Zergatik ez dudan liburu elektronikorik erosiko (gauzak aldatzen ez diren artean)

Liburu elektronikoaren ideia asko gustatzen zait. Ez dut uste esan beharrik dagoenik teknozalea naizela, eta oso pisu gutxirekin irakurgai piloa gainean eraman ahal izatea aparta iruditzen zait. Baina horren atzean dauden enpresek (e-book irakurgailuen ekoizleak, liburudenda digitalak, argitaletxeak...) gaur egun eskaintzen dutena ez da batere erakargarria; alderantziz, ni guztiz atzera botatzen nau.

Elhuyar aldizkariaren iraileko alean idatzitako artikuluan DRM edo Digital Rights Management sistemei buruz hitz egin nuen, finean kopiak eta pirateria ekiditeko sistemak direnak. Han nioen bideo eta musikaren arloan DRM-a hilda dagoela, denborak alferrikakoa dela eta bilatzen duen helburuaren kontrakoa lortzen duela frogatu duelako. Eta esaten nuen liburu elektronikoen etorrerarekin agian berpiztuko zela DRM-aren gaia. Orduan agente gutxi zeuden merkatuan (Amazon denda erraldoia eta euren Kindle irakurgailua ziren bakarretakoak), baina orain askoz gehiago daude, gurean ere bai. Panorama argitu da eta, kontraesana badirudi ere, ezin ilunagoa da. Argitaletxe eta liburu digitalen denda gehienek DRM-aren aldeko apustua egin dute, eta DRM mota oso itxia gainera, egoera absurdutara eramaten duena. Egile eskubideak defendatzeko sistema gisa saltzen digute DRM-a, baina erabiltzaileen eskubideen aurka doaz larriki.

Begira zertan datzan kopiak eragozteko sistema horrek. Hasteko, liburu digitalak irakurtzeko erabiliko dituzun gailuak (liburu elektronikoa, ordenagailua, telefono mugikorra...) erregistratu egin behar dituzu saltzailearenean (gehieneko kopuru bat duzu); gero, obrak irakurri ahal izateko irakurgailu horietan software jakin bat instalatu behar duzu, liburuak erosi dituzula ziurtatzen duena; eta liburu bat erosi eta jaisten duzunean, erregistratutako gailu horietan eta programa horrekin soilik irakur dezakezu. Azkenean, softwarearekin bezala, ez duzu liburua erosten, liburua irakurtzeko lizentzia baizik. Ematen dizuten liburu digitalak, hau da, fitxategiak, ez dizu ezertarako balio, enkriptatuta dator, eta zure gailu erregistratuak desenkriptatzen du eta erakusten dizu, baldin eta erabilera egokia egiten ari zarela irizten badio. Paperezko liburuekin konparazio bat egite aldera, etxean Anaia Handia bat izango bagenu bezala da, gure etxeko liburutegitik liburu bat hartu dezakegun edo ez kontrolatuko diguna, inori utziko ez diogula ziurtatuz. Edo okerrago, etxeko liburuak ulertzen ez dugun hizkuntzaren baten izango genituzke, eta Anaia Handi horrek itzuli eta irakurriko lizkiguke. Onartuko al genuke?

Bestalde, "erabilera egoki" hori ez da legeak markatzen duena, ez, saltzaileek erabaki dutena baizik: zuk zeuk zure gailuetan ikustea da egin dezakezun gauza bakarra. Baina noiztik da ez legezkoa familiakoei edo lagunei liburuak uztea? Oso larria deritzot legezkoa zer den eta zer ez beren gain hartze hori. Mundu "analogikoko" similarekin jarraituz, liburutegiek ezingo lituzkete liburuak utzi. Non gelditu da kulturarako atzipen unibertsala argitaletxeen helburuetan?

Eta kontrol hain hertsia egin nahi izateak, gainera, eragozpen mordoa eragiten ditu. Adibidez, DRM sistema batzuk irakurri ahal izateko hainbat software gailu edo sistema eragile jakin batzuentzat soilik dago (eta Linux da kaltetuena, beti bezala). Edo ordenagailu edo gailu bat aldatzean aldaketa hori erregistratu egin behar da liburuak erosi ditugun dendetan, eta gailu berri horretan irakurri ahal izango diren liburuak berriz jaitsi behar dira; gainera, kasu batzuetan, gailu aldaketa onartua izateko denbora bat pasatu behar da, edo deskarga kopuru maximoa gaindi dezakezu gailu aldaketen kausaz eta liburua berriz erosi behar da.

Bestalde, DRM sistema bakarra balego, gaitzerdi! Baina keba, hainbat sistema daude, beraien artean bateraezinak. Hala, Amazon-en erositako liburuak ezingo dituzu Elkar-en irakurgailu batean irakurri, edo Alberdanian erositakoak Kindle-ean; eta beste sistema batzuk ere badaude, Barnes & Noble-ren Nook-a adibidez. Gainera, inon ez dizute horretaz abisatzen; gehienetan ez dizute argitzen ezta beraiek zein formatu erabiltzen duten edo zein gailutan irakur dezakezun! Baina behin denda baten erosketa bat egin duzunean, bizitza guztirako ezkondu bazina bezala da, bestela beste sistema bat erabiltzen duen gailu batera aldatzean erositako guztia ezin duzu irakurri. Hau ez litzateke hain txarra izango edozein dendatan argitaletxe, egile eta liburu guztiak bagenitu aukeran, paperezko munduan bezala, baina ez da horrela. Liburudenda digital edo argitaletxe bakoitzak bere katalogoa du: denda batzuk ingelesezko aukera zabalarekin baina gaztelaniaz apenas eta euskaraz ezer ez, argitaletxe batzuk euskarazkoak soilik... Gainera, egile famatu batzuek, Ian McEwan, Stephen Covey edo Paulo Coelhok adibidez (harrigarria Coelhorena, kopien apologia egin baitu sarritan), argitaletxeez paso egin dute eta tratua egin dute zuzenean online dendekin argitaratzeko, irabazien portzentaje handiago bat lortuz, baina erabiltzaileak kaltetuz, euren lana denda horretako bezeroek soilik irakurri ahal izango baitute. Egoera honek ez du inongo zentzu edo logikarik...

Ordaindu badut nik liburu digitala eduki nahi dut eta berarekin nahi dudana egin, nahi dudan irakurgailuan irakurri, nahi dudan lagunari utzi, orain eta etorkizunean, paperezkoekin izan den bezala, normala den bezala. Liburuen industria pirateriaren aurkako gerrak itsutu du, iparra galdu dute; ezin dut sinetsi benetan etorkizunean jasangarria ikusten dutenik proposatzen ari diren eredua.

Eta ez da, egoera honi ezin zaio eutsi. Bideo eta audioarekin gertatu den bezala, lehenago edo beranduago DRM-a bertan behera utzi beharko dute, Elhuyar aldizkariko artikuluan nioen bezala alferrikakoa delako (azkenean beti hausten dituzte DRM sistemak, Amazon-ena hautsi dute jada) eta lortu nahi denaren kontrako efektua lortzen delako (eragozpen guztiekin nazkatuta, jendeak Interneteko kopietara jotzen du). Kanpoko hainbat argitaletxe eta dendek baztertu dute jada DRM-a.

Larriena DRM-arena bada ere, prezioaz eta eskaintzaz ere asko esan daiteke. Euskal Herrian behintzat, paperezkoaren %70ean saltzen dituzte liburu digitalak. Kontuan hartuta inprenta, banaketa eta denden kostuak aurrezten dituztela, irakurgailua erosi egin behar dugula, DRM-arekin datozela... Oso garestia iruditzen zait. Eta eskaintza oso murritza dute, titulu gutxi batzuk besterik ez, ez dute katalogo osoa digitalean jarri. Ausardia gutxi ikusten da, ez dirudi benetan etorkizuna hor dagoela sinesten dutenik. Edo agian ez dute nahi etorkizuna horrelakoa izaterik...

Gorka Julio Teketenek bere blogean honi buruz idatzi zuenean sortutako eztabaidan, idazleak DRM-a defendatzen ageri dira, dena libre eta doan eskatzen dugun internetkume gaizki ohitutakoon aurka. Eta ez da hori eztabaida, ez da hori eskatzen duguna. Gu ez gara ezer lapurtu nahi duten piratak; kultura kontsumitzaileak gara, gizartearen gehiengoa baino maila handiagoan ziur aski. Eta kontsumitzen dugunarengatik ordaintzeko prest gaude, baldin eta aukera zabala eskaintzen bazaigu erraz eskuratzeko moduan, arrazoizko prezio baten eta gure eskubideei isekarik egin gabe. Bitartean, nik ez dut liburu irakurgailu elektronikorik erosiko denda edo argitaletxe bati lotuta doana, eta ezta DRM-dun liburu digitalik ere. Erostekotan, denda edo DRM-dun formaturen bati loturik gabeko irakurgailu askeak erosiko ditut, bertan liburu libreak irakurriko ditut (klasikoak edo egileek libre jarri dituztenak, milaka eta milaka daudenak) eta liburu komertzialak eMule eta horrelakoetatik jaitsiko ditut goian aipatutako baldintzak betetzen ez diren bitartean. Eta denok horrela egin beharko genuke, ea denon artean lortzen dugun liburudendek eta argitaletxeek liburu digitalen gaia eta bezerook serio hartzea.