin erabakitzeko. Anaiak eta biok genuen beldurra errealitate bihurtu da: amak etxean nahi du. Berdin du zer esaten diozun. Gaizki pasatako garaiak hortxe izango ditu, baina ahaztu egin nahi dituela dirudi.

Okerrena guk betiko martxa hartzerakoan hasiko da.

Recursos para mayores

Michael Phelps alde batera utzita, Olinpiar Jokoetako beste izar nagusia Usain Bolt atleta jamaikarra izan da. Gehienok jakingo duzue, baina 100, 200 eta 4 x 100 metroetako lasterketetan txapela janzteaz gain, munduko errekorra hobetu du hiruretan.

Berari begira 1988an Seulen ospatutako Jokoekin gogoratu naiz. Asian ospatzeaz gain, aita ere gaixo zegoen orduan, munduko markak puskatu ziren 100 metroetan, atleta jamaikarrak bietan tartean, eta abar…

Gogoratzen dut hemengo goizeko 5:00ak aldera korritu zela karrera hura. Ben Johnson  jatorri jamaikarreko korrikalari kanadiarrak 9 segundo 79 ehuneneko behar izan zituen nik gehiegi maite ez nuen Carl Lewis estatu batuarrari aurrea hartzeko. Gero dopatze kontuak etorri ziren eta akabo Johnsonen txapela eta errekorra.

Oker ez banago, handik gutxira etorri zen Donostiara Johnson, Euskadiko Sei Orduetara, eta Zakilixut-en tira bat dut gogoan. Bette Davis aktorea ere sartu zuen tartean Olariagak. Aktorea Zinemaldira etorri ondoren, handik gutxira hil egin zen.

"Bette Davis, Bette Davis… eta Davis joan".

"Ben Johnson, Ben Johnson… eta Johnson etorri".

Ez ditut behar den bezala jarraitu Zakilixuten tirak azken bolada honetan, baina uste dut ez duela ezer egin oraingoz Usain Bolt-ekin. Zain nago.

Ohar garrantzitsua: blog honetan bakarrik erabiltzeko apuntea.

Gaur gelan barna oinez hasi da aita eta ez du alde egiteko imintziorik egin oraingoz. Egindako frogen emaitzen zain geratuko gara, beraz.

Egun hauetan laurogei urteen langa pasata izango duen andre txiki bat ikusi dut bakar-bakarrik ospitalean. Ondoko gelan dago eta señoritaka aritzen da gauez, baita batzuetan egunez ere, erizainei eta laguntzaileei deika. Behin entzun nion eskatzen semeari deitzeko, baina erantzun zioten ezin zutela (protokoloa izango da). Dirudienez, familiak badaki amona ospitalean dagoela.

Astelehen goizean, berriz, garbiketa-lanak egiten zituzten bitartean, korridorean barna zebilen tarrapa-tarrapa sueroa zeraman gurditxoari heldurik. Halako batean, zakarrontzi batean sartu zuen eskua. Erabilitako goanteak eta zapi zikinak hartu eta poltsikoan gorde zituen. Erizainari abisu eman eta jarraian deitu zion atentzioa. Errainarentzat zirela erantzun zion. Kostata bueltatu zituen zakarrontzira. Arriskua bost axola zitzaion berari. Erizainen buruak goante eta zapi erabili gabeak oparitu zizkion plastikozko poltsa batean.

Gauean etorri nintzenean amonaren gela hutsik zegoen. Pintatzen ari dira unitatea eta hustu egingo zuten. Amona non ote zegoen galdegin nion nire buruari. Etxean egongo da? Ospitalean jarraituko du?

Laster jakin izan nuen non zegoen amona. "Señoritaaaaa".

Una abuela muy sola

Blog garrantzitsua: blog honetan bakarrik erabiltzeko apuntea.

Larunbateko apuntea bukatu nuen esaten: "Ea astelehenean zer dion neurologoak. Frogak egin beharko dizkiote jakiteko zein den panorama (badakigu ez dela alzheimerra, beste dementzia mota bat baizik, frontala)".

Aitak igande goiza markatua zuen bere agendan. Duela urtebete hildako Tio Miguel zenaren aldeko meza zegoen Kateko Elizan eta esana zigun bertara joateko asmoa zuela senideei eta ezagunei galdetzeko ea ba ote zekiten emaztea non zebilen (nahiz eta emaztea berarekin batera egon).

Iritsi zen igande goiza eta txanda anaiari utzi nion, nik lo pizarra egiteko asmoz. Bazkalduta bueltatu nintzenerako, hantxe zegoen bera ohetik eskapo egiteko prest (nahiz lotuta egon). Arratsaldean hiru orduko borroka egin zuen alde egiteko. Pare bat poltsa lasaigarri eman zizkioten zainetik, erabat lo zegoen baina jarraitzen zuen hanka egin nahian.

Halako batean, amore eman zuen eta ohean geratu zen. Begiak irekita eta burua batek daki non. Eskutik helduta somatzen nuen haren pultsua oso azkar zihoala eta erizainei deitu nien pultsua eta tenperatura hartzeko. Pultsua azeleratua zuen, baina kezkagarriagoa zen haren kalentura 39 gradu luze zegoela jakitea. Gainera, zainean irekitako bidea itxi egin zitzaion. Laostia! Bertan geratuko zela pentsatu nuen.

Gauean ibili omen da saiakera gehiago egin nahian, baina goiza erabat lo pasa du gizajoak, ezgauza. Apenas ulertzen zitzaion zer adierazi nahi zuen, baina bera bakarrik jan du. Medikua harrituta dago hain abiadura handiko txarraldiarekin eta bihar froga batzuk egitea aurreikusi du.

Gogoratu hau blog honetan bakarrik erabiltzeko apuntea dela. Eta eskerrik asko guztioi.

Ohar garrantzitsua: blog honetan bakarrik erabiltzeko apuntea. Aitak periodikoak begiratzen ditu, irratia entzuten du eta telebistari begira ere egoten da.

Asteartean eraman genuen aita ospitalera (beherakoa zuelako). Asteazken arratsaldean, berriz, siestatik esnatzerakoan, delirio batean esnatu zen. Aldamenean zuen gaixoa ikusitakoan buruan sartu zitzaion amak etxera ekarritako beste gizon bat zela hura. Kostata hartu zuten mendean erizainek eta medikuak.

Ni beranduago iritsi nintzen eta, lotu ez zutenez, etxera zihoala esanez hasi zen berriro. Medikuak ohera lotu behar zutela planteatu zigun, baina agian etxean hobeto egongo zela. Eta erabaki okerra hartu genuen (etxera eraman genuen gurekin), baina medikuak ere bazuen bere ardura, izan ere aukera eman baitzigun horretarako (eta ez zegoen bi aukerarik, bakarra baizik: ospitalean geratzea).

Anaiak egin zuen lo gurasoekin etxean. Goizean lanera joan nahi zuen garai bateko enpresara. Anaia ibili zen berarekin. Ni, berriz, jestioak egiten hasi nintzen norabaitera eramateko. Neurologoarekin hitz egin ondoren, psikiatrikora bidaltzekotan geratu ginen.

112 telefonora deitu eta bere kabuz sartu zen anbulantziara Donostiara joateko. Eskerrak guardiako psikiatrak begiak ireki zizkidala: ez zuela berak bere aita arazo horrekin psikiatrikoan sartuko, azken errekurtsoa zela hura. Hobe dela inguruko ospitale batean egotea, familia gertu izatea eta krisiak ere gurekin pasatzea.

Arratsaldean ospitaleratu genuen berriro Bidasoaldeko Ospitalean. Anaia geratu zen berarekin eta etxera eraman nuen nik ama. Bueltan aita oso urduri topatu nuen. Afaria ekartzerakoan, bera ez zela han geratuko esanez hasi zen berriro. Medikuari esaten zion gaizki zegoela eta sendatzerakoan etorriko zela. Ez dut detaile gehiegi emango, baina oraingoan bai, oraingoan lotu egin zuten ohera.

Anaia eta biok gelara bueltatu ginenerako, kristorenak bota zizkigun biei. Gaua pasatzen geratu nintzen ni. Azkenean, lasaitu egin zen. Ostirala eta larunbata goiza lasaiago pasa ditu, baina egin ditu ere alde egiteko saiakera berriak. Ea astelehenean zer dion neurologoak. Frogak egin beharko dizkiote jakiteko zein den panorama (badakigu ez dela alzheimerra, beste dementzia mota bat baizik, frontala).

P.S.: aita ostegun arratsaldean ospitaleratzen genuen ordu berean, jakin dugu, ospital berean gainera, bere bigarren biloba, nire iloba, neskato bat izango dela. Heriotza vs. bizitza.

Jarraituko du, baina gogoratu hau blog honetan bakarrik erabiltzeko apuntea dela. Eta eskerrik asko guztioi.