Yurre Ugarte eta Joseba Larratxe: "Komikiaren medioak eskaintzen dituen aukera ezberdinez baliatu eta gozatu dugu, askatasunez"
Irudia: Joseba Larratxe
Urte oparoa izan da euskal komikigintzan, kalitateari zein kantitateari dagokionez. Eta argitaratu diren komiki on ugari horien artean Joana Maiz dugu nabarmenetako bat, zalantzarik gabe. Zaleon artean ahoz aho dabil, hitz onekin beti, eta salmentetan ere ongi dabil, antza, euskarazko lehen edizioa agortzear omen baita. Gaztelaniaz ere atera duenez Harriet argitaletxeak, Kike Infame komiki-dibulgatzaileak elkarrizketa egin die egileei espainiar estatuko komiki-dendek argitaratzen duten Zona Comic aldizkarian iruzkin bat idazteko. Euskarazko elkarrizketa osorik nonbait publikatu nahi eta, ulertu ezin ditugun arrazoiengatik, blog xume honetan egiteari egoki iritzi dio... Honela estreinatzen dugu Kike Infame kolaboratzaile berria, Joana Maiz komikiaren idazle Yurre Ugarte eta marrazkigile Joseba Larratxeri egindako elkarrizketa interesgarri honekin. Eskerrik asko Kike, eta on egin irakurleei!
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Zer da Joana Maiz?
- Yurre Ugarte: Emakume profesional eta urbano batek castingean baztertutako atsoa, desjabetua izatekotan dena, berreskuratzen duenean sortzen den erresistentziazko istorioa, non bata bestearen ifrentzu bihurtuko den.
Yurre Ugarte: "Marrazkilariak istorioa bere egitea funtsezkoa da, hitzek eta irudiek unibertso bakarra, eraginkorra, osatzeko"
- Nola izan zen lan honen jaiotza?
- Joseba Larratxe: Aspalditik dator Yurre eta bion lan harremana. Yurrek zientzia-fikziozko komiki bat egiteko ideia zuen eta marrazkilari bila nirekin harremanetan jarri zen. Proiektua garatzen hasi ginen baina ez genuen argitaletxeekin tratu onik lortzen. 200 orrialde inguruko istorioa izango zen, eta koloretan gainera. Zaila zen horrelako komiki bat finantzatzeko dirua lortzea. Editorea den lagun batek proposatu zigun komiki “egingarriago” bat planteatzea, hau da, motzagoa, gaur egun girotua eta zuri-beltzean. Horrela hasi ginen Joana Maiz garatzen. Dena den, esan beharra dago Eusko Jaurlaritzaren beka lortu arte ez ginela komiki definitiboa egiten hasi. Yurre eta biok gidoilari eta marrazkilari profesionalak izanda, oso zaila egiten zitzaigun komiki hau denbora librean egiten joatea. Bekarekin gure agendetan sartu genuen proiektua eta horrela gauzatu ahal izan dugu komikia.
- Nolakoa izan da zuon bion arteko elkarlana?
- Yurre: Irekia eta gure lan erritmoei egokitua. Proiektua aurrera eramateko ezinbestekoa izan da gure arteko konfiantza fase guztietan. Argumentua, pertsonaiak eta bilbeak idatzi nituelarik, atalka egin dugu lan. Atal bat idatzi, marraztu, bildu, eta hurrengora. Nik bere iradokizunak onartuz, eta berak nireak. Komikirako gidoi bat idazteak suposatzen du batez ere marrazkien bitartez iritsiko zaiola irakurleari nik idatzitakoa, hortaz, marrazkilariak istorioa bere egitea funtsezkoa da, hitzek eta irudiek unibertso bakarra, eraginkorra, osatzeko.
- Joseba: Komikia etapaka marrazteak ahalbidetu du lehenengo kapitulua bukatua ikustean beste kapituluetarako ekarpen berriak egitea. Zirriborroen gainean egiten genituen brainstorming-ak izan dira lanaren parte emankorrena niretzako. Lokalizazio bila egin ditugun irteerekin eta pertsonaiak diseinatzerakoan aukeratzen genituen ereduekin ere (aktoreak, modeloak, lagunak...) oso ondo pasa dugu.
- Badirudi liburuak ez duela soilik komikitik edaten, Amama edo Handia bezalako filmak buru dituen euskal zinemagintza berriarekin ahaidetua ematen du, non lurrarekiko harremanaz modu garaikide batean hitz egiten den.
- Yurre: Hori asko interesatzen zaidan gaia da; zer gertatu zaion lurrari, bertan eta bertatik bizi zirenei, gaur egun kasik lur sail librerik geratzen ez zaigun honetan, denok urbanita ultradigital peto-petoak garen honetan. Galdera asko pizten dizkidan gaia: identitateaz, egungo bizimoduaz, lurraz, etorkizunaz. Izan ere, 2002 urtean argazki batzuk egin nituen Irunen erakusketa artistiko kolektibo baterako; horietako argazki batean ageri zen atso zahar bat hirian kokatua zegoen azken baratzeetako baten erdian. Andre zahar horretan oinarritu naiz komikiaren atso zaharra (Lauren pertsonaia) eraikitzeko. Pudovkinen Ama filma zetorkidan gogora. Beraz, ez ditut zuk aipatu erreferente zinematografiko horiek gogoan izan, baina uste dut oso egungo gaia dela, eta obra askotan ikusi dela eta ikusten jarraituko dugula.
- Zure kasuan, Yurre, ikus-entzunezkoen mundutik zatoz. Nola egokitu zara komikiaren medioari?
- Yurre: Beti izan naiz komikizale, gazte-gaztetatik. Baita literaturazale eta zinemazale ere. Niretzat, hirurak lotuta doaz. Ikus-entzunezkoen gidoigintzan aritzen naizenez, banekien noizbait egingo nuela komikirako urratsa, alegia, nire istorio batek komiki forma hartuko zuela. Joseba eta biok elkartu ginen nik komikirako zientzia fikziozko saga baten proiektua neukalako (eta daukat), eta horixe izan zen egin nahi genuen lehenengo proiektua. Horretan murgilduta ginela sortu zitzaidan, Sauré argitaletxearen enkarguz, beste komiki bat idazteko aukera, eta Katu hegoduna/La gata alada izenburuarekin argitaratu zen 2013 urtean, 25 orrialdeko istorio bat, zorionez azkenean Josebak marraztu zuena.
Orduan ez zitzaidan batere arrotz egin medioa, eta naturalki egokitu nintzaion. Joana Maiz-en idazketa prozesua ezberdina izan da, atalka joan garelako. Oraingoan erronka izan da pertsonaia ezberdinak ikuspuntu ezberdinetatik islatzea, eta komikiak eskaintzen dituen baliabideei zukua ateratzea.
- Zure kasuan, Joseba, denbora luzea daramazu komikigintzan, baina hau da zure proiekturik luzeena eta anbiziotsuena. Nola egin diozu aurre erronkari?
Joseba Larratxe: "Euskal Herriko sortzaileak ere [...] komikiaren potentzialaz jabetu dira eta hasi dira beraien istorioak kontatzeko medio hau aukeratzen"
- Joseba: Bekak denbora muga bat jartzen zigun komikia egiteko: urtebete, beste urte erdiko luzapena eskatzeko aukerarekin. Yurrek planteatzen zuen istorioa kontuan izanda, garbi neukan lana erraztu behar nuela nola hala. Horregatik marraztu dut bikolorean komikia, kolore guztiekin ezingo nituelako 112 orrialde hauek marraztu eman ziguten denbora tartean. Hala ere, ez dut uste kolore muga honek kalte egin dionik kontatu nahi genuen istorioari. Are gehiago, narrazio tresna modura erabiltzen saiatu naiz. Bigarren tinta aukeratzerakoan, kontuan izan dut komikian garrantzia handia duten bi faktore: Natura (berdea) + ura (urdina) = turkesa kolorea. Adibidez, flashback-ak bereizteko erabili ditut koloreak; oraina bi tintetan eta iragana tinta beltzean soilik. Naturaren eta asfaltoaren arteko borroka azpimarratzeko ere erabili dut kolorea. Adibidez, Laurenen etxeari “oasi” izaera eman nahi nion, trenbide, errepide eta aparkalekuz inguratutako berdegunea. Ezlekuz inguratutako lekua.
Lanak errazteko beste modu bat asko erabiliko genituen eszenatokien 3D modeloak egitea izan da. Honek balio izan dit eszenak errazago planifikatzeko eta baita fondoen eredu modura erabiltzeko. Dena den, bekak eman zigun urte eta erdia azken egunera arte erabili behar izan dugu komikia bukatzeko.
- Ematen du medioaren aukerekin jolasten eta esperimentatzen gozatzen duzuela; hala, adibidez, pertsonaiak animali bihurtzen dituzue, edo narrazio klasikoarekin hausten duzue ikuspuntu ezberdinak sartzeko, dokumental bat bailitzan, eta denborekin jolasten duzue obra inguratzen duen misterio handiaren aurkikuntzan irakurleari laguntzeko.
- Joseba: Hori izan da hain zuzen ere komiki hau egitearen helburua: guk aukeratzea zein tresna narratibo erabili nahi genituen. Normalean, enkarguz egindako komikietan, formatu, luzera eta gidoi jakin batekin lan egin behar izaten dugu. Proiektu honekin irakurtzea gustatuko litzaigukeen komiki bat egin nahi genuen. Ahal genuen neurrian, komikia osatzen duten faktore guztiak kontrolatu nahi genituen. Eta ez tresna narratiboak bakarrik: objektuaren estetika ere zehaztu nahi genuen. Izan ere, esango nuke hori dela “eleberri grafiko”-en formatuarekin bilatzen dena: beste formatu batzuetan ez daukazun askatasunarekin esperimentatzea, jolastea eta artefaktu narratibo itxi bat sortzea, bere baitan funtzionatuko duena.
Suposatzen dut komikilari askoren helburua dela horrelako komiki bat egin ahal izatea. Nik aspalditik nuen helburu bat zen. Eta izarrak lerrokatu dira. Alde batetik, Eusko Jaurlaritzaren bekak ahalbidetu du proiektu honi behar zuen denbora eskaini ahal izatea, eta bestetik Yurrek tartea utzi dit irudien narratibarekin istorioari ekarpenak egiteko eta esperimentatzeko.
Azkenean, komiki aberats bat atera zaigula esango nuke. Eta gakoetariko bat izan da gidoiak eskaintzen zituen baliabide narratiboak modu estetiko batean adieraztea (flashback-ak zuri-beltzean jartzea, adibidez) eta alderantziz, gidoiaren baliabide estetikoak modu narratiboan erabiltzea (Polaroid-en pareta pertsonaien deskripzioak egiteko erabiltzea).
- Yurre: Kike, pozten naiz diozunaz, eta eskertzen dizut hori guztia hauteman eta baloratu izanaz, gure aldetik halaxe izan da eta: komikiaren medioak eskaintzen dituen aukera ezberdinez baliatu eta gozatzea, askatasunez.
- Euskal komikiak hazten jarraitzen du, Xabiroiren (Dani Fano buru), Txalapartaren edo zuek liburua argitaratu duzuen Harriet Argitaletxearen lanari esker.
- Joseba: Bai! Dirudienez 2019a euskal komikigintzan inoiz izan dugun urte oparoena da. Eta argi dago Xabiroi aldizkariaren lan konstantea izan dela hori lortzeko funtsezko faktore bat. Marrazkilariontzako erreferente bat izan da, profesionalizaziorako bide bat. Baina horretaz gain, komikilarien artean sare bat osatzeko balio izan du. Elkar ezagutu eta harremanak sendotzeko ezinbesteko lana egin du Danik.
Yurre Ugarte: "Asko interesatzen zaidan gaia da zer gertatu zaion lurrari, bertan eta bertatik bizi zirenei, gaur egun kasik lur sail librerik geratzen ez zaigun honetan, denok urbanita ultradigital peto-petoak garen honetan"
Eusko Jaurlaritzaren dirulaguntzek ere lagundu dute blokeatuta zeuden proiektu asko kaxoitik atera eta plazaratzen. Dike bat puskatzea bezala izan da. Ideia eta proiektu asko zeuden, baina ez zuten finantzaziorik topatzen. Esan beharra dago Harriet Argitaletxeko Gregoriok lan handia egin duela beka hauen sorkuntza bultzatzen. Txalapartak ere garai berrietara moldatzeko ahalmena duela erakutsi du komikiekin egin duen apustuarekin.
Esango nuke Euskal Herriko komikigintzaren loraldi honetan tendentzia internazionalek ere izan dutela eragina. Badira 10-15 urte gutxienez komikigintzak lehen lerroko arte estatusa aldarrikatzen daramala. Mundu mailan, komikigintza asko dibertsifikatu da eta irakurle mota berriak azaldu dira. Euskal Herriko sortzaileak ere (agian beste toki batzuetan baino beranduxeago) komikiaren potentzialaz jabetu dira eta hasi dira beraien istorioak kontatzeko medio hau aukeratzen.
- Joana Maiz-ek euskarazko eleberri grafikoan arraila berri bat irekitzen du, Maite Gurrutxagaren Habiak-ek, Mattinen Zarrakamalda-k, Dani Fanoren Miguel Mármolen hamaika eta bat jaiotzak-ek edo Belatzen Gerezi garaiak-ek markatutako ildoari jarraiki.
- Joseba: Habiak, Zarrakamalda, Miguel Mármol, Gerezi garaia… Komiki hauek aurrera ateratzeko egileek sakrifizio handiak egin behar izan dituzte. Pasio proiektuak dira denak. Joana Maiz-ekin ere gauza bera gertatu zaigu: dirulaguntzak lan baldintza duinak izatea ahalbidetu du, baina deabruzko urte eta erdia izan da. Erlojuaren aurkako karrera bat. Baina lehen esan bezala, “eleberri grafiko” bat egitea izan da nire helburua urte luzez.
Joseba Larratxe: "Tamalez, komikiei buruzko aurreiritzi asko dituzte euskaldunek oraindik"
Orain irakurleen txanda da. Tamalez, komikiei buruzko aurreiritzi asko dituzte euskaldunek oraindik. Uste dut muga horiek gainditzeko egileon betebeharra kalitatezko komikiak egitea dela, baina irakurleek ere burua ireki behar dute eta gauza berriak probatzera ausartu. Eta borroka honetan medioak eta kritika gure aliatuak izan behar dira. Haietako askok oraindikan aurreiritzi asko dituzte gainditzeko. Ezjakintasun handia dago medio generalistetan.
- Gaztelaniarako itzulpenak mezua publiko zabalago bati iristea ahalbidetzen du. Nolako harrera izaten ari da?
- Yurre: Oraingoz harrera oso ona izaten ari da, Madriletik ere etorri zaizkigu iritzi oso positiboak. Gaztelaniazko merkatua askoz zabalagoa da euskarazkoa baino, eta argitaletxeak promozio plan berezia egin beharko du gure komikia estatu espainoleko bazter guztietara helarazteko, bestela ez baita iritsiko! Euskarazko edizioa agortzear den honetan, mereziko luke, asko poztuko nintzateke gaztelaniazko banaketak eta promozioak arrakasta izango balu, azken finean kontatu dugun istorioa Bilbon kokatuta badago ere, unibertsala baita.
- Proiektuak?
- Yurre: Idazten ari naizen narrazio-bilduma liburua bukatu. Joana Maiz-en gidoi zinematografikoa idatzi, beste nobela grafiko bat idazten hasi.
- Joseba: Orain Asisko Urmenetaren gidoiarekin Xabiroi aldizkarirako marrazten nabilen Basolatik berri onik ez saila bukatu behar dut. Bi kapitulu falta zaizkigu eta 2020an bilduma kaleratuko dugu. Beste eleberri grafiko baten proiektuan ere sartuta nago, baina marrazten hasi baino lehen, nahiago dut ez gehiegi kontatu. Azkenik, badut aspalditik arantza bat sartuta: Gaztezulo aldizkarirako marraztu nuen Aingurak komiki sailaren bilduma kaleratzea. Ea tartea egiten diodan horri ere.
-----------------------------------------------------------------------------
Gaiarekin erlazionatutako eduki gehiago:
- http://www.yurreugarte.com/eu/bio/
- https://josebalarratxe.tumblr.com
- http://www.komikipedia.eus/index.php?title=Yurre_Ugarte
- http://www.komikipedia.eus/index.php?title=Joseba_Larratxe_Josevisky
